Przygotowanie młodego pianisty do występu publicznego

Wielkie znaczenie w pracy nauczyciela fortepianu w szkole muzycznej I lub II stopnia ma przygotowanie ucznia do udanego występu scenicznego. Pracując z uczniem nad utworem (utworami), zaczynając od rozczytania tekstu , pokonania trudności technicznych, aspektów muzycznych i wyrazowych, nauki na pamięć, specyfikacji danego utworu, stylu i kompozytora, dochodzimy do etapu zaprezentowania utworu na scenie. Jest to podsumowanie niekiedy długiej i żmudnej pracy każdego młodego wykonawcy oraz jego nauczyciela.
Często jest też tak, ze praca się na tym nie kończy- ponowne wykonywanie tego samego utworu na scenie wymaga od młodego pianisty wykorzystywania za każdym razem wszystkich swoich zdolności muzycznych i artystycznych. Niestety, nawet mając doskonale opanowany utwór, nie możemy stwierdzić, że uda nam się wykonać go bezbłędnie i dokładnie tak samo. Występ na scenie jest procesem głęboko twórczym i wymagającym od młodego muzyka skoncentrowania maksimum swoich sił i umiejętności oraz wykorzystania w pełni talentu muzycznego.
Zazwyczaj możemy dostrzec, że mali uczniowie szkół muzycznych bardzo chętnie biorą udział w różnych występach scenicznych, wykonując krótkie, łatwe utworki. Z czasem, gdy utwory stają się coraz dłuższe oraz trudniejsze do opanowania, coraz więcej uczniów zaczyna stresować się występem. Wynika to między innymi z dwóch powodów: po pierwsze małe dziecko nie zawsze zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za swój występ na egzaminie lub konkursie , jest to dla niego poniekąd gra, zabawa, nie widzi konsekwencji, wynikających z ewentualnej porażki ( i bardzo dobrze!);po drugie: utwory staja się coraz dłuższe, trudniejsze muzycznie i technicznie i dzieci nabierają obaw co do możliwości doskonałego ich wykonania pod wszystkimi względami. Wielkie znaczenie ma trafiony dobór repertuaru przez nauczyciela- by był adekwatny do etapu rozwoju oraz umiejętności wykonawczych i muzycznych ucznia.
Niestety- lub na szczęcie, jak twierdzą niektórzy- stres przed występem towarzyszy muzykowi przez całe życie. Zadaniem nauczyciela jest wpływ na przekształcenie złego, paraliżującego stresu w dobre, wyostrzające zmysły i podpowiadające trafne rozwiązania muzyczne podekscytowanie. Podczas przygotowywania utworu, na etapie kiedy już jest on doskonale opanowany, warto by uczeń miał jak najwięcej okazji do ogrania go przed pozytywnie nastawioną publicznością .Uczniowie szkół muzycznych zazwyczaj nie mają wiele okazji do częstych występów publicznych- grają głównie na przesłuchaniach i egzaminach, dwa, trzy razy w czasie trwania roku szkolnego. Zadaniem nauczyciela jest umożliwianie i namawianie młodych wykonawców do udziału w koncertach, audycjach, popisach na terenie szkoły i poza nią . Występy dla różnego rodzaju publiczności dają świetne doświadczenie młodemu muzykowi. Warto też namawiać uczniów do muzykowania zespołowego, tworząc zespoły kameralne lub duety fortepianowe. Wspólne występy pozwalają dzieciom poczuć się na scenie bardziej pewnie i komfortowo. Uczeń również sam, w domu, może stworzyć warunki do występu scenicznego, organizując „rodzinne koncerty” –wykonując program dla rodziny lub przyjaciół, ważne by zadbać o otoczkę koncertową- wyjście na ”scenę”, oklaski, ukłony. Dobre efekty daje nagrywanie audio lub wideo całego programu w warunkach domowych bez przerw i poprawek i późniejsze analizowanie wykonania wraz z nauczycielem. Można też „postresować się na wyrost” –grając w domu uruchomić wyobraźnię i poczuć się tak, jak by się właśnie występowało na scenie. ”Występ sceniczny to twoje święto- jak urodziny lub imieniny- ty jesteś w tym momencie bohaterem, ty dyktujesz warunki i zmuszasz publiczność do podążania za swoim talentem muzycznym. I nie ważne dla jakiej grasz publiczności, czy słuchają cię profesorowie i nauczyciele- w tym momencie to ty rozdajesz karty i robisz to z przyjemnością!”-takie lub inne słowa możemy skierować do utalentowanego i porządnie przygotowanego do występu, lecz mało pewnego siebie ucznia.
