Współczesny wychowawca w kontekście deontologii pedagogicznej

Spis treści
I. Wstęp
1.1 Pojęcia: wychowawca, nauczyciel, deontologia nauczycielska, etyka zawodu nauczyciela
II. Sylwetka współczesnego wychowawcy
2.1 Zawód: wychowawca - nauczyciel
2.2 Model wychowawcy
2.3 Funkcja wychowawcy
2.4 Rola i zadania wychowawcy
2.5 Etyka zawodowa nauczyciela
III. Podsumowanie
IV. Bibliografia

I. Wstęp
Dom rodzinny jest pierwszym środowiskiem wychowawczym, drugim zaś szkoła, jej zadanie to zapewnienie opieki, kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży. Szkoła realizuje cele i zadania określone w ustawie o systemie oświaty oraz przepisach wydanych na jej podstawie. Wychowanie szkolne i właściwa opieka zachodzi wówczas, gdy umożliwia się uczniom uczestnictwo w zdobywaniu wiedzy, poprzez pobudzenie własnej aktywności. Sprzyja również inicjatywie i indywidualnym sposobom ekspresji, jak również czuwa nad wszechstronnym rozwojem ucznia. W środowisku szkolnym osobą, która ma szczególne znaczenie to wychowawca klasy. Wychowawca – nauczyciel jest opiekunem, przewodnikiem ułatwiającym poznanie świata, przyswajanie wiadomości. Jest to osoba, która wdraża ucznia do samodzielności, twórczej aktywności, czuwa nad jego zdrowiem fizycznym i psychicznym. Nauczyciel - wychowawca pracujący we współczesnej szkole, ukierunkowany jest na twórcze działania. W obecnej zreformowanej szkole wymaga się od nauczycieli wielorakich form samokształcenia, wymiany doświadczeń, czy to na łamach czasopism pedagogicznych, czy to we własnej szkole. Wychowawca dla swoich uczniów jest przede wszystkim opiekunem, autorytetem, doradcą i przewodnikiem. Role wychowawcy ulęgają zmianom są one zależne od konkretnego etapu rozwojowego dziecka.
1.1 Pojęcia: wychowawca, nauczyciel, deontologia nauczycielska, etyka zawodu nauczyciela
Nauczyciele, którzy czynnie pracują w szkole pełnią funkcje wychowawcy klasy. Uczą oni swojego przedmiotu oraz zajmują się różnego typu sprawami, które dotyczą jednej klasy.
Wychowawca klasy to opiekun, rzecznik interesów uczniów jak również animator życia społecznego, kulturalnego i naukowego w klasie. Doradca także spornych spraw 1. Nauczyciel – to osoba, która uczy innych, przekazuje wiedzę: wiadomości i umiejętności. Nauczyciel współczesny to profesjonalista, który ma przygotowanie pedagogiczne, merytoryczne, metodyczne oraz psychologiczne. To człowiek posiadający dużą wiedzę i etyczne wartości, doświadczenie społeczne i życiowe w zmieniającym się świecie. Wspiera rozwój dzieci i młodzieży, wyzwala aktywność uczących się 2.
Deontologia nauczycielska zajmuje się zasadami moralnymi i powinnościami etycznymi. Wyrasta ona z etyki to znaczy z założeń i ustaleń etyki zawodowej, aksjologii i pedeutologii 3. Zajmuje się zagadnieniami norm etycznych oraz czynnikami, które decydują o moralnej wartości czynów ludzkich.
Deontologia pedagogiczna to teoria powinności nauczyciela. W deontologii nauczycielskiej podstawowymi wyznacznikami postaw moralnych i powinności etycznych nauczyciela są, jego godność, prawość i odpowiedzialność. Przybiera ona formę kodeksu etycznego danego zawodu, opisując społecznie akceptowany ideał.
Etyka zawodu nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela. Jego kultury osobistej, odpowiedzialności, wrażliwości, uczciwości, wiedzy i kompetencji. Zasady i normy etyki zawodowej przypominają o tym, ze nauczyciel w swoim postępowaniu powinien kierować się dobrem dziecka.
Nauczyciel w związku z etyką swojego zawodu ma obowiązek do dyskrecji, tajemnicy zawodowej. Nie powinien złamać słowa danego wychowankowi, bo wtedy to, łamie zasadę.
W zawodzie nauczyciela obowiązują następujące normy etyczne:
obowiązki moralne wobec wychowanków i uczniów
obowiązki moralne wobec własnej grupy zawodowej
obowiązki moralne wobec środowiska lokalnego całego społeczeństwa,
u podstaw pracy każdego nauczyciela leżą cele moralne, a więc postępowanie nauczyciela zawsze ma swój moralny wymiar 4.
