Pedagogika przedszkolna - to nie tylko książka i "rozsypane klocki"

„...Dziecko żyje umysłowo i duchowo dzięki temu, że posiada instynkt
i naturalną potrzebę bawienia się, a cieszy się, reaguje i bawi, gdy ta potrzeba
w zajęciach zabawowych znajduje swe urzeczywistnienie...”

Pedagogika jest nauką o wychowaniu, która formuje teoretyczne i metodyczne podstawy planowej działalności wychowawczej. Początkowo zakres pedagogiki ograniczał się do problemów związanych z przygotowaniem młodej generacji do dojrzałego życia. Była ona pojmowana jako proces planowego oddziaływania dorosłego pokolenia na dzieci i młodzież.
Głównymi instytucjami, które oddziaływały na młode pokolenie były: rodzina i szkoła, a za podstawowy trend uważano wychowanie w szkole. Obecnie pedagogika obejmuje swym zakresem wszystkie fazy życia człowieka. Przede wszystkim tworzy podstawy działalności wychowawczej mającej na celu wyposażenie społeczeństwa w wiedzę ogólną, a także w system wartości i przekonań niezbędnych do jego funkcjonowania, a swój proces edukacyjny rozpoczyna już w przedszkolu.
Pedagogika nie jest monolitem, ma wiele subdyscyplin. W XX wieku pojawiły się nowe nauki, kierunki, ale wiadome nie było czy pedagogika wyodrębni się, pomimo, że już w XIX Herbert ją zapoczątkował. Ma ona 200 lat. Dzisiaj jest samodzielną nauką wielokierunkową teoretycznie, ideologicznie i metodycznie. Istnieje około 50 subdyscyplin pedagogicznych. Pedagogika powstała z filozofii i jako nauka wyodrębniła się w II połowie XIX wieku. Dorobek pedagogiki do XIX wieku to przede wszystkim praktyka dotycząca wychowania.
Mówiąc o tym, że pedagogika zajmuje się procesem wychowania mamy na myśli:
-warunki wychowania,
-cele wychowania,
-treści wychowania,
-metody i formy wychowania.

Pedagogika dzieli się ze względu na fazy rozwojowe:
-pedagogika prenatalna,
-pedagogika żłobkowa,
-pedagogika przedszkolna,
-pedagogika wczesnoszkolna,
-pedagogika szkolna dzieci i młodzieży (pedagogika szkoły zawodowej, pedagogika szkoły ogólnokształcącej),
-pedagogika dorosłych,
-pedagogika ludzi starych (gerontologia edukacyjna).

Spośród wspólnych dla całego okresu przedszkolnego właściwości rozwojowych można wyróżnić drobniejsze zmiany odzwierciedlające zarówno dynamikę procesów poznawczych, jak też stopniowe przekształcanie w emocjonalnej i społecznej sferze rozwoju psychicznego dzieci typowe dla poszczególnych faz wieku przedszkolnego:
•f. pierwsza wczesna- od 3 do 4 lat
•f. druga średnia- od 4 do 5 ½ lat;
•f. trzecia późna – od 5 ½ do 6 lat.

Współczesna pedagogika przedszkolna uważana za jedną z elementarnych zasad wychowania uznaje stymulowanie spontanicznej aktywności własnej dziecka, rozumianej jako warunek jego rozwoju. Podkreśla przy tym konieczność przestrzegania zasady indywidualizacji, opierającej się na szacunku wobec nieszablonowości i różnorodności jednostek. Nowa, rozszerzona koncepcja edukacji powinna umożliwić odkrywanie, pobudzanie i wzmocnienie potencjału twórczego, który drzemie w każdym człowieku.
Celem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie i ukierunkowywanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonym potencjałem i możliwościami rozwojowymi w relacjach ze środowiskiem społeczno–kulturowym i przyrodniczym oraz pomoc dziecku
w realizowaniu jego osobowości w relacjach z rówieśnikami i dorosłymi.
