Naukowy a biblijny obraz świata. Referat

NAUKOWY A BIBLIJNY OBRAZ ŚWIATA

Wstęp
1.Naukowy obraz świata
2.Biblijny obraz świata
3.Różnice w ujmowaniu obrazu świata
4.Wyjaśnienie obrazu świata przedstawionego w Biblii
5.Jak pogodzić prawdę Biblii z wiedzą naukową?
Zakończenie

Rawa Maz.27.02.2014

Wstęp
Na przestrzeni dziejów ludzkości od bardzo dawna i nie jeden raz pojawiały się spory na temat obrazu świata jaki daje wiedza naukowa a tym, który zawarty jest w Biblii. Nauka dysponująca rożnymi możliwościami poznawczymi badając świat wytwarza jego inną wizję niż ta , o której dowiadujemy się z Objawienia. Współczesny człowiek nawet bez stosowania skomplikowanych metod naukowych może dojść do innego wniosku o świecie niż ten który posiadałby z Biblii. Korzystając z postępu cywilizacji, rozwoju kultury i nauki wyrobił on sobie inne spojrzenie na otaczającą go rzeczywistość niż miał człowiek z przed dwóch tysięcy lat.
Relacja między kosmologią biblijną a kosmologią naukową była czasem w opozycji. Dla obrony swoich przekonań czy poglądów toczyła się walka między religią a nauką. Trudności pochodziły z obydwu stron. Z jednej strony religia atakowała naukę , to znów nauka religię. Kościół , broniąc prawd Pisma świętego nie godził się na przyjęcie nowej wiedzy oferowanej przez naukę (sprawa Galileusza- który zapłacił życiem bo zarzucano mu naukę sprzeczną z Pismem). Nauka zaś nieraz w sposób brutalny, nie rozumiejąc treści Ksiąg Pisma Świętego podważała, a nawet odrzucała całą prawdę Objawienia, uważając obraz świata zawarty w Biblii za sprzeczny ze współczesną wiedzą naukową. Główne zarzuty wobec Biblii dotyczyły geocentryzmu a w późniejszym czasie ewolucjonizmu. Uczeni zwłaszcza niewierzący widząc niezgodność w przekazywaniu obrazu przez te dwa źródła zaczęli odrzucać Biblię a oferować swój jedyny i sprawdzony naukowo obraz. Te niewyjaśnione problemy zostały wykorzystane do walki z religią , zarzucając Kościołowi głoszenie prawd sprzecznych z nauką.
Wywołało to zaniepokojenie zwłaszcza u ludzi wierzących, a jednocześnie będących ludźmi nauki. Zaczęto szukać wyjaśnień tych spornych kwestii i sposobów pogodzenia dwóch wizji świata tak by przyznano należne miejsce Biblii jako księdze objawionej a jednocześnie by można było zaakceptować zdobycze nauki. W dojściu do porozumienia konieczna jest współpraca i zaangażowanie naukowców i egzegetów .Poznanie świata posiadamy z dwóch źródeł pomiędzy którymi nie może być sprzeczności. Kościół naucza w swoich dokumentach, że nie ma rozdźwięku pomiędzy wiarą i rozumem, pomiędzy Objawieniem a nauką.
Jeśli nie rozwiąże się kwestii obrazu świata dochodzi do konfliktu między nauką a wiarą.
Co robić by uniknąć tego konfliktu i aby Biblia pozostała nadal wielkim autorytetem dla wierzących a nauka mogła ubogacać człowieka swoimi zdobyczami , nie będąc zagrożeniem prawd objawionych?
1.Naukowy obraz świata
Człowiek buduje taki obraz świata jakie ma możliwości poznawcze, jakim typem wiedzy się posługuje i narzędziami jakimi dysponuje. Widzenie otaczającej rzeczywistości nie było zawsze jednakowo przedstawiane nawet w ramach nauki. Obraz naukowy nie był stały, ulegał zmianom. Na jego kształtowanie miały wpływ także elementy pozanaukowe. Kształtowano taki model świata jaką wiedzą dysponowano na określonym etapie rozwoju ludzkości. Podstawową wiedzą w starożytności była astronomia, matematyka i Arystotelowska fizyka. Do czasów Galileusza i Newtona obraz świata to powiązanie wiedzy astronomicznej z filozofią głownie Arystotelesa, a potem św. Tomasza. Świat dzisiejszy to świat pojmowany mechanistycznie a źródło jego powstania widzi się w wielkim wybuchu, na drodze ewolucji. Duży wpływ ma newtonowski obraz oparty o newtonowską fizykę, głownie o teorię grawitacji i relatywistyczny zbudowany o fizykę współczesną, zwłaszcza teorię względności. Naukami dominującymi stały się nauki szczegółowe, oparte na wiedzy empirycznej i według niej kształtujące określony model świata.

