Niedyrektywna terapia zabawowa

1.Wstęp
2. 8 zasad prowadzenia terapii i ich cele
3.Rola terapeuty
4.Jak należy rozumieć zajęcia niedyrektywne
5.Podsumowanie

1.
Niedyrektywna terapia zabawowa
-to metoda oparta na koncepcji terapii zabawą, na tzw. dowolnej zabawie dziecka.
Opracowana została przez V. Axline, uczennicę Carla R. Rogersa- amerykański psycholog i psychoterapeuta, jeden z głównych przedstawicieli psychologii humanistycznej- najważniejszy jest ludzki rozum, za jego sprawą można wszystko osiągnąć.
V. Axline opiera się na założeniu, że zabawa jest naturalnym środowiskiem dziecięcego samo-wyrażenia się. Podkreśla zaspokojenie potrzeby pozytywnego stosunku wobec dziecka, które potrzebuje całkowitej akceptacji siebie – przez siebie i przez innych.

2.
8 ZASAD PROWADZENIA TERAPII
1. "Ustanowienie porozumienia" - nawiązanie kontaktu z dzieckiem, wytworzenie przyjacielskich stosunków z dzieckiem.
2. Całkowite akceptowanie dziecka- która wyraża się w przestrzeganiu następujących reguł:
-"Podążanie za dzieckiem", które polega na podchwytywaniu przez nas zabaw spontanicznie podejmowanych przez dziecko.
-Akceptacji "odmowy" dziecka, na propozycje zabaw kierowane przez terapeutę.
3. Wytwarzanie atmosfery swobody - terapeuta nie hamuje spontanicznej aktywności dziecka, pozwala mu na wszystko swoim zachowaniem, mimiką, tonem głosu, itp. /z zachowaniem bezpieczeństwa swojego i dziecka!!/ 4. Rozpoznawanie, odzwierciedlanie i nazywanie uczuć dziecka – rozpoznajemy uczucia dziecka, odzwierciedlamy je i nazywamy tak, aby dziecko zrozumiało swoje zachowanie
5. Szacunek wobec dziecka. -dajemy dziecku swobodę wyboru zabaw - nie wykonujemy też za dziecko żadnych czynności, to dziecko ponosi odpowiedzialność za dokonywane wybory i zmiany swego zachowania
6. Dziecko samodzielnie kieruje zabawą. 7. Nieprzyspieszanie terapii. -dajemy dziecku tyle czasu,ile jest mu potrzebne. 8.Wprowadzanie ograniczeń. - zapewniamy dziecku bezpieczeństwa /bezpieczne miejsce, bezpieczne zabawki/ - nie dopuszczamy do wyrządzenia krzywdy innym ludziom

Przestrzeganie 8 zasad terapii pozwala na osiągnięcie następujących celów:
-nawiązanie pozytywnego kontaktu z dzieckiem
-wyzwolenie aktywności /”nauka w znajdowaniu przyjemności płynącej z samej aktywności”/
-mobilizowanie do samodzielnego podejmowania decyzji
-posiadanie własnego zdania
-uczenie pokonywania trudności
-budowania wspólnych relacji społecznych
-co w konsekwencji prowadzi do harmonijnego rozwój dziecka