Zadania, które wynikają z celów przedszkola dostosowane są do potrzeb i możliwości dziecka. Nauczyciel realizuje je w ramach określonych obszarów edukacyjnych. Proces wychowawczo-dydaktyczny zawsze zmierza do osiągania określonych zmian w wiadomościach, umiejętnościach i systemie wartości wychowanków. Do nauczyciela należy tworzenie sytuacji sprzyjających realizacji oczekiwań dziecka, włączonego we wspólnotę innych dzieci i dorosłych, pozostającego z nimi w różnych relacjach. Kieruje przebiegiem tych zmian, dąży do realizacji wytyczonych zadań, których wykonanie powoduje osiąganie zamierzonego efektu końcowego.
Według M. Kwiatkowskiej :,,głównym celem (...) placówek wychowania przedszkolnego jest wszechstronny rozwój prospołecznej osobowości dziecka, która rozwija się niepodzielnie w sferze intelektualnej, emocjonalnej, wolicjonalnej” w aktywności ruchowej, społecznej
i poznawczej, w twórczości artystycznej i wrażliwości estetycznej. Dziecko traktowane jest jako podmiot oddziaływań wychowawczych prowadzonych przez kadrę pedagogiczną, której główną umiejętnością jest,, rozumienie rozwojowych i indywidualnych potrzeb dziecka oraz znajdowanie trafnych dróg ich zaspokajania w specyficznych warunkach placówek wychowania przedszkolnego”. Dlatego przedszkole ma:
-,,sprzyjać ogólnemu rozwojowi i wykorzystaniu wszystkich możliwości;
-zapobiegać nieprawidłowościom w rozwoju;
-kompensować niekorzystne dla rozwoju warunki życia;
-diagnozować osiągnięcia i możliwości rozwojowe;
-korygować i wyrównywać wszelkie nieprawidłowości i defekty;
-przygotowywać do podjęcia nauki szkolnej;
-zapewnić zaspokajanie podstawowych potrzeb, a także pomoc rodzicom pracującym zawodowo w stworzeniu ich dzieciom opieki wychowawczej”.
Deklarując opiekę nad dzieckiem, przedszkola zapewniają czuwanie nad jego bezpieczeństwem fizycznym, troskę o zdrowie, zaspokajanie potrzeb oraz pełnią funkcję opiekuńczą w zastępstwie najbliższej rodziny. Czynności opiekuńcze przedszkola są ściśle związane z procesem wychowania, kształtowaniem właściwych postaw, budowaniem systemu wartości, przygotowaniem do życia w społeczeństwie. Kierując procesem wszechstronnego rozwoju dziecka, przedszkole spełnia niezmiernie istotne zadania edukacyjne, ułatwiając odkrywanie otaczającego świata, pokazując drogi prowadzące do jego zrozumienia. Przedszkole wspiera wszelkie działania twórcze dziecka, umożliwiając mu tym samym realizację siebie. Jako placówka spełniająca zadania opiekuńcze, wychowawcze i edukacyjne pozwala dziecku odkryć jego własne możliwości, budować poczucie własnej wartości.
U dziecka w wieku przedszkolnym zachodzą dynamiczne i nieustające zmiany w jego rozwoju, dlatego działania nauczyciela kształtują i doskonalą różne jego wartości. Dzieci przedszkolne charakteryzują się indywidualnymi różnicami w zakresie tempa rozwoju umysłowego i emocjonalnego. Efektywność wspomagania rozwoju dziecka zależy od dopasowania przez nauczyciela treści kształcenia do możliwości rozwojowych dzieci i potrzeb, które wynikają z warunków środowiska. To, w jakim czasie dziecko zdobędzie określone umiejętności nie zależy od jego wieku, lecz indywidualnego rozwoju, potrzeb i możliwości. Tak, więc pewne umiejętności zdobędzie np. czterolatek i te same posiąść może dopiero pięcio, sześciolatek.
