Anoreksja

MOTTO
Jest na świecie taki rodzaj smutku,
którego nie można wyrazić łzami.
Nie można go nikomu wytłumaczyć.
Nie mogąc przybrać żadnego kształtu,
osiada ciasno na dnie serca jak śnieg podczas bezwietrznej nocy".

WSTĘP

"Moja najlepsza przyjaciółka"
O anoreksji mówi się, że jest chorobą XXI wieku, bo nigdy wcześniej kult idealnego ciała nie był tak agresywnie promowany. Jeszcze do niedawna jadłowstręt psychiczny, był schorzeniem dotykającym określone osoby. Kto z nas chociaż raz nie widział przejmującego filmu opartego na kanwie wydarzeń z życia młodych baletnic, gimnastyczek czy modelek? Obecnie problem ten dotyka coraz większej rzeszy dorastającej młodzieży. Piszę „młodzieży”, bo raz na zawsze został obalony mit o tym, jakoby to tylko młode kobiety miały problem ze swoim zmieniającym się ciałem i tożsamością.

Wydawać by się mogło, że odmawianie jedzenia jest tylko fanaberią, chwilową zachcianką, która przejdzie z czasem. Tymczasem należy sobie zdać sprawę, że jeśli mamy do czynienia z osobą chorą, to ani prośbą ani groźbą nie jesteśmy w stanie namówić jej do jedzenia, a już na pewno nie uporamy się w ten sposób z problemem.

Przygotowując się do napisania tego artykułu natknęłam się na opowieści dziewczyn, którym udało się wygrać z anoreksją. Dopiero po ich przestudiowaniu dotarło do mnie, czym tak naprawdę jest ta choroba. Żadna encyklopedyczna definicja nie jest w stanie dokładnie określić tzw. grupy podwyższonego ryzyka, ani tym bardziej powiedzieć, co kieruje ludźmi świadomie skazującymi się na głodówkę. Żaden podręcznik nie jest w stanie oddać tego, co dzieje się w umyśle osoby, której nie ciało jest chore, ale dusza i umysł.

Dziewczyny mówią o niej „moja najlepsza przyjaciółka”, bo zawsze jest z nimi, o każdej porze dnia i nocy. Potrafi obudzić nad ranem i zmusić do wykonania nadludzkiego wysiłku w imię spalenia nadmiaru spożytych kalorii. Sprawia, że osoby chore są nadzwyczaj dokładne: każda porcja jedzenia musi być dokładnie zważona i zmierzona. Z jednej strony powoduje wzdryganie się na myśl jedzenia, z drugiej sprawia, że jest ono ulubionym tematem rozmów. Człowiekowi choremu na anoreksję nie jest potrzebny dietetyk, on sam najlepiej zna wartości kaloryczne wszystkich zjadanych przez siebie produktów. Co więcej, doskonale wie jak te spożyte kalorie spalić.

Dla każdej przeciętnej osoby jedzenie jest nie tylko paliwem dla pracy organizmu, ale także przyjemnością, więc nie istnieje żaden racjonalny powód, dla którego miałby jej sobie odmawiać. Chorzy na anoreksję mówią o sobie jak o zwycięzcach, bo każdy odmówiony sobie z trudem posiłek zbliża ich do doskonałości. Czują się niemalże nadludźmi, bo który przeciętny człowiek byłby w stanie odmawiać sobie tak długo jedzenia? Wydaje im się, że wszyscy wokół podziwiają ich za ich silną wolę, to złudzenie z kolei pozwala na odbudowanie swojego nadwątlonego ego i daje wrażenie „panowania” nad sytuacją. Choć ciało staje się coraz słabsze, ludzi chorych na anoreksję przepełnia poczucie siły. W skrajnych przypadkach niejedzenie daje poczucie czystości, wolności ciała od wszelkich „zanieczyszczeń”.

