Wpływ arteterapii na proces usprawniania dzieci z zespołem Downa "Kraina Błękitnego Nieba"

AKADEMIA
HUMANISTYCZNO – EKONOMICZNA W ŁODZI
WYDZIAŁ HUMANISTYCZNY
STUDIA PODYPLOMOWE
Arteterapia z elementami terapii pedagogicznej

Sylwia Duch
7366/p

WPŁYW ARTETERAPII NA PROCES USPRAWNIANIA DZIECI Z ZESPOŁEM DOWNA
„KRAINA BŁĘKITNEGO NIEBA”

Pracę przyjęto jako dyplomową
Podpis promotora
Data

Praca napisana pod kierunkiem:
dr Beata Krokocka

Łódź, 2012
Spis treści

Wstęp........................................3
Rozdział 1. Arteterapia w pracy z dziećmi z zespołem Downa............................4
1.1. Kilka słów o arteterapii i jej formach........................................4
1.2. Dziecko z zespołem Downa w wieku przedszkolnym.................................9
Rozdział 2. Projekt arteterapeutyczny „Kraina Błękitnego Nieba”.....................10
Ewaluacja projektu........................................31
Zakończenie ........................................32
Bibliografia........................................33
Aneksy........................................34


Wstęp

„(...) Emocje, które wywołują w nas ludzie, zjawiska czy zdarzenia trudno czasami wyrazić słowami. To, co przeżywamy, jest często niezrozumiałe dla innych. Choć znamy tyle słów, nie potrafimy nazwać naszych wewnętrznych stanów. Sztuka może pomóc spojrzeć w głąb siebie, może również stać się dla wielu osób jedynym środkiem ekspresji emocjonalnej. Poprzez symbol umożliwia komunikację różnych przekonań, konfliktów, urazów. Może pomóc dostrzec, że spontaniczne i autentyczne wyrażenie siebie jest naprawdę możliwe, co więcej, możliwa jest także nasza przemiana.”
Cyt. Małgorzata Kuśpit

Od ośmiu lat pracuję w zawodzie nauczyciela wychowania przedszkolnego. Swoją pracę zawodową rozpoczynałam w wiejskim przedszkolu w grupie dzieci 3,4,5-letnich. Pani dyrektor uprzedzała mnie, że to będzie bardzo trudna praca, ale muszę powiedzieć, że z radością wspominam pierwsze chwile w zawodzie nauczyciela. Potem było kolejne wyzwanie, praca w przedszkolu z oddziałami integracyjnymi, i tu znowu zostałam rzucona na „głęboką wodę”, przydzielono mi grupę sześciolatków. Wśród dzieci zdrowych znajdowały się dzieci niepełnosprawne z adhd, z autyzmem i zespołem Downa. Początki mojej pracy w tej grupie były trudne, jednak wspaniały kontakt jaki miałam z dziećmi, spowodował, że razem pokonywaliśmy wszystkie trudności. Obecnie jestem nauczycielką następnej grupy integracyjnej dzieci sześcioletnich, wśród nich są dwie dziewczynki z zespołem Downa, które mają problemy z funkcjonowaniem w grupie rówieśniczej, najlepiej czują się w swoim towarzystwie. Są jednak w grupie dzieci zdrowych, które lubią bawić się razem, też chcą towarzystwa obu koleżanek. Aby zapewnić grupie optymalne warunki rozwoju, postanowiłam zająć się bliżej problemem dzieci z upośledzeniem. Uważam, że techniki arteterapeutyczne będą dobrą metodą na aktywne włączenie dziewczynek z zespołem Downa w życie grupy „Kraina Błękitnego Nieba”. Każdy kontakt ze sztuką rozwija i kształtuje osobowość człowieka, dlatego wszelkie formy ekspresji mają istotne znaczenie w procesie terapii. Sztuka pomaga dostrzec, że spontaniczne i autentyczne wyrażanie siebie jest naprawdę możliwe, możliwa jest także nasza przemiana. Sztuka przecież wychowuje i wzbogaca świat wewnętrzny, uczy i relaksuje. Pełni ważna rolę w kształtowaniu osobowości dziecka, pozwala ujawnić stłumione stany emocjonalne przejmując nad nimi kontrolę. Arteterapia wyrabia w procesie rewalidacji dziecka coraz bardziej pozytywny jego stosunek do świata i samego siebie, wyzwala aktywność twórczą, wyrównuje braki i ograniczenia psychofizyczne. Pozwala zaakceptować siebie i innych, nadaje sens i wzbogaca życie każdego człowieka. Arteterapia odgrywa dużą rolę w usprawnianiu psychoruchowym, poprzez wykonywanie różnych czynności doskonalimy swoje umiejętności manualne oraz ruchowe. Arteterapia jest niezastąpionym sposobem oddziaływań wychowawczych w procesie rewalidacji dziecka niepełnosprawnego.

Rozdział 1 Arteterapia w pracy z dziećmi z zespołem Dawna

1.1. Kilka słów o arteterapii i jej formach
Pojęcie arteterapii sięga nawet czasów starożytnych, już wtedy mówiono o usprawnianiu duszy, wskazywano na lecznicze oddziaływanie muzyki oraz otoczenia architektury, rzeźb i malarstwa. Słowo arteterapia składa się z dwóch członów „arte’, które oznacza sztukę, rzemiosło, rękodzieło oraz „terapia” z greckiego oznacza opiekować się oddawać cześć, a w szerszym kontekście oznacza leczenie.
Zdaniem Z. Konieczyńskiej arteterapia to „świadome, planowe
i systematyczne oddziaływanie sztuką w celach terapeutycznych” .
Według W. Karolaka arteterapia to „terapia przez sztukę”, to także „ terapia przez twórczość” lub „twórcza terapia” . Ateterapia to wykorzystanie sztuki w celach diagnostycznych i terapeutycznych, pomaga w zwalczaniu stanów chorobowych, wpływa na rozwój zdolności, pomaga uzewnętrznić emocje, myśli.
Arteterapia pozwala na:
• rozwijanie własnych działań twórczych
• pozawerbalne porozumiewanie się
• uzewnętrznienie świata własnych przeżyć i odczuć
• zaspakajanie potrzeb: akceptacji, bezpieczeństwa, współuczestniczenia, bycia rozumianym i docenianym
• zrozumienia własnych pragnień, potrzeb
• poznawanie innych- zmianę optyki widzenia swoich problemów
• akceptacje siebie i innych
Arteterapia traktowana jest jako specyficzny sposób oddziaływania na sferę psychiczną czy fizyczną człowieka bez użycia środków farmakologicznych. Termin arteterapia po raz pierwszy pojawił się w literaturze anglojęzycznej w latach 40 XX wieku.
W literaturze przedmiotu wymienia się „ trzy zasadnicze funkcje arteterapii:
- funkcja rekreacyjna , polegająca na tworzeniu warunków umożliwiających oderwanie się od spraw życia codziennego, kłopotów i zmartwień, a przez to wypoczynek i nabranie nowych sił do rozwiązywania ważnych życiowych problemów,
- funkcja korekcyjna, której istotą jest przekształcanie szkodliwych mechanizmów i struktur w bardziej wartościowe. Rozumiane są przez to również przekształcenia stosunkowo proste jak np.: zmiana nastawienia do niektórych problemów w szkole czy środowisku rówieśniczym
- funkcja edukacyjna, przejawiająca się w dostarczaniu dodatkowej wiedzy, a przez to zwiększająca jego życiową mądrość w cele lepszej orientacji w otaczającej go rzeczywistości oraz podejmowania istotnych życiowych decyzji i rozwiązywania najważniejszych spraw. Funkcja edukacyjna realizowana jest dzięki temu, że jednostki uczestniczące w arteterapii poznają świat za pomocą wszystkich zmysłów” .
Sama arteterapia w swoich działaniach przybiera wiele różnych form, ja wybrałam do pracy z dziećmi z zespołem Downa następujące:
Muzykoterapia
Muzyka obecna jest w życiu każdego z nas, uprzyjemnia nam czas, bawi, nastraja, uspokaja, pobudza i koi. W domu dziewczynki z zespołem Downa Zosi jest obecna cały czas, bowiem jej mama jest nauczycielem muzyki, a jej liczne rodzeństwo gra na kilku instrumentach. Muzykoterapia posiada istotne znaczenie terapeutyczne dla dzieci z zespołem Downa. Stosowana jest w terapii związanej z pokonywaniem barier interpersonalnych i rozwiązywaniem problemów emocjonalnych. Ułatwia nawiązanie relacji międzyludzkich. Muzykoterapia jest traktowana jako środek do „ umożliwienia pacjentowi przeżywania zablokowanych emocji oraz uczenia różnorodnego wyrażania uczuć, zarówno pozytywnych jak i negatywnych” . Muzykoterapia stanowi proces leczenia muzyką, w ramach którego mieszczą się także działania związane z aktywnością muzyczną ( muzykowaniem) wspierające organizm. Ponadto może stanowić formę zabawy, zwłaszcza dla dzieci z zaburzeniami i różnymi czynnościami. Poprzez działania muzykoterapeutyczne dzieci z zespołem Downa mogą poprawić jakość zachowania w zakresie komunikacji, percepcji słuchowej, wzrokowej, motorycznej oraz koncentracji. W muzykoterapii może być wykorzystany każdy rodzaj muzyki. W terapii stosuje się nagrania muzyczne, instrumenty oraz własny głos.