W chwili obecnej w wychowaniu przedszkolnym zauważyć można różnorodność stosowanych programów, jednak wszystkie są tworzone zgodnie z podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzoną,, Rozporządzeniem MEN z dnia 26 lutego 2002 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych’’. Jest ona podstawowym dokumentem do opracowywania programów przedszkolnych.
Układ programu w takim kształcie pozwala postawić na pierwszym miejscu dobro dziecka, uwzględnić indywidualne tempo jego rozwoju.
Podstawowe założenia programu wychowania przedszkolnego są następujące:
1.Poznawanie i rozumienie siebie i świata;
2.Nabywanie umiejętności poprzez działanie;
3.Odnajdywanie swojego miejsca w grupie rówieśniczej, wspólnocie;
4.Budowanie systemu wartości.
W podejmowanych działaniach nauczyciel powinien stymulować wszystkie sfery osobowości dzieci dbając o ich harmonijny rozwój. Wspomaganie rozwoju na tym etapie edukacji odbywa się w miłej, serdecznej atmosferze, gdzie stawiane zadania dostosowane są do potrzeb, możliwości i zainteresowań dzieci. Praca wymaga określonych form organizacyjnych:
-zabawa i inne rodzaje działalności dzieci pozwalające na rozwijanie własnej inicjatywy;
-czynności samoobsługowe dzieci np. związane z utrzymaniem higieny osobistej oraz praca użyteczna;
-spacery i wycieczki,
-zajęcia organizowane przez nauczycielkę z całą grupą lub prowadzone w mniejszych zespołach.
W codziennej pracy z dziećmi w przedszkolu stosuje się różnorodne metody i formy rozbudzające aktywność twórczą dziecka, zapewniając pozytywną motywację do podejmowania zadań rozwijających wiarę we własne siły i możliwości. Dobór określonych metod zależy od treści przekazywanych dzieciom. W celu uatrakcyjnienia często łączy się dwie lub trzy metody na jednym zajęciu.

Metoda dobrego startu ( M. Bogdanowicz)- zajęcia prowadzone tą metodą utrwalają orientację w schemacie ciała i przestrzeni, oraz percepcję słuchową. Dzieci ćwiczą sprawność narządów oddechowych, poczucie rytmu, słuch muzyczny i fonematyczny oraz płynność ruchów. Powiązanie śpiewu, ruchu, muzyki
i plastyki w jednym ćwiczeniu aktywizuje i uspakaja system nerwowy dziecka. Stwarza możliwości poznania wielozmysłowego (słuchowego, wzrokowego i ruchowego). Przygotowuje dzieci do podjęcia nauki w szkole.

Metody twórczej ekspresji ruchowej (C. Orff, R. Laban, Kniessów)- w metodzie tej wykorzystujemy różnorodne pomoce np. szarfy, wstążki, piłki, które pomagają dzieciom w sposób twórczy wyrazić przeżycie wewnętrzne, tworzyć improwizacje ruchowe, wyzwolić aktywność ruchową. Elementy tej metody urozmaicają nam zestawy ćwiczeń ruchowych. Pozwalają dzieciom na budowanie poczucia własnej wartości. Ćwiczenia twórcze w formie tańca zasługują na szczególną uwagę, ponieważ towarzyszą człowiekowi od urodzenia, aż do śmierci. Pozwalają nawiązać i pogłębić stosunki międzyludzkie, uwalniają wewnętrzne napięcia i niepokoje. Zabawy twórcze pozwalają dzieciom przeżyć zadowolenie, radość, a to pomaga osiągnąć harmonię i zwiększa poczucie przynależności do grupy. Przeżywanie lęków, obaw, osiąganie poziomu swobodnego komunikowania się prowadzi do osiągania przez dzieci sukcesu.
