Profilaktyka logopedyczna

Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka. Należy pamiętać, że rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo: u jednych szybciej, u innych wolniej lub nieharmonijnie.
A skoro dzieci uczęszczające do przedszkola nie stanowią grupy jednolitej pod względem rozwoju mowy, to są wśród nich takie, które:
• zaczęły mówić wcześnie i wymowa ich od samego początku była prawidłowa;
• zaczęły mówić później (pierwsze wyrazy w wieku 2,0-2,6) ale wymawiają poprawnie poszczególne głoski;
• zaczęły mówić wcześnie, ale ich wymowa przez cały czas była zamazana, niewyraźna, z licznymi zniekształceniami głosek;
• zaczęły mówić późno, a jednocześnie wymawiają wadliwie część lub nawet wszystkie głoski.
Opieką logopedyczną należy objąć wszystkie dzieci przedszkolne, gdyż dzieci w tym wieku mogą mieć jeszcze nieukończony rozwój mowy. Konieczne jest wczesne rozpoznanie istniejących u dziecka problemów komunikacji językowej i zapewnienie właściwej formy profilaktyki, stymulacji oraz terapii. Wczesne rozpoznanie wad wymowy ma decydujące znaczenie dla skuteczności terapii logopedycznej.
Dzieci z wadami wymowy są często narażone na szereg problemów. Niekiedy skarżą się, że koledzy i koleżanki śmieją się z nich, niekiedy nie chcą się z nimi bawić, czasem przedrzeźniają, co bawi inne dzieci w grupie. Dzieci takie czują się gorsze od rówieśników, są mniej pewne siebie, a bywa i tak, że wycofują się z prób komunikacji w grupie - do tego absolutnie nie można dopuścić. Mimo, że mają dobrą pamięć i szybko się uczą, nie są wybierane do recytacji wierszy i nie mają możliwości osiągnięcia takiego sukcesu jak ich rówieśnicy. Wiele tu zależy od podejścia nauczyciela i właściwie prowadzonych pogadanek z dziećmi o kłopotach kolegów w sprawnym porozumiewaniu się. Warto więc rozważyć jaki wiersz (jak długi i z jakim słownictwem) lub jaką rolę w teatrzyku wybrać takiemu dziecku, by dodatkowo nie narażać go na ośmieszenie się wobec grupy, by w nim samym nie budzić lęku przed kolejnymi niepowodzeniami.
Niestety dzieci dotknięte problemami natury logopedycznej (z wadliwą lub słabo rozwiniętą wymową) często nie otrzymują niezbędnej pomocy. Dzieje się tak, ponieważ osoby, od których oczekują wsparcia, czyli rodzice, nauczyciele i wychowawcy sami nie mają dostatecznej wiedzy oraz umiejętności, aby zidentyfikować te problemy w odpowiednim czasie. Taką wczesną opieką otacza dzieci logopeda, o ile zatrudniony jest w przedszkolu w wystarczającym wymiarze godzin. Ale najczęściej logopedzi tylko bywają w przedszkolach, by dokonać badań zwłaszcza w grupie dzieci przygotowywanych do nauki szkolnej. Gdy trudności z wymową zostaną zidentyfikowane w wieku 6 lat dziecka, to także nie ma powodu do nadmiernego niepokoju i nie powinniśmy sądzić, że podejmujemy działania zbyt późno. Niekiedy dzieci w tym okresie bardzo szybko uczą się poprawnej wymowy, ale pod warunkiem, że są naprawdę zaangażowane w terapię, a zalecane ćwiczenia kontynuują w domu pod opieką swoich rodziców. Logopeda pracujący w przedszkolu zajmuje się kształtowaniem mowy dzieci już od najmłodszej grupy (od 3 - latków) w zakresie profilaktyki, diagnozy i terapii.
