Wycieczki jako element terapii osób z głębokim upośledzeniem umysłowym

Monika Maciąga
Edyta Umińska

Wycieczki jako element terapii
osób z głębokim upośledzeniem umysłowym.

Osoby z głębokim upośledzeniem umysłowym charakteryzują się znacznym obniżeniem ogólnego poziomu funkcjonowania poznawczego, społecznego, emocjonalnego i intelektualnego. Ograniczenia tych osób mogą dotyczyć różnych obszarów funkcjonowania.
Obszarami wpływającymi najbardziej na jakość życia osób upośledzonych w stopniu głębokim są:
- komunikacja jako umiejętność porozumiewania się z innymi osobami,
- samoobsługa czyli zdolność zaspokajania swoich podstawowych potrzeb,
- kontakty społeczne rozumiane jako umiejętność funkcjonowania w środowisku społecznym i jako autonomiczna jednostka
- sfera ruchowa jako umiejętność poruszania się.
Praca z osobami z głębokim upośledzeniem umysłowym polega na wyposażeniu ich w takie umiejętności, które pozwolą na optymalny rozwój zwiększając tym samym ich autonomię i samodzielność.
W pracy z osobami z głębokim upośledzeniem umysłowym, ważne jest aby podążać za nimi w ich rozwoju. W pracy terapeutycznej nie należy ograniczać się do jednej metody czy narzędzia. Warto poszukiwać różnorodnych, niejednokrotnie nowych, specyficznych metod oddziaływań i indywidualnie je dobierać.
Jednym ze sposobów pracy z dzieckiem z głębokim upośledzeniem umysłowym niedocenianych przez terapeutów jest organizowanie wycieczek, szczególnie kilkudniowych. Jest to forma terapii, która polega na zorganizowanym wyjeździe poza miejsce codziennego pobytu.
Podczas wycieczki możemy korzystać z elementów różnych metod terapeutycznych, które stosowane w naturalnym środowisku niejednokrotnie przynoszą bardziej efektywne rezultaty. Dzieje się tak dzięki wzmocnieniom jakie daje bezpośredni kontakt z przyrodą. Jednym z ważniejszych obszarów rozwijanych podczas wyjazdu jest umiejętność samodzielnego funkcjonowania. Możemy tutaj zastosować metodę tzw. pielęgnacji wychowującej, która polega na wprowadzaniu w codzienne życie elementów kształcących i wychowujących. Uczymy dziecko współdziałania podczas jedzenia, toalety, ubierania, przygotowania do snu, umiejętności podejmowania wyborów i skutecznego porozumiewania się.
Doskonałą formą terapeutyczną podczas wyjazdu jest zabawa. W pedagogice stosuje się różne rodzaje zabaw: zabawy manipulacyjne, ruchowe, niedyrektywną terapię zabawową, zabawy oparte o kontakt z ciałem, zajęcia muzyczno - ruchowe. Powyższe formy terapeutyczne możemy stosować i uatrakcyjniać dzięki wykorzystaniu ich w środowisku naturalnym.
W trakcie zabaw manipulacyjnych na świeżym powietrzu, które rozwija motorykę małą wykorzystujemy piasek i kamienie na plaży, szyszki i igliwie w lesie itp.
Zabawy ruchowe i zabawy oparte o kontakt z ciałem należy wykonywać również na świeżym powietrzu np. spacer po łące, plaży, lesie czy polnej drodze dostarcza dziecku nowych wrażeń zmysłowych i rozwija umiejętność utrzymywania odpowiedniej pozycji podczas ruchu. Dotyczy to zarówno dzieci poruszających się samodzielnie jak i osób na wózkach.
Niedyrektywna Terapia Zabawowa polega na obserwowaniu dziecka przez terapeutę i włączaniu się
w jego spontaniczną aktywność. Metoda ta mobilizuje dziecko do samodzielnego podejmowania działań i pokonywania trudności. Uczestnictwo dziecka w wycieczce daje terapeucie możliwość szerszej obserwacji zachowań i wyciągnięcia wniosków do dalszej pracy.
Muzyka dla każdego człowieka jest istotną formą oddziaływania na układ nerwowy, wpływa
na emocje i nastrój każdego z nas. Do działań terapeutycznych wykorzystujemy dwa typy muzyki: muzykę relaksacyjną i aktywizującą. Na wycieczce np. podczas spotkania przy ognisku możemy wykorzystać muzykę aktywizującą, która ma zmobilizować do ruchu, wykonywania różnych czynności . Śpiew pobudza, ożywia i dostarcza różne wrażenia słuchowe, rozładowuje zablokowane emocje i pomaga odprężyć się.