2.Biblijny obraz świata
Obraz świata z Biblii próbowano czasem porównywać z naukowym i tu było źródło konfliktu.
Pismo święte podaje zasadniczo różny od naukowego i dosyć prymitywny obraz świata. Świat biblijny to świat sprzed około 4000 lat . Ludzie nie wiedzieli wtedy o kulistości Ziemi tak jak my dzisiaj, ani o jej krążeniu wokół Słońca ,ani o innych zjawiskach współcześnie znanych Na innym poziomie była wówczas wiedza naukowa i aby treści objawione stały się zrozumiałe musiały być przedstawione w dostępny sposób. Opisy zjawisk przyrody to tylko pewne tło dla prawd nadprzyrodzonych , których przekazanie było najważniejszym zadaniem autora natchnionego. Opis świata znajdujemy w Starym Testamencie zwłaszcza w Księdze Rodzaju Jozuego, , Przysłόw , Koheleta, Jonasza i w Psalmach.

3.Różnice w ujmowaniu obrazu świata
W opisie stworzenie Księgi Rodzaju świat stworzony jest w 6 dni. Z nauki zaś wiemy że kształtował się około 15 milionów lat i nie ma nic tam o pochodzeniu świata. Świat w Biblii jest heliocentryczny a w nauce geocentryczny. Obraz Biblii jest zaczerpnięty z kosmologicznych koncepcji starożytnych gdzie Ziemia to płaska przestrzeń, otoczona wodą ze wszystkich stron, wspierana na słupach osadzonych w wodzie.
Ziemia oblewana ze wszystkich stron wodą także od spodu a nad ziemią rozciąga się sklepienie. Oprócz oceanu dolnego ponad sklepieniem istniał ocean górny posiadający upusty skąd spływa woda na ziemię w postaci deszczu ( np. w opisie potopu-„upusty nieba zostały otwarte i przez 40 dni padał deszcz” (Rdz 7,11).
Na niebie w charakterze lamp są zawieszone: słońce, księżyc, gwiazdy –„Słońce by rządziło dniem, księżyc i gwiazdy by rządziły nocą. Słońce w obrazie biblijnym stworzone jest w pierwszym dniu a światło w czwartym. Jest rozdzielenie światła jako pewnej substancji od światła słońca i gwiazd. Inne jest światło stworzone przez Boga dla rozdzielenia ciemności a inne ze słońca. W obrazie naukowym światło na ziemi pochodzi jedynie ze słońca. Rośliny zostały stworzone w 3 dniu czyli przed słońcem, które Bóg stworzył w czwartym dniu. Z punktu widzenia biologii to też nie jest możliwe do przyjęcia, ponieważ rośliny nie mogą żyć bez słońca. Żaden naukowy obraz nie potwierdza, że najpierw powstały rośliny gdy była już ziemia, a światło pojawiło się później. Ziemia w opisie biblijnym w drugim dniu oddzielona od morza , a słońce i gwiazdy dopiero w czwartym. Współczesne teorie kosmologiczne nigdy nie wyprzedzają powstania ziemi w stosunku do słońca . Jedna teoria mówi że układ planetarny został jednocześnie utworzony ze słońcem , inna że słońce istniało i dopiero po długim okresie czasu za pomocą jakiś mechanizmów została wyrwana materia ze słońca i utworzone zostały planety. Nie ma jednak w opisie naukowym że najpierw była ziemi a potem słońce.
4.Wyjaśnienie obrazu świata przedstawionego w Biblii
Wydaje się jakby Pismo święte podawało , że słońce się porusza np. gdy czytamy ustęp o zatrzymaniu słońca-„ i zatrzymało się słońce i stanął księżyc...” (Joz.10.1-14) a wydarzenie to miało oznaczać nadzwyczajną interwencje Boga wobec swego ludu. Podobnie jak to trzeba interpretować inne wydarzenia z Biblii. Pismo święte , natchnione przez Boga jest księgą, która zawiera przesłanie Boga do swego ludu by mu wskazać drogę do zbawienia. Ma ona cel przede wszystkim religijny-moralny i nie ma zamiaru przekazywanie człowiekowi wiedzy o świecie. Biblia nie może być książką do historii (choć znajdują się teksty o ściśle historyczne jak np. dzieje Dawida (1Sm16.1-13), biologii czy astronomii i nie jest po to by pouczać o zjawiskach z zakresu tych nauk. Wiedza naukowa u autorów natchnionych była niedoskonała, na miarę epoki w jakiej żyli. By przekazać trudne prawdy religijne autorzy Pisma św. musieli dostosować się do skromnej wiedzy swych odbiorców.
Opis świata w Księdze Rodzaju ma na celu ukazanie prawdy, że cały kosmos i wszystkie istoty zostały stworzone przez Boga osobowego, ponadczasowego, wszechmocnego i innego niż świat materialny. Także historia pierwotna z Księgi rodzaju nie odpowiada ani klasycznym, ani współczesnym formom historii. Podaje językiem prostym i obrazowym prawdę o stworzeniu świata przez Boga i opis początków ludzkości w sposób zrozumiały dla ówczesnego odbiorcy oraz inne prawdy dotyczące zbawienia . Autora nie interesowały zagadnienia naukowe lecz to by jak w najlepszy sposób przedstawić dzieje zbawienia.
Dla poprawnego zrozumienia Biblii należy uwzględnić gatunki literacki wykorzystane w redagowaniu ksiąg natchnionych i pojęcie prawdy historycznej u ludów Wschodu. Kościół przypomina ,że wskazują one na istnienie tekstów „rozmaitego typu (KO12), czyli rożnego stopnia historyczności. Wydarzenia ubrane są szatę literacką dla lepszego zrozumienia ich przesłania. Rożne gatunki literackie i rożne typy tekstów historycznych w niejednakowym stopniu przedstawiają prawdę i historyczność. Treści biblijne zanim zostały zredagowane przekazywane były ustnie za pomocą prostych opowiadań czy innych form łatwych do zapamiętania. Były to np. sagi czy opowiadania historyczne. Saga łączyła motywy poetyckie i historyczne, nie zawierała ważnych wydarzeń, ograniczała się do pojedynczych osób czy rodzin. Opowiadania historyczne natomiast odznaczały się realizmem i posiadały większy stopień historyczności niż sagi. Nawet typowe księgi historyczne czy kronikarskie jak Sędziów czy Samuela opisujące dzieje narodu Żydowskiego miały za zadanie pokazanie Bożego działania w historii narodu wybranego.
Autor natchniony posługiwał się rożnymi gatunkami literackimi w zależności do kogo przemawiał i jakie prawdy chciał przekazać. Im przesłanie było trudniejsze tym bardziej dobierano odpowiednią formę przekazu.