Choreoterapia

Za pośrednictwem choreoterapii i jej walorów chcę przede wszystkim sprawić wielką przyjemność dziewczynkom z zespołem Downa oraz całej grupie. Dzieci uwielbiają tańczyć, nawet chłopcy. Podczas tańca, zabaw muzyczno-tanecznej dzieci są bardzo spontaniczne, rozluźnione, wesołe. Ta metoda terapeutyczna przywędrowała do Polski ze Stanów Zjednoczonych gdzie cieszyła się wielkim zainteresowaniem wśród dyrektorów szpitali i ośrodków dla niepełnosprawnych. Podstawowe elementy choreoterapii to rytm i ruch, stają się drogą do uzyskania harmonii duszy i umysłu. Ułatwiają poznanie siebie, swoich emocji, ale również pozytywnie wpływają na kontakty dzieci upośledzonych z innymi ludźmi. Techniki, które znalazły zastosowanie w pracy z dziećmi chorymi na zespół Downa nawiązują do improwizacji tanecznej, pracy z ciałem. Terapia tańcem nawiązuje do starych tańców szamańskich i plemiennych, do czasów kiedy to taniec był ważnym elementem życia każdego człowieka. Z medycznego punktu widzenia taniec potęguje wydzielanie endorfiny w organizmie co poprawia krążenie krwi. Choreoterapia obejmuje taniec, ćwiczenia muzyczno – ruchowe, improwizacje ruchowe do wybranej muzyki. Głównym celem choreoterapii jak uważa E. J. Konieczna jest „odczucie poprzez pacjenta swojej cielesności i rozwijanie samoświadomości” natomiast zdaniem D. Koziełło poprzez taniec „ zmniejszamy niepokój oraz doznajemy uczucia satysfakcji i zadowolenia” .

Bajkoterapia
Bajka towarzyszy człowiekowi można powiedzieć już od momentu poczęcia, bowiem rodzice często kiedy dowiadują się, że zostaną rodzicami, zaczynają czytać swoim dzieciom bajki lub je po prostu opowiadać. Bajka jest krótkim utworem, najczęściej poetyckim, której bohaterami są ludzie bądź zwierzęta. Bajkę cechuje magiczne ujmowanie rzeczywistości, oglądanie świata z perspektywy dziecka, świat bajek jest umowny, nierealny. Dziecko z zespołem Downa będzie poznawało świat poprzez działania bohaterów bajki, dziewczynki dzięki bajkom odkryją własną tożsamość i pobudzą swoją wyobraźnię. Według M. Molickiej najważniejsza rola bajki polega na redukcji uczucia lęku „dziecko identyfikując się z bohaterem ma poczucie, że dobra wróżka nad nim czuwa, że potrafi posługiwać się czarami i odmienić swa sytuację” . Bajka będzie dawała im wsparcie i poczucie siły, a także obniży lęk. Dziecko słuchając o problemach podobnych do jego, myśli sobie, że jeśli im się udało to mnie też się uda, może skorzystać z rozwiązań zasugerowanych w bajce.

Teatroterapia
Dzięki następnej metodzie: teatroterapii będę chciała zaktywizować dziewczynki do otworzenia się na innych, uwolnić ich wyobraźnię i fantazję, ukształtować samodzielność w myśleniu i działaniu. Dziewczynki doskonale bawią się w przyjęcie dla lalek, wtedy to obie potrafią świetnie grać swoje role. Niestety odbiorcami tej zabawy są tylko one, dziewczynki nie pozwalają innym rówieśnikom w tej zabawie uczestniczyć. Poprzez teatroterapię spowoduje, że zaczną współpracować z rówieśnikami i będą odgrywać poszczególne scenki dla szerszej widowni. Teatroterapia jest rozumiana i definiowana jako „spontaniczne przedstawienie teatralne, stosowane w celach terapeutycznych przy udziale dzieci i dorosłych z zaburzeniami charakteru” . Do rodzajów teatroterapii można zaliczyć: psychodramę, dramę, pantomimę. Poprzez odgrywanie ról osoby uczestnicząc w zajęciach zdobywają samowiedzę, rozwijają wyobraźnię i poczucie sprawstwa, odgrywanie ról pomaga w uświadomieniu sobie własnych przekonań i uczuć, jak i pozwala wypróbować nowe sposoby zachowania. Wchodząc w role i improwizując, można w bezpieczny dla siebie sposób przepracować różne formy zachowań w kontaktach z innymi osobami

Plastykoterapia

Plastykoterapia to kolejna forma arteterapii jaką zastosuje w swoim projekcie arteterapeutycznym. Dziewczynki dzięki tej metodzie uwierzą w swoje możliwości plastyczne, będą mogły tworzyć z większą swobodą, ponieważ nie będzie oceniany przez nikogo wytwór ich pracy, a doceniana sama praca. Plastykoterapia nazywana jest też terapią malarską, jest to terapia z użyciem wyłącznie sztuk plastycznych. W plastykoterapii stosowane są techniki plastyczne takie jak: rysunek, rzeźba, grafika, malarstwo. Można wyróżnić dwa odniesienia tej techniki, pierwsze wskazuje na terapeutyczne, uzdrawiające właściwości procesu tworzenia, drugie kładzie nacisk na wytwór oraz komunikacyjne znaczenie wytworzonego dzieła. Proces tworzenia dzieła zalecany jest tym dzieciom, które czuja się ograniczone i przytłoczone przez otaczające środowisko. Dzięki tworzeniu dzieła mogą poczuć przestrzeń i wolność, zapomną o nieśmiałości i wstydzie. Najpowszechniejszą terapią w plastykoterapii jest metoda malowania dziesięcioma palcami. Ta metoda pozwala na uwolnienie się od zahamowań, zapewniając swobodę i wolność w tworzeniu. Twórczość plastyczna sprzyja uaktywnianiu tłumionych emocji. Można stwierdzić iż „przeżywanie podczas aktywności artystycznej treści i podejmowane czynności mogą redukować intensywność uczuć, stając się substytutem zachowań” . Plastykoterapia pełni funkcje relaksacyjną i rekreacyjną, obniża napięcie układu mięśniowo-nerwowego oraz sprzyja regeneracji sił.

2. Dziecko z zespołem Downa w wieku przedszkolnym

„Zespołem Downa nazywa się zestaw charakterystycznych cech spowodowanych obecnością dodatkowego chromosomu 21...” ten chromosom jest sprawcą wszelkich różnic psychicznym i fizycznym rozwoju dziecka. Jest to jedna z najczęstszych wad wrodzonych, występująca we wszystkich rasach, grupach etnicznych, klasach społeczno- ekonomicznych i narodowych. Symptomy zespołu Downa jako pierwszy opisał 1866r. angielski lekarz- John Langdon Down.
Ze swoich obserwacji dostrzegam, że dzieci te szybciej się męczą i niejednokrotnie nie wykazują chęci podejmowania wysiłku fizycznego. Kolejną trudnością dla dzieci z zespołem downa wiąże się z niemożnością sprawnego komunikowania się za pomocą mowy werbalnej. Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych jak pisze E. Minczakiewicz, nie jest łatwym zadaniem. Trudności
w opanowaniu tych umiejętności przez dzieci tkwią przede wszystkim w ograniczeniu wielu funkcji różnej natury, które leżą u podstaw procesu porozumiewania się. Ograniczenia te wynikają z opóźnień lub niedostatków ich fizycznego, intelektualnego i społeczno – emocjonalnego rozwoju i opóźniają , a często nawet udaremniają rozwój komunikacji” . Autorka podkreśla, że oprócz braku umiejętności budowania wypowiedzi występuje brak zrozumienia jej , ponieważ jest ona niewyraźna, zamazana, bełkotliwa, spowodowana zaburzeniem wymowy. U dziecka z zespołem Downa jest ponadto słaba pamięć krótkotrwała, co utrudnia przechowywanie informacji tak długo, by można je później odtworzyć. Również pamięć długotrwała jest w rzeczywistości słaba, dziecko zapamiętuje w sposób nieselektywny, co oznacza że wiele rzeczy zapełniających pamięć jest nieistotna, a brakuje miejsca na wiadomości potrzebne, ważne. Jeśli chodzi o temperament i osobowość dzieci z zespołem downa , to tak jak u zdrowych dzieci są one indywidualne dla każdej osoby. Można jednak wyróżnić zachowania, które częściej towarzyszą tym dzieciom , są one mniej emocjonalne, mniej agresywne, mniej wymagające i nie ulegające nastrojom, są łagodne i czułe. Charakterystyczne dla dzieci z zespołem Downa w wieku przedszkolnym są takie zachowania jak nieustępliwość i upór, zdarza się jak wynika z moich obserwacji, że nawet używają siły. Pomimo dużego zróżnicowania w zakresie potrzeb i możliwości, zdolności i umiejętności, wykazują cechy wspólne wszystkim dzieciom, chcą być kochane i akceptowane.

