System edukacji w Polsce i Japonii - porównanie

System edukacji to normy i zasady obowiązujące w szkolnictwie, regulowany jest prawami ustalonymi przez rząd danego państwa. Jest to wielki kompleks instytucji, jak pisze J. Szczepański „zbiorowości społecznych, urządzeń, organizacji, wyposażenia materialnego, a także idei i systemów wartości służących przekazywaniu „oświecenia”, czyli wiedzy o świecie, ludziach i wartościach, członkom społeczeństwa, przede wszystkim dzieciom i młodzieży”. System edukacji powinien być w państwie jednym z najważniejszych czynników kształtujących społeczeństwo. System to odpowiednio opracowane programy szkolne, zasady, przepisy i regulacje prawne, oraz odpowiednie zaplecze naukowe jak budynki szkolne, boiska, nowe technologie, a przede wszystkim kierunkowo i profesjonalnie wykształcona kadra pedagogiczna odpowiedzialna za naukę, i w końcu organizacje tą kadrę wspomagające, pozarządowe, propagujące naukę, oraz rządowe, całym systemem odpowiednio i profesjonalnie zarządzające i finansujące go. Przemiany zachodzące w sferze edukacji dokonują się pod wpływem ogólnych przekształceń społecznych oraz w trakcie całościowego reformowania systemów oświaty.
Podjęta w mojej pracy problematyka mieści się w szerokim nurcie badań porównawczych. Inspirowane są one potrzebą wiedzy o tym, jak funkcjonują obce systemy edukacji oraz prawidłowościami sformułowanymi między innymi przez F. Schneidera, który był przedstawicielem nurtu humanistycznego. Czynnikami kształtującymi pedagogikę porównawczą w poszczególnych krajach według niego są „siły napędowe” , do których zalicza warunki geograficzne, kulturę, religię i politykę. Z punktu widzenia metodologii badań komparatystycznych porównywanie całych systemów jest niemożliwe do zrealizowania, a jedynie można wybierać pewne aspekty do celów porównawczych. Trudności te nie wynikają z metodologii badań, ale „różnic w społecznej kulturze i układzie znaczenia pozycji społecznych”. Do potrzeb niniejszego opracowania analizą objęłam system edukacyjny w Polsce i Japonii według następującego kryterium porównawczego: cele oświaty, organ państwowy zarządzający oświatą, struktura oświaty, liczebność klas, czas trwania roku szkolnego, kwalifikacje nauczycieli.
W Polsce celem oświaty jest podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, kształcenie do uznania ogólnoludzkich wartości, duchowy, moralny, umysłowy i fizyczny rozwój dzieci i młodzieży, wyrównanie szans oświatowych oraz przygotowanie do uczestnictwa w życiu społecznym i kulturalnym w warunkach pokoju i solidarności. Głównym zaś przesłaniem edukacji Japonii jest wydanie odpowiedzialnych obywateli, walczących o pokój i demokrację oraz przestrzegających praw człowieka i zachowujących tolerancję religijną.
System edukacji w Polsce jest centralnie zarządzany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Obecne szkolnictwo japońskie jest zdecentralizowane; funkcjonują trzy poziomy administracji rządowej: krajowy, prefekturalny i miejski – z których każdy ma inny zakres odpowiedzialności, finansowania i nadzoru oświatowego. Na szczycie tej hierarchii stoi Ministerstwo Edukacji, Nauki, Sportu i Kultury.
Pierwszym szczeblem systemu oświaty jest edukacja przedszkolna, która w Polsce rozpoczyna się w wieku 3 lat. Uczęszczanie do przedszkola dzieci 3-4-letnich jest dobrowolne. Decyzję w tej sprawie podejmują rodzice. Kształcenie obowiązkowe (od 6 do 16 roku życia) trwa dziesięć lat i obejmuje rok obowiązkowej edukacji przedszkolnej oraz sześć lat szkoły podstawowej i trzy lata gimnazjum (szkoła średnia I stopnia). Od 2014 roku obowiązek szkolny będzie obejmował dzieci 5 – letnie, w związku z tym kształcenie obowiązkowe będzie trwało jedenaście lat. Obowiązek nauki trwa do osiemnastego roku życia i obejmuje kształcenie w pełnym lub niepełnym wymiarze, w formach szkolnych lub pozaszkolnych. Kolejnym etapem w edukacji są szkoły ponadgimnazjalne. Istnieją następujące rodzaje tych szkół: zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata; trzyletnie licea ogólnokształcące; trzyletnie licea profilowane kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego; czteroletnie technika; dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące; trzyletnie technika uzupełniające; szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku; trzyletnie szkoły specjalne. Studia wyższe pierwszego stopnia trwają 3, 3,5 lub 4 lata, natomiast studia jednolite trwają od 5 do 6 lat w zależności od wybranego kierunku.