Na wycieczkach możemy wykorzystywać szeroki wachlarz różnych znanych metod i oddziaływań terapeutycznych. Należy jednak umiejętnie je dostosowywać do indywidualnych możliwości i potrzeb osoby z głębokim upośledzeniem umysłowym oraz panujących warunków. Pamiętając o tym terapeuta oddziaływuje stymulująco na dziecko wykorzystując naturalne środowisko i czynności wynikające z obowiązków dnia codziennego. Dla dziecka natomiast jest to przyjemny czas spędzony w nowym otoczeniu połączony z odpoczynkiem. Stosowana terapia nie jest w tym wypadku czynnikiem obciążającym funkcjonowanie dziecka.
Przebywając z dzieckiem na wycieczce musimy pamiętać o stworzeniu warunków do łatwiejszego zrozumienia nowej sytuacji i poznania nowego środowiska. To zapewni osobie głęboko upośledzonej możliwość odprężenia się oraz poczucie bezpieczeństwa.
Organizując wycieczkę musimy ją dobrze przemyśleć i bardzo starannie zaplanować oraz wziąć pod uwagę kilka ważnych elementów:
1. Wybór miejscowości. Bierzemy tutaj pod uwagę atrakcyjność turystyczną danego miejsca, najlepiej aby było to miejsce atrakcyjne pod względem krajoznawczym. Pamiętać należy
aby takie miejsce dostarczało uczestnikom wielu różnorodnych bodźców, które terapeuta może wykorzystać do terapii. Należy zwrócić uwagę na możliwość regulowania intensywności prowadzonych działań.
2. Wybór trasy. Wybierając trasę musimy brać pod uwagę stan zdrowia uczestników. Istotna jest długość trasy i zorganizowanie komfortowej pozycji podczas jazdy. Ważne są także krótkie przerwy podczas podróży.
3. Wybór miejsca noclegu. Pamiętać musimy aby miejsce to dawało dzieciom i młodzieży poczucie komfortu, spokoju i bezpieczeństwa podczas pobytu w nowym miejscu.
4. Zorganizowanie miejsca posiłków. Należy wcześniej ustalić z właścicielem menu
z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb każdego uczestnika.
5. Plan poszczególnych dni. Terapeuta powinien wcześniej zapoznać się z ofertą danej miejscowości. Musi pamiętać, że wykorzystując dobrodziejstwa turystyczne terenu nie może przeciążać systemu nerwowego konkretnej osoby. Należy zachować właściwe proporcje między aktywnością a odpoczynkiem. Nie należy zapominać też o indywidualnych predyspozycjach i możliwościach każdego uczestnika.
Wycieczki krajoznawcze mają na celu odprężenie psychiczne i fizyczne. Osoba biorąca udział w wycieczce ma szansę na odpoczynek w warunkach temu sprzyjających, daje możliwość poprawy funkcjonowania psychicznego i fizycznego. Wycieczki krajoznawcze uczą dostrzegać, usłyszeć i poczuć zmysłami rzeczy ciekawe i piękne w otoczeniu. Dostarczenie dzieciom i młodzieży możliwości obcowania z przyrodą w nowym miejscu, poznawania nowych krajobrazów i korzystania z dobrodziejstw natury wprowadza ich w radosny, niecodzienny nastrój. Podczas wycieczek mamy możliwość zwiększania wytrzymałości psychomotorycznej uczestników.
Najbardziej korzystne i mające szczególne znaczenie terapeutyczne są wyjazdy dwu-trzydniowe. Ważne jest aby opiekunem nie był rodzic. Uczestnik zyskuje dzięki temu możliwość poznania świata i życia w nowych dla niego warunkach oraz funkcjonowania z dala od środowiska rodzinnego.
Biorąc pod uwagę jakość i znaczenie efektów płynących z działania terapeutycznego wycieczek warto pokonywać pojawiające się wszelkie trudności i bariery. Efektem dobrze zorganizowanej i zaplanowanej wycieczki będzie bowiem uzyskanie poprawy kondycji psychofizycznej uczestników, wzmocnienie ich aktywności oraz zwiększenie samodzielności
w warunkach stworzonych poza domem rodzinnym. Dzięki systematycznym działaniom terapeutycznym tego typu stopniowo buduje się autonomię i niezależność osoby głęboko wielorako niepełnosprawnej.