Jak zatem można pomóc osobom cierpiącym na anoreksję? Ci, którym udało się wyleczyć mówią, że anoreksja jest jak nałóg i dopóki uzależniony sam nie dojdzie do wniosku, że chce z tym skończyć, nic z tego nie będzie. Inni uważają, że psychoterapia, rozpoczynana niekiedy nawet wbrew woli pacjenta jest w stanie przynieść efekty. Prawda jest jednak taka, że anoreksja jest chorobą osób nie wierzących w siebie, tzw. samotnych w tłumie przyjaciół, którym wydaje się, że dzięki zmianie wyglądu będą szczęśliwi, bardziej lubiani, popularni. Najważniejsze jest zatem wsparcie i akceptacja prowadząca do zaufania. Chory musi czuć się ważny i kochany przez swoich najbliższych. Bliskość, poczucie bezpieczeństwa, zrozumienie i wzajemny szacunek są początkiem długiej drogi powrotu do zdrowia i normalnego życia.

RYS HISTORYCZNY

Mimo, że anoreksja jako oddzielna jednostka chorobowa została opisana dopiero w roku 1873, anorektyczne zachowania obserwowano od czasów starożytnych. Na przełomie IV i V w.n.e. w Rzymie pod przewodnictwem św. Hieronima ze Strydonu funkcjonowała sekta, której członkinie (były to głównie kobiety pochodzące z najlepszych rzymskich rodzin) odmawiały przyjmowania pokarmów. Głodówka ta miała charakter oczyszczenia grzesznego ciała, oraz była formą sprzeciwu wobec panującej wówczas rozwiązłości. W epoce renesansu na terenie całej Europy pojawiły się "święte anorektyczki" - kobiety, które pochodziły głównie z klas wyższych, a które głodowały oraz praktykowały inne formy umartwiania ciała. Celem tych głodówek było szukanie bliskości Boga, a wiele z kobiet, które umarły wówczas śmiercią głodową zostało uznanymi świętymi przez kościół katolicki. Jedną ze świętych anorektyczek była św. Katarzyna ze Sieny. Przypuszcza się także, że część kobiet wybrała życie jako święte anorektyczki, aby uniknąć roli żony i matki, jaka była przypisywana im przez rodzinę, społeczeństwo i tradycję.
W XV i XVI wieku krążyły liczne opowieści o "świętych pannach" - młodych kobietach, które odmawiały jedzenia, ponieważ siłę życiową otrzymywały dzięki woli bożej. Były one obiektami pielgrzymek, a ich rodziny czerpały zyski z ich lokalnej sławy. Ponieważ kobiety utrzymujące bliskie i bezpośrednie kontakty z Bogiem były sprzeczne z naukami kościoła katolickiego, wiele świętych panien zostało spalonych na stosie. Dopiero Rewolucja Przemysłowa i rozwój nauki spowodowały, że głodzące się kobiety stały się przedmiotem zainteresowania lekarzy.
Warto zauważyć, że historyczne wzmianki na temat głodujących kobiet pojawiają się głównie w czasach pokoju i dobrobytu. W epokach, które były zdominowane przez wojny czy klęski żywiołowe, były cenione kobiety pulchne, gwarantujące liczne i zdrowe potomstwo. Tusza kobiety była często wiązana z jej seksualnością. Np. w epoce wiktoriańskiej kobiety zaczęły nosić gorsety i głodować po to, aby uchodzić za powściągliwe
Początek fali zachorowań na anoreksję, którą obserwujemy do dzisiaj miała początek w latach 50-tych XX wieku - był to czas rozwoju mass mediów, ich rosnącego wpływu na światopogląd, oraz coraz łatwiejszy dostęp do nich. Telewizja, kolorowe magazyny, przemysł kosmetyczny i filmowy, oraz świat mody ukształtowały pogląd, że bycie szczupłym jest oznaką sukcesu, szczęścia i samokontroli. Wylansowany został nowy standard kobiety sukcesu - kobiety zadbanej, eleganckiej, robiącej karierę zawodową, a przede wszystkim szczupłej.
Efekt ten można zaobserwować np. w świecie mody. Jeszcze kilkanaście lat temu na okładkach magazynów kobiecych i wybiegach światowej klasy projektantów królowały Linda Evangelista, Cindy Crawford, Elle Macpherson czy Naomi Campbell. Od momentu, gdy królową wybiegów została niezwykle szczupła Kate Moss, na wybiegach zaczęły pojawiać się coraz młodsze dziewczyny, "nieobciążone" kobiecymi kształtami, o figurach płaskich, wręcz chłopięcych.
Coraz chudsze modelki, gwiazdy kina, muzyki i telewizji są inspiracją dla milionów nastolatek, które chcąc wyglądać tak jak ich idolki, odchudzają się poprzez głodowanie. Nieustanna presja ze strony mediów, aby być zdrową, piękną i szczupłą stała się powszechnym wyzwalaczem zaburzeń odżywiania
Istnieje grupa zawodów, których wykonywanie zwiększa ryzyko zachorowania na anoreksję - są to zawody, w których zwraca się uwagę na wygląd zewnętrzny i sylwetkę - tancerki, baletnice, modelki, a także osoby uprawiające dyscypliny sportowe takie jak jazda figurowa na lodzie czy gimnastyka artystyczna. Inne dyscypliny sportowe zwiększające ryzko zachorowania na anoreksję, to dziedziny, w których wymaga się od zawodników utrzymywania określonej masy ciała kwalifikującej go do odpowiedniaj kategorii wagowej (zapasy, podnoszenie ciężarów). Warto podkreślić, że dodatkowe elementy związane z ryzykiem zachorowania na anoreksję występujące wśród sportowców to wysoka samodyscyplina, skłonność do poświęceń, wysokie ambicje, oraz atmosfera rywalizacji.