Do głównych zadań profilaktycznych należy:
• zapobieganie powstawaniu wad i czuwanie nad prawidłowym rozwojem mowy;
• stymulowanie procesu nabywania kompetencji i sprawności warunkujących prawidłowy przebieg komunikacji językowej;
• czuwanie nad rozwojem mowy i doskonalenie jej oraz zapobieganie dysharmonii rozwojowych;
• stymulowanie rozwoju poznawczo - językowego;
• opracowywanie, scenariuszy zajęć zabaw i ćwiczeń rozwijających sprawność językową oraz udostępnianie ich innym nauczycielom;
• prowadzenie ćwiczeń kształtujących prawidłową mowę i doskonalące mowę już ukształtowaną poprzez: ćwiczenia ortofoniczne, słuchowe, rytmiczne, usprawniające narządy mowy i artykulacji, a także dykcji;
• pobudzanie dzieci do aktywności słownej poprzez udział w uroczystościach przedszkolnych, inscenizacjach, konkursach, teatrzykach, montażach słowno -muzycznych w ciągu całego roku;
• przeprowadzanie szkoleniowo - metodycznych rad pedagogicznych, czy zespołów samokształceniowych dla kadry nauczycielskiej na temat rozwoju mowy dziecka i trudności z tym związanych oraz metodyki pracy;
• współpraca z nauczycielkami, zapewnienie doradztwa i pomocy o charakterze terapeutycznym i instruktażowym;
• współpraca z rodzicami w formach: spotkań i pogadanek, gazetki, biuletynu wewnętrznego o tematyce logopedycznej, udostępniania wykazu literatury dotyczącej rozwoju mowy dziecka, bieżącej informacji o postępach dzieci uczestniczących w terapii logopedycznej, umożliwianie rodzicom obserwacji zajęć terapeutycznych, udzielanie porad i wskazówek;
• diagnostyka, czyli rozpoznawanie zakłóceń lub zaburzeń językowych;
• prowadzenie przesiewowych badań dotyczących wymowy dzieci przedszkolnych i udostępnienie wyników badań zainteresowanym;
• indywidualna lub zespołowa terapia logopedyczna, czyli usuwanie, likwidowanie wszelkich zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej i wszelka pomoc w przezwyciężaniu problemów dzieciom mających trudności z mówieniem, rozumieniem, pisaniem i czytaniem;
• objęcie opieką logopedyczną wyznaczonych dzieci i systematyczne działania w zakresie rozwijania komunikacji językowej poprzez usprawniania funkcji mowy i umiejętności wypowiadania się, wyrównywania opóźnień mowy, korygowania wad wymowy, stymulowania rozwoju poznawczo - językowego, oraz usprawniania procesów wzrokowo – ruchowo - słuchowych.
Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym często zastanawiają się, czy ich dziecko mówi poprawnie, czy też rozwój mowy jest opóźniony lub zaburzony. Zadanie intensywnego przygotowania dziecka do szkoły polega między innymi na roztaczaniu troskliwej opieki nad ostatnią fazą kształtowania się mowy, tak aby była ona już dojrzała, gdy dziecko wstąpi w progi szkoły.
W procesie rozwoju mowy dużą rolę odgrywają nauczyciele przedszkola, gdyż to oni podczas swobodnych obserwacji wypowiedzi dziecka są w stanie zwrócić uwagę „zarówno na brzmienie dźwięków, jak i na estetykę układu narządów artykulacyjnych”. I to bez względu na to, czy dziecko wykazuje jakiekolwiek dysfunkcje językowe, czy też nie. Zdaniem I. Styczek „nauczanie języka (...) należy w zasadzie do nauczycieli, a nie do logopedy”, ponieważ to właśnie okres przedszkolny jest czasem koniecznym do szczególnie intensywnej pracy skierowanej na rozwój sprawności mowy u dzieci.
Zapobieganie i korekcja wad wymowy, to również w prostej zależności zapobieganie ewentualnym trudnościom czy niepowodzeniom szkolnym, bowiem dosyć często zdarza się, że dziecko źle mówiące popełnia błędy w pisaniu, a gdy słabo czyta, może mieć trudności w rozumieniu tekstów lub przejawiać zahamowania w spontanicznym wypowiadaniu się.
Mowa jest głównym środkiem porozumiewania się między ludźmi, a prawidłowy jej rozwój stanowi podstawę kształtowania się osobowości dziecka. Jeśli więc proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, to dziecko prawidłowo formułuje swoje myśli, jego wymowa jest zrozumiała nie tylko dla najbliższych, ale i dla obcych osób, sukcesywnie rozwija słownictwo i rozumienie pojęć abstrakcyjnych, prawidłowo stosuje formy gramatyczne. W rozwoju mowy ogromną rolę spełnia środowisko w jakim się dziecko wychowuje, a codzienny kontakt z rodziną i rówieśnikami dostarcza nowych doświadczeń i pozwala nabywać wielu nowych umiejętności językowych. Jeśli więc niepokoi nas zbyt wolny rozwój mowy, niskie kompetencje dziecka w porozumiewaniu się z otoczeniem, mała sprawność w wypowiadaniu słów czy zdań - warto udać się po poradę do logopedy, by możliwie jak najwcześniej pomóc dziecku, nim doświadczy ono negatywnych dla siebie sytuacji, których można uniknąć.

Bibliografia
1. Balejko A., Uczymy się ojczystej mowy, Wydawnictwo Logopedyczne, Białystok 1994
2. Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978
3. Demelowa G., Elementy logopedii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979
4. Emiluta - Rozya D., Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym, Wydawnictwo CMPPP, Warszawa 2006
5. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1999
6. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2003
7. Grabias S., Mowa i jej zaburzenia, Fonologia T. X, Warszawa – Lublin 1997
8. Grabias S., Zaburzenia mowy. Mowa, teoria, praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej, Lublin 2001
9. Jastrzębowska G., Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1998
10. Kaczmarek L., Kształtowanie się mowy dziecka, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1953
11. Kaczmarek L., Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1988
12. Kania S. T., Szkice logopedyczne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982
13. Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002
14. Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1981
15. Sawa B., Dzieci z zaburzeniami mowy, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1990
16. Skorek E. M., Z logopedią na ty: podręczny słownik logopedyczny, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005
17. Skorek E., M., Oblicza wad wymowy, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2001