Współczesny japoński system edukacji oparty jest na sześcioklasowej szkole podstawowej. Jej dalszym ciągiem jest 3-letnia niższa szkoła średnia, po czym następuje 3-letnia wyższa szkoła średnia, nad którą znajduje się obszar szkolnictwa wyższego. Obowiązek szkolny jest dziewięcioletni (sześcioletnia szkoła podstawowa i trzyletnia niższa szkoła średnia). Wyższa szkoła posiada dwa zasadnicze rozwidlenia: trzyletnie i czteroletnie. System edukacyjny w Japonii, składa się z pięciu etapów: przedszkola – obejmującego dzieci w wieku od 3 do 6 lat; szkoły podstawowej – od 6 do 12 roku życia; szkoły niższego stopnia od 12 do 15 roku życia; szkoły wyższego stopnia – od 15 do 18 roku życia oraz szkoły wyższej. Uniwersytety są na szczycie hierarchii szkolnictwa wyższego w Japonii, oferując czteroletni program studiów. Mimo, iż większość uniwersytetów stanowią uczelnie prywatne, młodzież woli jednak najbardziej szanowane uniwersytety państwowe. Japońskie społeczeństwo należy do społeczeństwa, które dba o zdobycie wykształcenia na możliwie najwyższym poziomie. Edukacja od 6 do 15 roku życia jest obowiązkowa, ale prawie 95% młodzieży uczy się dalej. Wiele z japońskich dzieci zaczyna naukę wcześniej w wieku 3 lub 4 lat, kiedy idą do przedszkola. Prawie wszyscy uczą się dłużej, kończąc szkołę w wieku 18 lat a 1/3 idzie do szkoły wyższej.
Przepisy w Polsce nie określają norm dotyczących wielkości klas, choć w klasach 1-3 szkoły podstawowej zaleca się, by liczba dzieci w klasie nie przekraczała 26. Podstawowym kryterium podziału uczniów na klasy jest wiek. Rok szkolny trwa 10 miesięcy od września do czerwca a letnie wakacje - 2 miesiące. Święta państwowe, ferie zimowe są także dniami wolnymi od zajęć.
Klasy w japońskich szkołach podstawowych są dość liczne – obejmują średnio trzydzieścioro uczniów, dlatego też dzieci najczęściej pracują w małych grupach. Rok szkolny zaczyna się w kwietniu a kończy się w marcu. Letnie wakacje trwają około 1,5 miesiąca. Do szkoły nie chodzi się także w święta państwowe. Oprócz tego dzieci mają wolne dwa tygodnie w okresie noworocznym i dwa tygodnie na wiosnę na koniec roku szkolnego.
Nauczycielem w polskim systemie oświaty powinien być odpowiednio przygotowany specjalista w danej dziedzinie nauki, obowiązkowo posiadający odpowiednie przygotowanie pedagogiczne i posiadać praktykę w umiejętnym przekazywaniu wiedzy oraz nauczać w sposób zrozumiały i przystępny człowiekowi zgodnie z jego możliwościami biopsychosocjofizycznymi. Nauczyciele muszą posiadać wyższe wykształcenie, rodzaj wymaganych studiów zależy od poziomu nauczania. Podnosząc kwalifikacje przechodzą przez kolejne stopnie awansu zawodowego i mają status urzędników państwowych.
Wykształcenie wyższe jest konieczne, aby nauczyciel w Japonii miał należny prestiż w społeczeństwie, a ponadto był dobrze przygotowany do pracy wymagającej wyższych kwalifikacji. Kształcenie nauczycieli w japońskim systemie odbywa się w różnych typach szkól, a mianowicie, ci którzy zamierzają pracować na niższych szczeblach edukacji studiują w wyższych szkołach pedagogicznych, uniwersytetach i kolegiach. Pracujący w wyższych klasach szkół średnich – kształcą się tylko na uniwersytecie, zaś nauczyciele z doktoratem i magistrem mają szczególne przywileje. Nauczyciel szkoły podstawowej może uczyć wszystkich przedmiotów a w szkole średniej uczy tylko wybranych przedmiotów. Tylko nauczyciele szkół publicznych mają status urzędników państwowych. Nauczyciele posiadają w większości czteroletnie wykształcenie wyższe.
Porównywanie systemu edukacji w Japonii do systemu polskiego pozwala dostrzec zarówno podobieństwa, jak i różnice. W analizowanych systemach wskazuje się na konieczność zapewnienia dzieciom i młodzieży wszechstronnego rozwoju umysłowego, społeczno – moralnego, estetycznego i fizycznego. Podobieństwa krajów dotyczą także wieku dzieci objętych nauką oraz niektórych kwestii organizacyjnych, jak również kwalifikacji nauczycieli i organów państwowych zarządzających oświatą. Różnice występują w zakresie podziału placówek edukacyjnych, liczebności klas oraz okresu wakacyjnego. Poznanie systemu edukacji w innym kraju, zdaniem R. Pachocińskiego, „umożliwia ocenę stanu wychowania i edukacji we własnym kraju”.
Przedstawiona przeze mnie analiza porównawcza systemów edukacji Polski i Japonii jest zaledwie próbą naświetlenia podjętego problemu. Niemniej może stać się inspiracją do dalszych ujęć porównawczych dotyczących edukacji i wychowania.


Literatura:
1. Kiuchi Y., Prywatne szkolnictwo wyższe w Japonii – dawniej i dziś, Kultura i Edukacja 1886, nr 1(15).
2. Pachociński R., Pedagogika porównawcza, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2007
3. Szczepański J., Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty, WSiP, Warszawa 1989
4. http://www.japan.xmc.pl/name-News-article-sid-3.html