Kinezjologia edukacyjna P.Denisona - „Gimnastyka mózgu” składa się z prostych, sprawiających przyjemność ćwiczeń ruchowych. Stosujemy je w celu zwiększenia umiejętności uczenia się całym mózgiem. Umożliwiamy dzieciom rozwijanie ich potencjalnych możliwości zablokowanych w ciele. „Ożywienie” mechanizmów pracy mózgu przez naturalny, fizyczny ruch ciała. Ten naturalny rozwój fizyczny jest podstawą samodoskonalenia się nawyków widzenia, słyszenia, organizowania wewnętrznych czynności psychicznych, uzdolnień, umiejętności, spontaniczności i działań twórczych. Rozwój dziecka kroczy naturalną drogą w oparciu o naturalne mechanizmy integracji myśli i ruchu, dzięki czemu nowy sposób uczenia się jest bardziej naturalny, spontaniczny, sprzyja lepszemu zapamiętywaniu.
Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne - polega na stosowaniu ćwiczeń, które umożliwiają dziecku poznanie własnego ciała i poszczególnych jego części, nabywanie pewności ruchów i poczucia bezpieczeństwa w otoczeniu. Kształtuje umiejętności osiągania stanu odprężenia. Stosując metodę uczymy dzieci współpracy w grupie, współdziałania w zespole, ułatwiamy nawiązanie kontaktu i współpracę z partnerem i grupą. Metoda pomaga dzieciom w zdobywaniu pewności siebie. Przeważają w niej ćwiczenia wykonywane w parach, dzieci muszą zwracać uwagę na drugą osobę, z którą współdziałają w czasie ćwiczeń. Są dobrą zabawą, która rozwija i uczy koncentracji, której towarzyszy śmiech i okrzyki. Takie reakcje pomagają ujść nagromadzonym emocjom, napięciom tkwiącym w dzieciach.
Metoda ćwiczeń grafomotorycznych (H. Tymichowa) - dzieci dostają gotowy wzór, rysunek, który mechanicznie odbijają, powielają. Jest to doskonała zabawa graficzna, w której dzieci mogą rysować, malować, pisać palcem po śladzie itp. Metoda daje możliwości wykorzystania różnorodnych technik plastycznych, które urozmaicają proces działania, a efektywne działanie dziecka jest rzeczą najważniejszą w każdej metodzie. Ćwiczenia grafomotoryczne wyrabiają pewność i płynność ruchów ręki, sprawność manualną oraz koordynację ruchowo- wzrokową.
Wzory i Obrazki (M. Frostig) - program rozwijający percepcję wzrokową. Na dany program składają się 3 zeszyty z ćwiczeniami dla dziecka. Zeszyty zawierają zintegrowany wybór zadań angażujących wszystkie sfery percepcji wzrokowej na danym poziomie trudności.
Logorytmika - jest formą pracy terapeutycznej opartej na elementach ruchu, rytmu, improwizacji, ekspresji własnej, muzyki i zabawy. Następuje zharmonizowanie mózgu i ciała przede wszystkim w ruchu. Związek ruchu z muzyką, połączenie rytmiki i terapii logopedycznej, wspomaga rozwój dziecka. Na bazie ćwiczeń muzyczno- ruchowych wykonywane są ćwiczenia słowno- ruchowe, których wiodącym składnikiem jest rytm. Rytmizowana mowa w formie ćwiczeń logarytmicznych ćwiczy pamięć ogólną i muzyczną, aparat mowy, poczucie rytmu, poczucie metrum, tempa i dynamiki.
Metoda projektów - w metodzie tej dzieci aktywnie i samodzielnie dochodzą do różnych wiadomości. Samodzielnie zdobyta wiedza, informacje, służą do zrealizowania projektu. Dzieci współtworzą, praktycznie wykonują zadania, ściśle współpracują. Metoda ta wyklucza niezdrową rywalizację. Uczą się organizacji pracy, samodzielności, dziecko wykorzystuje w pracy nad projektem wiedzę już posiadaną a wiedza zdobyta w wyniku samodzielnego doświadczenia staje się bardziej znacząca. Dzieci uczą się same a nauczyciel stwarza warunki do nauki (materiał, narzędzia itp.).Projekt edukacyjny, to metoda kształtująca wiele umiejętności oraz integrująca wiedzę z różnych dyscyplin (przedmiotów). Efektywność metody polega na stymulowaniu rozwoju poznawczego, emocjonalnego, motorycznego. Uwzględnia indywidualne potrzeby, zainteresowania i uzdolnienia, rozwija myślenie twórcze, umożliwia zaprezentowanie wyników własnej pracy, wzmacnia motywację poznawczą.