Zagadnieniem tym zajmuje się Kart Nauczyciela. W tym dokumencie można przeczytać między innymi, że nauczycielem może być osoba, która przestrzega podstawowych zasad moralnych 5.

II. Sylwetka współczesnego nauczyciela - wychowawcy

2.1 Zawód: nauczyciel - wychowawca
Nauczyciel jest ważną osoba w życiu każdego dziecka, ponieważ to on naucza i wychowuje, przekazuje wartości i normy. Jego miejscem pracy jest szkoła. Wychowanie stwarza więź między wychowawcą, a wychowankiem. Wychowawca ponosi odpowiedzialność moralną i zawodową za kształtowanie osobowości wychowanków.
Współcześnie przed wizją zawodu nauczyciela widoczne są perspektywy. One wskazują możliwości rozwijania umiejętności niezbędnych do życia w społeczeństwie informatycznym. W procesie kształcenia nauczycieli ważny zadaniem jest kształcenie takich kompetencji zawodowych, które są konieczne w planowaniu przebiegu i ocenie działalności edukacyjnej. Wymaga się aby nauczyciel dokonywał samodzielnie analiz, potrafił organizować pracę i współdziałał z innymi.
Na kompetencje składają się między innymi: cechy osobowości, motywacja, doświadczenie, zdolności, umiejętności i kwalifikacje. Udział nauczyciela
w różnych dziedzinach życia społecznego ma wpływ na kształtowanie cech społeczno zawodowych tego zawodu.
Sytuacje społeczne, które nie są związane bezpośrednio z zawodem tworzą takie czynniki jak: pozaszkolna aktywność kulturalna, religijna, oświatowa, społeczna, przynależność społeczna i polityczna, dodatkowe zainteresowania i niektóre cechy osobowe. Jakie miejsce zajmuje nauczyciel we współczesnym społeczeństwie zależy od tradycji oświatowej, zawodu nauczyciela, stopnia rozwoju oświaty w kraju i polityki oświatowej władz i ich stosunek do nauczycieli jak również społeczne walory reprezentowane przez władze polityczne oraz lojalność nauczycieli wobec tych władz. Dużą role odgrywa pogląd nauczyciela na swój zawód, jego walory społeczne i zadania,
identyfikacja z zawodem, siła i kierunek oddziaływań organizacji zawodowych na ogół nauczycieli 6.
Nauczyciel, który jest nam potrzebny to przewodnik, opiekun w działaniu i pracy każdego ucznia, organizator życia i działania zbiorowego uczniów. Człowiek o dyspozycjach czyniących go zdolnym do autentycznej współpracy z uczniami, w atmosferze prawdziwej życzliwości i twórczości, a zarazem wyposażony w umiejętności kierowania nimi 7. Zatem we współczesnej szkole określamy nauczyciela jako człowieka posiadającego rozległą wiedzę i kulturę osobistą. Stosując różne metody, przekazuje swoim uczniom wiedzę o otaczającym ich świecie, wpaja im normy zachowań, jest to przyjaciel dzieci
i młodzieży. Jest to także osoba doskonaląca się, która potrafi współpracować ze środowiskiem dla dobra szkoły i uczniów, którzy są podmiotem jej oddziaływań pedagogicznych. Nauczycielowi nie wystarczą tylko umiejętności zawodowe, powinien posiadać wiedzę o społeczeństwie, o procesach społecznych i również potrzebach ludzi. Konieczna jest ponad zawodowa wiedza o wartościach realizowanych w toku pracy nauczyciela, o celach pracy w danej strukturze społecznej szkoły 8.
Nauczyciel – wychowawca jest to zawód, który stawia wysokie wymagania. Nauczyciel jest obserwowany, znajduje się pod ustawiczną kontrolą, jego potknięcia są natychmiast dostrzegane jak również komentowane. Powinien być ostrożny zwłaszcza, że obserwatorami są uczniowie, których wychowuje. Łatwo może stracić szacunek i zaufanie uczniów, a bardzo trudno go odzyskać.
Czynniki, które warunkują właściwe wypełnianie roli zawodowej nauczyciela to:
autorytet
osobowość
etyka zawodowa

2.2 Model wychowawcy
Stosunki społeczno - polityczne wpływają na model nauczyciela wychowawcy. Kształtował się on na wzór epoki, a więc raz był to człowiek pokorny, raz światły i wszechstronny jak również posłuszny urzędnik. Współczesny wychowawca nie odbiega od nowoczesnego charakteru szkoły. Te oba modele tworzą nierozłączną jedność. Na wzrost funkcji opieki - wychowawczej placówek oświatowo – wychowawczych wpływ mają przemiany, a także rozwój życia politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego naszego społeczeństwa.
