Program pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo w wieku przedszkolnym

Problem dzieci nadpobudliwych jest zjawiskiem, z którym spotykamy się bardzo często. Główne objawy wskazujące na istnienie u dziecka problemu to:
- częste odrywanie się od pracy, zadania wykonywane niestarannie, często nie kończy rozpoczętej pracy
- czasem reaguje buntem na polecenia
- przerywa innym, wtrąca się do rozmów i zabaw innych dzieci
- ma duże trudności w panowaniu nad wzmożoną potrzebą ruchu
- ma trudności w koncentracji uwagi, błądzi gdzieś myślami
- w sytuacjach konfliktowych bywa agresywne

Założenia programu

Dostarczenie dziecku okazji do przeżywania pozytywnych doświadczeń społecznych korygujących obraz samego siebie, umożliwienie nabycia umiejętności radzenia sobie z nadpobudliwością oraz stworzenie okazji do odreagowania napięć leżących u podłoża nadpobudliwych zachowań.
Każde dziecko potrzebuje zrozumienia, ale dziecku nadpobudliwemu jest ono szczególnie potrzebne
Pracę z dzieckiem nadpobudliwym należy rozpocząć od akceptacji jego odmienności i niemożności pogodzenia się z tym, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem lub uczniem, którego chciałoby się mieć w domu lub w klasie. Podstawą postępowania w zespole nadpobudliwości psychoruchowej jest postępowanie wielokierunkowe ze szczególnym uwzględnieniem poradnictwa rodzinnego i treningu umiejętności rodzicielskich.
ADHD to zespół objawów, z których czasami się wyrasta, ale które na ogół są i nie można ich zmienić, można zaś modyfikować otoczenie, stwarzając dziecku korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i przebywania w grupie. Program ten ma mieć charakter terapeutyczny. Ma się odnosić zarówno do pracy samego psychologa i pedagoga w celu podniesienia poziomu funkcjonowania dziecka nadpobudliwego jak również do tych, którzy współtworzą w największym stopniu środowisko społeczne dziecka, mają wpływ na jego rozwój, ma też edukować rodziców.
Program adresowany jest do dzieci w wieku przedszkolnym, iż dziecko , dzięki naturalnej w tym wieku aktywności, ciekawości poznawczej, plastyczności psychicznej i tendencji do naśladownictwa jest najbardziej podatne na wpływy pedagogiczne, a wrażliwość emocjonalna stwarza sprzyjające warunki by osiągnąć najlepsze efekty oddziaływania. Zakładamy, iż jeśli dziecko już w wieku przedszkolnym, czy nawet wcześniej zostanie objęte opieką psychologiczno- pedagogiczną, otrzyma pomoc w tworzeniu jego zewnętrznej struktury, (np. opracowanie spójnych reguł, dokładnego planowania tego co ma robić, jasnych oczekiwań ze strony dorosłych, a także ustalenia konsekwencji swoich zachowań, nagród, pochwał i następstw łamania reguł) to będzie znacznie lepiej funkcjonować przekraczając progi szkolne.
W programie wykorzystano ćwiczenia i techniki relaksacyjne, oddechowe, ćwiczenia wspomagające koncentracje uwagi a także techniki , którymi posługuje się metoda dramy czy metoda ruchu rozwijającego W. Sherborn, elementy programu Potempskiej i Pileckiej oraz elementy programu J. Bala, A. Staniczek.

Cele programu:
- terapeutyczne - umożliwienie zmniejszenia napięcia oraz budowanie u dzieci pozytywnego obrazu własnej osoby i wiary we własne siły i możliwości w trakcie udziału w zabawach i ćwiczeniach;wypracowanie w oczach rodziców pozytywnego obrazu własnego dziecka, zrozumienie jego potrzeb i trudności
- edukacyjne - uczenie dzieci sposobów radzenia sobie z napięciem fizycznym i emocjonalnym
- operacyjne - rozwijanie poczucia bezpieczeństwa i zaufania; umiejętność rozpoznawania, przeżywania i wyrażania emocji (radość, gniew, lęk, smutek, zaciekawienie)uczenie się kontrolowanych sposobów odreagowania napięcia emocjonalnego i fizycznego;budowanie u dzieci pozytywnego obrazu własnej osoby oraz wiary we własne siły i możliwości; umiejętność współpracy i współdziałania w grupie.