DEFINICJA ANOREKSJI

Anoreksja inaczej jadłowstręt psychiczny (z grec. an – brak, pozbawienie, orexis – apetyt Anorexia nervosa) – zaburzenie odżywiania się, polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest zaburzony; występują objawy dysmorfofobii. Lęk przybiera postać uporczywej idei nadwartościowej, w związku z czym pacjent wyznacza sobie niski limit wagi. Dotyczy przeważnie dziewcząt i kobiet w wieku 10–13 lat oraz 16-21. Po raz pierwszy opisał tę chorobę w połowie XIX wieku E. Lasčgue i W. Gull.
ICD-10 wyróżnia dwie postaci anoreksji – jadłowstręt psychiczny i jadłowstręt psychiczny atypowy (F50.1). Najczęstszą formą anoreksji jest anoreksja mentalna w wieku dorastania.
Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie organizmu, które pozostawia często już nieodwracalne zmiany. Nieleczona prowadzi do śmierci w około 10% przypadków. Zwykle rozpoczyna się przed 25. rokiem życia.
Zaburzenia odżywiania występują pod dwiema postaciami: jadłowstrętu psychicznego, czyli anoreksji (anorexia nervosa), oraz żarłoczności psychicznej, czyli bulimii (bulimia nervosa). Obydwie postacie są groźne dla zdrowia, a nawet życia chorej osoby.
Jadłowstręt psychiczny jest chorobą – jak nazwa wskazuje - psychiczną, w której występuje spaczony obraz własnego ciała. Chorzy są przekonani, że są zbyt grubi, więc stosują dietę doprowadzającą do wyniszczenia organizmu. Nie przyjmują do świadomości swego ciężkiego stanu starając się utrzymać skrajnie niską masę ciała przez stosowanie diety, zwiększenie aktywności fizycznej a także innymi metodami.
Widoczny jest chorobliwy lęk przed otyłością. Spora część chorych jest wrażliwa na punkcie swej wagi, boi się przytyć albo stosuje ścisłą kontrolę nad ilością przyjmowanych pokarmów. Mobilizowani przez lęk, stosują metody prowadzące do utraty wagi ciała. Większość z nich ogranicza ilość spożywanych pokarmów, zwłaszcza tych zawierających tłuszcze oraz węglowodany. Często rezygnują z czerwonego mięsa lub przechodzą na wegetarianizm. W tym samym czasie dochodzi u nich do znacznego zmniejszenia ilości zjadanego pożywienia, co prowadzi do spadku masy ciała, często o ponad 15%. Zachowania osób cierpiących na anoreksję różnią się, przy anoreksji typu bulimicznego często występują: prowokowanie wymiotów, zażywanie dużych ilości środków przeczyszczających i moczopędnych oraz wyczerpujące ćwiczenia fizyczne.
Osobę z anoreksją charakteryzuje skrajnie szczupłe wyniszczone ciało, zaostrzają się rysy twarzy ,która staje się blada, policzki głęboko zapadają się, skóra jest sucha, pokryta owłosieniem typu meszek, tkanka tłuszczowa prawie całkiem zanika. Można zauważyć duże smutne oczy, w których widać lęk.
Przede wszystkim osoby chore nie zdają sobie sprawy z choroby. Mimo wyniszczenia taka osoba nadal uważa, że jest zbyt „gruba”. W tej chorobie istnieje zaburzone postrzeganie obrazu własnego ciała - chorzy nie zdają sobie sprawy z tego, jak bardzo są wyniszczeni, nie widzą swojej „chudości”.
.
PORTRET PSYCHOLOGICZNY