W obecnym zreformowanym systemie oświaty dąży się do rozszerzania funkcji opiekuńczo – wychowawczej szkoły. Dotyczy to zajęć lekcyjnych, poza szkolnych, a także działalności organizacji uczniowskich. Formy te służą kształceniu właściwych postaw społecznych oraz wydobywaniu pozytywnych wartości istniejących w każdej jednostce.
Wraz dokonującymi się zmianami w systemie oświaty zachodzi również zmiana roli nauczyciela.
Model nowoczesnej szkoły charakteryzuje się następującymi cechami: jest to twórcza, aktywna, poszukująca wielostronna praca uczniów, ich aktywny udział w procesie dydaktyczno – wychowawczym. Wprowadzenie ucznia w życie zbiorowe i społeczne oraz indywidualne podejście do każdego wychowanka.
Model wychowawczy to wzór osobowy nauczyciela – wychowawcy kształtującego osobowość. Podstawowym celem wychowania jest kształtowanie wychowanka.
Od nauczyciela wymaga się osobowości bogatej, wielostronnie rozwiniętej, twórczej. Pozytywny wpływ na wychowanka może wywierać tylko taka osobowość, ale musi być ona również otwarta na przyszłość. Pedagog staje się wybitnym nauczycielem – wychowawcą wtedy gdy w swojej pracy znajduje zadowolenie, gdy jego usposobienie i charakter nadają się do pełnienia takiej roli. Proces ten jest złożony, składa się z wielu zależnych od siebie elementów. Przedstawiając wzór osobowy nauczyciela – wychowawcy, S. Szuman stwierdził, że „(...) prawdziwy nauczyciel i wychowawca nie jest tylko zwykłym pośrednikiem między wiedzą i uczniem (...), lecz autonomiczną jednostką, która uczy i wychowuje zawsze swoim stylem i swoją manierą, swoją osobowością 9”.
W świetle współczesnych przemian społeczno – ekonomicznych dąży się do tworzenia nowych szkół, które są przyjazne dla ucznia. Od przygotowania i osobowości nauczycieli zależy rozwój indywidualnych predyspozycji i możliwości ucznia.
Od osobowości nauczyciela zależy również, czy będzie rozbudzał zainteresowania, motywację do konstruktywnej aktywności samowychowawczej i rozwijał wrażliwość wychowanków. Cechą, na którą należy zwrócić uwagę jest zdolność do rozpoznawania przeżywanych uczuć ucznia, wskazanie na źródła ich powstania i adekwatne ich nazywanie.
Nauczyciel – wychowawca nie może bagatelizować lub lekceważyć uczuć i stanu psychicznego swoich uczniów. Zatem powinno go cechować podmiotowe podejście do ucznia oraz zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa i akceptacji. Musi umieć podejść do ucznia jako osoby czującej, myślącej, mającej prawo do szacunku, wolności i do uczenia się jak również popełniania błędów. To sprawi, że będzie mógł pomagać w rozwoju swoich uczniów.
Uczeń przychodząc do szkoły, zdobywa wiedzę i zaznaje nowych przeżyć. Oczekuje zrozumienia, ufności i poszanowania swoich potrzeb. Zatem cechą osobowości nauczyciela musi być powiernictwo duchowe, dobra wola, wola wspomagania rozwoju młodych ludzi. Wychowawca jest zobowiązany do wierności. Pojęcia dopełniające się wzajemnie i tworzące fundament dialogu to wierność nauczyciela i wierność ucznia.
Osobowość nauczyciela wychowawcy obejmuje trzy struktury:
poznawczą; wyrażającą się działaniami związanymi z spostrzeganiem i rozumieniem ucznia - wychowanka
motywacyjną: obejmującą system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela
czynnościową: prakseologiczno - pedagogiczną
Wykaz cech wzoru osobowego nauczyciela według Z. Mysłakowskiego 10:
umiejętność kontaktu z młodzieżą
czynna sympatia
poszanowanie godności ludzkiej ucznia (podmiotowość).
kredyt zaufania dla dzieci i młodzieży
sprawiedliwość
zgodność pomiędzy słowem a postępowaniem
niezawodność
umiejętność stawiania wymagań i konsekwencji w egzekwowaniu
W opinii W. Dzierzbickiej dobry nauczyciel - wychowawca powinien odznaczać się 11:
cierpliwością
wyrozumiałością
wytrwałością
pracowitością
uczciwością
szeroką gamą zainteresowań; im bardziej ma do czynienia ze starszą młodzieżą, tym jego zainteresowania muszą być wszechstronniejsze.