Rozdział 2 Projekt arteterapeutyczny „ Kraina Błękitnego Nieba”

To jest Marcelina i Zosia
główne bohaterki mojego projektu.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego opisuje proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym. Przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych oraz inne formy wychowania przedszkolnego w równej mierze pełnią funkcje opiekuńcze, wychowawcze i kształcące. Zapewniają dzieciom możliwość wspólnej zabawy i nauki w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych. Ja jako nauczyciel muszę i chcę zawsze pamiętać , aby dostosować metody, formy i treści nauczania do indywidualnego rozwoju każdego wychowanka. Do mojej grupy dzieci sześcioletnich, uczęszczają również dzieci niepełnosprawne, w związku z tym edukacja ich opiera się na indywidualnych programach edukacyjnych. Pisząc własny projekt arteterapeutyczny „ Kraina Błękitnego Nieba” chciałam wspomóc proces rozwoju i edukacji dzieci z zespołem Downa, ponieważ szczególne trudności w mojej grupie stwarzają dwie dziewczynki Zosia i Marcelina. Pracując w grupie dzieci przedszkolnych zauważyłam, że największym problemem jest komunikacja między dziewczynkami z zespołem Downa, a rówieśnikami
i nauczycielkami. Chce żeby dziewczynki brały czynny udział w życiu grupy, pragnę usunąć bariery poznawczo- emocjonalne utrudniające aktywność i komunikację dziewczynek w grupie.
Opis problemu
Obie dziewczynki nie lubią się bawić z innymi dziećmi, nie włączają się do zajęć i zabaw zespołowych. Zosia jest dzieckiem nieśmiałym, trzeba ją zachęcać do wspólnej zabawy z dziećmi, najchętniej bawi się sama lub z koleżanką z zespołem Downa. Dziewczynka ma problemy z komunikacją, często na zadane pytanie nic nie odpowiada lub mówi krótko „Tak” lub „Nie”. Natomiast kiedy jest poza grupą nabiera śmiałości i można usłyszeć od niej kilka prostych zdań na temat jej rodzeństwa i tego co się wydarzyło w domu. Zosia ma obniżoną sprawność grafomotoryczną, nie rysuje rysunków dowolnych, nie chce. Podejmuje próby rysowania postaci ludzkiej. Cięcie po śladzie sprawia jej duże kłopoty. Natomiast stara się pisać po śladzie i coraz dokładniej kolorować. Rozwój sprawności ruchowej jest obniżony, lecz Zosia bardzo chętnie uczestniczy w zajęciach tanecznych. Ma bardzo dobry słuch, potrafi powtórzyć dany rytm. Wiele radości sprawiają jej zajęcia z rytmiki i zabawy muzyczno – ruchowe. Myślę, że wynika to stąd, że jej mama jest nauczycielem w szkole muzycznej, a Zosi dom jest przepełniony muzyką. Jej liczne rodzeństwo trzy siostry i brat Grają na instrumentach muzycznych. Zosia podejmuje próby grania na pianinie. Koledzy i koleżanki z grupy bardzo często zachęcają Zosię do wspólnej zabawy lecz dziewczynka woli swoje towarzystwo. Druga dziewczynka Marcelina jest bardzo pogodna, ciepła i uśmiechnięta. Na początku funkcjonowania w przedszkolu najwięcej kłopotów sprawiały jej czynności samoobsługowe lecz teraz potrafi sama korzystać z toalety i sama się ubrać. Natomiast nadal nie zjada w przedszkolu posiłków, ponieważ boi się połykania. Rozumie słowa i proste polecenia kierowane do niej. Bardzo często odpowiada, że „czegoś nie chce” lub „nie może, nie umiem”, jednak po kilkukrotnym powtórzeniu polecenia wykonuje je. Chętnie podejmuje kontakt werbalny jak się stoi obok niej, gdy z większej odległości coś się mówi do niej , udaje że nie słyszy. Dziewczynka ma niska sprawność manualną i graficzną. Przejawia się to w zbyt wolnym lub przyspieszonym tempie podczas wykonywania różnych czynności, i zbyt mała precyzją ruchów dłoni i palców. Ćwiczenia poprawiające sprawność rąk Marcelinki najlepiej jest prowadzić zaraz po śniadaniu, wtedy jest najbardziej skoncentrowana i chętna do współpracy. Zna już kolory i stara się je odpowiednio zastosować w swojej pracy. Uwielbia prace z plasteliną i farbami. Potrafi organizować sobie zabawy tematyczne np.: przyjęcie dla lalek, zaprasza wtedy tylko jedna osobę, koleżankę z zespołem Downa Zosię. Nie lubi bawić się z innymi dziećmi, nie akceptuje dziewczynki na wózku Weroniki, odpycha ją kiedy ta chce się z nią pobawić. Gdy przyłączą się do zabawy inne dzieci, trwa to krótko odchodzi do innych zabawek. Dziewczynka wymaga zachęty do zabaw kołowych i innych, z cała grupą dzieci.

Cel główny projektu: - uaktywnienie, otwarcie się dzieci z zespołem Downa oraz nawiązanie przez dziewczynki pozytywnych kontaktów z rówieśnikami.
Cele szczegółowe:
- podniesienie samooceny i wiary w siebie
- stwarzanie możliwości do własnych wypowiedzi za pomocą różnorodnych środków
artystycznych
- podnoszenie poziomu samoakceptacji
- zapewnienie poczucia akceptacji i życzliwości
- rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystycznych

Metody- plastykoterapia, muzykoterapia, teatroterapia, choreoterapia, bajkoterapia.

Forma projektu- harmonogram i scenariusze zajęć
Zajęcia będą odbywały się po 40minut dwa razy w tygodniu. Będą uczestniczyły w nich dzieci z przedszkola nr 3 w wieku 6 lat. Grupa liczy 20 dzieci w tym 4 to dzieci niepełnosprawne, jedna dziewczynka na wózku inwalidzkim, chłopiec
z autyzmem i dwie dziewczynki z zespołem Downa.

Moduł Cele terapeutyczno- edukacyjne Tytuł sesji Czas Środki dydaktyczne Metody arteterapii
To ja - wspieranie rozwoju poczucia własnej wartości poprzez tworzenie atmosfery życzliwości i bezpieczeństwa
- budzenie wiary we własne siły
- podnoszenie poziomu samoakceptacji
- uaktywnienie i otwarcie się na innych
- relaks, wyciszenie
- zwiększenie poczucia bezpieczeństwa w grupie
Ja
w przedszkolu

Ja i oni

Jestem ważna

40minut

40minut

40minut radiomagnetofon, płyta CD, tapeta, farby, pędzle,słoneczka, chmurki, kredki

czarne i białe kółka, radiomagnetofon, papier , farby, muzyka relaksacyjna, instrumenty,

radiomagnetofon, muzyka relaksacyjna, papier, kredki pastelowe, tekst bajki plastykoterapia choreoterapia muzykoterapia

muzykoterapia
teatroterapia
plastykoterapia

muzykoterapia , bajkoterapia
Emocje i nastroje -niwelowanie
zahamowań
emocjonalnych
-rozwijanie umiejętności nazywania
i rozpoznawania uczuć
-budowanie
pozytywnych relacji społecznych
- rozbudzenie empatii
-wzmocnienie
poczucia własnej
wartości
-rozwinięcie
umiejętności
komunikowania się
-nauczenie współpracy
w grupie i odkrycie
oparcia w grupie
-wydobycie się uczucia skrępowania
- wyrażanie emocji za pomocą mimiki, gestu i ruchu ciała
-stwarzanie możliwości bycia w różnych rolach społecznych relacjach interpersonalnych
Malowane uczucia

Wyraź to ruchem

Piękne słowa

40minut

40minut

40 minut papierowe usta, karton, farba, buźki z emocjami,

radiomagnetofon, płyta CD
z piosenką ,
z muzyką do tańca

radiomagnetofon
płyta CD
z piosenką Miłe słówka

muzykoterapia, plastykoterapia

muzykoterapia, teatroterapia
choreoterapia

bajkoterapia
choreoterapia

Jesteśmy razem -rozwijanie umiejętności zgodnego współdziałania w grupie rówieśniczej,
- wzmocnienie więzi w grupie
-przezwyciężanie nieśmiałości,
-budowanie integracji z grupą
-inicjacja pozytywnych relacji w grupie
- budowanie więzi w grupie poprzez wspólne zabawy
- wyzwalanie uczucia radości w trakcie wspólnej zabawy
Tworzymy grupę