U osób chorych na anoreksję występują charakterystyczne cechy osobowości: brak gotowości do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, odsuwanie się od innych, utrata przyjaciół. Perfekcjonizm - osoby chore są solidne, koncentrują się na nauce i pracy, cechuje je duża potrzeba sukcesu. Cechuje je także niepewność, lęk przed niepowodzeniami, nadmierny krytycyzm wobec siebie. Charakterystyczna jest niska samoocena i brak wiary w siebie. Stan depresji, niepokoju i społecznego wycofania często poprzedza pojawienie się choroby.

Ponieważ zdecydowana większość chorujących na anoreksję to kobiety, więc większość opracowań dotyczących osobowości anorektycznej odnosi się do płci żeńskiej. Uważa się, że kobiety dobrowolnie poddające się głodówkom są inteligentne, uparte w dążeniu do wyznaczonego celu, przesadnie ambitne, oraz mają niskie poczucie wartości odnośnie swojej osoby, a także swoich osiągnięć. Inne cechy kojarzone z anorektyczkami to, chłód emocjonalny, podatność na krytykę ze strony innych ludzi, brak zaufania zarówno do siebie samej, jak i do innych ludzi, a także niska samoświadomość.
Warto wspomnieć także o tym, że u wielu anorektyczek choroba ta wykształca się w okresie dojrzewania, kiedy ciało zmienia swój kształt, nabiera kobiecości, powodując wzmożone uczucie niepewności co do własnej osoby. W takim ujęciu wielu psychologów określa anoreksję jako wyraz lęku przed dorosłością, nie tylko w sferze zmian fizycznych, ale także zwiększającej się odpowiedzialności i presji związanej z podejmowaniem życiowych decyzji
. .
Anoreksja czyli jadłowstręt psychiczny polega na tym, że osoba chora odczuwa silny lęk przed przytyciem i dąży do uzyskania możliwie niskiej wagi. Aby ten cel zrealizować stosuje głodówki, intensywnie ćwiczy, czasem także stosuje środki przeczyszczające. Skutkiem choroby jest znaczna utrata masy ciała, z którą wiążą się dalsze problemy zdrowotne. Anoreksja wyniszcza nie tylko ciało, ale także umysł. Niezależnie od swojej wagi chora osoba patrząc w lustro widzi zwały tłuszczu. Nie przyjmuje do wiadomości, że głodując pogarsza swój stan, ponieważ głodówka w anoreksji nie jest po prostu sposobem na schudnięcie.
Drastyczne odchudzanie się jest najbardziej widocznym, ale także najbardziej powierzchownym elementem choroby. Istota anoreksji to także próba uzyskania kontroli nad swoim życiem lub ciałem, pole do rywalizacji i pokazania innym swojej siły i wytrzymałości, manifestacja niezwykle niskiej samooceny (głodówka jako kara za brak doskonałości).