Nauczyciel - wychowawca powinien posiadać:
wrodzoną inteligencję
gruntowne wykształcenie
żywiołową wiarę w wartości pracy wychowawczej
wrodzoną dążność do opiekowania się młodzieżą
zdolność wczuwania się w duszę ucznia
łatwość i trafność decyzji

2.3 Funkcja wychowawcy
Nauczyciel, towarzyszy dziecku od pierwszych dni pobytu w szkole, uczestniczy w procesie wychowania, tworzy system wartości, kształtuje poglądy i przekonania wychowanków. Od nauczyciela wymaga się odpowiedniego przygotowania do zawodu pod względem metodycznym i merytorycznym, otwartości i gotowości do współpracy, ale także umiejętności wykorzystania nowych możliwości oraz krytycznego stosunku do rzeczywistości.
Nauczyciel - wychowawca powinien być dobrym specjalistą – dydaktykiem doskonalącym własną kulturę intelektualną i animatorem różnych poczynań edukacyjno – kulturalnych. Powinien umieć doskonalić się i wielostronnie pogłębiać wiedzę.
Funkcję nauczyciela dzieci i młodzieży w nowoczesnej szkole można rozpatrywać w aspekcie: opiekuńczym, wychowawczym i dydaktycznym.
Funkcja opiekuńcza - polega na trosce o zaspokojenie potrzeb biologicznych i psychicznych wychowanków, zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa. Taką funkcję najlepiej wypełnia wychowawca charakteryzujący się postawą spolegliwego opiekuna. Jest to osoba na której można na ogół zawsze i bezwzględnie polegać. W sytuacji zagrożenia lub niebezpieczeństwa, człowiek ten nie zawiedzie. Zazwyczaj spełnia swoje obowiązki wobec innych: służy im własnym doświadczeniem, dobra radą, opieką. Na takiej osobie można polegać, znaleźć w niej oparcie i pociechę w codziennych i wyjątkowych okolicznościach 12.
Funkcja opiekuńcza wychowawcy powinna polegać na bacznym obserwowaniu, rozwoju i ewentualnych zaburzeń ucznia. Powinien on umieć rozpoznawać pewne niepokojące symptomy.
Funkcja wychowawcza – czyli kształtowanie umiejętności społecznych, systemu wartości i tożsamości. Wychowawca musi być dobrym wzorem do naśladowania, powinien opowiadać się po stronie wartości, które respektuje, ale nie narzuca ich swoim wychowankom. Uczy wychowanków odpowiedzialności, powinien wykształcić wolną ekspresje twórczą, która umożliwi dokonywanie własnych wyborów i decyzji, za które wychowanek będzie czuł się odpowiedzialny.
Funkcja dydaktyczna – związana jest z przekazywanie wiedzy, rozwijaniem i doskonaleniem umiejętności. Obecnie programy edukacyjne odchodzą od przekazywania wiedzy encyklopedycznej i akademickiej. Kształcenie skierowane jest na kreatywne myślenie ucznia, rozwój jego osobowości i kultury uczenia się przez cale życie. Nowoczesny nauczyciel uczy myślenia, rozumienia i wyciągania wniosków z pozwanej wiedzy, stwarza uczniom bezpieczne środowisko, które zapewnia im krytyczny i przyjazny dostęp do wiedzy 13.

2.4 Rola i zadania wychowawcy

Na pojęcie wychowawcy składa się wiele równych czynników. Niektóre określone czynności wynikają z zakresu obowiązków służbowych. Część wynika z oczekiwań społecznych i obyczajów, które są związane z pracą nauczycielską. Są też takie, które wiążą się z postawą samego nauczyciela, jego charakterem, potrzebami i filozofią życiową. Rolę wychowawcy można wypełnić na wiele różnych sposobów 14.
W znacznym stopniu efektywność pracy wychowawcy zależy od jego kontaktów z uczniami oraz od dobrych stosunków panujących pomiędzy nim, a uczniami. Charakter stosunków we wszelkiego rodzaju grupach społecznych ma wpływ na relacje interpersonalne przebiegające w tych grupach, na budowanie w grupie autorytetu. Autorytet nauczyciela zależy w dużym stopniu od jego kontaktów z uczniami i stylu pracy jaki on preferuje.
Autorytet wychowawcy jest podstawą jego sukcesów tak pedagogicznych jak i wychowawczych. Wychowawca, powinien być twórczy, pobudzać swoich uczniów do działania oraz wspierać w wytrwałości w dążeniu do celu. Powinien podmiotowo traktować uczniów i tworzyć klimat zaufania. Wtedy to zdobędzie uznanie wśród uczniów, nauczycieli, rodziców i środowiska, będzie dla nich autorytetem.