Nie zawsze jednak jest tak, że utwór przed występem jest w 100 procentach opanowany. Nie możemy liczyć na to, że na scenie zawsze pomoże nam dodatkowe 20 procent adrenaliny, musimy umieć utwór na całe 200 procent, by osiągnąć pożądane 100! Oprócz opanowania obiektywnych muzycznych, wyrazowych oraz wykonawczych pianistycznych wymagań w utworze, muzyk-wykonawca powinien charakteryzować się subiektywnym poczuciem psychologicznego komfortu i bezpośredniej „wygody” . Rola nauczyciela polega na tym, by z wielkim zaangażowaniem wytłumaczyć i nauczyć dziecko sposobów pracy nad wynikającymi trudnościami technicznymi, wyrazowymi, interpretacyjnymi. Dopilnować, by uczeń umiał prawidłowo pracować w domu, z określeniem konkretnych wymagań dotyczących jego samodzielnej pracy. Mądrze ukierunkowywać rozwój muzycznej wrażliwości młodego pianisty tak, by mógł on utworzyć sobie całościowy muzyczny obraz utworu, umiał korzystać ze swojej artystycznej intuicji , a jednocześnie świadomie posługiwał się konkretnymi sposobami wyrazowymi.
Wielkie znaczenie ma pamięciowe opanowanie utworu. To jedna z najczęściej wymienianych przez dzieci przyczyn stresu przed występem. Uczeń boi się, że zapomni tekstu, nie będzie umiał wybrnąć z trudnej sytuacji kiedy „podwinie mu się palec”, lub będzie miał tak zwaną „czarną dziurę”. Warto ustalić z uczniem miejsca w utworze, od których w razie czego będzie mógł zacząć - podzielić utwór na fragmenty i postawić przed dzieckiem zadanie, by umiało z pamięci zagrać od dowolnie wybranego. Pomoże też wiedza dotycząca harmonii w utworze. Uczeń powinien wraz z nauczycielem dokładnie przeanalizować harmoniczną strukturę całego utworu, a bardzo dogłębnie – trudnych do nauczenia się na pamięć miejsc. Duże znaczenie w pamięciowym opanowaniu miejsc technicznie trudnych ma tak zwana „pamięć ruchowa”- czyli poniekąd bezmyślne zapamiętywanie ruchów palców oraz rąk. Podczas pracy nad utworem starajmy się wymagać od ucznia, by kontrolował umysłem to co robi ,a nie tylko polegał na odruchowym zapamiętywaniu(„jak tyle ćwiczę to miejsce-to samo się na pamięć nauczyło”).Nie mniej ważna, a może nawet i ważniejsza, jest tak zwana „pamięć muzyczna”- czyli zapamiętywanie brzmienia całego utworu lub jego fragmentów, używając do tego słuchu wewnętrznego i wrażliwości muzycznej. W trudnej sytuacji na scenie może ona wyprowadzić wykonawcę z „podbramkowej sytuacji” ( w momencie nieoczekiwanego napadu panicznego strachu, że” coś się zaraz zapomni” warto pozwolić „ponieść się muzyce”, wyobrażając sobie dalsze brzmienie utworu-uwaga! to działa tylko pod warunkiem, że utwór jest bardzo dobrze opanowany i wyćwiczony).
Na temat zachowania się w dniu koncertu istnieją różne zdania. Niektórzy muzycy wolą ćwiczyć tylko trudne technicznie miejsca w wolnych tempach, niektórzy przegrywają początki utworów, inni „wykonują” utwór w wyobraźni, jeszcze inni nie grają programu wcale-ćwiczą gamy, pasaże, etiudy, których nie wykonują na koncercie. Na pewno nie zalecałabym długiego ćwiczenia tego dnia, nie można być przed występem zmęczonym. Uczniowie często popełniają błąd przegrywając tuż przed występem cały program tak, jak on ma być wykonany na scenie, tracąc tym samym całą swoją „energię artystyczną”, którą należy skierować na czas występu, oczywiście nie zapominając o dokładnym rozegraniu się . Bardzo ważne w tym dniu jest pozytywne psychiczne nastawienie wykonawcy. Rytm dnia, w którym odbywa się występ, nie powinien znacząco odbiegać od przyzwyczajeń młodego muzyka. Ważne by najbliżsi ze zrozumieniem podeszli do jego sytuacji psychicznej, dyskretnie wspierając go( najlepiej nie pytać się co chwila: stresujesz się? dlaczego się stresujesz? Itp. Tym samym wcale nie dodamy dziecku otuchy, ba, nawet niezamierzenie możemy wprowadzić go w stan stresu).Bezpośrednio przed wyjściem na scenę warto zostawić dziecko na chwile samo, by mogło skupić się na utworach, jakie będzie wykonywało.
Nie każdy występ sceniczny jest dla ucznia i nauczyciela w pełni satysfakcjonujący. Jeżeli coś poszło nie tak, czasu już nie cofniemy, nie możemy zagrać jeszcze raz, poprawić. Ważne w tym momencie, by nauczyciel wykazał się sprytem i inteligencją pedagogiczną - podkreślił plusy wykonania, pochwalił za nie, a potem dokładnie i spokojnie w komfortowych warunkach przeanalizował wraz z uczniem to co się nie udało, szukając przyczyn technicznych i psychicznych. Wyciągając wnioski z zaistniałej sytuacji , nauczyciel powinien podpowiedzieć uczniowi konkretne metody pokonywania problemu i wykorzystać je w przyszłości.
Tylko zgrana współpraca nauczyciela, ucznia i osób z najbliższego otoczenia umożliwią młodemu muzykowi pełny rozwój jego artystycznej osobowości i pozwolą cieszyć się wykonywaną muzyką.