Zabawa

Zabawa – czynność pozwalająca przyjemnie spędzić czas; działanie wykorzystywane dla własnej przyjemności , oparte na udziale wyobraźni tworzącej nową rzeczywistość. Choć rządzą nimi reguły ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznawania i przekształcania rzeczywistości. Zabawa obok nauki i pracy jest jedną z głównych form działalności człowieka typową dla wieku dziecięcego. Jako swoisty i niezastąpiony rodzaj aktywności dziecka, a zarazem środek jego ekspresji , jest naturalną drogą zaspokajania jego zainteresowań oraz potrzeb: ruchowych, poznawczych , emocjonalnych, i społecznych. Będąc jednocześnie środkiem edukacyjnych oddziaływań przyczynia się do wielostronnego i harmonijnego rozwoju osobowości dziecka. Podstawowymi określeniami definiującymi zabawę są: radość, przyjemność, lekkość, fikcja. Zabawa jest podstawową formą aktywności małego dziecka.
Ta aktywność dziecka jaką jest właśnie zabawa jest bardzo ważna przede wszystkim w procesie poznawania świata – uczenia się. Już proste czynności manipulacyjne niemowlęcia można traktować jako zabawę, ponieważ są one podejmowane dla przyjemności, dobrowolnie. Niemowlę od samego początku reaguje na otaczający je świat, na bodźce które to wspomagają jego rozwój zarówno fizyczny jak i psychiczny. Jedną z pierwszych zabaw dziecka jest dotykanie, poruszanie zabawek pokazywanych przez rodziców. W późniejszym okresie maleństwo próbuje chwytać rączkami zabawkę, manipulować nią przez dotykanie, stukanie, podrzucanie, wszystko to pozwala mu zdobywać informacje na jej temat. Ważne jest by w tym procesie uczestniczyła osoba dorosła ,która będzie koordynować jego przebieg na przykład przez oddalanie i przybliżanie zabawki tak by dziecko doskonaliło odruch chwytania. Dobrze jest gdy mama bądź tata mówią do swej pociechy w trakcie nie tylko zabawy ale i innych czynności, co pozwoli dziecku przyswoić pewnie nazwy rzeczy bądź czynności, zatem zabawa odgrywa również bardzo ważną rolę w rozwoju mowy.
Bardziej złożone formy zabawy, charakterystyczne są dla późniejszej działalności dziecka, rozpoczynają się dopiero w tak zwanym wieku „poniemowlęcym” przypadającym na 2 – 3 rok życia dziecka. Ważnym przygotowaniem do tego okresu zabawy był właśnie czas niemowlęcej aktywności dziecka, która to stała się podstawą dalszej rozwijającej działalności. Dziecko staje się bardziej niezależne ponieważ zaczyna się poruszać o własnych siłach – raczkuje, chodzi, wszystko to umożliwia mu samodzielne ( bez pomocy dorosłego ) wybieranie zabawek, które go bardziej interesują. W tym okresie możemy wyróżnić zabawy manipulacyjne, które stanowią czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności, przykładem może tu być potrząsanie grzechotki czy układanie klocków. Te działania stają się podstawą zabaw konstrukcyjnych, w wyniku których dziecko w sposób mniej lub bardziej zaplanowany, dąży do uzyskania jakiegoś rezultatu swojego działania na przykład do utworzenia wieży z klocków czy namalowania rysunku. W tym okresie pojawia się u dziecka zdolność do udawania, co wyraża się w tym, że dzieci nie tylko same zaczynają odgrywać sytuacje na niby, lecz również rozumieją udawanie innych osób. Może być to wykorzystane np. w zabawie w dom, gdzie dzieci przyjmują rolę i obowiązki rodziców.
Dziecko powoli zaczyna uczyć się opanowywania czynności z przedmiotami „życia codziennego” oczywiście pod bacznym okiem rodziców, którzy w tym momencie stają się inicjatorem i wzorem działań jakie dziecko obserwuje i naśladuje.
