Postawy rodzicielskie

Postawa rodzicielska - zespół względnie trwałych dyspozycji ukie¬runkowujących zachowanie rodziców wobec dziecka.

W każdej posta¬wie można wyodrębnić trzy elementy:
• składnik myślowy, czyli poglądy rodziców na temat wychowywania dzieci,
• składnik uczuciowy, czyli emocje jakie w rodzicach wyzwala kon¬takt z dzieckiem,
• składnik zachowania, czyli to, co fizycznie rodzice robią w relacji ze swoim dzieckiem.

Typy postaw rodzicielskich:

▪ Postawa unikająca
▪ Postawa odtrącająca
▪ Postawa nadmiernie wymagająca
▪ Postawa nadopiekuńcza
▪ Postawy pozytywne

▪ Postawa unikająca
Poglądy rodziców reprezentujących postawę unikającą:
• kocham moje dziecko, przecież kupiłem/kupiłam mu taką drogą zabawkę na urodziny,
• nie należy się zbytnio przejmować sytuacją mojego dziecka,
• dziecko z tego wyrośnie,
• problemy z dzieckiem z czasem same się rozwiążą,
• niech dziecko uczy się samo na własnych doświadczeniach,
• dziecko samo wie, czego chce,
• nic jestem odpowiedzialny/odpowiedzialna za to, co robi moje dziec¬ko,
• dziecko powinno mieć dużo swobody.

Rodzice reprezentujący postawę unikającą cechują się dużym dystan¬sem uczuciowym w stosunku do swoich dzieci i nie potrafią stawiać im jakichkolwiek wymagań.

Rodzice o postawie odtrącającej:
- nie poświęcają swoim dzieciom dostatecznej uwagi
- zastępują okazywanie im uczuć obdarowaniem prezentami
- nie mają poczucia odpowiedzialności za swoje dziecko
- przebywanie z dzieckiem odbierają jako trudne i męczące
- uważają, że zajmowanie się dzieckiem, zwłaszcza specjalnej troski, jest frustrujące - zabiera czas, który można poświęcić innym ważnym celom i zainteresowaniom
- irytuje ich niedojrzałość i brak samodzielności ich dzieci
- cieszą się, kiedy ktoś inny zajmuje się ich synem czy córką
- nie okazują agresji wobec swoich dzieci, często podkreślają swoją miłość do nich, jednak rzadko uzewnętrzniają to uczucie, a czasami robią to tylko na pokaz
- choć dużo mówią o swojej miłości do syna czy córki, za¬chowują się bardzo beztrosko, co może być czasem groźne dla dziecka, na przykład zaniedbują leczenie jego choroby, nie przestrzegają zasad higieny
- ignorują próby dzieci nawiązania z nimi kontaktu. Wolą często kupić coś dziecku, nawet bardzo drogiego, niż się z nim pobawić
- nie interesują się jego problemami. Nie obchodzą ich także postępy dziecka
w terapii
Konsekwencje takiej postawy dla dzieci:
- dzieci mają problemy emocjonalne
- nie są zdolne do nawiązywania trwałych więzi z ludźmi
- są niestałe uczuciowo
- są zmienne w swych planach
- prze¬sadnie się chwalą
- mogą się czuć prześladowane, żalić się nad swym losem lub się pocieszać
- mogą również być nieufne, bojaźliwe
- mogą wcho¬dzić w konflikt z otoczeniem

▪ Postawa odtrącająca

Poglądy rodziców o postawie odtrącającej:
• dziecko nie powinno przeszkadzać mi w życiu,
• mam prawo wymagać od mojego dziecka tego, co uważam za słuszne,
• mogę karać dziecko za to, że nie wykonuje moich poleceń,
• dziecko często specjalnie robi mi na złość,
• moje dziecko jest nieodpowiedzialne (głupie, pyskate, złośliwe itp.),
• dziecko naraża mnie na wiele wyrzeczeń, wymaga dużego wysiłku i pochłania wiele czasu,
• dziecko powinno znać swoje miejsce,
• dziecka nie należy wyręczać,
• dziecka nie wolno rozpieszczać.