Wspólna zabawa

Budujemy przyjaźń 40minut

40minut

40 minut karteczki z imionami dzieci, tekst bajki, rekwizyty, stroje, radiomagnetofon, muzyka relaksacyjna

uśmiechnięte i smutne buzie, kartka papieru, kredki, różne materiały plastyczne, ścinki tkanin, guziki, bibuła, cekiny, wełna, stare gazety
radiomagnetofon ,muzyka
bajkoterapia, teatroterapia, muzykoterapia

muzykoterapia, plastykoterapia

choreoterapia

Moduł I
Temat: Ja w przedszkolu
Cele: wspieranie rozwoju poczucia własnej wartości w codziennych kontaktach
z nimi przez tworzenie życzliwego i bezpiecznego otoczenia, pozwalanie dziecku
na bycie sobą, podkreślanie jego wyjątkowości i niepowtarzalności.
Ewaluacja przed:
Ćwiczenie „Moje miejsce w „Krainie Błękitnego Nieba”. Każde dziecko otrzymuje
„chmurkę” opatrzoną swoim imieniem. Koloruje ją kredką w kolorze nastroju,
w którym jest teraz. Po pomalowaniu przyczepia chmurkę na tablicy, na której
w centralnym miejscu jest słońce.(Załącznik1)
Rozgrzewka integrująca:
Dzieci spacerują po sali , na przerwę w muzyce zatrzymują się i witają z wszystkimi
mówiąc np.: Ja Michał, silna ręka, Ja Beatka wesoła panienka.
Ćwiczenia właściwe:
Nauczyciel kładzie na dywanie długi kawałek tapety około 10m . Wyjaśnia dzieciom,
że dzisiaj stworzymy wspólny rysunek Zaczyna sama rysować fragment rysunku.
W pudełeczku ma losy z imionami dzieci. Losuje pierwszy los z imieniem dziecka,
które będzie zaczynało dalej rysować, i później kolejne tak aż każde weźmie
udział w tworzeniu rysunku.
Zabawa przy muzyce „Taniec w parach”.
Wspólne omówienie rysunku, powieszenie go na wystawce.
Zakończenie zajęć:
„Nie rozśmieszaj mnie” – dzieci wymyślają różne śmieszne ruchy, gesty i miny,
stojące w kręgu dzieci muszą zachować powagę. Kto pierwszy uśmiechnie się ten
rozśmiesza pozostałych.
Ewaluacja po:
Przypinanie chmurek- smutek lub słoneczek- radość po zajęciach.(Załącznik2)
Rezultaty
W zajęciach uczestniczyło 16 dzieci, 3 z nich pokolorowało chmurkę na czarno , Marcelinka pokolorowała na różowo to jej ulubiony kolor, a Zosia na niebiesko. Dziewczynki z zespołem Downa trzeba było zachęcić do uczestniczenia
w zajęciach, słowami, jest mi przykro, że nie chcecie usiąść z nami na dywanie, Natalka bardzo by chciała żebyś usiadła obok niej, Maciek wstał, wziął Zosię za rękę i przyprowadził do grupy, następnie Marcelinka sama dołączyła. Podczas kolorowania tapety panował spokój, dzieci grzecznie czekały na swoja kolejkę, niektóre długo się zastanawiały co mają narysować. Zosia narysowała słoneczko, a Marcelinka kwiatuszek. Podczas zabawy tanecznej dziewczynki nie opuszczały siebie , nie chciały tańczyć z innymi. Ale gdy bawiliśmy się w rozśmieszanie chętnie przystąpiły do zabawy. Na zakończenie dziewczynki przypięły do tablicy słoneczka, powiedziały, że bardzo dobrze się bawiły podczas zabawy w rozśmieszanie. Wszystkie dzieci przyczepiły słoneczka.

Temat : Ja i oni
Cele: - stwarzanie atmosfery otwartości i życzliwości,
- nawiązanie pozytywnych kontaktów,
- realizacja wspólnych zadań
Ewaluacja przed:
Dzieci siedzą w kręgu na dywanie i mają za zadanie wybrać sobie czarne lub białe kółko ( czarne oznacza zły nastrój, białe dobry nastrój). (Załącznik3)
Rozgrzewka integrująca grupę.
Zabawa „ Krzyczący berek” - uczestnik nabiera powietrza w usta, zaczyna gonić
innych, dopóki kogoś nie złapie. Potem następuje zmiana.
Ćwiczenia właściwe
„Dodaj swój dźwięk”- dzieci siedząc w kole wygrywają na instrumencie dowolny
dźwięk lub wydają go z siebie, a następna osoba musi go powtórzyć i dodać do niego
inny.
„Wyobraź sobie, że...”- dzieci kładą się w wygodnej pozycji, nauczyciel włącza
muzykę relaksacyjną i odczytuje tekst terapeutyczny pt: Górska łąka.
Zamknijcie oczy i wyobraźcie sobie, że leżycie na pięknej górskiej łące....
nad waszymi głowami świeci słońce..., jest bardzo przyjemnie, wokoło latają kolorowe motyle, mieniące się ważki...; czujesz , jak pachnie rozgrzana od słońca trawa....; słyszysz leniwe bzykanie much, delikatny szum wiatru....; czujesz jak na nos opadają ci nasiona zdmuchniętego przez wiatr dmuchawca , łaskocze cię w nos , masz ochotę kichnąć, ale w końcu przechodzi ci na to ochota....Teraz w myśli wstajesz powoli z pachnącej trawy i podchodzisz do strumyka płynącego opodal ...;widzisz jak pływają w nim ryby...; na kamieniu siedzi mała, żółto- zielono żabka...; powoli wkładasz rękę do czystego strumyka....; woda jest zimna , ale jest to dla ciebie bardzo przyjemne...; było ci gorąco , ale teraz czujesz miły chłód, byłeś już trochę ospały a teraz czujesz się rześki, masz ochotę do dalszej pracy, dlatego powoli otwierasz oczy....; wstajesz i czujesz się bardzo dobrze.
„Malowanie do muzyki”- nauczyciel rozkłada duży arkusz papieru, a dzieci do usłyszanej muzyki malują ilustrację. (Załącznik4)
Zakończenie zajęć
Omówienie wszystkich prac i zorganizowanie wystawy.
Ewaluacja po:
Na zakończenie poprosiłam aby dzieci znów wybrały białe lub czarne kółeczko. Wszystkie wybrały białe.
Rezultaty
Dzieci szybko określiły swój nastrój za pomocą kółeczek , dziewczynki z Downem były zachęcane do udziału w zajęciach, ale po krótkiej chwili wybrały białe kółeczka. Na 17 dzieci czworo wybrało czarne kółko. Podczas zabawy integrującej dziewczynki siedziały z boku, przypatrywały się zabawie. Natomiast do zabawy z instrumentami przyszły chętnie i starały się prawidłowo wykonać polecenie. Dużo radości sprawiła im muzyka relaksacyjna i tekst pt: Górska łąka. Kiedy dostały papier, farby i pędzelek nie bardzo wiedziały jak mają zacząć swoją pracę, ale gdy powiedziałam, że to będzie praca zespołowa, było im łatwiej. Obserwowały kolegów i malowały same. Bardzo były zadowolone i dumne kiedy omawialiśmy poszczególne prace.

Temat: Jestem ważna
Cel: dostarczenie dzieciom informacji o nowych, korzystnych dla nich zachowaniach, reakcjach emocjonalnych, sposobach rozwiązywania problemów, poszerzanie wachlarza możliwych zachowań w danej sytuacji
Ewaluacja przed:
Siedząc w kręgu, uczniowie kończą rozpoczęte przez nauczyciela zdanie: dzisiaj czuje
się .........
Relaksacja:
Nauczyciel włącza nastrojową muzykę. Dzieci siedzą w kręgu z zamkniętymi oczami,
słuchają opowiadania nauczyciela.
Jest piękny, słoneczny dzień. Idę polną drogą. Jest mi wesoło, poruszam się lekko, swobodnie. Powoli zbliżam się do leśnej polany. Słyszę radosny śpiew ptaków i cichy szum drzew. Oddycham głęboko, czując, jak przybywa mi sił. Mam ochotę bawić się i śpiewać. Czeka mnie wspaniały dzień. Powoli otwieram oczy, uśmiecham się przyjaźnie do swoich kolegów i koleżanek.
Zabawa na powitanie: „Wszyscy są”.
Treść piosenki: Wszyscy są, witam was, zaczynamy już czas.
Jestem ja, jesteś ty, raz, dwa, trzy.
Uczniowie stoją w parach, w okręgu, zwróceni buziami do siebie. Na słowa: raz, dwa,
trzy witają się z osobą stojącą naprzeciw, po prawej stronie i po lewej stronie.
Następnie dzieci stojące po zewnętrznym kole przesuwają się w prawo, stając przed
nowym partnerem.
Ćwiczenie właściwe:
Przeczytanie przez nauczyciela bajki. Dzieci siedzą na wykładzinie i uważnie
słuchają.