3.
Rolą terapeuty jest całkowita akceptacja dziecka, która wyraża się :
-W„podążaniu za dzieckiem” - która przypomina to relacje między panem i jego służącym.
Panem jest dziecko a służącym terapeuta.
Rolą służącego jest spełnianie zachcianek i życzeń swojego pana czyli
-przyjmowanie jego propozycji zabaw i aktywności
-naśladowanie jego zachowania
-obdarzanie dziecka jedynie uwagą niewartościującą -czyli nie oceniamy dziecka nie używamy pochwał. -dlaczego?: Pochwała twierdzą humaniści działa jak narkotyk-uzależnia. A każde uzależnienie wyrządza krzywdę. Dzieci szybko uczą się wykonywać szereg czynności tylko dla pochwał. Jest „narkotyk-pochwała” jest aktywność - nie ma „narkotyku- pochwały” nie ma aktywności.Im więcej pochwał, tym dziecko wykonuje jakąś czynność tyko dla zdobycia pochwały i nie znajduje przyjemności płynącej z samej aktywności. DLATEGO wycofanie pochwał na zajęciach niedyrektywnych służy: do uczenia doznawania przyjemności płynącej z samej aktywności. Nie czując się oceniane, dziecko w czasie zabawy może „być sobą”, ujawnia swoje uczucia, uczy się je kontrolować lub pozbywa się ich. Dostrzega możliwość samorealizacji i zaczyna dążyć do niezależności.
-Dostrzeganie i nazywanie elementów zajęć /sytuacje, przedmioty,czynności wykonywane przez ucznia/
-sytuacje np.:
Przyniosłam dzisiaj na zajęcia klocki i piłki.
Widzę, że chcesz pobawić się klockami.
Widzę, że nie chcesz pobawić się klockami
-czynności wykonywane przez ucznia jak i nauczyciela np.:
Zrzuciłeś klocki. Spojrzałeś na mnie. Patrzysz na szafę. Wstałeś. Idziesz. Patrzysz w okno.
-zaobserwowanie życzeń dziecka sygnalizowane niewerbalnie co wymaga reakcji werbalnej i realizacji prośby ucznia np.: „Już podaję ci samochodzik, proszę bardzo.”
-Towarzyszenie dziecku w jego aktywności bez oceniania!
Zamiast dyrektywnego „Dobrze” „Świetnie” „Brawo” używamy słów dźwiękonaśladowczych, które stanowią formę słownego i emocjonalnego towarzyszenia dziecku w jego aktywności bez oceniania. np. „Ajajaj!”, „Pac!”,„Tulutulu bum!”, „Turli turli bęc!”
-Zaproponowanie dziecku nowego przedmiotu.
Kiedy zaproponować?
Nie może nastąpić to:
-zbyt wcześnie, gdy uczeń aktywnie zajmuje się dotychczasowymi zabawkami /klocki, piłki/ - ani zbyt późno, gdy od dłuższego czasu dziecko się nudzi. Nie można tego jednoznacznie określić, jedno jest pewne należy obserwować dziecko i próbować zaproponowanie nowego przedmiotu.
-Akceptacji "odmowy" dziecka, na propozycje zabaw kierowane przez terapeutę
4.
Jak należy rozumieć zajęcia niedyrektywne.
!!!!!! Zajęcia niedyrektywne należy rozumieć jako naprzemienny ciąg „dostrajania się do ucznia”i „prowadzenie ucznia”
-„Dostrajanie się do ucznia” czyli odpowiedź n-la na inicjatywę ucznia. Jest to precyzyjne dopasowanie zachowania nauczyciela do pozycji ciała, ruchów i wokalizacji ucznia.
Odbywa się na poziomie: wokalnym,ruchowym,emocjonalnym.
Przykłady:
1.Dziecko siedzi nieruchomo, nauczyciel też siedzi nieruchomo.
2.Jeśli dziecko się buja, nauczyciel też się buja.
3.Jeśli dziecko zacznie bawić się klockami, to i n-l powinien zacząć bawić się klockami.
4.Jeśli dziecko wydaje jakiś dźwięk to i n-l powinien wydać dźwięk.
Dokładność „dostrojenia” jest warunkiem skuteczności następnego kroku n-la jakim jest „prowadzenie”.
-„Prowadzenie ucznia” - to propozycja jaką kieruje n-l do ucznia w celu zmiany jego aktywności i modelowania zachowania.
W momencie doskonałego „zestrojenia się” ucznia i nauczyciela, ten może zacząć „prowadzenie” czyli może zaproponować nowy rodzaj aktywności poprzez zmianę własnego zachowania.