Rodziców o postawie odtrącającej cechuje duży dystans uczuciowy w stosunku do dziecka oraz dominacja nad nim. Duży dystans ozna¬cza, że rodzice spędzają bardzo mało czasu ze swoim dzieckiem. Ich wzajemne kontakty mają charakter formalny
i powierzchowny. Prze¬bywanie z synem lub córką nie sprawia matce czy ojcu żadnej przy¬jemności i satysfakcji. Dominacja zaś wynika z poglądu rodziców, że wiedzą, co jest dobre dla dziecka i próbują to egzekwować. Ich we¬wnętrzne przekonanie, czego ich dziecko potrzebuje, nie ma w tym wypadku żadnego związku z tym, jakie potrzeby ma dziecko w rzeczy¬wistości.
Uczucia rodziców odtrącających do dziecka są przeważnie nega¬tywne i wypływają z tego, iż postrzegają oni swojego syna lub córkę jako jeszcze jedną krzywdę, która ich spotkała. Jeszcze jedną, gdyż często rodzice ci mają w ogóle wiele pretensji do całego świata. Po prostu czują się skrzywdzeni. Chcą osiągać sukcesy zawodowe, mate¬rialne i inne,
a dziecko im w tym przeszkadza. Dziecko wyzwala w nich niechęć, złość, agresję i poczucie krzywdy.
Rodzice o postawie odtrącającej nigdy nie oddają dzieci do placó¬wek terapeutycznych z własnej woli, dzieje się tak wyłącznie z przy¬musu, na przykład ze względu na obowiązek szkolny.

Zachowanie rodziców o postawie odtrącającej cechuje:
• nieokazywanie dziecku pozytywnych uczuć,
• demonstrowanie uczuć negatywnych wobec dziecka,
• krytyka zachowań dziecka,
• dezaprobata zachowań dziecka,
• obarczanie innych osób i instytucji opieką nad dzieckiem,
• częste wydawanie dziecku rozkazów,
• stawianie licznych i regresywnych żądań,
• surowe karanie dziecka,
• zastraszanie dziecka,
• niedocenianie pozytywnych zachowań dziecka,
• brak tolerancji wobec niedociągnięć, braku zdolności, niedostatków fizycznej urody dziecka,
• nieakceptowanie sprzeciwu i negatywnych uczuć dziecka.

Na skutek takiej postawy rodzicielskiej dziecko jest:
- nieposłusz¬ne
- krnąbrne
- kłótliwe i agresywne
- niekiedy unika kontaktów z ludź¬mi, bo czuje się zastraszone, co utrudnia mu m. in. zaadaptowanie do nowych warunków i otoczenia, zaakceptowanie nowych osób.

▪ Postawa nadmiernie wymagająca

Poglądy rodziców reprezentujących postawę nadmiernie wy¬magającą:
• dzieciom nie można pobłażać,
• należy wykorzystać każdą możliwość, aby dziecko się czegoś nauczyło,
• dzieci powinny mieć dobrze zorganizowany czas,
• rodzice powinni stawiać swojemu dziecku wymagania, gdyż tylko dzięki temu coś osiągnie,
• z dzieckiem trzeba pracować.

Rodzice reprezentujący postawę nadmiernie wymagającą poświęcają swojemu dziecku bardzo dużo czasu i uwagi oraz stawiają mu wyma¬gania przekraczające jego możliwości. Tacy rodzice usiłują dopasować dziecko do stworzonego przez siebie wzoru bez liczenia się z jego indy¬widualnymi cechami i możliwościami. Nierealistycznie oceniają możliwości włas¬nego dziecka, zwykle uwa¬żają, że dziecko umie o wiele więcej, niż ma to miejsce w rzeczywisto¬ści – stąd prawdopodobnie ich nierealistyczne oczekiwania. Każda próba przedstawienia rodzicom realnych możliwości ich dziecka może wywołać irytację, bo rodzice nie umieją lub nie chcą zaakceptować ograniczeń syna czy córki.
Rodzice nadmiernie wymagający pragną przede wszystkim przy¬spieszyć rozwój dziecka. Gdy się to nic udaje, są rozczarowani, źli i roz¬żaleni.

Zachowanie tej grupy rodziców cechuje:
• stawianie zbyt wygórowanych wymagań w stosunku do dziecka,
• ograniczanie dziecku swobody,
• określanie sztywnych reguł postępowania,
• narzucanie licznych propozycji,
• krytyczny i oceniający stosunek do poczynań dziecka nie spełniają¬cego idealnego wzorca określanego przez rodziców,
• prezentowany na zewnątrz zachwyt nad wyimaginowanymi, nie mającymi realnego potwierdzenia, osiągnięciami dziecka.

Dzieci rodziców nadmiernie wymagających:
- nie mają wiary we własne siły,
- są bojaźliwe, niepewne, uległe,
- mają problemy z koncen¬tracją uwagi,
- czasami są wyjątkowo buntownicze. Bunt dziecka jest reakcją bardzo korzystną i oznacza osłabienie negatywnego wpływu rodziców na jego postępowanie.

