Terapia logopedyczna dziecka w wieku przedszkolnym z opóźnionym rozwojem mowy. Analiza przypadku

Danuta Chrobot
Terapia logopedyczna dziecka w wieku przedszkolnym z opóźnionym rozwojem mowy
Analiza przypadku
,,Człowiek jest istotą społeczną i do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje możliwości kontaktu z innymi”
Dzieci uczą się mówić, słuchając i obserwując innych ludzi. Mowa daje możliwość wzbogacania i wyrażania przeżyć dziecka. Ograniczenie zdolności komunikowania się z otoczeniem utrudnia zaspokajanie jego potrzeb i rodzi w nim napięcia emocjonalne; może też wytworzyć barierę komunikacyjną, która doprowadzi do zachwiania jego poczucia bezpieczeństwa i zaufania do bliskich. Jeżeli kształtowanie się mowy we wszystkich bądź w niektórych jej aspektach przebiega niezgodnie z normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej, mówimy wówczas o opóźnionym rozwoju mowy.
Diagnoza funkcjonalna
Dawid ma 3 lata, urodził się w 20.03.2009 r. Uczęszcza do przedszkola w którym pracuję.
Komunikuje się werbalnie oraz z użyciem gestów, dominują pojedyncze wyrazy, zgłasza swoje potrzeby werbalnie. Rzadko nawiązuje kontakt z rówieśnikami.

Wywiad:
• chłopiec z ciąży pierwszej, poród o czasie w sposób naturalny, stan dziecka po porodzie 10 pkt. w skali Apgar, waga 3800g,
• rozwój psychoruchowy przebiegał harmonijnie: siadanie, stanie, chodzenie o czasie,
• badanie przesiewowe słuchu prawidłowe,
• chłopiec nie był karmiony piersią, ssał smoczek do 2 roku życia,
• mama nie pamięta rozwoju mowy dziecka,
• rodzina pełna
• większość czasu dziecko spędza z babcią, która jak mówi mama jest nadopiekuńcza, chce chronić wnuka przed przykrościami
Obserwacja dziecka
Przeprowadziłam obserwację niekierowaną czyli w bezpośredni sposób obserwowałam spontaniczne zachowanie się dziecka podczas pobytu w przedszkolu, na placu zabaw. Równolegle z obserwacją niekierowaną wprowadziłam obserwację kierowaną polegającą na organizowaniu czynności dziecka.

Rozwój fizyczny:
• Dawid jest sprawny fizycznie, kopie i rzuca piłkę, naśladuje ruchy dużej motoryki w zabawach typu ,,Zrób tak jak ja”,
• kreśli linie po śladzie,
• nieprawidłowo trzyma przybory do pisania
• lubi zabawy ruchowe z dziećmi
Samodzielność:
• samodzielnie je, pije
• samodzielnie realizuje potrzeby fizjologiczne
• wymaga pomocy przy ubieraniu się
Funkcjonowanie poznawcze:
• łączy takie same obrazki, oraz wg skojarzeń np. pies-buda, pies-kość
• bardzo lubi układać puzzle,
• wskazuje przedmioty na obrazkach
• rozpoznaje dźwięki z otoczenia ( zwierzęta, pojazdy),
• dopasowuje klocki do kształtów,
• buduje wieżę,
• rysunki na etapie bazgroty
• nieustalona lateralizacja
Narzędzia badawcze

Do badania mowy dziecka wykorzystałam kwestionariusz obrazkowy A. Balejki, serię obrazków proponowanych przez H. Rodak i D. Nawrocką "Od obrazka do słowa".
Wyniki badań
Badanie rozumienia mowy:
• reaguje na polecenia proste i złożone,
• chłopiec wskazuje przedmioty ( pokaż, gdzie jest...),
• czynności (pokaż obrazek na którym Ola podlewa kwiatki),
• wskazuje na różnice ( np. mały, duży ),
• rozróżnia kolory,
• pokazuje części ciała na sobie, na obrazku,
• rozumie sytuacje przedstawione na obrazkach,
• wskazuje na palcach, ile jest elementów na obrazkach
Badanie nadawania mowy:
• zasób słownikowy dziecka obejmuje następujące wyrazy: mama, nie, nie chcę, baba, ja oraz naśladuje odgłosy: hau, miau, mu, me, bum
Komunikacja:
• gesty naturalne – wskazywanie ręką, ruchy całego ciała,
• zasób słownikowy jak wyżej
• pokazuje na palcach ile ma lat
Badanie aparatu mowy
• budowa narządów mowy prawidłowa,
• zgryz prawidłowy,
• prawidłowy tor oddechowy
• słaba sprawność motoryczna narządów artykulacyjnych

Diagnoza logopedyczna

Opóźniony rozwój mowy, brak mowy czynnej przy pełnym rozumieniu mowy
Słaba sprawność motoryczna narządów artykulacyjnych