Kamykowo.
Samoakceptacja, czyli o tym, że warto być sobą
Była sobie mała, śliczna wioska leżąca u podnóża gór. Wioskę otaczał zielony las. Przez środek lasu płynął przejrzyście kryształowy strumień. Wszędzie były łąki pełne barwnych kwiatów i motyli. Wioska nazywała się Kamykowo. Zapytacie dlaczego? To proste. W Kamykowie było mnóstwo kamieni i małych, i średnich, i dużych, i olbrzymich. Kamienie były wszędzie. Leżały przy drogach, mieszkały w strumyku, w lesie i na łąkach. Wioska była kolorowa, a kamienie szare. Kamienie każdego dnia narzekały na swój los.  Ach co to za życie!  wzdychały smutno.  Chyba jesteśmy tu przez pomyłkę. Wokół tyle piękna. Pachnące kwiaty i barwne motyle. Zielone drzewa poruszające się z wiatrem. A woda w strumyku, to dopiero cudo! Przejrzysta jak kryształ, mieni się wszystkimi barwami w słońcu i tak pięknie szemrze, kiedy płynie. Wszystkie ryby mieszkające w strumieniu chcą się z nią bawić. A my co! Jesteśmy szare i brzydkie, a na dodatek zimne i twarde. I nie potrafimy się bawić ani nawet poruszać. Nikt nas nie lubi  mówiły coraz bardziej zrozpaczone kamienie. Było im przykro i przeraźliwie smutno.  Nawet zwierzaki, które przychodzą nad strumień nie patrzą na nas z podziwem tak jak na kwiaty, tylko chodzą i skaczą po naszych kamiennych głowach. To takie niesprawiedliwe! - krzyczały z ogromnym żalem. Ach, jak by było pięknie choć na moment stać się kolorowym kwiatem lub czerwoną biedronką w wesołe kropki. Ach, jak by było pięknie, żeby choć raz wzbić się w górę i poszybować jak ptak. Tak byłoby wspaniale! - marzyły wszystkie kamienie z Kamykowa.
Wtem coś zalśniło, zaszumiało i kamykom ukazało się coś dziwnego, pięknego i kolorowego. To coś unosiło się nad strumieniem. Wyglądało jak kawałek tęczy. Kamienie patrzyły jak zahipnotyzowane. Nagle „kawałek tęczy” kichnął i przemówił: Aaaa psik! – dzień dobry. Trochę wieje chłodem od tego strumienia. Nazywam się Tęczuś, jestem kolorowym wietrzykiem i wiernym sługą pięknej pani Tęczy. Przybyłem na wasze żądanie! Jak to? - zapytały zdziwione kamienie. Zwyczajnie, przecież wypowiedziałyście dwa razy czarodziejskie hasło „Ach, jak by było pięknie”. Więc jestem. Jakie macie życzenie? Ojej, ojej! - ucieszyły się kamienie. Pragniemy stać się kolorowymi kwiatami i motylami, wesołymi ptakami i biedronkami, po prostu wszystkim co jest kolorowe, miłe, piękne i może się poruszać. Mówiły szybko, zasapane, jedne przed drugimi. Tęczuś słuchał cierpliwie. A kiedy kamienie ucichły, wypowiedział tęczowe zaklęcie:
- Niech się stanie, niech się spełni, Tęczo kolorowa
wszystko to, co wymyśliła ta kamienna głowa.
I wtedy wszystkie kamienie owiał kolorowy pył i stało się. Wszystkie zamieniły się w barwne kwiaty, czerwone biedronki z wesołymi kropkami, ptaki, motyle i wszystko co jest kolorowe, miłe, piękne i może się poruszać.
To cud! - wołały przemienione.- Nareszcie jesteśmy szczęśliwe. Możemy bawić się tańczyć, latać. Jesteśmy takie piękne - zachwycały się sobą. Wtedy ich wesołą zabawę przerwało przeraźliwe miauczenie. Miau, miauuuu, jakie błoto, gdzie są te śliczne, błyszczące kamienie ze strumyka. Kto je zabrał? Tu jesteśmy - wołały przemienione kamienie, ale kotek ich nie zauważał, szukał dawnych szarych, wspaniałych kamieni. - Miau, miauuuu, jak przedostanę się na drugi brzeg? Po kamykach to było łatwo i wesoło. Woda w strumieniu taka lodowata, brrr, boję się, miauuuu. Rozpaczliwie miauczącego kotka usłyszały ryby mieszkające w strumieniu. - Ojojoj! Trzeba uciekać, to kot, ojojoj! Gdzie są kamienie ze strumyka? Kiedy tu były, mogłyśmy się bawić w chowanego, a teraz? Ratuj się, kto może! - krzyknęły rybki i szybko odpłynęły. Wtem z zarośli wybiegła mała jaszczurka zwinka. Rozglądała się niespokojnie. Czego szukasz? - zapytały przemienione w motyle kamienie. Na pewno nie was! - odburknęła zdenerwowana jaszczurka. Jeszcze wczoraj leżały tu piękne, nagrzane słońcem kamienie. Tak lubiłam wygrzewać się na nich, odpoczywać. Zamiast kamieni wszędzie jest błoto. Mam tego dosyć. Motyle! Mówcie natychmiast, gdzie one są. Po co ci te głupie kamienie? Nie możesz wygrzewać się gdzie indziej - odpowiedziały obrażone. Wtedy do rozmowy wtrącił się zając Szaraczek. Ja też szukam kamieni i wcale nie są głupie. Pamiętacie, jak niedawno uratowały nasz las i wioskę przed powodzią? Kiedy była straszna ulewa, te wielkie kamienie, które leżą za lasem zatrzymały dużo wody spływającej z gór. Tak, to prawda - powiedziała smutno zwinka. A poza tym – mówił dalej zając – kamienie są świetne do zabawy. Można po nich skakać i chować się za nimi. I turlać je - dodał zadumany kotek, który ciągle stał na drugim brzegu strumienia. Fajne są te „kamykowe zabawy” – westchnął. Co teraz będzie? Znikły wszystkie kamienie, a przecież są tak potrzebne i były ozdobą naszej wioski. To dla nich nazwano ją Kamykowo.
Przemienione kamienie słuchały wszystkiego z niedowierzaniem.  Jak to? To my jesteśmy potrzebne i piękne? I fajnie z nami się bawi? Chyba nas wszyscy lubią? To znaczy, że każdy jest ważny: i drzewa i ptaki, i motyle i woda, i szare kamienie. Ojej, wszyscy się teraz martwią i smucą przez nasze głupie zachcianki. Właściwie to już zmęczyło nas to latanie, śpiewanie i poruszanie się. Ach, jak by było pięknie znowu być kamieniem i poczuć łaskotanie na kamiennej głowie chodzących po niej łapek. Ach, jak by było pięknie wylegiwać się w strumyku - marzyły. Nagle z góry rozległ się znajomy głos:
- Niech się stanie, niech się spełni, Tęczo kolorowa
wszystko to co wymyśliła ta kamienna głowa.
Zapadła cisza, wioskę otulił zaczarowany, tęczowy pył. Kamienie odetchnęły z ulgą. Znowu stały się kamieniami. Było im z tym wspaniale. Już nigdy nie chcemy być kimś innym. Chcemy być tylko sobą  przyznały z zadowoleniem.

Rozmowa na temat wysłuchanej bajki
Zabawa „Nie jestem sam”- dzieci chodzą po sali trzymając się za ręce, na sygnał
nauczyciela następuję zmiana w parach, a następnie w trójkach i czwórkach- nikt nie
może chodzić sam. Za każdym razem zmieniamy osobę, z którą chodziliśmy.
Rysowanie ilustracji do wybranego fragmentu bajki
Omówienie prac i zorganizowanie wystawy. (załącznik.5)
Ewaluacja po:
Siedząc w kręgu, uczniowie kończą rozpoczęte przez nauczyciela zdanie: po zajęciach
czuje się .........
Rezultaty : Dzieci na początku zajęć zapytane jak się dzisiaj czują mówiły przeważnie że dobrze, Marcelinka nic nie odpowiedziała, natomiast Zosia , że czuje się dobrze i spuściła głowę. W trakcie relaksacji dziewczynki oddaliły się od grupy rówieśników i położyły się w swoim ulubionym kącie. Gdy usłyszały fragment bajki dołączyły do dzieci, uważnie słuchały. Podczas rozmowy na temat wysłuchanej bajki nic się nie odzywały, zapytane czy chciałyby być kolorowym , czy szarym kamieniem odpowiedziały obie, że szarym. A dlaczego szarym – odpowiedziała Marcelinka, że szary jest przecież ładny tak samo jak inny kolor. Zosia narysowała duży zielony kamień, zapytana dlaczego zielony, odpowiedziała- bo ja mam zieloną bluzeczkę. Marcelinka narysowała duży szary kamień, a nad kamieniem kolorową tęczę.

