Rozwój percepcji słuchowej

Rozwój percepcji słuchowej
Istotną rolę w rozwoju mowy pełni percepcja słuchowa. Jej zaburzenie ma wpływ nie tylko na kształtowanie się mowy, ale również na postrzeganie świata już od pierwszych dni życia dziecka (a nawet wcześniej w przypadku głuchoty wrodzonej). Rozwój słuchu uwarunkowany jest dojrzewaniem układu nerwowego oraz stymulacją dźwiękową.
Za podstawowe funkcje słuchowe uważa się:
•odbiór dźwięku – dostrzeżenie bodźca oraz faktu, że przestał działać;
•lokalizację dźwięku w przestrzeni;
•zapamiętanie dźwięku;
•rozpoznawanie dźwięku;
•połączenie dźwięku z innymi bodźcami;
•różnicowanie dźwięku.
Bodźce akustyczne niosą dla człowieka wiele istotnych informacji. I tak:
•bodźce słuchowe płyną ze wszystkich kierunków, dzięki czemu człowiek jest w nieustającym kontakcie z otaczającym go światem, uczy się dostrzegać go, rozumieć swoje działania w tym świecie, przygotowuje się do nazywania go;
•słuch informuje o wydarzeniach rozgrywających się w większej odległości, poza zasięgiem wzroku;
•słuch zapewnia ciągłość kontaktu z osobami i przedmiotami, nawet gdy te obiekty znikają z pola widzenia;
•wrażenia akustyczne, szczególnie mowa, kierują odbiorem wrażeń wzrokowych;
•bodźce akustyczne działają stymulująco poprzez stałe pobudzanie ciekawości, zainteresowania i uwagi;
•wrażenia słuchowe mogą zapowiadać nadchodzące wydarzenia;
•słuch i mowa wewnętrzna wykształcona w procesie komunikacji kierują zachowaniem człowieka;
•bodźce słuchowe mają wpływ na kształtowanie się osobowości poprzez przekaz emocji i uczuć;
•odbiór mowy i jej użycie warunkują nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów społecznych.

Prawidłowy rozwój percepcji słuchowej jest warunkiem niezbędnym dla pełnego rozumienia mowy, dla prawidłowej realizacji dźwięków (poprawnej artykulacji) oraz opanowania umiejętności czytania i pisania.

Rozwój spostrzegania słuchowego w pierwszym roku życia

Umiejętności oczekiwane rozwojowo
1 miesiąc życia: reagowanie na dźwięki,zmiany aktywności (na przykład rytmu ssania pod wpływem głosu matki).
2 miesiąc życia: reagowanie na głośne kroki, reakcje ruchowe na dźwięki płynące z otoczenia.
3 miesiąc życia: wsłuchiwanie się w wypowiedzi osób dorosłych, zatrzymanie ruchów na dźwięk dzwonka.
4 miesiąc życia: słuchanie dźwięków wydawanych przez grzechotkę, słuchanie odgłosów wywołanych przez poruszającego przedmiotami dorosłego.
5 miesiąc życia: samodzielne wywoływanie dźwięków, słuchanie wypowiedzi opiekunów,szukanie źródła dźwięku przez odwrócenie głowy.
6-7 miesiąc życia: manipulowanie przedmiotami w celu wydobycia nowych dźwięków, słuchanie własnych produkcji (powtarzanie sylab).
8-9 miesiąc życia: rozumienie emocjonalnie zabarwionych wypowiedzi rodziców.
10-11 miesiąc życia: poruszanie się w rytm muzyki, słuchanie i rozpoznawanie wyrażeń dźwiękonaśladowczych i pierwszych wyrazów.
12 miesiąc życia: rozumienie popartych gestem poleceń słownych.

Rozwój spostrzegania słuchowego w drugim roku życia

Działania dziecka w drugim roku życia dostarczają nowych, mocno zróżnicowanych doznań dźwiękowych. Bardzo duże znaczenie mają te, które są wywołane przez dziecko – okrzyki, pierwsze słowa, odgłos własnych kroków na schodach, na ulicy, chlupot wody w kałuży, brzęk sztućców podczas jedzenia itp.
Najważniejsze umiejętności słuchowe dziecka w tym okresie to:
•identyfikowanie i różnicowanie nowych wyrażeń dźwiękonaśladowczych (np. puk...puk, ko ko itp.);
•identyfikowanie i różnicowanie nowych słów;
•identyfikowanie i różnicowanie melodii i słów piosenek;
•zabawa instrumentami muzycznymi.

Rozwój spostrzegania słuchowego w trzecim roku życia

W trzecim roku życia pojawiają się początki zabaw tematycznych. Dziecko nie wykonuje jeszcze precyzyjnie wszystkich czynności, ale różne rekwizyty wywołują chęć naśladowania obserwowanych czynności dorosłych. Tego typu zabawy umożliwiają wprowadzanie nowych ćwiczeń spostrzegania słuchowego. Najważniejsze są wszystkie zabawy związane z odbiorem mowy. Im bardziej jest precyzyjne powtarzanie melodii i wypowiedzeń, tym większe możliwości samodzielnego tworzenia prawidłowych wypowiedzi. Rozwój percepcji słuchowej dokonuje się dzięki słuchaniu mowy osób dorosłych i słyszeniu własnych wypowiedzi.
W ciągu ostatniego roku wieku poniemowlęcego ćwiczone są następujące umiejętności:
•identyfikowanie i różnicowanie nowych słów;
•rozumienie dłuższych wypowiedzi;
•powtarzanie melodii;
•tworzenie samodzielnych konstrukcji językowych na podstawie skojarzeń słuchowych;
•słuchanie tekstów pisanych (początki).