Plan pracy terapeutycznej
Na podstawie przeprowadzonych obserwacji i zebranych informacji o dziecku można zaplanować indywidualną terapię logopedyczną. W ramach działań terapeutycznych ważne jest:
- stosowanie "kąpieli słownych", zabaw i ćwiczeń rozhamowujących mowę
- prowadzenie ćwiczeń rozwijających motorykę, percepcję słuchową i wzrokową, koordynację wzrokowo-słuchowo- ruchową
- rozwijanie i doskonalenie mowy biernej dziecka
- prowadzenie ćwiczeń artykulacyjnych i oddechowych.
- Przy każdej nadarzającej się okazji należy dziecko nagradzać i chwalić za trud i efekty terapii. Poczucie niedoskonałości lub klęski, zbyt wcześnie przeżywane, może prowadzić do cofnięcia się widocznych już efektów terapii oraz ukształtować u dziecka poczucie mniejszej wartości
- Należy wspierać również każdy wysiłek rodziców. Powodzenie w terapii zależy w dużej mierze od ich zaangażowania i pracy z dzieckiem w domu.
- Nad rozwijaniem i bogaceniem słownictwa dziecka wykorzystać można elementy programu terapeutyczno-stymulującego pt." Rozwijanie mowy dziecka " autorstwa Z. Tarkowskiego. W rozwijaniu sprawności językowej dziecka uwzględnia się najbliższe mu obszary: ja, rodzina, dom, podwórko.
Metody terapeutyczne:
• masaż aparatu mowy
• ćwiczenia czynne: oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne,
• usprawniające motorykę i kinestezję narządów mowy, słuchu fonematycznego, autokontroli słuchowej;
• pokaz
Czas terapii: 1 rok - 2 x 30 min tygodniowo

Cel główny: Rozwijanie mowy czynnej
Cele szczegółowe:
- utrwalenie prawidłowego toru oddechowego
- wydłużanie fazy wydechowej
- usprawnianie motoryki narządów artykulacyjnych; języka, warg, podniebienia, żuchwy
- rozwijanie wrażliwości słuchowej
- bogacenie słownika
- wdrażanie do samodzielnego wypowiadania się, nawiązywania kontaktów społecznych