Zabawy i ćwiczenia relaksacyjne, bajkoterapia. - zabawy i ćwiczenia relaksacyjne oraz bajki terapeutyczne wprowadzają dzieci w dobry humor i służą odreagowaniu złych emocji. Poprzez odpowiednie zabawy i ćwiczenia: kierujemy emocje negatywne na pozytywne i przekształcamy złą energię w dobrą, porażkę zmieniamy w sukces, wspieramy wysiłki dzieci, zachęcamy do współdziałania, wspieramy rozwój dziecka, eliminujemy frustrację i stres, pomagamy w rozwiązywaniu problemów, likwidujemy złość.
Bajkoterapia powoduje, że dziecko w świecie bajek spotyka przyjaciół, przeżywa wspaniałe przygody, pozbywa się lęku. Dzieci przejmują część historii, przyjmują nowe postawy wobec swoich konfliktów. Aby rozwikłać problemy, mogą one nieświadomie zapożyczać umiejętności metaforyczne głównego bohatera bajki przejmować jego zachowania. Rozwiązywanie trudnych emocjonalnie sytuacji dla dziecka może się okazać przyjemne, a nawet radosne dzięki bajkom. Poprzez nie uczy się ono pozytywnego myślenia o sytuacjach lękotwórczych oraz zapobiegać agresji.
Trening Autogenny Schultza (w wersji A. Polender) - daje się po odpowiednim przerobieniu dostosować do małych dzieci dzięki wykorzystaniu ich zdolności do identyfikacji, naśladownictwa i dużej naturalnej sugestywności. Dzięki tym mechanizmom dochodzi do zwolnienia napięć mięśniowych u ćwiczących dzieci. Warto zmieniać bohaterów bajek, ich treść, aby dzieci nie były znudzone. Dzieci powinny znajdować się w pozycji leżącej w pomieszczeniu pozbawionym dopływu dodatkowych bodźców, np. hałasu. Terapeuta powinien opowiadać na tle cichej muzyki relaksacyjnej bajkę wyciszającą ciało i umysł dzieci. Na skutek częstego stosowania wytwarzają się odruchy warunkowe, dzięki którym dzieci szybko mogą się zrelaksować, gdy usłyszą samą muzykę. Relaks dla dzieci ma na celu rozluźnienie mięśni i poprawienie krążenia obwodowego, daje dziecku spokój, znosi lęki i napięcia afektywne.
Zajęcia teatralne, drama - pozwalają na poprawienie kontaktów interpersonalnych oraz u niektórych osób rozwój prozodii, intonacji, akcentu, melodii kinetycznej przyczyniającej się do wzmocnienia dykcji. Ponad to zabawy teatralne rozwijają wyobraźnię twórczą, wrażliwość na sztukę, otaczający świat, a także innych ludzi. Rozwijają twórczo odtwórczo potencjalne możliwości. Uczą współdziałania i rozwijania własnej indywidualności i niepowtarzalności. Przyczyniają się do usprawniania lub rozwijania empatii, wczuwania się w krzywdę innych osób i przyjmowania ról społecznych. Rozwijają pamięć poprzez naukę tekstu oraz komunikację werbalną i niewerbalną, co przyczynia się znacznie do wzrostu ekspresji i umiejętności wyrażania własnych uczuć.
Dogoterapia - jest podobnie jak hipoterapia jedną z naturalnych i skutecznych form terapeutycznych. Kontakt z psem prowadzi do ogólnej poprawy psychofizycznej dziecka. Pozwala przełamać lęk przed zwierzętami, uczy przyjmowania adekwatnych postaw i korzystnie wpływa na rozwój emocjonalny uczestnika terapii.