Harmonogram działań
- Diagnoza problemu dziecka:
- rozmowa z rodzicami dziecka( kwestionariusz wywiadu z rodzicami) oraz kwestionariusz Connersa;
- nawiązanie współpracy z nauczycielami przedszkoli;
- arkusz obserwacji dziecka w przedszkolu.
- Indywidualna diagnoza dziecka - techniki projekcyjne + obserwacja dziecka;
- Zajęcia grupowe- zabawy, ćwiczenia, techniki relaksacyjne.

Program działań
Adresaci programu: dzieci 6-letnie
Czas realizacji- II półrocze roku szkolnego
Zajęcia raz w tygodniu-1 godzina.
W założeniu program uwzględnia podstawę programową wychowania przedszkolnego dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych.

Formy realizacji celów
Realizacja celów tego programu obejmuje głównie sferę ruchową dziecka przy czym, czasami łączy działania ruchowe i plastyczne z przeżywaniem muzyki.
Wykorzystywane ćwiczenia i zabawy powinny być dla dziecka atrakcyjne i krótkie nie wywołując u dziecka niezdrowej rywalizacji. Mają dostarczać dzieciom przyjemnych wrażeń, nauczyć współdziałania w grupie i wypracować przekonanie, że kontakt z drugą osobą może być przyjemny. Równocześnie mają stworzyć możliwość ukierunkowania nadmiaru energii, która pojawia się w organizmie dziecka, rozluźnić napięcie nerwowe, dać poczucie bezpieczeństwa i umożliwić rozszerzenie wewnętrznej przestrzeni życiowej, dostarczyć radości z przeżywanego ruchu.
1. Zajęcia są dostosowane do możliwości dzieci - indywidualizacja;
2. Stosowana jest duża ilość ćwiczeń ruchowych - ze względu na potrzeby dzieci;
3. Zajęcia ruchowe przeplatane są ćwiczeniami koncentracji i relaksu;
4. Wprowadzony został stały rytuał powitalny i pożegnalny:
„uwaga znak”-„Świeci słoneczko, idą dzieci, biją tam-tamy, a my już słuchamy”
rozpoczynanie zajęć grupy:-„Jak się nazywasz my cię pytamy? Nazywam się.... Ty jesteś..... my ci zaklaskamy”
zakończenie zajęć grupy:-„Iskierka”-„iskiereczkę puszczam w krąg niech wróci do mych rąk!”
5. Ustalenie i na każdych zajęciach przypomnienie o określonych zasadach współżycia w grupie:
-róbcie dokładnie to co prowadzący!
-nie robimy sobie krzywdy!
-staramy się mówić o sobie dobrze!
6. Stosowanie silnych zachęt i nagród o charakterze społecznym np. oklaski, powiedzenie- spójrzcie co robi...on to robi fajnie, huśtanie na kocu, przytulanki, zabawy paluszkowe, itp.
Każde dziecko będzie miało zaczarowany woreczek, w którym umieści nagrody za zajęcia np. guzik kasztan aby miało skojarzenia z konkretnymi zajęciami. Dzieci które się niewłaściwie zachowują nie dostają nagrody
7. Zajęcia powinny odbywać się w uporządkowanej przestrzeni- czyste percepcyjnie pole- korzystne dla dzieci nadpobudliwych, bez szumu informacyjnego, zbyt wielu zabawek; przygotowanie miejsca-„azylu”-wydzielonej przestrzeni na sali, aby dziecko mogło się tam schować, odpocząć, pobyć samo.