Moduł II
Temat: Tworzymy grupę.
Cele: rozwijanie umiejętności zgodnego współdziałania w grupie rówieśniczej,
wzmocnienie więzi w grupie, przezwyciężanie nieśmiałości, budowanie integracji
z grupą, zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i akceptacji.
Ewaluacja przed:
Powiedz jak się dzisiaj czujesz?
Rozgrzewka:
W pojemniku znajdują się karteczki. Każdy dziecko wyciąga los z zadaniem do
wykonania, ale nim je wykona, przedstawia się z imienia. Np.
- podaj rękę trzem dziewczynkom,
- przywitaj się z dwiema najwyższymi osobami stukając się łokciami,
- poklep po ramieniu trzech niebieskookich chłopców,
- zaproś do wspólnego kółeczka te dzieci, które mają ciemne włosy itp.
Ćwiczenie właściwe: Zabawa w teatr.
Słuchanie bajki E. Szelburg-Zarembiny „Dary czterech wróżek”.
Próba oceny postępowania dziewczynek - głównych bohaterek, wyodrębnienie
pozostałych postaci. Podział dzieci na trzy zespoły, dzielenie się rolami, samodzielne
dobieranie rekwizytów charakterystycznych dla danej postaci. Praca w zespołach.
Odgrywanie scenek teatralnych przez wszystkie dzieci, naśladowanie gestem i ruchem
wybranej postaci.
Zakończenie zajęć:
Kołysanie się – w parach uczestnicy opierają się plecami o siebie i kołyszą się w rytm
muzyki. Po pewnym czasie następuje zmiana partnera.
Ewaluacja po:
Powiedz jaki teraz masz nastrój?
Rezultaty:
Dzieci z uwagą wysłuchały bajki o wróżkach, dziewczynki z zespołem Downa gdy
usłyszały tytuł bajki zrobiły wielkie oczy, Marcelinka powiedziała „ale fajnie będą
wróżki”. Siedziały i z wielkim zainteresowaniem wsłuchiwały się w tekst czytany
przez nauczyciela. Odpowiadały krótko na pytania z wiązane z utworem, potrafiły
wymienić bohaterów opowiadania. Praca w zespołach przebiegała zgodnie, widać
było kto jest liderem zespołu, dziewczynki wybrały sobie odpowiednie stroje
i rekwizyty do odegrania swoich ról. Bardzo dobrze odegrały swoje scenki były
prześlicznymi i dumnymi z siebie aktorkami.

Temat: Wspólna zabawa
Cele: inicjacja pozytywnych relacji w grupie
Ewaluacja przed:
Dzieci siadają w kole na dywanie, nauczyciel prosi aby wybrały uśmiechnięta lub smutną buzię, wyraziły swój nastrój.( Załącznik 6)
Ćwiczenia rozluźniające- rozmasujcie dobrze swoje dłonie, przedramiona, ramiona nie zapomnijcie o przegubach, łokciach i barkach. Rozmasujcie także swoje nogi, uda, kolana, łydki, stopy, nie zapomnijcie o palcach u stóp. Róbcie to z taka siłą aby masaż był dla was przyjemny.
Nasze ciała są przygotowane do ruchu, poruszajcie się wobec tego po całej sali. Najpierw chodzimy jak żołnierze maszerujący na defiladzie, teraz jak ludzie spacerujący po parku, teraz jak akrobata na piętach, jak baletnica wysoko na palcach.
Ćwiczenie właściwe
Wyobraźcie sobie, że jesteście malarzami, przed każdym z was stoją drewniane sztalugi, na których przypięte jest płótno malarskie. Wyobraźcie sobie, że malujecie bliska wam osobę- może mamę, tatę, babcie, rodzeństwo, kolegę , koleżankę. Namalujcie ją, pomoże wam muzyka. Malowanie w powietrzu.
Na kartce papieru odrysujcie swoje prawe dłonie. Wytnijcie je potem i ozdóbcie tak, jak chcecie. Gdy wszyscy będą gotowi przespacerujcie się po sali i przywitajcie się ze wszystkimi napotkanymi po drodze osobami za pomocą tych dłoni.
Narysujecie teraz wspólny rysunek. Każdy z was po kolei podejdzie do tablicy
i dorysuje tylko jedną rzecz.
Teraz każdy z was odciśnie swoja dłoń umoczoną w farbie na tym wielkim papierze.
Zakończenie zajęć:
Na zakończenie stańmy w kręgu i przekażmy sobie uścisk dłoni „iskierkę”.
Ewaluacja po:
Dzieci znów wybierają buźki, wszystkie wybrały uśmiechniętą buźkę.
Rezultaty:
W zajęciu brało udział 15 dzieci, 5 dzieci wybrało smutną buzię. Wszystkie dzieci
chętnie podejmowały każde zadanie. Podczas zadania z witaniem się za pomocą dłoni
Marcelina i Zosia miała pewne opory z witaniem się z innymi rówieśnikami, ale dzieci
zaczęły same do nich podchodzić i witać się. Dziewczynki po chwili wędrowały po całej
sali z uśmiechem witając się z innymi.

Temat: Budujemy przyjaźń
Cele: budzenie zaufania i akceptacji w grupie rówieśniczej
budowanie więzi w grupie poprzez wspólne zabawy
wyzwalanie uczucia radości w trakcie wspólnej zabawy
Ewaluacja przed:
Proszę dzieci żeby wysłuchały dwóch fragmentów muzyki, jeden to muzyka smutna, drugi to muzyka wesoła. Zadaniem dzieci jest powiedzenie, który fragment muzyki odpowiada ich nastojowi.
Rozgrzewka:
Taniec zapoznaniec- dzieci stoją w kole każdy wypowiada swoje imię i pokazuje jeden nieskomplikowany ruch, a grupa go powtarza.
Ćwiczenia właściwe:
Zabawa „Niewidomy i przewodnik”- grupa łączy się w pary; jedna osoba przyjmuje rolę przewodnika, druga, rolę osoby niewidomej. Podczas spaceru, przy dźwiękach muzyki przewodnik opiekuje się niewidomym oraz pomaga mu poznawać różne przedmioty znajdujące się w sali. Ważne jest to, aby role w tym ćwiczeniu były zamienione.
Rzeźbiarze- ćwiczenie do wykonania w parach . Jedna osoba jest rzeźbiarzem, druga materiałem rzeźbiarskim -gliną. Najpierw rzeźbiarz ugniata glinę czyli masuje ugniatając po kolei całe ciało partnera .Gdy glina jest gotowa wówczas nadaje rozluźnionemu, nieco bezwładnemu ciału partnera dowolny, wymyślony przez siebie kształt. Rzeźbi w ten sposób całe ciało, poszczególne jego partie. Powstałe w ten sposób rzeźby stoją nieruchomo, natomiast rzeźbiarze spacerują po „Ogrodzie rzeźb” podziwiając wzajemnie swoje prace. Następnie zachodzi zmiana ról. Ćwiczenie to sprzyja doświadczeniu własnego ciała w ruchu i bezruchu, oraz daje możliwości twórczego działania.
Budowa pomnika- po kolei wszyscy uczestnicy budują pomnik. Najpierw jedna osoba staje nieruchomo w określonej figurze, następnie dołączają do niej kolejne osoby.
Nauka kroków tańca do piosenki Waka Waka
Zakończenie zajęć:
Na zakończenie stańmy w kręgu i przekażmy sobie uścisk dłoni „iskierkę”.
Ewaluacja po:
Proszę dzieci żeby wysłuchały dwóch fragmentów muzyki, jeden to muzyka smutna, drugi to muzyka wesoła. Zadaniem dzieci jest powiedzenie, który fragment muzyki odpowiada ich nastojowi.
Rezultaty:
W zajęciach uczestniczyło 16 dzieci, 7 z nich na początku miało smutny nastrój , wśród nich były dziewczynki z zespołem Downa. Podczas zabawy Taniec zapoznaniec dzieciom brakowało pomysłów na wymyślanie swoich ruchów. Zosia natomiast wymyśliła sama podskoki w górę, Marcelina powtórzyła ten sam układ. Z odrobiną niepewności podchodziły do zabawy „Niewidomy i przewodnik”. Marcelinka cały czas otwierała oczy. Zosia próbowała chodzić z zamkniętymi, po zmianie par wybrała Weronikę koleżankę na wózku, której wcześniej nie akceptowała. Podpowiadała jej jakie przedmioty znajdują się w sali. Czuła się dobrze w roli przewodnika. Wiele radości sprawiły dzieciom następne zabawy z masażem i układaniem dowolnych kształtów z ciał oraz nauka tańca Waka, waka.