Wychowawca klasy spełnia przede wszystkim rolę organizatora wszelkich poczynań opiekuńczo – wychowawczych. Jego zadaniem jest poznanie uczniów swojej klasy oraz ich środowiska rodzinnego, wybór samorządu klasowego, zaaklimatyzowanie uczniów w życie klasy i szkoły. Opracowanie planu imprez klasowych, wycieczek. Prowadzenie systematycznej analizy frekwencji i analizy postępów w nauce.
Wychowawca pełni rolę towarzysza rozwoju dziecka, pomaga mu pokonać bieżące trudności. Jego rolą jest ukierunkowanie uczniów, ukazanie im właściwych celów i korygowanie zewnętrznych przejawów niektórych wzorców zachowania.
Jego zadaniem jest również wnikliwa obserwacja ucznia. Metody stosowane w tym celu umożliwiają wykrycie przyczyny aktualnego zachowania i pomagają zaplanować proces wychowawczo – opiekuńczy.
Rola wychowawcy to skierowanie ucznia z drogi aspołecznej na formę zgodną z przyjętym normami etycznymi.
Wychowawca przygotowuje wychowanków do efektywnego współdziałania
w zespole i pracy w grupie, budowania więzi miedzy ludzkiej, do podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, do skutecznego działania zachowując obowiązujące normy oraz do rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Rola wychowawcy to tworzenie takich sytuacji i warunków w klasie, które pozwalają na utrzymanie pozytywnej relacji miedzy rówieśnikami.
Rola wychowawcy jest to również stworzenie koncepcji, która pozwoli uczniowi określić światopogląd, określić właściwy kierunek dalszego rozwoju. Mając na uwadze określanie celów i zadań wychowawczych nauczyciel powinien uwzględnić potrzeby uczniów i środowiska lokalnego 15.
Zadaniem wychowawcy jest rozwój dociekliwości, pracowitości, samodzielności, a przede wszystkim innowacyjnego i twórczego myślenia uczniów tzn. zapewnienia rozwoju i osiągania sukcesów.
Relacje wychowawca – uczeń powinny być oparte na życzliwości, zaufaniu, i przestrzeganiu ustalonych reguł postępowania. Właściwe postawy wychowawcze mogą pomóc wychowankom do podejmowania odpowiedzialności za swoje życie oraz odnaleźć się w nowej rzeczywistości społeczno - ekonomicznej.
Wychowawca powinien mobilizować uczniów do wytężonej pracy, zachęcać do podejmowania wyzwań i angażować do działania na rzecz klasy i szkoły. Spoczywa na nim zadanie uświadomienia uczniom, że poprzez zaangażowanie się w pracę na rzecz np. klasy, da to efekt np. będzie się im w niej przyjemnie przebywać, a to z kolei wzmocni proces uczenia – nauczania.
Nauczyciel – wychowawca prowadząc rozmowę z uczniem może dostrzec, jak dużo możliwości kryje się w psychice wychowanka. Rozsądny, mądry wychowawca, może pomóc uczniowi rozwinąć najlepsze cechy oraz zdolności.
Wychowawca powinien również nawiązać współpracę z rodzicami
lub opiekunami wychowanka. Właściwe współdziałanie powinno polegać
na wspólnej organizacji pracy wychowawczej w szkole i w domu rodzinnym. Bardzo ważne jest ujednolicenie lub wyrównanie wymagań stawianych uczniowi przez wychowawców i rodziców zwłaszcza w dziedzinie wychowania moralnego, społecznego, estetycznego, a więc w sferze oddziaływań kształtujących ucznia określone wartości, oceny, zasady i normy.
Rolą współczesnego wychowawcy jest nawiązanie kontaktu z wychowankami, patrzeć na nich życzliwie, odnaleźć dobro, które jest w każdym człowieku.
Wychowawca powinien zauważyć potrzeby ucznia, trudności, kłopoty oraz docenić wysiłki oraz wskazywać sposoby radzenia sobie z trudnościami.
Zadaniem wychowawcy jest również zainteresowanie się życiem pozaszkolnym swoich uczniów, powinien podejmować działania, które maja na celu stymulowanie aktywności pozaszkolnej uczniów.
Wychowawca może w swojej pracy wykorzystywać takie sytuacje wychowawcze jak 16 :
Osobisty przykład jako wzór osobowy, uczniowie poprzez naśladowanie i identyfikacje uczą się właściwych postaw, sposobów reagowania w różnych sytuacjach.
Stawianie wymagań i zadań, wychowawca powinien być stanowczy i konsekwentny, co zapewni uczniom poczucie bezpieczeństwa i porządek w funkcjonowaniu w szkole.
Aranżowanie sytuacji wychowawczych – stosując np. gry i zabawy psychologiczne, wychowawca stwarza uczniom okazję do przyjrzenia się swoim zachowaniom w różnych społecznych sytuacjach.