5.Jak pogodzić prawdę Biblii z wiedzą naukową?
Konflikt był często dlatego (choć nie zawsze), że interpretowano literalnie Pismo święte. Żydzi każe słowo traktowali jako natchnione przez Boga i ta literalna interpretacja udzieliła się także Kościołowi na długie lata i zamykała ona drogę do jakiejkolwiek dyskusji dla innego tłumaczenia. Ojcowie Kościoła i teologowie zrozumieli, że takie tłumaczenie nie ma sensu, może zaprzeczać samo sobie lub staje się niezgodne z nauką. Ścierały się tendencje sobie przeciwne w tłumaczeniu Biblii. Jedni tłumaczyli dosłownie inni zbyt swobodnie według swojego uznania. Ostatecznie orzeczenie wydał Sobór Watykański II w dekrecie o Objawieniu Bożym aby przyjąć tzw. interpretację w postaci rodzajów literackich. W Piśmie św. Znajdują się dwie podstawowe warstwy :
1. Treść Objawienia- zasadnicza treść- prawda jaką Bóg chce przekazać człowiekowi .
2. Warstwa rodzaju literackiego –pewna forma ujęcia tych prawd :język, gatunki literackie, opisy historyczne.
Prawda Biblii by była właściwie odczytana musi być dostosowana do możliwości poznawczych człowieka, ujęte w zrozumiałym języku .Treści objawione, choć są zupełnie inne od wiedzy naukowej musiały być jednak włożone w jakąś dostępną formę , w pewne zdania czy obrazy łatwe do zapamiętania by jak najlepiej przemawiały do człowieka.
Opis stworzenia ujęty w 6 dni to typowy obraz literacki by ludzie łatwo mogli zapamiętać i zrozumieć dzieło dokonane przez Boga. Opis ten podzielony jakby na dwie trzydniówki . W pierwszym okresie stworzone jest przestrzeń życiowa: w pierwszym dniu światło, sklepienie rozdzielające wody górne od dolnych , w drugim dniu morze oddzielone od lądu, w trzecim ziemia z roślinami. Następnie odpowiednio w czwartym dniu słońce, w piątym gdy pojawiła się przestrzeń i woda stworzone był ryby ,ptaki i inne gady , w szóstym dniu zwierzęta i człowiek kiedy już była odpowiednie warunki dla ich życia.
W opisie stworzenia widzimy pewien rodzaj literacki, pewną konstrukcję autora. By lepiej było zapamiętać , gdyż nie było spisane tylko przekazywano ustnie przyjęto pewny sposób np. powtarza się po każdym dniu ” I widział Bóg, że było dobre i tak upłynął dzień...”(Rdz 1,18)
Pismo święte jako księga natchniona jest podstawowym źródłem wiedzy o Bogu i wielkim autorytetem dla wierzących, wskazując drogę do zbawienia. Księga ta nie powinna zawierać żadnych błędów, żadnych sprzeczności z wiedzą czy nauką. Inaczej podważałoby to podstawowe prawdy naszej wiary. Księga mogłaby pójść by w zapomnienie jak inne książki ale Pismo święte trwa się przez tyle wieków i ciągle traktowane jest jako pismo natchnione przez Boga.
Tak ważne jest by nie było konfliktu między wiarą a nauką.
Znając wyniki nauki , kwestie biologiczne i światopoglądowe można podjąć próbę rozwiązania problemu. Jest to trudne gdyż naukowcy uważają czasem, że mają wszystko w swoim ręku i zapominając , że nauka ma też swoje granice, których nie można pokonać. Teolodzy zaś obawiają się nieraz osiągnięć współczesnej nauki by nie przyczyniła się ona do obalenia religii.
