Scenariusz akademii z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja

SCENARIUSZ AKADEMII Z OKAZJI ROCZNICY UCHWALENIA KONSTYTUCJI 3 MAJA

LEKCJA HISTORII

HYMN
- Ojczyzna, Polska, naród – słowa zwykłe, czy bliskie?
- 3 maja – cóż to za data?
Dla setek młodych ludzi to jedna z wielu nic nieznaczących uroczystości. Dziś, gdy żyjemy w zawrotnym tempie, nudzą nas akademie, apele, święta, rocznice. Najważniejsza jest dobra zabawa. Ale czy tak być powinno? Jak przekonać młodych ludzi do pamiętania o przeszłości?
Przecież naród, który nie zna lub zapomina o swojej przeszłości, ginie!
POLONEZ OGIŃSKIEGO
- Ojej, znowu te nudy!
- Nie, zabieram was dzisiaj na wycieczkę.
- Gdzie?
- Do Parku Jordana.
- Eee....
- Zawsze to lepiej, niż siedzieć w szkole.
- Święta prawda.

1.ZDJĘCIE – kółko w Parku
2.ZDJĘCIE – popiersie Kochanowskiego
- Dlaczego się przy nim zatrzymujemy? Przecież Konstytucja została uchwalona w 1791 roku, a Kochanowski żył i tworzył w XVI wieku?
- Tak, to prawda. W XVI wieku Polska była jeszcze znaczącym państwem w Europie, ale nie miało to trwać długo, co zdawał się przewidywać Kochanowski. W „Odprawie posłów greckich” nawołuje do odpowiedzialnych rządów.

Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,
A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,
Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono
I zwierzchności nad stadem bożym zwierzono:
Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemu,
Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.
A wam więc nad mniejszymi zwierzchność jest dana,
Ale i sami macie nad sobą pana,
Któremu kiedyżkolwiek z spraw swych uczynić
Poczet macie: trudnoż tam krzywemu wynić.

- Ten utwór ma charakter uniwersalny, co to znaczy?
- To znaczy, że odnosi się do wszystkich władców i rządzących, zarówno w czasach renesansu, jak i w dobie oświecenia, kiedy tworzono konstytucję oraz dzisiaj i w przyszłości.
PRELUDIUM NR 15 „DESZCZOWE” des – dur op.28 F. CHOPINA
PORTRET KRÓLA STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO /z Sukiennic/
Polska, kiedyś silna i niezdobyta stała się w XVIII wieku targowiskiem próżności i prywaty szlachty. Wewnętrzne kłótnie i swary, a także wadliwy ustrój, którego symbolem stało się liberum veto i wolna elekcja doprowadziły państwo na skraj przepaści.
Trzeba było pomyśleć o naprawie państwa.
Popiersie STANISŁAWA KONARSKIEGO
Jednym z prekursorów zmian był pijar, ksiądz Stanisław Konarski, pisarz, pedagog, publicysta, uczestnik słynnych obiadów czwartkowych.
W traktacie politycznym „O skutecznym rad sposobie” przedstawił błędy ustrojowe i dał zarys reformy państwowej. Jako pierwszy walczył o reformę sejmowania w Polsce, postulując likwidację liberum veto i domagając się wprowadzenia zasady większości głosów.
Krytykował dumę, pychę, pieniactwo i pijaństwo.
W 1740 roku założył Collegium Nobilium – nowoczesną, jak na tamte czasy , szkołę.
Collegium Nobilium przygotowywało nowe kadry nauczycieli i wychowawców, którzy mieli kształcić kolejne pokolenia Polaków, gotowych do przeprowadzenia reform i zmian.
Absolwentem Collegium Nobilium był m. innymi Ignacy Potocki – współtwórca konstytucji.
Z inspiracji Konarskiego i króla powstała w Warszawie Szkoła Rycerska oraz rozpoczęła działalność Komisja Edukacji Narodowej – tworzona i rozwijana przez uczniów księdza Konarskiego.
W 1771 roku /a więc 20 lat przed uchwaleniem konstytucji/ ksiądz Stanisław Konarski został wyróżniony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medalem SAPERE AUSO, co znaczy: „Temu, który odważył się być mądrym”.
Chociaż całą swoją działalność prowadził w Warszawie, to serce jego zostało wmurowane w prezbiterium kościoła Pijarów w Krakowie.
Ale wróćmy do tematu.
W 1765 roku została utworzona przez króla i księcia Adama Czartoryskiego szkoła średnia o profilu wojskowym – Korpus Kadetów, czyli Szkoła Rycerska.
Jej zadaniem miało być przygotowanie młodzieży szlacheckiej do służby publicznej i oficerów dla armii.
Pieśnią codziennie śpiewaną w Szkole Rycerskiej był „Hymn o miłości ojczyzny”, pióra Ignacego Krasickiego.