Przykłady:
1.Jeśli n-l i dziecko bujają się przez jakiś czas raz w przód raz w tył, n-l może wprowadzić element bujania w bok.
2.Jeżeli razem pukają klockami w stół , może wprowadzić element układania wieży.
3.Jeżeli razem jeżdżą samochodzikiem w kółko po stole, może zaproponować „wypadek samochodowy” w postaci spadnięcia samochodu ze stołu. Jeżeli uczeń zaakceptuje „propozycje” n-la i zmieni swoje zachowanie, zajęcia przeniosą się na nowy obszar aktywności. Brawo!
5.
Podsumowanie
-Bez elementu „prowadzenia” zajęcia niedyrektywne utraciłyby walor terapeutyczny.
Nauczyciel całkowicie biernie podążający za uczniem, zachowujący się wyłącznie jak „lustro” nie mógłby pozytywnie wpływać na swojego ucznia i realizować celów zajęć.

-Ideą zajęć niedyrektywnych jest przechodzenie z zajęć równoległych do aktywności naprzemiennej /raz „ty” -raz „ja”/.
Zajęcia równoległe zaczynają się od wcześniej omówionego „dostrojenia”.
Naprzemienność może mieć charakter: wokalny, ruchowy.
Przykłady:
Naprzemienność wokalna:
- to rożnego rodzaju „dialogi” wokalne, w których różnorodne dźwięki wydawane są na przemian przez ucznia i n-la. Po „dostrojeniu” możliwe jest zamodelowanie uczniowi nowych głosek, sylab.
Każda forma dialogu jest forma naprzemienności „ja mówię ty słuchasz- ty mówisz ja słucham” , co rozwija umiejętności komunikacyjne.
Naprzemienność ruchowa np.: pukania w stół, budowania wieży z klocków, układanie puzzli, odbijanie do siebie piłki.

-Ze względu na poziom funkcjonowania ucznia zajęcia niedyrektywne można podzielić na dwa różniące się formą sposoby pracy:
1 forma to prowadzenie ucznia za pomocą modelowania nowych zachowań, które nie nadaję się do pracy z uczniami o bardzo niskich możliwościach poznawczych.
2 forma to zajęcia dla uczniów funkcjonujących na niskim poziomie rozwojowym, które opisuje twórca stymulacji bazalnej /Andreas Fruhlich/.
Podczas stymulacji niedyrektywnej /bazalnej/ najważniejsze jest zwrócenie uwagi na sygnały akceptacji bądź dezaprobaty wyrażanej przez ucznia dla działań n-la. Zajęcia dotyczą wszelkiego rodzaju stymulacji:dotyk, słuch, węch, smak.
Przykład:
„Dzieciom, które jeszcze nie mają wyrobionego nawyku ssania za pomocą kroplomierza wpuszczam na język kilka kropli płynu: raz słonego, innym razem słodkiego, kwaśnego, gorzkiego, obojętnego itd.
Obserwujemy dziecko - jeśli mu coś zasmakuje – poruszy szczękami- dając w ten sposób znak aprobaty.”

Koncepcja terapeutyczna V. Axline jest metodą kontrowersyjną. W terapii tej nie trzeba stawiać diagnozy, gdyż jak tłumaczy autorka, terapeuta nie leczy, a jedynie stwarza warunki do rozwiązywania przez dziecko swoich problemów. Akceptuje je bezwarunkowo, umożliwiając mu samodecydowanie o sobie. Dzięki niej w sposób bezlękowy zmierza się do „wypowiedzenia” dziecka. Niedyrektywna postawa wychowawcy oznacza przede wszystkim nienarzucanie uczniowi wzorów osobowych czy zachowań do naśladowania, programów, czynności. Jeśli dziecko ma się z czymś identyfikować czy coś lub kogoś naśladować, to tylko wówczas, kiedy samo dokonuje takich wyborów, przetwarzając owe wzory we własnym doświadczeniu, asymilując je pośrednio z otoczenia czy środowiska wychowawczego. U podstaw przyjętego sposobu rozumienia rozwoju osoby dziecka leży założenie przejęte z psychologii humanistycznej - że osobowość "staje się", a nie "jest".

Bibliografia:
1. Barbara Bokus „Niedyrektywna terapia zabawowa V. M. Axline”, Psychologia Wychowawcza, 1979 nr 5
2.Materiały z kursu doskonalącego teoretyczno-praktycznego: „Jak pracować niedyrektywnie z dziećmi niepełnosprawnymi?” zorganizowany przez Studium Doskonalenia Kompetencji Nauczycielskich „MARKUS”.