Sfery działalności dziecka

sfera ruchowa
Wyraża się wyraźnym niepokojem ruchowym w zakresie dużej i małej motoryki. Dzieci z zaburzeniami w tej sferze charakteryzują się niemożnością pozostania w bezruchu nawet na krótki czas, podrywaniem się z miejsca, chodzeniem po sali, bieganiem, wymachiwaniem rękoma, wzmożonymi ruchami kończyn.
Przykładowe zabawy:
- ćwiczenia rozciągające- np. dziecko stoi w dowolnym miejscu na sali i stara się zgodnie z instrukcją rozciągnąć wszystkie części ciała: prostując się, rozciągając ręce do góry lub na boki, nogi palce kończyn i głowę, zaś tułów wyginając w różne strony;
- ćw. relaksu oparte na bajkach- np. przekaz słowny bajki nagranej na kasecie lub przekazanej ustnie z wykorzystaniem spokojnej i łagodnej muzyki;
- relaks -np. „Masażyki”- dzieci siedzą w kręgu jedno za drugim kładąc ręce na barki siedzącego przed sobą i masują mu plecy zgodnie z instrukcją prowadzącego: "kropka, kropka, kreska, kreska i duże kółeczko, uśmiechnięte mamy buzie jak złote słoneczko";
„Tutaj płynie rzeczka(wzdłuż kręgosłupa )
tędy przeszła pani na szpileczkach
potem przeszły slonie(piąstkami)
zaświeciły dwa słoneczka (rysujemy całą ręką)
i przebiegła szczypaweczka
spadł drobniutki deszczyk
czy cię przeszedł dreszczyk?”
- ćw. oddechowe - piórka, balony, kartki papieru, itp.
- ćw koncentracji uwagi - np. dzieci siadają w kręgu i bawią się w pantomimiczne przekazywanie sobie różnych rzeczy np. n. Podaje hasło: podajemy sobie...: bardzo kruchą filiżankę, szklankę pełną wody, kłębek puszystej wełny, plecak pełen kamieni...

sfera poznawcza
Wyraża się trudnościami w skupieniu uwagi oraz pochopnością i pobieżnością myślenia. Dzieci z zaburzeniami w tej sferze charakteryzują się nieumiejętnością skupienia się na dłużej nad wykonywaną czynnością, przerzucaniem uwagi z obiektu na obiekt, robią wrażenie interesowania się kilkoma sprawami naraz.
Zaleca się:
- nie należy przerywać rozpoczętej przez dziecko czynności
- dziecko nie powinno mieć zbyt dużo zabawek
- dopilnować aby sprzątało po sobie zabawki
- plan dnia powinien być szczególnie przemyślany tak aby określone czynności powtarzały się codziennie o tej samej porze – stały rytm
- obserwacja dziecka co mu sprawia trudności, przy jakim zajęciu nie może się skoncentrować
- nie powinno się dziecka krytykować
- powinno się chwalić za wykonane zadanie co stanie się motywacją do następnych prób pokonywania trudności

sfera emocjonalna
Wyraża się nieopanowaniem, silnymi reakcjami uczuciowymi, wzmożoną ekspresją oraz zwiększoną wrażliwością na bodźce otoczenia
Zaleca się
- prowadzić zajęcia rozładowujące napięcie
- zrozumieć przyczyny zachowania się dziecka
- bardzo spokojnie rozmawiać na temat dlaczego tak się zachowało, zareagowało, ale dopiero jak opadną emocje
- należy wiele razy tłumaczyć
- bardzo ważna jest atmosfera w grupie, w rodzinie.

Ewaluacja programu
W realizacji programu należy kierować się podstawowymi zasadami, których stosowanie jest zalecane niezależnie od wieku dziecka nadpobudliwego
Zasady:
- wytworzenie spokojnej, nacechowanej ciepłem i życzliwej atmosfery;
- odizolowanie dziecka od wielu bodźcowego środowiska;
- jasny i konsekwentnie przestrzegany system reguł i zasad postępowania z dzieckiem;
- pomoc porządkowania świata fizycznego, w którym dziecko przebywa (segregowanie, układanie przedmiotów w najbliższym otoczeniu);
- pomoc w kończeniu czynności przez dziecko, zanim przejdzie do następnej;
- organizowanie dziecku ukierunkowanej aktywności ruchowej;
- stała kontrola działalności dziecka oraz przypomnienie mu o zobowiązaniach;
- załatwianie wszelkich problemów związanych z dzieckiem w momentach jego wyciszenia, bez stosowania agresji.

Literatura
Bogdanowicz M., Kisiel B., Przesnyska M., Metody Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka. WSiP, Warszawa1994
Kozłowska A., Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym. WSiP, Warszawa 1984
Święcicka M, Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi. Wyd. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej MEN 1996
Makowska J., Dzieci trudne do kochania. Instytut Wydawniczy CRZZ
Nartowska H., Wychowanie dziecka nadpobudliwego. Nasza Księgarnia, Warszawa 1986