Święta miłości kochanej ojczyzny,
Czują cię tylko umysły poczciwe!
Dla ciebie zjadłe smakują trucizny,
Dla ciebie więzy, pęta nie zelżywe.
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,
Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe.
Byle cię można wspomóc, byle wspierać,
Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać. /bis/

Po I rozbiorze Polski nastąpił okres ożywionej działalności politycznej, mającej na celu zreformowanie ustroju ówczesnej Rzeczypospolitej.
Zdjęcie STANISŁAWA MAŁACHOWSKIEGO
Jesienią 1788 roku pod laską Stanisława Małachowskiego rozpoczyna pracę nowy sejm, nazwany potem przez historyków Sejmem Wielkim lub Sejmem Czteroletnim.
Obrady sejmu dotyczą reform ustrojowych i społecznych.
Sala poselska na Zamku Królewskim w Warszawie była obszerna i źle opalana. Było tak zimno, że pewnego dnia zamarzł atrament w kałamarzu.
Marszałek Sejmu Stanisław Małachowski, pomimo wątłego zdrowia i tak trudnych warunków, zrzekł się wynagrodzenia i przez 4 lata pracował bezpłatnie.
Przeciwnicy reform rozwijali coraz energiczniej swoją działalność, szukali poparcia u obcych dworów, podburzali zacofaną szlachtę przeciw projektom patriotów.
Ale politycy pragnący zmian też nie próżnowali. Zwolennicy reform i uniezależnienia się od Rosji skupili się w nieformalnym ugrupowaniu nazwanym Stronnictwem Patriotycznym.
Niestety Stronnictwo było podzielone.
Zdjęcie IGNACEGO POTOCKIEGO i ADAMA CZARTORYSKIEGO
Popierająca reformy arystokracja, reprezentowana przez Ignacego Potockiego /absolwenta Collegium Nobillium/ i Adama Czartoryskiego /założyciela Korpusu Kadetów/, występowała przeciwko królowi, dążąc do wzmocnienia władzy sejmu.
Popiersie HUGONA KOŁŁĄTAJA
Z drugiej strony działacze skupieni wokół księdza Hugona Kołłątaja w tak zwanej Kuźnicy Kołłątajowskiej, poszukiwali wsparcia w mieszczaństwie. Było to radykalne skrzydło Stronnictwa.

Zdjęcie STANISŁAWA MAŁACHOWSKIEGO
Reprezentowane przez marszałka Małachowskiego centrum dążyło do ugody z królem, co udało się w 1790 roku, dzięki zmianie stanowiska przez Ignacego Potockiego.


Popiersie JULIANA URSYNA NIEMCEWICZA
Aktywnym członkiem Stronnictwa Patriotycznego był znany pisarz i dramaturg, hrabia Julian Ursyn Niemcewicz. Był absolwentem Szkoły Rycerskiej, potem został adiutantem księcia Adama Czartoryskiego i wreszcie posłem na Sejm Wielki.
Jego twórczość literacka z tego okresu miała wyraźnie charakter polityczny.
W 1790 roku powstała komedia „Powrót posła”, w której Niemcewicz dał wyraz swoim przekonaniom i która odniosła wielki sukces.

STAROSTA:
.... Po co te wszystkie odmiany?
Alboż źle było dotąd? ....
Tak to Polak szczęśliwie żył pod Augustami!
Co to za dwory, jakie trybunały huczne!
....
Człek jadł, pił, nic nie robił i suto w kieszeni.
Dziś się wszystko zmieniło i bardziej się zmieni:
Zepsuli wszystko, tknąć się śmieli okrutnicy
Liberum veto, tej to wolności źrenicy. /płacze/
Przedtem bez żadnych intryg, bez najmniejszej zdrady,
Jeden poseł mógł wstrzymać sejmowe obrady,
....
Powiedział: „nie pozwalam”, i uciekł na Pragę.
....
Dzisiaj .... Nowomodne głowy
Chcą robić jakieś straże, jakiś sejm gotowy,
Czyste do despotyzmu otwierają pole.