Rozwój spostrzegania słuchowego w wieku przedszkolnym

Wiek przedszkolny przynosi dziecku nowe wyzwania. Nie tylko wynikające ze zorganizowanej edukacji przedszkolnej, ale również ogromnej różnorodności doznań słuchowych. Najważniejszym z wyzwań związanych z percepcją słuchową jest słuchanie i rozumienie tekstów odczytywanych przez nauczyciela dla całej grupy, a nie jak dotychczas indywidualnie dziecku. W domu tempo czytania jest dostosowane do indywidualnych możliwości słuchającego oraz uwaga nie jest rozpraszana przez inne dzieci. Dlatego, aby dziecko mogło właściwie funkcjonować podczas takich zajęć, ważne jest przygotowanie do odbioru tekstów pisanych poprzez szereg ćwiczeń. Wiek przedszkolny to również rozwój słuchu fonemowego i fonetycznego. Słuch fonemowy pozwala wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach - sylaby, w sylabach - głoski, uchwycić kolejność głosek w wyrazie, a także odróżnić poszczególne głoski (zwłaszcza głoski dźwięczne, od ich bezdźwięcznych odpowiedników. Słuch fonetyczny pozwala dostrzegać wadliwe artykulacje (np. „s” normalne i „s” międzyzębowe), zjawiska prozodyczne mowy (zmiana intonacji zdania, tempa mowy, miejsca akcentu).

Objawy zaburzeń percepcji słuchowej występujące
u dzieci w wieku przedszkolnym

•Trudności w zapamiętywaniu, powtarzaniu trudnych wyrazów i dłuższych zdań.
•Trudności w rozumieniu złożonych instrukcji i poleceń słownych.
•Trudności w tworzeniu zdań i opowiadań.
•Problemy z dokonywaniem analizy sylabowej i głoskowej wyrazów.
•Opóźniony rozwój mowy.
•Wady wymowy
•Mały zasób słów i agramatyzmy.
•Trudności w różnicowaniu dźwięków mowy (głównie tych o podobnym brzmieniu) i określeniu ich położenia w wyrazie (na początku, na końcu, w środku).
•Trudności w zapamiętywaniu ciągów słownych, np. dni tygodnia, nazw miesięcy oraz treści wierszy i piosenek.
•Trudności w syntetyzowaniu (scalaniu) sylab i głosek w wyrazie.
•Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu na dalszych etapach kształcenia.

Propozycje ćwiczeń rozwijających spostrzeganie słuchowe

1.„ Co słyszę?” – dziecko siedzi z zamkniętymi oczami i nasłuchuje, rozpoznaje odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy. (można wykorzystać podczas spacerów).
2.„ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki, kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
3.Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, kasza itp.
4.Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.
5.Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).
6.Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
7.Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.
8.Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
9.Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
10.„Kto powiedział dzień dobry”– zabawa dla całej rodziny. Dziecko jest odwrócone lub ma zasłonięte oczy. Jedna z osób mówi „dzień dobry”. Zadaniem dziecka jest odgadnięcie kto mówił.
11.Szukanie słów, które rymują się.
12.Podział wyrazów na sylaby poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.
13.Różnicowanie liczby dźwięków – dziecko odwraca się tyłem do dorosłego, który klaszcze. Zadaniem dziecka jest podanie liczby klaśnięć.
14.Rozpoznawanie dźwięków zagłuszanych innymi (np. w trakcie słuchania muzyki dziecko rozpoznaje inne dźwięki).
15.„Słuchanie ciszy”- w bezruchu, z zamkniętymi oczami dziecko słucha w ciszy i skupieniu, co dzieje się w otoczeniu starając się wychwycić jak najwięcej odgłosów. Po chwili słuchania nazywa je i określają, co jest ich źródłem.
16.Ćwiczenia w rozpoznawaniu melodii piosenek po zaśpiewanym fragmencie (lub z płyty) i wyklaskaniu rytmów piosenek.
17.Słuchowa analiza podanego rytmu i ruchowe jego odtwarzanie (jeden przedmiot = jedno kląśnięcie). Rodzic wystukuje rytm. Zadaniem dziecka jest odtworzenie go poprzez wyklaskiwanie, wystukiwanie, wytupywanie itp.
18.Odtwarzanie przestrzenne układów rytmicznych poprzez układanie klocków, rysowanie kropek. Rodzic wystukuje rytm, dziecko układa np. klocki, z uwzględnieniem ilości uderzeń i odległości czasowych między nimi. Jeden przedmiot = jedno kląśnięcie (5 latki).
19.Ćwiczenia rytmiczne –wypowiadanie rytmiczne treści krótkich wierszyków np. wyklaskiwaniem.
20.Posłuchaj wesołych rymowanek. Uzupełnij brakujące rymy (5 latki).

Lata mucha koło ... (ucha)
Lata osa koło ... (nosa)
Mały kotek wszedł na ... (płotek)
Dla ochłody zjadam ... (lody)

21.Powtarzanie ciągów słownych np.pór roku (wiosna, lato, jesień, zima), dni tygodnia, nazw
pewnych zbiorów przedmiotów ( np. czapka, szalik, buty, łyżka, nóż, widelec) powtarzanie
cyfr.
22.Nauka na pamięć wierszy, piosenek i rymowanek

Źródło:
„Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia” Jagoda Cieszyńska, Marta Korendo
„Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym” Danuta Emiluta-Rozya
„Słuch fonemowy i fonetyczny” Bronisław Rocławski