W wieku przedszkolnym zabawa dziecka przybiera bogatsze formy, staje się bowiem czynnością bardziej samodzielną i twórczą w stosunku do zabawy małego dziecka. Dziecko coraz częściej porzuca zabawę indywidualną na rzecz zabaw zespołowych, bawi się w grupie rówieśników, ucząc się dzięki temu współpracy, akceptacji i podporządkowania regułom gry, zabawy. Najbardziej typowe formy spędzania wolnego czasu dla tego okresu to zabawy tematyczne i konstrukcyjne. Pierwsze z nich rozwijają pomysłowość i wyobraźnię dziecka, tematyka tych zabaw jest bardzo różnorodna, na ogół dzieci przechodzą od tematyki zaciągniętej z życia codziennego wynikającej z obserwacji poczynań dorosłych, do zabaw do których pomysły zaczerpnięte są z fantastycznego świata bajek bądź filmów. W zabawach tego typu uczestnicy nadają przedmiotom, czynnościom znaczenia symbolicznego, to znaczy nadają im sens w zależności od celu i kontekstu zabawy. Zabawy tematyczne kształtują uczuciowość i osobowość dziecka. Przez cały czas trwania zabawy dziecko emocjonalnie reaguje na występujące w niej zdarzenia. Są to zarówno chwilowe wzruszenia, zachwyty jak i dłużej trwające nastroje. Przenosi ono sytuacje z życia swojej rodziny, charakterystyczny dla niej język, czynności, ruchy, wyrażanie emocji, wszystko to jest wynikiem bacznej obserwacji dziecka, które jest bardzo czujne i dociekliwe . Wszystko to pozwala dziecku lepiej zrozumieć zadania, jakie wykonują osoby dorosłe. Zauważalne jest przyjmowanie ról zgodne z płcią dziecka i tak dziewczynki przyjmują role żeńskie na przykład rolę mamy czy sprzedawczyni w sklepie, a chłopcy męskie jak policjant, budowniczy. Drugi ważny typ zabaw to zabawy konstrukcyjne, które omówione zostały nieco wcześniej, a które przybierają w wieku przedszkolnym nieco bardziej rozbudowaną formę. Dzieci używając swojej wyobraźni, pomysłowości wykorzystują do tej zabawy coraz to nowe materiały, o różnym kształcie, budowie czy kolorze. Podczas tych „eksperymentów” dziecko tworzy sobie wyobrażenie tego, co chce stworzyć i dąży do tego przez cały czas trwania zabawy, oczywiście pomysł początkowy może ulegać ciągłym rekonstrukcjom. Z wiekiem pomysły dziecka są realizowane w sposób coraz bardziej planowy i przemyślany. Uczą się w ten sposób organizacji swego czasu, planowania i wytrwałości w dążeniu do celu.
W wieku wczesnoszkolnym zabawa nie jest już na pierwszym miejscu działalności dziecka jak miało to miejsce w wieku przedszkolnym. Życie dziecka zmienia się, wchodzi ono w nowy „szkolny świat” w którym to nawiązuje kontakty społeczne z rówieśnikami, wszystko to powoduje że dominującą formą zabawy stają się gry zespołowe, oparte na pewnych umownych zasadach. Dzieci zaczynają konkurować, rywalizować i wspierać się nawzajem w grupach. Zależy im już nie tyle na samym fakcie zabawy ale na jej rezultatach, wynikach. Takie spędzanie wolnego czasu rozwija dziecko społecznie, pokazując zasady panujące w grupie, zasady fair-play czy też zdrowego współzawodnictwa jak i umiejętności podporządkowania się regułom. Zabawy te mają również wpływ na rozwój fizyczny takiego dziecka, należy pamiętać jak ważne są zajęcia ruchowe w ciągu całego życia . Dalszym przemianom w tym okresie podlegają zabawy tematyczne i konstrukcyjne, wpływ na to ma przede wszystkim wiedza, którą dzieci zdobywają w szkole pod okiem wykwalifikowanych nauczycieli, którzy powinni pokazywać, podpowiadać nowe możliwości wykorzystania własnych umiejętności. Cechami każdej zabawy jest: spontaniczność – wiąże się z bezinteresownością , szczerością; ponad przestrzenność- zabawa może toczyć się wszędzie; ponadczasowość –dziecko nie odczuwa czasu trwania zabawy; niepowtarzalność , oryginalność – każda zabawa jest jedyna, pierwsza. Musimy pamiętać, że wszystkie cechy zabawy przekonują dobitnie, że nie ma ważniejszego rodzaju aktywności dzieci jak zabawa, i to ona najszerzej i najgłębiej decyduje o efektach w uczeniu się.
Do celów czysto pojęciowych można wyróżnić trzy podstawowe funkcje zabawy: profilaktyczną – zapobiega deformacjom, ograniczeniom, wykluczeniom; kompensacyjną – pozwala wyrównywać niepowodzenia, niedobory emocjonalne czy społeczne; terapeutyczną – rozładowuje napięcie powstałe w różnych sytuacjach i kontekstach.