2.5 Etyka zawodu
Etyka zawodu nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury osobistej, odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy, kompetencji.
Powszechnie za największe uważane są kompetencje nauczyciela - rozumiane jako odpowiedzialność. Wychowawca – nauczyciel nie może być nieodpowiedzialny. Podstawą jego odpowiedzialności zawodowej (kompetencji) jest wrażliwość etyczna.
Etyka zawodu nauczyciela powinna być oparta na znanych wartościach uniwersalnych, oraz wartościach szczególnie eksponowanych w działalności edukacyjnej.
Etyka zawodowa, deontologia to zbiór norm moralnych określających postępowanie przedstawicieli danego zawodu. Przybiera ona często formę kodeksu etycznego, opisującego akceptowany społecznie ideał.
Podstawę etyki zawodowej nauczyciela stanowią jej zasady. Normy etyczne określają postępowanie, czyny i postawy człowieka. Mają one wpływ na jakość działania, zachowania, określają ich wartość, są źródłem poczucia odpowiedzialności i powinności. Reguły moralne określają współżycie miedzy ludźmi, tworzą etyczny ład społeczny, który daje ludziom poczucie bezpieczeństwa. Decydują o wyposażeniu człowieka w pożądany zestaw cnót i zachowań. Normy etyczne tworzą indywidualność, jaką jest osobowość nauczyciela. Zatem etyka zawodowa jest sferą powinności, które powstały z akceptowanych wartości, których treść ma wiele postaci. Zasadniczą postacią jest kategoria odpowiedzialności i uwrażliwienie na szeroko rozumiane potrzeby drugiego człowieka.
Etyka stwarza szanse, aby relacje nauczyciel – uczeń były podmiotowym układem, które opierają się na bezpośrednich doświadczeniach i osobistych kontaktach. Zadaniem nauczyciela jest pomaganie wychowankom w procesie samodzielnego wzrastania. Utrwalenie systemu wartości, powinności z odpowiedzialnością jest istotą tego procesu. Wychowanek wszelkie wartości może przyswoić, uznać za swoje tylko wtedy gdy będą realizowane przez jego nauczyciela. Ważne jest postępowanie i działanie wychowawcy wyrażające właściwie ukształtowaną osobowość etyczną, doskonałość moralną.
Nauczyciel oddziałuje, na ucznia poprzez własne postępowanie i osobisty wzorzec. Nauczycielski zawód składa się z odpowiedzialności prawnej i moralnej za postępowanie zgodnie z normami społecznymi i etyką zawodową.
O moralno – etycznych zasadach zawodu nauczycielskiego i specyfice postępowania moralnego napisał J. Legowicz, że przejawia się ono:
W codziennej odpowiedzialności za młodych, dzielonej wprawdzie z rodziną i społeczeństwem, ale nauczycielowi szczególnie przypisywanej.
W odpowiedzialności przede wszystkim za jakość kształcenia i efektywność wychowania.
Odpowiedzialności za etos intelektualny, społeczny i ideowy samego siebie.
Odpowiedzialności docelowej, bezpośredniej za własną szkołę i pośredniej zawsze w pewnej mierze na nauczycielu spoczywające za politykę oświatową i wychowawczą 17. W pracy wychowawczej ważna jest sympatia do dzieci i ich rozumienie S. Boley napisał „ Kto rozumie dziecko, łatwiej powziąć może do niego sympatię. A znowu sympatia skłania się do tego, by starać się dziecko jak najlepiej zrozumieć 18”. Szanować dziecko, rozumieć je to podstawa etycznego stosunku wychowawcy do wykonywanej pracy.
S. Krawcewicz napisał wychowawca „ (...) powinien kochać dzieci, troszczyć się o ich postęp w nauce i warunki domowe być systematycznym i zdyscyplinowanym, bezinteresownym , obiektywnym w ocenie 19 ”.
W zawodzie nauczycielskim nie sposób jest oddzielić obowiązków zawodowych od obowiązków moralnych. Postępowanie nauczyciela zawsze jest uwikłane w oceny moralne, m.in. pojęcie sprawiedliwości i niesprawiedliwości, kłamstwa i prawdomówności, dobra i zła.
Nauczyciele powinni reprezentować wysoki poziom etyczny nie tylko w pracy, ale również w życiu prywatnym. Codziennie wychowawca staje wobec konieczności rozwiązywania problemów moralnych, konieczności wartościowania, oceniana. Podczas oceniania nauczyciel narażony jest na bardzo rozbieżne i często niesprawiedliwe osądy. System oceniania daje mu możliwość subiektywnej oceny. Aby uniknąć konfliktów związanych z procesem oceniania wychowawca powinien być sumienny, rzeczowy, rzetelny. Powinien stwarzać klimat wzajemnej życzliwości, zrozumienia i zaufania.