PODKOMORZY:
Wskrzeszają mądrą wolność, skracają swawole.
Ten to nieszczęsny nierząd, to sejmów zrywanie
Kraj zgubiło, ściągnęło obce panowanie,
Te zaborów, te srogich klęsk naszych przyczyną.
I my sami byliśmy nieszczęść naszych winą!
Gnijąc w zbytkach, lenistwie i biesiad zwyczaju,
Myśleliśmy o sobie, a nigdy o kraju.
Klęskami ojców nowe plemię ostrożniejsze,
Wzgardziwszy zyski było na całość baczniejsze.
....
Idąc przykładem króla i własną swą cnotą
Powracają porządek i sławę ojczyźnie.

STAROSTA:
W księgach się tych dzikości wszystkich nauczyłeś,
W tych księgach, nad którymi już oczy straciłeś,
Ja, co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało,
Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało.
....
To śmieszne jakieś względy na prawa człowieka,
....
To jakieś szanowanie świętych praw własności –
Za naszych czasów na to wszystko nie zważano,
Wszyscy byli kontenci, robiono co chciano.

PODKOMORZY:
I to wszystkich klęsk naszych przyczyną się stało;
W nierządzie i letargu naród zanurzony,
Raz we dwa lata sejmem bywał przebudzony,
Nie dlatego, by radził, lecz żeby się kłócił;
W nieładzie wszystko zastał, w nieładzie porzucił.
....
Narody szybkim pędem do upadku lecą,
Lecz długo trzeba czekać, niźli się oświecą.
....
Czernić sejm ten już rzeczą stało się zwyczajną.
Nie zrobił tyle, co mógł, nikomu nie tajno.
Ale zważając, jakie znajdował trudności,
Za to, co zrobił, wiele winniśmy wdzięczności.

POPIERSIE STANISŁAWA STASZICA
I jeszcze jedno bardzo ważne nazwisko: Stanisław Staszic. W wieku 24 lat przyjął święcenia kapłańskie, ale nie z powodu powołania. Stan duchowny otworzył Staszicowi drogę do kariery, ponieważ mieszczańskie pochodzenie nie pozwalało wówczas ubiegać się o urzędy służby publicznej zarezerwowane dla dzieci szlacheckich.
Był księdzem, uczonym, działaczem i pisarzem politycznym. Jego dzieło „Przestrogi dla Polski” było ważnym głosem w dyskusjach politycznych w czasach obrad Sejmu Wielkiego. Staszic przeprowadził w nim krytyczną analizę struktury polityczno – społecznej ówczesnej Rzeczypospolitej i zarysował program reform oparty na współdziałaniu szlachty z mieszczaństwem.
Kłótnie pomiędzy zwolennikami i przeciwnikami reform spowodowały, że tekst konstytucji przygotowano w tajemnicy. Do spisku należał król, Stanisław Małachowski, Hugo Kołłątaj, Adam Czartoryski, Ignacy Potocki i inni.
Wyznaczono datę 3 maja 1791 roku.
Na sali obrad znalazło się 110 zwolenników i 72 przeciwników.
Wykorzystano nieobecność wielu przeciwników, którzy nie spieszyli się z powrotem do Warszawy po Świętach Wielkanocnych. Zwolennicy byli natomiast zmobilizowani i w pełnej gotowości.
W atmosferze zamachu stanu uchwalono ustawę.
OBRAZ „UCHWALENIE KONSTYTUCJI 3 MAJA” Jana Matejki
WITAJ MAJOWA JUTRZENKO,
Świeć naszej polskiej krainie,
Uczcimy ciebie piosenką,
Która w całej Polsce słynie.
Witaj Maj! Trzeci Maj!
U Polaków błogi raj!
Nierząd braci naszych cisnął,
Gnuśność w ręku króla spała,
A wtem Trzeci Maj zabłysnął
I nasza Polska powstała.
Wiwat Maj! Trzeci Maj!
Wiwat wielki Kołłątaj!
Podstawowe założenia konstytucji:
POLSKA KRAJEM KATOLICKIM, ALE TOLERANCYJNYM WOBEC INNYCH WYZNAŃ
ZNIESIENIE WOLNEJ ELEKCJI
USTANOWIENIE MONARCHII DZIEDZICZNEJ
ZNIESIENIE LIBERUM VETO
WPROWADZENIE TRÓJPODZIAŁU WŁADZY
USTANOWIENIE ARMII W SILE 100 TYS. ŻOŁNIERZY
PRZYZNANIE MIESZCZANOM PRAW POLITYCZNYCH I PRAWA DO POSIADANIA ZIEMI.

