Systemy przedszkolne w wybranych krajach Unii Europejskiej

Od dawna wiadomo, że dzieciństwo jest okresem szczególnie intensywnego rozwoju wszystkich stref osobowości człowieka. Wyniki badań psychologicznych i pedagogicznych przyniosły wiele dowodów potwierdzających niezwykłe znaczenie pierwszych lat życia i okresu nazywanego wiekiem przedszkolnym w kształtowaniu osobowości. Zgromadzona wiedza skłania niektórych psychologów do ogłoszenia poglądu, że połowa potencjału intelektualnego człowieka kształtuje się w ciągu pięciu pierwszych lat życia. Ale początkowe etapy życia są nadzwyczaj ważne także w rozwoju wszystkich pozostałych sfer osobowości.
Wychowaniem przedszkolnym obejmuje się dzieci od urodzenia do chwili rozpoczęcia nauki przez dziecko, tzn. do 5, jak w Wielkiej Brytanii, 6 czy 7 roku życia, jak u nas oraz w wielu innych krajach. Wychowanie to realizowane jest na ogół w żłobkach, a więc w placówkach sprawujących opiekę nad dziećmi w wieku 6 tygodni do 3 lat, oraz we właściwych przedszkolach. Treść i metody tego wychowania zmieniają się stosownie do wieku dzieci, a jego podstawową formę stanowi zabawa, stopniowo uzupełniana elementami uczenia się i pracy. Tak organizowane wychowanie przedszkolne ma zapewnić dzieciom wszechstronny rozwój fizyczny, umysłowy, społeczno-moralny i estetyczny, przyczyniając się zarazem do ukształtowania uczuć i woli. Szczególnie ważnym zadaniem przedszkola eksponowanym w ostatnich latach przez władze oświatowe wielu krajów, jest ujawnianie i usuwanie różnorakich defektów w rozwoju fizycznym i umysłowym dzieci. Zadanie to uważa się za istotny czynnik w wyrównywaniu startu szkolnego dzieci wywodzących się z rodzin robotniczych i chłopskich, wręcz rozstrzygający o dalszej drodze szkolnej tych dzieci.

Przegląd systemów szkolnych państw Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji ogólnej, struktury szkolnictwa oraz kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli:

AUSTRIA

Austria jest republiką federacyjną. System zarządzania szkolnictwem pozostaje pod kontrolą państwa chociaż ściśle odpowiada federalnej strukturze landów. Oświatą na szczeblu centralnym kieruje Federalne Ministerstwo Edukacji, Sztuk Pięknych i Sportu oraz Federalne Ministerstwo Nauki i Badań Naukowych. Centralne decyzje prawno-organizacyjne dotyczące administracji i ustroju szkolnego Austrii są jednolite dla całej federacji. Część spraw dotyczących np. organizacji szkolnictwa obowiązkowego lub zawodowego regulowana jest przez lokalne ustawy uchwalone w poszczególnych landach. Koordynacja prawno-organizacyjna władz oświatowych sprawia między innymi, iż zapewniona jest możliwość kontynuowania nauki w szkołach ulokowanych w innych krajach związkowych oraz respektowanie świadectw szkolnych uzyskiwanych w innych landach. Nadzór nad szkolnictwem niepublicznym w Austrii sprawowany jest zarówno przez władze federalne jak i przez władze poszczególnych landów. Wszystkie szkoły muszą dostosować swoje programy, metody dydaktyczne i organizację pracy do ustalonych wzorów. Finansowanie szkolnictwa obowiązkowego należy do landów oraz mniejszych jednostek lokalnych. Federalne Ministerstwo Edukacji finansuje z budżetu centralnego szkolnictwo na poziomie średnim, wyższym oraz Akademie Pedagogiczne kształcące wychowawców przedszkolnych, nauczycieli i pracowników socjalnych. Nakłady na oświatę wynoszą w Austrii 5,8% produktu krajowego brutto co stanowi ok.11% całego budżetu państwa.
Wychowanie przedszkolne w Austrii jest nieobowiązkowe i przeznaczone dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Wychowawcy placówek przedszkolnych kształceni są na szczeblu szkolnictwa II stopnia w szkołach nauczycielskich. Nauka trwa 5 lat i przeznaczona jest dla uczniów w wieku od 14 do 19 roku życia. Absolwenci po zdaniu końcowego egzaminu otrzymują świadectwo maturalne oraz dyplom kwalifikacji zawodowych.
DANIA

Królestwo Danii jest monarchią konstytucyjną opartą na demokracji parlamentarnej. Jednolitym systemem oświaty zarządza Ministerstwo Edukacji Narodowej, przy czym zależnie od typu i szczebla szkolnictwa za organizację i finansowanie placówek odpowiadają: władze centralne, gmina, zarząd miejski, instytucje prywatne lub osoby fizyczne.
Kontrola szkół jest w całości zdecentralizowana. Sprawują ją lokalne rady i komitety:
a) komitet oświatowy – złożony z przedstawicieli rady miejskiej lub gminnej, komitetu rodzicielskiego, szkolnej rady do spraw młodzieży, rady
b) pedagogicznej i uczniowskiej; ponosi on pełną i całkowitą odpowiedzialność za stronę organizacyjną i finansową funkcjonowania szkoły,
c) komitet rodzicielski – w jego skład wchodzą rodzice, dyrektor szkoły, dwóch przedstawicieli grona pedagogicznego i dwóch członków szkolnej rady do spraw młodzieży; komitet pełni funkcję szkolnej rady administracyjnej odpowiedzialnej za dobór kadry dydaktycznej i personelu pomocniczego, ustalanie planu lekcji, sporządzanie list uczniów z podziałem na klasy itp.,
d) rada pedagogiczna – skupia nauczycieli i przedstawicieli władz lokalnych; odpowiedzialna jest za ustalanie programów, planu zajęć i budżetu szkoły.