Uczenie się przez zmysły- stymulacja polisensoryczna - pozwala dzieciom poznawanie rzeczywistości wieloma zmysłami; wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem, smakiem. Celem tych zajęć nie jest, bowiem dostarczanie określonej liczby bodźców o pewnej jakości. Stosowanie różnorodnych bodźców jest tylko środkiem do celu, jakim jest spotkanie terapeuty i dziecka oraz dzieci ze sobą nawzajem. Spotkanie, którego istotą jest budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa.
Stymulacja intelektualna G. Domana - Radosna zabawa w czytanie nie tylko umożliwia dziecku nabycie umiejętności czytania, ale rozwija równocześnie jego kompetencje językowe. Celem zajęć jest zdobywanie lub rozwijanie i poszerzanie wiedzy encyklopedycznej, nauki czytania, pisania "Zabawa w czytanie" to wykorzystanie globalnej nauki czytania odpowiednio dobranych wyrazów z zachowaniem pewnej chronologii ich prezentacji w ściśle określony przez autora sposób. Zapamiętywanie wyrazów, a raczej ich zapisu graficznego, nie sprawia dzieciom większych trudności, jeżeli rozumieją one sens przeczytanego przez siebie wyrazu.
Komputerowe programy edukacyjne - wykorzystując komputer w nauczaniu, dzieci uczą się formułowania problemu i analizowania możliwości uzyskania jego optymalnego rozwiązania Wypracowane przez dzieci konkluzje wyrabiają u nich nawyki myślenia twórczego i pojęciowego. Zatem realizowany jest cel procesu nauczania i uczenia się poprzez przyswajanie wiadomości, umiejętności i wartości oraz monitorowany jest proces dydaktyczno-wychowaczy.
Metoda samodzielnych doświadczeń - dziecko zdobywa wiadomości na podstawie obserwacji, przeżyć i samodzielnych doświadczeń posługując się wieloma zmysłami. Samo dochodzi do wiedzy a wtedy jest to wiedza przeżyta, doświadczona i najtrwalsza.
Pedagogika zabawy- klanza - polega na wykorzystaniu w procesie dydaktyczno-wychowawczym różnych pląsów, zabaw muzyczno-ruchowych, tańców ludowych w celu integracji dzieci. Uczy ona współistnienia w grupie, wyzwala aktywność, pobudza uczniów do ekspresji muzyczno-ruchowej. Poprzez ćwiczenia muzyczno-ruchowe w grupie ułatwia komunikację interpersonalną i uatrakcyjnia zajęcia edukacyjne. Tańce dają możliwość uwolnienia się od wewnętrznych napięć i niepokojów, dają ujście nagromadzonym emocjom. Wyzwalają aktywność ruchową, pozwalają dzieciom na budowanie poczucia własnej wartości, a animacja przy pomocy ruchu ukazuje klimat w innym świetle. Przeżycie zadowolenia, radości pomaga osiągnąć harmonię i zwiększa poczucie przynależności do grupy.
Edukacja ekologiczna - w przedszkolu jest wiele okazji do rozbudzania wrażliwości ekologicznej. Obejmuje ona zaznajamianie dzieci ze światem roślin i zwierząt, z przyrodą nieożywioną, a także nauczenie ich dostrzegania i przeżywania piękna przyrody oraz obcowania z nim. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwijanie u dzieci szacunku i poczucia odpowiedzialności za stan i pomnażanie zasobów naturalnych środowiska człowieka, wrażliwości na środowisko przyrodnicze, szacunek do niego, racjonalne korzystanie z jego zasobów, dążenie do kontaktu z nieskażonym środowiskiem.