By wyjść z tego konfliktu trzeba rozgraniczyć prawdy objawione od naukowych. Nie wykluczają się one wzajemnie ale mają się uzupełniać i sobie pomagać. Nauka ma wielkie zasługi w poznaniu i opanowywaniu świata przez człowieka. Zaś wiedza objawiona ma pomóc żyć człowiekowi zgodnie z Bożymi wskazaniami a przede wszystkim doprowadzić go do szczęścia wiecznego. Współczesna kosmologia już nie jest w opozycji, zmieniła się postawa Kościoła w stosunki do nauki, a głownie to że bardzo poszły naprzód badania nad pismem świętym co wyjaśniło wiele spornych kwestii.
Czytając Pismo należy odróżnić zdania należące do warstwy literackiej od tych, które są treściami objawionymi. Ta niełatwa sprawa była w przeszłości przyczyną konfliktów. Należy wydobyć z Biblii treści jakie Bóg chciał przekazać od tych które autor natchniony dodał od siebie dla wyrażenia Bożego przesłania. Był tylko człowiekiem i starał się zwerbalizować w możliwy sobie sposób nadprzyrodzone treści dlatego ujmował je w formy literackie.
Trwają dyskusje kto ma to rozpoznawać i jak oddzielać prawdę objawioną od ludzkich dodatków w Biblii. Obecnie bardzo rozwinęła się nauka nad wyjaśnianiem Pisma świętego i nauczanie Kościoła jest jasne w tej sprawie. Kościół zakłada i bazuje bardzo mocno na egzegezie czyli odczytywaniu tekstów biblijnych przez kompetentne osoby tj. Teologów i znawców języka. Znajomość języka Biblii bardzo pomocna jest w odczytywaniu jej treści . Nie była ona przecież pisana w żadnym współczesnym języku ale w języku hebrajskim, aramejskim i greckim. Nasze tłumaczenia choćby najbardziej wierne nie zawsze mogą odtworzyć wiernie zawartą w niej prawdę. Ważne w tłumaczeniu jest to , że znajomość języka pozwala rozpoznać naleciałości epoki .
Obok uwzględnienia gatunków literackich w hagiografii biblijnej ważne jest też pojęcie prawdy historycznej u ludów Wschodu. Badania pokazują, że występują duże różnice myślenia Starożytnego Wschodu i dzisiejszego Zachodu. Znaczenie, sens wydarzeń uważano na Wschodzie za najważniejsze a nie historyczność.
Znajomość kultury narodu Żydowskiego i ludów sąsiednich, szczególnie tych z którymi związała go historia. Należy również wsiąść pod uwagę tradycję i wykorzystać dorobek w interpretowaniu Biblii przez Ojców Kościoła i Rabinów.
W kościele Katolickim ostateczną instancją rozstrzygającą o właściwym tłumaczeniu Biblii jest Urząd Nauczycielski Kościoła. Na mocy władzy danej przez Chrystusa Piotrowi i Apostołom posiada on daną od Chrystusa asystencję Ducha Świętego, że nie popełni on błędów w interpretacji Pisma świętego gdy chodzi o prawdy wiary i moralności. Kościół nigdy też nie uważał Biblii jako księgi naukowej a zawsze traktował ją jako księgę religijo-moralną, gdzie zawarte sprawy istotne dla życia zgodnego z przykazaniami i osiągnięcia zbawienia. Informuje o prawdach wiary i jak żyć by się zbawić. Galileusz gdy był sądzony przez inkwizycję powiedział, że„Pismo święte nie uczy jak niebo chodzi ale jak się do nieba idzie”. Nie znajdziemy tam jak porusza się niebo, nie dowiemy się jak wyglądają ciała niebieskie ale jaką drogę trzeba iść by dojść do nieba.

