Zaburzenia odżywiania w chorobie afektywnej dwubiegunowej

Jak ogólnie wiadomo, wiele osób cierpiących na jedno zaburzenie psychiczne nierzadko doświadcza również innych nieprawidłowości związanych z psychiką. W mojej krótkiej pracy chciałabym opisać zaburzenia odżywiania wśród osób chorujących na zaburzenie afektywne dwubiegunowe.
Powszechnie znane jako psychoza maniakalno – depresyjna, zaburzenie afektywne dwubiegunowe jest zaburzeniem psychicznym znanym od dziesiątków lat. Charakteryzuje się ono przede wszystkim skrajnymi wahaniami nastroju – od fazy depresji, czyli stanu przejmującego smutku, do fazy manii, a więc niekontrolowanej euforii. W chorobie afektywnej dwubiegunowej występuje pięć różnych typów:
1. Objawy maniakalne i depresyjne występują w dużym nasileniu i trwają kilka miesięcy ( typ I).
2. Objawy hipomanii (lżejsza odmiana manii) i depresji trwają do trzech tygodni (typ II).
3. Epizody zaburzeń afektywnych występują co najmniej cztery razy w ciągu roku.
4. Epizody zaburzeń afektywnych występują kilkanaście razy w ciągu roku.
5. Epizody depresji występują w okresie jesienno-zimowym, natomiast epizody manii w okresie wiosenno-letnim (typ sezonowy).
Epizody maniakalne charakteryzują się przede wszystkim gonitwą myśli, częstym występowaniem halucynacji lub urojeń oraz podnieceniem psychoruchowym. Osoba doświadczająca manii odczuwa przymus mówienia, jest rubaszna, radosna, rozsadza ją energia, czuje się bezpodstawnie wielka, genialna, posiadająca liczne talenty. Chory w epizodzie manii podejmuje lekkomyślne i często niebezpieczne dla siebie działania – mogą to być częste kontakty seksualne, szastanie pieniędzmi, zaciąganie kredytów, nieopanowane używanie alkoholu czy narkotyków, itp. Chory nie odczuwa potrzeby snu, rozpiera go energia, jest pełen inicjatywy. Zupełnym przeciwieństwem manii jest depresja .
W czasie trwania epizodu depresji chory ma problemy z koncentracją, trudności w podejmowaniu błahych nawet decyzji. W depresji występuje wyraźny spadek nastroju oraz samooceny, anhedonia (utrata odczuwania przyjemności), myśli samobójcze, problemy ze snem – może być to zarówno wczesne wybudzanie się lub nadmierna senność. Osoba dotknięta depresją wycofuje się z utrzymywania kontaktów społecznych, preferuje samotność, jest spowolniona, a wykonywanie zwykłych czynności dnia codziennego jest dla osoby pogrążonej w depresji wielkim wyzwaniem. Chorzy są płaczliwi, drażliwi, czują się bezwartościowi i niepotrzebni. U osób cierpiących na depresję często występują również problemy z łaknieniem, wynikające z zaniedbywania własnych potrzeb – najczęściej jest to głodzenie się .
Występowanie chorób afektywnych jest jednym z czynników sprzyjających zapadaniu na zaburzenia jedzenia . Osoby cierpiące na wspomnianą wyżej chorobę muszą pracować nie tylko nad kontrolą swojego nastroju (najczęściej za pomocą leków i terapii), ale również własnego apetytu, gdyż nierzadko borykają się z różnego rodzaju zaburzeniami odżywiania. Na podstawie przeprowadzonych badań naukowcy uważają, iż u około 15% pacjentów zaburzenia łaknienia współistnieją z chorobą dwubiegunową afektywną . Z badań tych jednak nie powinno się wyciągać zbyt daleko idących wniosków, gdyż najczęściej przeprowadzane są one na zbyt małej grupie. Jednak dowody wskazują na to, iż osoby cierpiące na chorobę afektywną dwubiegunową zapadają na zaburzenia odżywiania znacznie częściej niż ogół populacji. Nie ma różnicy, czy osoba cierpi na typ I czy typ II choroby afektywnej .
Zaburzenia łaknienia najściślej związane z chorobą afektywną to anoreksja, bulimia oraz zespół chorobliwego objadania się. Z tych trzech, to bulimię uważa się za „najpopularniejszą” wśród osób cierpiących na zaburzenia afektu. Bulimia psychiczna polega na napadowym objadaniu się po czym następuje pozbywanie się pożywienia poprzez wywoływanie wymiotów, zażywanie środków na przeczyszczenie, głodówki, itp.