▪ Postawa nadopiekuńcza

Poglądy rodziców reprezentujących postawę nadopiekuńczą:
• dzieci nie należy spuszczać z oczu,
• dziecko nie powinno tego robić, bo się zmęczy (pobrudzi, uderzy, przestraszy),
• dziecko nie powinno za często wychodzić na podwórko, bo jest tam zbyt wiele zagrożeń,
• dziecko nie może przebywać z innymi, bo się od nich czymś zarazi,
• dziecku ciągle trzeba tłumaczyć, jakie grożą mu niebezpieczeństwa.

Rodzice reprezentujący postawę nadopiekuńczą bardzo się koncentru¬ją na dziecku i nie stawiają mu żadnych wymagań. Jest to chyba jedy¬na negatywna postawa, do której rodzice chętnie się przyznają, a na¬wet są z niej dumni, uważając, że troszczą się o swoje dziecko lepiej niż inni. Niestety, z czasem prowadzi to do ubezwłasnowolnienia dziecka. Nadopiekuńczość jest więc pewną formą agresji, przekazaną dziecku za pomocą wielu serdecznych i miłych słów.
Rodzice nadopiekuńczy wciąż odczuwają lęk przed niebezpieczeń¬stwami, jakie mogą spotkać ich dziecko. Często jest to obawa o zdro¬wie syna lub córki. Biorą odpowiedzialność za wszystko, co się dziecku przydarza (na przykład za grypę). Troskę łączą z lekceważeniem możli¬wości fizycznych i zdrowotnych dziecka oraz jego zdolności i talentów.

Zachowanie tej grupy rodziców cechuje:
• rozwiązywanie problemów za dziecko,
• pełna kontrola nad zachowaniem dziecka,
• izolowanie społeczne dziecka,
• ograniczenie ruchu fizycznego dziecka (bo się spoci),
• sprzeciwianie się próbom stawiania dziecku wymagań przez osoby z zewnątrz lub próbom jego oceny,
• uleganie dziecku,
• realizowanie wszystkich zachcianek i kaprysów dziecka,
• koncentrowanie całego swojego życia i życia rodziny wyłącznie wokół dziecka,
• ciągłe przebywanie przy dziecku,
• brak konsekwencji w wychowaniu.

Postawa nadopiekuńcza rodziców:
- opóźnia rozwój dojrzałości spo¬łecznej dziecka,
- powoduje bierność, brak inicjatywy i ustępliwość,
- na¬tomiast wobec własnych rodziców dziecko jest zbyt pewne siebie, zaro-zumiałe, wszczyna awantury (wręcz tyranizuje matkę lub ojca). Są to cechy tak zwanego rozpieszczonego dziecka.

▪ Postawy pozytywne

Rodzice reprezentujące postawy pozytywne stawiają dziecku wymagania dostosowane do jego możliwości oraz okazują dziecku dużo zainteresowania i uczucia nie rezygnując jednocześnie z własnych aspiracji zawodowych i zainteresowań.

Rodzice ci:
- wymagają wypełniania poleceń i przestrzegania nakazów przez dzieci
- potrafią odmówić niewłaściwym żądaniom dzieci
- akceptują pewne aktywności dziecka, na które nie mają wpływu
- pozwalają swojemu dziecku na samodzielne podejmowanie decyzji, kształtowanie zainteresowań i realizację osobistych aspiracji
- udzielają dziecku tylko koniecznej pomocy
- interesują się poczynaniami dziecka
- angażują się w zabawę i pracę dziecka
- chętnie nawiązują kontakt z dzieckiem i podtrzymują jego próby utrzymania relacji
- odczuwają przy¬jemność przebywając z dzieckiem, wspólnie się bawiąc, pracując i roz¬mawiając
- są czuli,
- częściej chwalą dziecko niż je ganią,
- po¬trafią się cieszyć z jego osiągnięć,
- rozumieją i zaspokajają jego potrzeby
- nie rezygnują z własnych aspiracji zawodowych i zainte¬resowań
- dziecko jest dla nich osobą niezwykle ważną, ale nie jedyną liczącą się wartością w ich życiu.
Oczywiście nie istnieją rodzice idealni. Każdy ma mniejsze lub większe problemy z wychowywaniem swoich dzieci. Skoro więc nic można być rodzicem idealnym, trzeba starać się być wystarczająco do¬brym.

Tacy rodzice wychowują dzieci:
- pogodne,
- otwarte na kontakty z innymi osobami,
- pewne siebie,
- potrafiące nawiązywać trwałe więzi z ludźmi,
- wytrwałe,
- zdolne do współdziałania,
- troszczące się o siebie i innych,
- lojalne,
- samodzielne
- twórcze.