Ocenianiu nie powinny podlegać same wyniki, ale i trud oraz dobra wola włożona w osiągnięcia uczniów.
Nauczyciel musi posiadać duży zasób wiedzy, ponieważ uczniowie mają prawo, by uczyli ich nauczyciele dobrze przygotowani. Dla wychowawcy jest niekorzystne gdy rodzice i uczniowie widzą, jego niewłaściwy, lekceważący stosunek do pracy oraz zaniedbywanie obowiązków. Wychowawca gdy wyrobi sobie wśród rodziców autorytet to wtedy ma szanse na zjednanie ich sobie. Zatem do każdego rodzica powinien mieć indywidualne podjecie, a także uwzględniać ich cechy osobowościowe, warunki życia i pracy. Od umiejętności interpersonalnych wychowawcy zależy jakość kontaktów z rodzicami. Wychowawca powinien być dobrym rozmówcą, a także dobrym słuchaczem. Nie powinien oceniać rodziców ani ich pouczać. Kontakty z rodzicami powinny być szczere, otwarte. Rozmowy powinny być prowadzone w życzliwej pełnej ciepła i zaufania atmosferze. Wychowawca powinien prowadzić tak rozmowę, aby rodzie otrzymali od niego zawsze informacje zwrotną . Rodzice nabierają zaufania i chętnie podejmują współpracę, gdy widzą zaangażowanie wychowawcy w sprawy dzieci. Jeżeli współpraca opiera się na partnerstwie i wzajemnym zaufaniu wówczas przyświeca jej wspólny cel, wszechstronny rozwój każdego dziecka.
Mówiąc o etyce zawodu nauczyciela nie można pominąć norm moralnych regulujących współpracę i współżycie w zespołach nauczycielskich. Utrzymanie właściwej atmosfery w gronie nauczycielskim jest warunkiem powodzenia w pracy wychowawczej. Ważne jest, aby dbać o autorytet zawodu, posiedzenia Rad Pedagogicznych objęte są dyskrecją jak również rozmowy, sprawy służbowe i z życia prywatnego kolegów. Między nauczycielami powinien panować wzajemny szacunek i życzliwość aby dobra sława zawodu, którą podtrzymujemy na zewnątrz znajdowała pokrycie w rzeczywistości.
Konflikty szybko przenikają do młodzieży i środowiska, obniżając nie tylko prestiż danego zawodu nauczycielskiego, ale także efekty jego pracy. Wychowawca powinien mieć świadomość własnych niedociągnięć, ułomności, wad zawodowych.
Rezultat pracy wychowawczej zależy od autorytetu nauczyciela. Autorytet nie może być narzucony, czy sztucznie wykreowany, ale powinien być uznany i zaakceptowany przez młodzież i środowisko - rodziców jak również przez zespół nauczycielski. Autorytet wynika z cech osobowości nauczyciela, które przyczyniają się do jego powszechnego uznania, szacunku i sukcesów w pracy dydaktyczno – wychowawczej.
W zawodzie nauczycielskim wyróżnia się autorytet moralny i intelektualny. Autorytet moralny odnosi się do norm i zasad postępowania wobec uczniów, zaś autorytet intelektualny dotyczy wiedzy i specjalności zawodowej. Zatem w dobie współczesnej nauczyciel reprezentuje jednocześnie siebie i swoją osobowość, oraz instytucję oświaty.
Etyka nauczycieli pozostaje wytworem nie tylko czynników światopoglądowych i ustrojowych, lecz również czynników ekonomicznych oraz społecznych i jednostkowych, czynników profesjonalnych i prywatnych.
Nauczyciel - wychowawca nie jest tylko pośrednikiem między wiedzą i uczniem, między programem nauczania, a jego wychowaniem, lecz jest jednostką wychowującą, która uczy i wychowuje zawsze swoim stylem swoimi manierami, swoją osobowością i zaangażowaniem.
III. Podsumowanie
W deontologii nauczycielskiej zwraca się szczególną uwagę na moralne konsekwencje przynależności do tej właśnie grupy zawodowej. Istotę rzeczy stanowi tu rozpoznanie szczególnych powinności moralnych przypisanych zawodowi nauczycielskiemu, prawa do określonych postaw i zachowań.
W zawodzie nauczycielskim nie sposób oddzielić obowiązków zawodowych od obowiązków moralnych. Wymagania społeczno - moralne stawiane nauczycielom zreformowanej szkoły są wysokie i dotyczą: identyfikacji ze szkołą, pracą pedagogiczną i zespołem nauczycielskim.