Badaczy zainteresował związek niejako lżejszej odmiany choroby afektywnej dwubiegunowej, mianowicie zaburzenia borderline, z bulimią. Wg naukowców, oba zaburzenia są skutkiem niedostatecznej kontroli impulsów – chory w fazie manii zachowuje się podobnie do bulimika, czuje przymus np. wydawania pieniędzy tak samo jak bulimik odczuwa przymus jedzenia. Może wynikać z tego, iż u podstaw bardzo autodestrukcyjnego zaburzenia jakim jest choroba dwubiegunowa tkwi rozprężenie nastrojów i popędów .
Jadłowstręt psychiczny (anoreksja) to głodzenie się, głównie w celu utraty wagi, wynikające m. in. z zaburzonego obrazu własnego ciała. Anorektycy obsesyjnie liczą kalorie każdego swojego posiłku, kompulsywnie ćwiczą w celu utraty wagi, bardzo starannie wybierają produkty żywnościowe. Wśród pacjentów u których zdiagnozowano chorobę afektywną dwubiegunową, anoreksja nie występuje tak często jak bulimia, jest jednak także obecna .
Zespół chorobliwego objadania się podobny jest do bulimii, z tą jednak różnicą, że napadowi obżarstwa nie towarzyszą późniejsze wymioty czy przeczyszczanie. Osoby dotknięte tym zaburzeniem jedzą w samotności i mają ogromne poczucie winy z powodu swojego obżarstwa. Wielu pacjentów cierpiących na chorobę afektywną ma epizody niekontrolowanego objadania się, jednak nie wiadomo do końca, czy jest to już zaburzenie łaknienia czy „tylko” brak kontroli nad popędami. Podobno wiele leków przepisywanych na chorobę afektywną powoduje właśnie ataki obżarstwa .
Naukowcy nie są jeszcze pewni dlaczego zaburzenia łaknienia wydają się być powiązane z chorobą afektywną dwubiegunową. Jednakże oba zaburzenia zawierają w sobie wiele podobieństw, takich jak:
• nieregularność w przyjmowaniu posiłków;
• problemy z wagą lub spore wahania wagi;
• tendencje do niekontrolowanych i nieprzemyślanych działań;
• zachowania kompulsywne – powtarzanie bezcelowych czynności lub przestrzeganie dziwnych, narzuconych sobie, rytuałów;
• powtarzalność epizodów – pomiędzy jedzeniem i niejedzeniem, pomiędzy manią a depresją .
Im cięższy przebieg choroby afektywnej, tym cięższe są zaburzenia odżywiania. Jedno z badań wykazało, że osoby gorzej przechodzące chorobę afektywną, u których epizody manii i depresji były głębsze, są bardziej skłonne do bulimii lub bulimii połączonej z anoreksją. Ponadto, osoby cierpiące na chorobę afektywną dwubiegunową w połączeniu z zaburzeniami odżywiana wywodzą się z rodzin, gdzie występowały podobne zaburzenia, osoby takie są bardziej skłonne do bycia otyłymi lub chorobliwie otyłymi i generalnie mają wyższy wskaźnik BMI niż osoby z chorobą afektywną bez zaburzeń łaknienia. Wg badań, zaburzenia odżywiania i choroba afektywna występują częściej u kobiet niż u mężczyzn .
Dotychczas naukowcy nie poświęcali zależności pomiędzy zaburzeniami łaknienia a chorobą afektywną dwubiegunową szczególnie dużej uwagi. Przyszłe badania powinny znaleźć odpowiedź na pytanie, jak skuteczne jest leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej w momencie, gdy osoba cierpi również na zaburzenia odżywiania .
Dużym wyzwaniem może okazać się leczenie i pomoc dla wspomnianych osób. Przykładowo, leki antydepresyjne często używane są do leczenia zaburzeń łaknienia, jednak leki te nie powinny być podawane osobom z chorobą afektywną dwubiegunową, ponieważ mogą one przyśpieszyć lub wywołać epizod manii. Lekarze powinni też uważać przepisując stabilizatory nastroju lub antypsychotyki pacjentom z chorobą afektywną, którzy są albo bardzo otyli albo cierpią na chorobliwe objadanie się, gdyż podawanie podobnych lekarstw może wywoływać epizody napadowego objadania się. Najlepszą formą walki z zaburzeniami odżywiania wydaje się na razie jedynie terapia – psychoterapia, terapia rodzinna czy terapia behawioralna (techniki treningowe) .