Propozycja ćwiczeń
1. Ćwiczenia oddechowe
• Dmuchanie do rurki zanurzonej w wodzie ( bulgotanie )
• Dmuchanie na przedmiot zawieszony na nici np. piórka, karteczki,
• Gra na instrumentach
• Dmuchanie na skrawek papieru, watę
• Wydmuchiwanie baniek mydlanych
• Przenoszenie za pomocą słomki skrawków papieru
• Wdech przez nos, wydech ustami ( wąchanie kwiatków )
2. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych; języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy.
Masaż aparatu mowy
• Usprawnianie języka: masaż grzbietowej powierzchni czubka języka, masarz brzegów języka, zahaczając o powierzchnię dolną, też od czubka do nasady,
• Usprawnianie podniebienia i dziąseł: masaż podniebienia i wewnętrznej strony policzków i warg, masaż dziąseł górnych i dolnych
• Masaż policzków, warg (zewnętrzny ): masaż, obszczypywanie, głaskanie policzków, ściąganie i rozciąganie warg, masaż miękką szczoteczką
Ćwiczenia czynne
języka
• ściąganie ust w dziubek (wymawianie u) i szeroki uśmiech (wymawianie i),
• zlizywanie miodu lub czekolady z łyżeczki, oblizywanie ust – najpierw górna warga potem dolna,
• przesuwanie języka po dolnej wardze od lewego do prawego kącika ust,
• wysuwanie i chowanie języka,
• wykładanie języka do brody i nosa,
• kląskanie językiem – jadące konie,
• liczenie językiem zębów,
• wypychanie językiem policzków,
• picie przy użyciu rurki,
• lizanie lizaka.
warg
• zaciskanie warg,
• nakładanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną,
• nadymanie policzków – baloniki,
• parskanie koni – wibracja warg,
• przesyłanie pocałunków,
podniebienia miękkiego
• ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce,
• wdychanie powietrza przez usta przy zakrytym nosie,
• wdychanie powietrza przez nos przy zamkniętych ustach, naśladowanie odgłosów gęsi (gęganie),
• naśladowanie odgłosów płukanego gardła).
żuchwy
• opuszczanie i podnoszenie żuchwy,
• przesuwanie żuchwy w prawo i w lewo,
• wysuwanie jej do przodu i cofanie, żucie.
3. Ćwiczenia rozwijające wrażliwość słuchową
• Identyfikowanie odgłosów zwierząt, odgłosów dnia codziennego, pojazdów, dźwięków otoczenia, natury, naśladowanie ich
• Ustalanie kolejności dźwięków – wskazywanie instrumentów
• Samodzielne wytwarzanie dźwięków za pomocą instrumentów, klocków
• Wykonywanie określonych gestów do piosenek, wyliczanek, zabaw paluszkowych
• Nucenie, wokalizowanie onomatopei, pojedyncze wyrazy
4. Ćwiczenia rozwijające i wzbogacające słownik dziecka i pamięć słowną:
• Reagowanie na polecenia złożone – dwustopniowe
• Ustalanie kolejności zdarzeń (3-4 elementowe historyjki obrazkowe)
• Identyfikowanie przedmiotów, czynności, osób na obrazkach
• Identyfikowanie przedmiotów, czynności, osóbko ich funkcji, w zagadkach
• Poznawanie części ciała – np. to moja głowa, dotknij swojej głowy, to moja ręka, a ty gdzie masz rękę,
• Słuchanie prostych rymowanek uczących znaczenia słów,
• Powtarzanie nazw przedmiotów znajdujących się wokół dziecka,
5. Ćwiczenia samodzielnego wypowiadania się:
• Zabawy prowokujące do mówienia (zabawy klockami, konstrukcyjne, tematyczne – w telefon, w dom, przedstawianie treści obrazka (porównywanie obrazków, opisywanie czynności wykonywanej na obrazku)
• Wypowiadanie onomatopei: pojazdy, dźwięki otoczenia
• Powtarzanie samogłosek, sylab
• Tworzenie wyrazów jedno- i dwusylabowych na bazie wyrazów dźwiękonaśladowczych
• Wypowiadanie znaczących słów wraz z gestami naturalnymi
• Nazywanie przedmiotów konkretnych oraz na obrazkach ( przedmioty codziennego użytku, owoce, warzywa, części garderoby, zwierzęta, pojazdy)
• Ćw. i zabawy doskonalące wypowiedź pod względem gramatycznym (przypadki, rodzaje, formy). Stosowanie poprawnej formy rzeczownika, był dom, brakuje... domu, był pies, brakuje... psa; czym się bawię: mam kota, bawię się ... kotem; stosowanie form czasu przeszłego i przyszłego, np. co robi? Co robił? Co będzie robił.
Prognoza logopedyczna
Przeszkody w terapii
Dziecko wymaga pomocy, ponieważ problem sam nie ulegnie rozwiązaniu, lecz nawarstwi się. Wszelkie zakłócenia w sferze komunikacji stawiają dziecko w trudnej sytuacji i niosą za sobą wiele nieprzyjemnych następstw. Niemożność komunikowania się z otoczeniem utrudni dziecku prawidłowe funkcjonowanie w grupie, zaspokajanie potrzeb oraz zrodzi w nim napięcia emocjonalne. Sytuacje takie są źródłem lęku przed kontaktami z innymi.
Pozytywna
Po wdrożeniu oddziaływań logopedycznych i dydaktycznych dziecko powinno nauczyć się brać udział w dialogu - zadawać pytania, odpowiadać, wyjaśniać, argumentować, kwestionować. Im bogatszym materiałem percepcyjnym i wyobrażeniowym będzie dysponować dziecko, tym bogatsza może być treść jego wypowiedzi i tym łatwiej dziecko będzie wytwarzało nowe kompozycje słowne. Dziecko w wieku przedszkolnym chętnie tworzy posługując się materiałem werbalnym. Należy wiec pomóc dziecku w bogaceniu tego materiału poprzez poszerzanie jego słownictwa co poprawi nie tylko komunikację dziecka z otoczeniem, ale również jego funkcjonowanie emocjonalno- społeczne. Dzięki temu stanie się ono silniejsze, bardziej odporne na trudne sytuacje i samodzielne.


Bibliografia
Balejko A., Kwestionariusz obrazkowy, Białystok 1992.
Demel G., Minimum logopedyczne, Warszawa1992.
Demelowa G., Elementy logopedii, Warszawa 1975.
Mystkowska H., Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1991.
Przybysz - Piwkowa M., Jak pomóc dziecku z trudnościami w komunikacji werbalnej i poznawaniu morfologii języka?, Gdańsk 1993.
Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy, Warszawa 1992.
Skorek E.M., Oblicza wad wymowy, Warszawa 2001.
Słodownik - Rycaj E., Rozwijanie mowy komunikatywnej dziecka, Warszawa 1998.
Styczek I., Logopedia, Warszawa 1981.
Tarkowski Z., Rozwijanie mowy dziecka, Lublin 1999.
Wnukowska K., Czy moje dziecko mówi poprawnie? Poradnik logopedyczny, Gdańsk 2010
Zieliński T., Opóźniony rozwój mowy, PZWL, Warszawa 1992.