Dominująca cechą, która wyróżnia nauczyciela to potrzeba kształcenia i wychowywania dzieci i młodzieży, oddanie dla spraw ludzkich, poczucie i przejawianie odpowiedzialności za prawidłowy intelektualny, społeczno-moralny, fizyczny i kulturalno - estetyczny rozwój uczniów.
Nauczyciel znający obowiązki zawodowe, jest osobą moralnie odpowiedzialną za przestrzeganie określonych zasad postępowania oraz za wzór osobowy jaki przedstawia swoja osobą. Nauczyciel – wychowawca jest odpowiedzialny za przygotowanie najbardziej wartościowej jednostki, za przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia.
Zadaniem nauczyciela jest ustawicznie doskonalenie, podobnie jak doskonalona powinna być ciągle szkoła i cała oświata. Czynnikiem silnie oddziałującym na ucznia jest osobowość, dlatego też stale powinien ją doskonalić. Od osobowości nauczyciela i jego podejścia do dziecka (podejścia indywidualnego) zależy jego autorytet i to, co sam sobą reprezentuje jako człowiek, nauczyciel i wychowawca. Znaczenie osobowości nauczyciela staje się jak najbardziej oczywiste, jeżeli weźmiemy pod uwagę cele i zadania wychowania, które dotyczą osobowości ucznia. Zatem, jeżeli nauczyciel chce kształtować pewne cechy u ucznia to najpierw sam powinien je posiadać. Wychowawca musi poznać samego siebie, mieć świadomość możliwości, zdolności i ograniczeń oraz nieustannie dążyć do samokształcenia i samodoskonalenia.
Dobry wychowawca powinien na bieżąco śledzić literaturę pedagogiczno – psychologiczną wzbogacać swój warsztat pracy. Skutecznie współdziałać z osobami, które uczestniczą w pracy wychowawczej, ponieważ to przynosi przekonanie o sensowności wspólnie wykonanych zadań. Postępowanie pedagogiczne podlega stałej ocenie moralnej, z punktu widzenia dobra i zła, kłamstwa i prawdomówności, sprawiedliwości i niesprawiedliwości.
Od nauczyciela społeczeństwo wymaga, by reprezentował wysoki poziom etyczny nie tylko w pracy, ale również w życiu prywatnym ma on obowiązek nienagannego zachowania. Osobowość nauczyciela ujawnia się w jego zachowaniu.
Nauczyciel ma za zadanie stworzyć warunki sprzyjające psychofizycznemu rozwojowi dziecka i spełniać podstawowe funkcje wobec niego (dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze). Wychowawca wobec uczniów nie powinien być bierny; jego działania nie powinny przytłumiać aktywności młodzieży, ma on stwarzać warunki sprzyjające jak najlepszemu rozwojowi.
Pedagog, wychowawca, Janusz Korczak pisał „(...) wychowawca, który nie wytłacza a wyzwala, nie ciągnie a wznosi, nie ugniata a kształtuje, nie żąda a zapytuje, przeżyje wraz z dzieckiem wiele pięknych chwil 20 ”.


IV. BLIOGRAFIA

Badziukiewicz B. Sałasiński M., Vademecum wychowawcy, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2005
Day C., Nauczyciel z pasją, Gdańsk 2008
Day C., Rozwój osobowy nauczyciela, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004
Duraj – Nowakowa K., Systematologiczne inspiracje pedeutologii, Oficyna Wydawnicza IMPULS, Kraków 2000
Dzierzbica W., Model nauczyciela w społeczeństwie, PZWS, Warszawa 1989
Karta Nauczyciela Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r.
Korczak J., Pisma, PWN, Warszawa 1930
Konińska E., Wychowawca w szkole, Rubikon, Kraków 1999
Krawcewicz S., Rozważania nad etyką zawodu nauczyciela, Instytut wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa1987
Legonia J., Życie dla życia, Wiedza Powszechna, Warszawa1984
Łobocki M., Postawa spolegliwego opiekuna w ujęciu Tadeusza Kotarbińskiego, Humanizm Prakseologia Pedagogika, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Lublin 1989
Muszyński H., W poszukiwaniu modelu sylwetki zawodowej nowoczesnego nauczyciela, „Życie Szkoły” 1974, nr 10.
Mysłakowski Z., Cechy osobowe sprzyjające sprawności wychowania, Pisma wybrane, PZWS, Warszawa 1971
Okoń W., Osobowość nauczyciela, Nasza Szkoła, Warszawa 1959
Pilch T., Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. III, wydawnictwo Żak, 2006
Pilch T., Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. I, wydawnictwo Żak, 2006
Woskowski J., Z zagadnień pozycji społecznej nauczycieli szkół podstawowych, Socjologia zawodów, Red. A. Sarapała, Warszawa 1965