W procesie edukacji przedszkolnej ważnym czynnikiem są środki dydaktyczne. Pełnią one wiele funkcji. Służą zdobywaniu wiadomości i wyrabianiu właściwych postaw. Najczęściej w przedszkolu można wykorzystać następujące środki dydaktyczne:
-okazy naturalne;
-środki wizualne: filmy, fotografie, ilustracje, obrazy, reprodukcje obrazów, rysunki, plansze tematyczne;
-środki słuchowe: audycje radiowe, piosenki, wiersze, opowiadania, inscenizacje i inne teksty literackie, odgłosy natury i z otaczającego środowiska;
-środki manipulacyjne: karty, domino, gry planszowe, loteryjki itp.;
- środki i urządzenia techniczne: lupa, mikroskop, akwaria, terraria, różne naczynia i sprzęt do obserwacji.
Dziecko poprzez aktywny udział w zabawach lepiej poznaje otaczającą rzeczywistość, rozwija się fizycznie i psychicznie oraz wzbogaca swoje życie emocjonalne. „ Dziecko, które się bawi nie traci czasu, ale buduje i tworzy siebie poprzez różne formy działalności zabawowej” (A. Sawicka.)
Przedstawiłam tu tylko niektóre propozycje metod stanowiących bardzo ciekawą i urozmaiconą formę przeprowadzenia zajęć edukacyjnych na poziomie przedszkolnym Pomysłowość i twórcze myślenie każdego nauczyciela w pracy z dzieckiem jest wysoce cenione w świecie nasyconym przekazem multimedialnym, pozbawionym pomysłowości i samodzielnego działania.
Jedno w tym wszystkim jest ważne, aby dzieci nie były pozostawione same sobie.
Świat wokół nich jest piękny, bogaty, a przede wszystkim ciekawy –nieporozumieniem byłoby pozbawienie dzieci czynnego w nim udziału w tym życiu.

Opracowała: mgr Sabina Małek-Galicka pedagog specjalny przedszkole Integracyjne Koszalin

Bibliografia
J. Kielin: „Rozwój daje radość – terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim”, GWP, Gdańsk 2000 r., ( rozdział 5 pt. „Poranny krąg, czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku”);
1. S. Szuman: „Psychologia wychowawcza wieku dziecięcego”, PZWS;
2. H. Pielka: „Rodzina dziecka wieku przedszkolnego” –Ośrodek Usług Szkoleniowych ”Wiedza” Koszalin 1993;
3. A. Klim- Klimaszewska: „Pedagogika przedszkolna”, Polski Instytut Wydawniczy, Warszawa 2005;
4. A. Łada –Grodziska:„ ABC...Program wychowania przedszkolnego”– WSiP 2000;
5. ,,Rozporządzenie MEN z dnia 26 lutego 2002 r w sprawie podstawy programowej dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych’’.
6. M. Kwiatkowska: „Podstawy pedagogiki przedszkolnej”, WSiP, Warszawa 1988;
7. J. Lubowiecka: „ Szanse edukacyjne dzieci przedszkolnych” w Wychowanie
w przedszkolu”, 2001 nr 7;
8. A. Rawicka: „Wybór tekstów do ćwiczeń z pedagogiki przedszkolnej”, Warszawa 1985;
9. R. Wiązek:, „Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo w wieku przedszkolnym”, Oficyna Wydawnicza, „Impuls” Kraków 2005;
10. G. Doman, J. Doman: „Jak nauczyć małe dziecko czytać” Bydgoszcz 1992;
11. K. J. Zabłoci: „Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii”, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998;
12. K. Kamieńska: „Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym”, WSiP, Warszawa, 1999;
13. A. Franczyk, K. Krajeńska: „Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju”, Oficyna wydawnicza „Impuls” Kraków 2003;
14. I. Kunz „Wiosna, lato, jesień, zima”, Jedność Kielce 2003;
15. Praca zbiorowa „Twórcza Kinezjologia w praktyce”, Kined, Warszawa 2004;
16. M. Bogdanowicz: „ Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka”, WSiP Warszawa 1997;
17. M. Bogdanowicz: „ W co się bawić z dziećmi”, Harmonia , Gdańsk 2005