Nakłady finansowe na szkolnictwo w Danii wynoszą 6,7% produktu krajowego brutto.
Cykl wychowania przedszkolnego jest nieobowiązkowy, trwa 4 lata i przeznaczony jest dla dzieci od 3 do 7 roku życia. Większość placówek podlega Ministerstwu Spraw Socjalnych. Socjalnych ramach wychowania przedszkolnego dzieci mogą uczęszczać do: żłobka (od 3 do 4 roku życia), ogrodów dziecięcych (od4 do 5 roku życia) i klas przedszkolnych (od 5 do 7 roku życia). Równolegle do tych ośrodków Ministerstwo Edukacji prowadzi dla dzieci w wieku 5-7 lat własne „klasy przygotowawcze”. Część z nich oprócz tradycyjnego przygotowania do rozpoczęcia nauki w szkole obowiązkowej ma możliwość prowadzenia nauki i realizowania programu na poziomie pierwszej i drugiej klasy „folkeskole”. Możliwość nauczania przeznaczona jest dla dzieci wybitnie zdolnych i dlatego „klasy przygotowawcze” cieszą się dużą popularnością. Uczęszcza do nich około 905 całej populacji w wieku od 5 do 7 lat.

SZWECJA

W Szwecji prawo dziecka do różnorodnych form opieki zagwarantowane jest przez państwo specjalnym aktem prawnym z 1982 r. informującym o obowiązkach państwa wobec obywateli wymagających specjalnej opieki i troski np. dzieci. W dokumencie tym szczególne miejsce zapewnia się formułowaniu ogólnych celów i kierunków opieki nad dzieckiem np. form organizacyjnych wychowania przedszkolnego. Zasadniczymi funkcjami wychowania przedszkolnego Szwecji jest opieka i działalność wychowawczo-dydaktyczna, choć większy nacisk kładzie się na zapewnienie dziecku opieki. Wiąże się to z tradycją wychowania przedszkolnego, jego celami i zadaniami.
Do 1987 r. instytucje przedszkolne samodzielnie określały cele, zakres treści, sposoby i formy pracy z dziećmi. Dopiero w 1987 r. opracowany został centralny program pracy z dzieckiem w przedszkolu tzw. „Aktiv Forskola” oraz obudowa metodyczna do tego programu „Skapande Forskola”. Celem wychowania przedszkolnego jest zapewnienie dzieciom stymulującego i bezpiecznego środowiska, a tym samym umożliwienie rodzicom łączenie pracy zawodowej, doskonalenia się, rozwoju, z obowiązkami rodzinnymi. W omawianym kraju przedszkola podlegają komunom, a nad całością opiekę sprawuje Biuro Socjalne. Działają przedszkola państwowe, które są całkowicie finansowane przez komuny oraz przedszkola prywatne, również w części przez nie finansowane.
Istnieją różne modele przedszkoli państwowych:
a) przedszkola całodzienne nazywane „domem dziennym”, pracujące w godzinach od 6.00-18.00;
b) przedszkola usytuowane w prywatnych lokalach, tzw. dziecięce grupy rodzinne prowadzone przez wykwalifikowanych pedagogów;
c) przedszkola otwarte, które nie prowadzą działalności pedagogicznej, a opiekę nad dziećmi sprawuje opiekunka od godz. 9.00-17.00;
d) przedszkola dla dzieci 5-6 letnich czynne 3 godz. Dziennie, organizowane przez gminy, bezpłatne, mające na celu przygotowanie zieci do szkoły;
e) przedszkola przyzakładowe.
W Szwecji do przedszkola przyjmuje się dzieci od 1 roku życia do 7 lat. Dzieci starsze opiekują się swoimi młodszymi kolegami, którzy z kolei odpłacają się im sympatią i w ten sposób tworzą się w grupie więzi typowo rodzinne. Średnia liczba dzieci w grupie wynosi około 15 osób. Dzieci mieszkające na wsi o małym zaludnieniu są dowożone autobusami do wspólnego przedszkola. Dzieci specjalnej troski najczęściej są członkami normalnych grup przedszkolnych. W każdej grupie pracuje dwóch nauczycieli i opiekunka (w przypadku dzieci specjalnej troski są to konsultanci). Do przedszkoli zatrudnia się opiekunki po skończonym kursie pedagogicznym. Kurs taki jest organizowany dla absolwentek dziewięcioklasowej szkoły podstawowej, trwa 9 miesięcy. Celem kursu jest przygotowanie do sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku przedszkolnym. Nauczyciele zaś zdobywają wiedzę w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Instytutach Kształcenia Nauczycieli Przedszkola.
Podczas 5 semestrów studenci zgłębiają wiedzę z zakresu: pedagogiki ogólnej i specjalnej, psychologii, psychiatrii, metodyki wychowania przedszkolnego, wiedzy o społeczeństwie (polityka społeczna, etyka, religia, ekologia), literatury dla dzieci, muzyki, rytmiki, pracy ręcznej, teatru, przyrody. Studenci pochodzący z innych krajów np. z Polski, mają dodatkowe zajęcia z języka, a także odbywają 3-tygodniowe praktyki. Nauczyciel przedszkola pracuje czterdzieści godzin tygodniowo z tym, iż 6 godz. Może poświęcić na przygotowanie się do pracy dydaktycznej poza placówką przedszkola.


Bibliografia:
1. Dziewulak D., Systemy szkolne Unii Europejskiej, W-wa 1997
2. Frątczak J., Pedagogika porównawcza, Bydgoszcz 1993
3. Lewowicki T., Przemiany oświaty, W-wa 1997