Parę godzin później król w otoczeniu posłów i dostojników, przy biciu dzwonów skierował się do warszawskiej katedry.
Tam nastąpiła uroczystość zaprzysiężenia uchwalonej Konstytucji.
Orszakowi królewskiemu towarzyszył wiwatujący tłum mieszkańców Warszawy.
Popiersie JANA MATEJKI
Ta ważna chwila w naszej historii została uwieczniona przez Jana Matejkę, przy którego popiersiu teraz stoimy.
Ale konserwatywna szlachta, zapatrzona w przeszłość, walczyła przeciwko reformom, w obronie źle pojmowanej wolności.
Rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji.
ALE CHYTROŚCI GADZINA
Młot swój na nas zgotowała,
Z piekła rodem Katarzyna
Moskalami kraj zalała.
Chociaż kwitł piękny Maj,
Rozszarpano biedny kraj!

Popiersie KSIĘCIA JÓZEFA PONIATOWSKIEGO
Książę Józef Poniatowski – bratanek króla. Przystojny, pełen wdzięku, odważny i dowcipny, obiekt westchnień warszawskich dam.
Wyróżnił się w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja. Za zasługi w zwycięskiej bitwie armii polskiej z Rosją pod Zieleńcami, w czerwcu 1792, otrzymał Order Wojskowy Virtuti Militari.
Zdjęcie orderu VIRTUTI MILITARI
Order Virtuti Militari, co znaczy – Męstwu Wojskowemu - został wprowadzony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, po bitwie pod Zieleńcami. Pierwszym kawalerem tego orderu został książę Józef Poniatowski.
Order istnieje do dziś i jest najwyższym odznaczeniem przyznawanym w Polsce za zasługi na polu walki.
Popiersie TADEUSZA KOŚCIUSZKI
Jako drugi, po księciu Józefie Poniatowskim, otrzymał order Virtuti Militari Tadeusz Kościuszko po bitwie pod Dubienką, również w obronie Konstytucji 3 maja.
Ten absolwent Szkoły Rycerskiej, najpierw został bohaterem narodowym Stanów Zjednoczonych, a dopiero później stał się jedną z najważniejszych postaci w historii Polski.
Pomnik TADEUSZA KOŚCIUSZKI na Wawelu
Ma Kościuszko w Krakowie pomnik, ulicę i kopiec.
Jego imię nosi Politechnika Krakowska.
Inne krakowskie uczelnie też mają imiona wybitnych postaci okresu Oświecenia:
Uniwersytet Rolniczy ma za patrona Hugona Kołłątaja, Akademia Górniczo Hutnicza - Stanisława Staszica, a Uniwersytet Pedagogiczny – Komisję Edukacji Narodowej.
PRELUDIUM DESZCZOWE
Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie, a drugą na świecie ustawą, która regulowała podstawowe problemy społeczno – polityczne, prawa i obowiązki obywateli państwa.
Niestety obowiązywała zaledwie 15 miesięcy. Zapoczątkowała reformę ustroju, ale nigdy nie została w pełni wprowadzona w życie. Mimo to przeszła do historii jako jedno z najważniejszych wydarzeń w dziejach I Rzeczypospolitej.
O znaczeniu historycznym dzieła 3 maja stanowi jego sens moralno – polityczny.
Konstytucja stała się symbolem możliwości odrodzenia moralnego narodu, symbolem próby wybicia się na niepodległość.
Rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja uroczyście obchodzili polscy patrioci już podczas zaborów, pomimo represji i sprzeciwu zaborców.
WTENCZAS POLAK ZE ŁZĄ W OKU,
Smutkiem powlókł blade lice,
Trzeciego Maja co roku,
Wspominał lubą rocznicę.
I wzdychał „Boże daj,
By zabłysnął Trzeci Maj!”

Rocznica uchwalenia Konstytucji była wielkim świętem państwowym w okresie międzywojennym.
W czasie II wojny święto było obchodzone przez oddziały partyzanckie – w tym dniu urządzano uroczyste składanie przysięgi i nadawano odznaczenia.
Po wojnie, w okresie Polski Ludowej, zaprzestano obchodzenia tej rocznicy.
Dopiero 6 kwietnia 1990 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej zdecydował przywrócić jako święto państwowe dzień 3 maja.
Pora kończyć nasz dzisiejszy spacer. Spacer, który miał nam pomóc przypomnieć i przybliżyć postacie, których działaniom, już w dobie Oświecenia, przyświecał szczytny cel : żeby Polska była Polską.
„ŻEBY POLSKA BYŁA POLSKĄ”