Moduł III
Temat: Malowane uczucia
Cele: - niwelowanie zahamowań emocjonalnych
- rozwijanie umiejętności nazywania i rozpoznawania uczuć
- budowanie pozytywnych relacji społecznych
- rozbudzenie empatii
- wzmocnienie poczucia własnej wartości, samoakceptacji
- rozwinięcie umiejętności komunikowania się
- nauczenie współpracy w grupie i odkrycie oparcia w grupie
Ewaluacja przed:
Proszę dzieci aby dorysowały usta do buźki (wesołe lub smutne).
Rozgrzewka integrująca grupę:
Powitanie za pomocą przygotowanych na poprzednich zajęciach papierowych dłoni.
Ćwiczenia właściwe
Malowane uczucia – Rozmowa na temat trudnych emocji i uczuć. Następnie dzieci na
kartkach z bloku technicznego w akompaniamencie odpowiednio dobranej muzyki, za
pomocą palcy malują trudne emocje( złość, żal, smutek, wstyd). Rozmowa na temat
wytworów, która sprzyja tworzeniu przyjaznej, otwartej atmosfery. Następnie ma
miejsce wyzbycie się tych emocji poprzez zniszczenie prac i wyrzucenie ich do kosza.
Zabawa „Trzy kąty”- w kątach sali umieszczamy kartki z buźkami
przedstawiającymi „złość ”, „ lęk”, „zranienie”, „wstyd”. Nauczyciel czyta zdania, do
których dzieci maja się ustosunkować prze z ustawienie się pod odpowiednią buźką.
Po ćwiczeniu nauczyciel pyta co dzieci czuły, gdy oznajmiały innym swoje uczucia
w danej sytuacji. Na zakończenie wspólnie wyciągamy wnioski, że trzeba mówić wprost
o swoich uczuciach i rozmawiać o naszym problemie.
Na zakończenie wszyscy siadają w kręgu, dzielą się wrażeniami, emocjami jakie
towarzyszyły im w trakcie zajęć
Ewaluacja po: dzieci dorysowują usta do buźki (wesołe lub smutne). Na 18 dzieci tylko jedno dorysowało smutne usta , na pytanie dlaczego , odpowiedział jest bardzo zmęczony.
Rezultaty:
Na zajęciach panowała miła atmosfera, wszystkie dzieci chętnie witały się za pomocą papierowych dłoni. Chętnie podjęły się zadania z malowaniem za pomocą palców, dziewczynki z zespołem Downa otworzyły się i opowiadały wszystkim kiedy są złe, zawstydzone.

Temat : Wyraź to ruchem
Cele:- wydobycie się uczucia skrępowania
- wyrażanie emocji za pomocą mimiki, gestu i ruchu ciała
- stwarzanie możliwości bycia w różnych rolach społecznych relacjach
interpersonalnych
Ewaluacja przed:
Dzieci stoją w rozsypce na sali, nauczyciel włącza muzykę, a zadaniem dzieci jest
zatańczenie swojego nastroju.
Integrowanie się wszystkich uczestników za pomocą piosenki. Wszyscy stoją w kole blisko siebie śpiewają piosenkę i pokazują odpowiednie gesty.
Stoimy ramie przy ramieniu
Możemy być wielcy w oka mgnieniu
Możemy być też mali
Ale nigdy nie będziemy sami.
Ćwiczenia właściwe:
„Chodzimy jak” – prowadzący informuje uczestników, aby się starali wiernie
naśladować odczytywane przez nauczyciela zachowania. Polecenia- „ chodzimy...”
- jak bardzo zmęczeni ludzie,
- jak bardzo smutni ludzie,
- jak radośni ludzie,
- z otwartym parasolem pod wiatr,
- po śnieżnych zaspach,
- skacząc po kamieniach przez strumyk górski,
- dotykając prawa ręką wszystkich ścian, dowolnie.
„ Podaję ci...”- dzieci siadają w kręgu i w sposób pantomimiczny przekazują sobie
różne przedmioty:
- kłębek puszystej wełny,
- ostry nóż,
- plecak pełen kamieni,
- zimny sopel lodu,
- chomika,
- szklankę z wodą
W zależności od stopnia zainteresowania zabawą uczestnicy mogą proponować
kolejne pomysły.
„Piłowanie drzewa”- uczestnicy chodzą swobodnie po sali. Na dźwięk dzwoneczka
ustawiają się w parach i odtwarzają pantomimicznie dynamiczne ruchowo czynności:
- piłowanie drzewa,
- łapanie muchy,
- wrzucanie węgla do piwnicy,
- wiosłowanie,
- grabienie liści,
- czesanie włosów,
- mycie zębów
Pantomimiczne wyrażanie emocji- nauczyciel pyta dzieci.
Co się dzieje z twarzą osoby radosnej? Proszę pokażcie swoją twarzą
Co się dzieje z twarzą osoby smutnej? Proszę pokażcie swoja twarzą.
Co się dzieje z twarzą osoby przestraszonej, zdenerwowanej, zawstydzonej?
Zakończenie zajęć:
„ Jaki jestem, jaki chciałbym być”- ochotnicy kolejno na forum grupy prezentują
pantomimicznie swój portret.
Ewaluacja po: Dzieci stoją w rozsypce na sali, nauczyciel włącza muzykę,
a zadaniem dzieci jest zatańczenie swojego nastroju. Wszystkie
dzieci zatańczyły bardzo wesoło
Rezultaty:
Na początku zajęć 5 dzieci zatańczyło swój smutny nastrój, zapytane dlaczego są
smutne odpowiedziały, że się źle czują bo są nie wyspane, chciałyby być z rodzicami,
a Marcelinka nie chciała mimo zachęty brać udziału w zabawie- wolała obserwować, odpowiedziała, że dzisiaj nie lubi tańczyć z innymi. Ale gdy dzieci przystąpiły do następnego zadania i stały razem śpiewając wspólnie piosenkę dołączyła do nich, zintegrowała się z nimi. Zosia natomiast przy zadaniu w parach nie podeszła do Marcelinki tylko wybrała inną koleżankę, poczuła się dobrze w innym towarzystwie.
A Marcelinka wybrała kolegę z którym siedzi przy stoliku. Wspólne odgrywanie poszczególnych czynności sprawiało im wiele radości.

Temat: Piękne słowa
Cele: rozwijanie umiejętności empatii i współpracy w grupie.
Ewaluacja przed:
Powitanie „Pokaż jak się cieszysz”- przesłanie radości po okręgu w formie
pantomimy.
Rozgrzewka:
Przedstawianie się - uczestnicy stoją w kole twarzą do środka. Każdy z uczestników wymawia swoje imię jak najciszej potrafi, następnie powtarza je tak jak potrafi to zrobić najgłośniej.
Ćwiczenia właściwe:
Dzieci siadają w kręgu, a nauczyciel czyta fragment bajki „Zeszyt pięknych słów”
( W niewielkim............mieszkańcom miasteczka).
Rozmowa kierowana, pogadanka:
- Czy zachowanie dziewczynki jest słuszne?
- Czemu nie należy być niemiłym dla innych?
- Jak byście się czuli, gdyby ciągle ktoś wam dokuczał, był dla was nieuprzejmy,
nie chciał się z wami bawić?
Drugi fragment opowiadania ( pewnego dnia..... wolnym krokiem poszła do
dziewczynki), nauczyciel po przeczytaniu drugiego fragmentu bajki dzieli grupę na
trzy zespoły. Zadaniem każdego z nich jest wymyślenie sposobu na to, aby
dziewczynka zmieniła swoje zachowanie. Prezentacja pomysłów każdego zespołu.
Odczytanie trzeciego fragmentu (I zaczęła opowiadać......ale staruszka znikła).
Zabawa ruchowa „Miłe szepty”- grupa spaceruje po sali. Osoby porozumiewają się
za pośrednictwem osób trzecich, np. Mówię do Maćka: Powiedz, Maćku, Kasi, że
ma ładne włosy. Wtedy Maciek podchodzi do Kasi i mówi: Tomek prosił, żebym
Ci powiedział, że masz ładne włosy. Tematyka może być dowolna, jednak muszą
to być rzeczy miłe dla tej osoby.
Odczytanie czwartego ostatniego fragmentu bajki (od tej pory.......... bardzo
szczęśliwa).
Pogadanka na temat miłego, grzecznego zachowania względem innych.
Zakończenie zajęć:
W sali luster - : uczestnicy stoją w kręgu. Jedna osoba wychodzi na środek i porusza się
w rytm muzyki, układając proste figury choreograficzne, które powtarza cała grupa.
Po chwili do kręgu wchodzi kolejna osoba i prezentuje swój taniec itd.
Ewaluacja po: Pokaż jak się czujesz po zajęciach?
Rezultaty:
Zosia pięknie mówiła swoje imię ale tylko cicho, Marcelinka nigdy nie mówiła głośno,
zawsze odpowiada cichutki, więc trudno jej było krzyknąć imię choćby trochę głośniej.
Bardzo podobała się wszystkim dzieciom bajka o Kasi i zabawa „Miłe szepty”
podczas której mogły porozumiewać się ze wszystkimi oraz usłyszeć coś miłego na swój
temat. Na zakończenie zajęć wszystkie dzieci zaprezentowały radosny taniec.