Zakończenie
Konflikt jaki się czasem rysuje między biblijnym i naukowym obrazem świata to nie konflikt między wiarą i nauką. Można pogodzić te dwa sposoby widzenia świata bez naruszania kompetencji danej wiedzy. Prawdy bowiem zawarte w Biblii są prawdami Objawionymi i nie wchodzą w zakres i w żadną kolizję ze współczesnym obrazem świata. Żadna z prawd biblijnych podawana jako prawda objawiona nie stanowi żadnego elementu współczesnego świata czyli nie jest to wiedza naukowa. Biblia to źródło prawd objawionych potrzebnych człowiekowi do zbawienia, wiedza naukowa ma przede wszystkim wymiar doczesny. Nie mamy jednak racji by nie przyjąć prawd naukowych jeśli nie przeciwstawiają się prawdzie objawionej. Mądrość naukowców ma swe źródło w mądrości Bożej i osiągnięcia nauki mają służyć także człowiekowi. Nauka może i powinna być realizacją Bożego nakazu skierowanego do człowieka „Czyńcie sobie ziemię poddaną”. Tak więc łączy się razem te dwa typy wiedzy dla dobra człowieka i dla jego szczęścia.


Bibliografia:
Pismo święte Starego i Nowego Testamentu , Pallotium , Warszawa 1980
Sobór Watykański II, Pallotinum 1994
Ziόłkowski Zenon ”Najtrudniejsze stronice Biblii”, Pax ,Warszawa 1994
Kudasiewicz Jόzef ”Teologiczno-praktyczny wstęp do Pisma świętego”, Lublin 2000
Riaza Morales José Maria „ Kościόł i nauka” Wydawnictwo WAM 2003