Zeszyt pięknych słów
Jolanta Chybowaska

W niewielkim miasteczku tuż u podnóża wysokich gór mieszkała dziewczynka, która wszystko robiła, aby dokuczyć mieszkańcom miasteczka.
Pewnego dnia, kiedy dziewczynka zajęta była przezywaniem i obrażaniem małego chłopca usłyszała to dziwna staruszka. Wolnym krokiem podeszła do dziewczynki i zaczęła opowiadać jej o pięknych i miłych słowach, które sprawiają, że człowiek staje się lepszy i mądrzejszy. Na koniec poradziła dziewczynce, aby założyła sobie zeszyt pięknych słów, a w nim zapisywała wszystkie miłe rzeczy jakie usłyszy. Propozycja staruszki, która miała poprawić zachowanie dziewczynki, mocno utkwiła jej w sercu, ale zachowania swego nie zmieniła. Nadal biegała po okolicy i dokuczała wszystkim napotkanym ludziom. Kiedy po kilku dniach zobaczyła staruszkę, która karmiła łabędzie i cichym ciepłym głosem chwaliła je jakie są piękne, mała zatrzymała się i postanowiła posłuchać słów kobiety. Tego wieczoru długo nie mogła zasnąć.
Z samego rana pobiegła do sklepiku i kupiła duży kolorowy zeszyt. Wszyscy, których mijała, bardzo się dziwili, że nie usłyszeli od niej żadnych obelg. Młodszy brat dziewczynki powiedział mamie, że Kasia jest chyba chora, bo dziś nawet ani razu go nie uderzyła, ani nie przezwała. Kiedy zaniepokojona mama weszła do pokoju Kasi zobaczyła coś o czym mogła tylko marzyć. Dziewczynka siedziała przy stole, a przed nią leżał duży kolorowy zeszyt, w którym coś zapisywała.
Wieczorem, kiedy położyła się już spać, ukazała się jej staruszka, która bardzo serdecznie uśmiechała się do Kasi. Dziewczynka chciała pochwalić się kobiecie, że zapisała już kilka słów, ale staruszka znikła.
Od tej pory Kasia codziennie zapisywała nowe słowa i była coraz bardziej lubiana przez wszystkich mieszkańców swojego miasteczka. Zeszyt towarzyszył jej przez całe życie, które od tej pory było bardziej kolorowe i wesołe, bo miała dużo przyjaciół , koleżanek i kolegów. Wszystko co robiła sprawiało ludziom przyjemność
i ona sama przez to czuła się lepsza i mądrzejsza. Słowa staruszki się spełniły. Kasia była bardzo szczęśliwa.

Ewaluacja projektu

Muszę przyznać, że przystępując do pisania projektu arteterapeutycznego „Kraina błękitnego Nieba” myślałam, że to będzie o wiele prostsze zadanie. Przecież pracuję kilka lat w zawodzie nauczyciela i o wielu formach arteterapeutycznych słyszałam nie raz. Okazało się, że to zadanie wymaga ode mnie nauczyciela wychowania przedszkolnego głębszego zaznajomienia się z literaturą arteterapii, której w bibliotekach nadal jest mało. Swój projekt kierowałam do dzieci z zespołem Downa , dzieci z którymi pracuję na co dzień, a które wymagają natychmiastowej pomocy. Główny cel projektu według mojej oceny został osiągnięty. Tematyka zajęć, wykorzystane techniki arteterapeutyczne uwzględniły potrzeby, indywidualny rozwój i możliwości dzieci, biorących udział w zajęciach. Z moich obserwacji wynika, że terapia ta przyniosła wszystkim uczniom wiele korzyści, pozwoliła uwierzyć we własne możliwości, co wpłynęło na polepszenie się kontaktów dziewczynek z zespołem Downa z rówieśnikami. Miałam wrażenie, że wszystkie dzieci tworzyły zintegrowany zespół. Podczas ćwiczeń relaksacyjnych można było zauważyć symptomy odprężenia psychofizycznego u dziewczynek, oddychały równo, miarowo, ręce i nogi sprawiały wrażenie rozluźnionych. Wszystkie prace plastyczne jakie miały wykonać nie sprawiały im trudności, potrafiły same zaangażować się w swoją prace , nie czekały na pomoc nauczyciela. Były dumne ze swoich wytworów, z tego że mogą wspólnie z innymi tworzyć wspólny rysunek. Sztuka dała im możliwość wyrażenia swoich emocji,
o których niejednokrotnie trudno im było mówić. Dzięki bajkoterapii zrozumiały , że nie jest ważne jak się wygląda, przecież każdy jest inny. Ale każdy jest ważny, każdy ma emocje, uczucia o których trzeba mówić. Zosia i Marcelinka nawiązały wspaniały kontakt z rówieśnikami podczas odgrywania scenek teatralnych bajki „Dary czterech wróżek”. Potrafiły współpracować i angażować się w prace zespołu, bo czuły się jego częścią. Projekt arteterapeutyczny Kraina Błękitnego Nieba” dostarczył mi i uczniom wielu nowych doświadczeń, dzięki którym nasze wspólne relacje polepszyły się
i nabrały nowego lepszego sensu.

Zakończenie
Podczas pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, do tego w grupie integracyjnej gdzie są dzieci zdrowe, dzieci autystyczne i z zespołem Downa, metody arteterapii odnajdują się znakomicie. Sprawdzają się w pracy z takimi dziećmi ponieważ, dziewczynki teraz chętnie nawiązują kontakty z rówieśnikami, dążą do podtrzymywania kontaktu. Angażują się we wszystkie aktywności proponowane na zajęciach w przedszkolu. Zaproponowane ćwiczenia, zabawy muzyczno – ruchowe stały się formą dziecięcej zabawy, w której ujawniały się elementy integracji, pełnej satysfakcji i radości. Arteterapia dodaje energii i kreatywności, pomaga dostrzec drugiego człowieka, otoczenie zaczyna być przyjazne, a każdy dzień jest pełen sukcesu i szczęścia. Arteterapia okazała się bardzo skuteczna w przypadku dwóch dziewczynek z zespołem Downa, ale oddziaływała pozytywnie również na resztę jej uczestników.
Kiedy Marcelina wchodzi do sali mówi głośno dzień dobry i biegnie do kolegów i koleżanek bawiących się w kąciku zainteresowań. Zosia natomiast nie chce opuszczać sali przedszkolnej gdy przychodzą po nią rodzice, żeby zabrać ją do domu. Arteterapia i jej całe bogactwo jest coraz bardziej wykorzystywana przeze mnie w mojej pracy dydaktyczno- wychowawczej.


Bibliografia

Karcz J. „Terapia sztuką w edukacji”, Wydawnictwo UZ, Zielona Góra 2004.
Karolak W., Sztuka jako zabawa, zabawa jako sztuka, Warszawa 1995.
Konieczna E .J., Arteterapia w teorii i praktyce, Kraków 2011
Konieczyńska Z. , Arteterapia i psychorysunek w praktyce klinicznej, „Zeszyt Naukowy
Akedaemii Muzycznej we Wrocławiu”, 1990.
Koziełło D., Terapia tańcem, „ Kultura fizyczna”1997, nr 1.
Kostrzewski J. , Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo w: Upośledzenie umysłowe-Pedagogika, red. K.Kirejczyk,. PWN, Warszawa 1981
Minczakiewicz E., Gdy u dziecka rozpoznano zespół Downa, Poradnik dla rodziców i wychowawców, Kraków 1995.
Molicka M., Bajki terapeutyczne, Poznan 2003.
Piwowarska E., „ Terapeutyczna funkcja sztuki w procesie nauczania plastyki”, W:L. Kataryoczuk-Mania , J.Karcz, „Terapia sztuką w edukacji”, Wydawnictwo UZ, Zielona Góra 2004.
Rozmysłowicz P., Arteterapia jako metoda korygowania zaburzeń emocjonalnych [w:] Metody i formy terapii sztuką, red. L. Kataryńczuk-Mania, Zielona Góra 2005.
Sillami N., Słownik pedagogiczny, „ Książnica”, Warszawa 1994.
Szulc W., "Zdrowiotwórcze możliwości sztuki. Arteterapia" Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej we Wrocławiu 1990


Aneksy

Załącznik 1

Załącznik 2

Załącznik 3

Załącznik 4

Załącznik 5

Załącznik 6