Wartości w życiu człowieka

„...Wartości człowieka stanowią jego czyny, dzięki którym
może on dążyć do wewnętrznej doskonałości...”

Dorota Luber

Pojęcie „wartość” stanowi podstawową kategorię aksjologii czyli nauki o wartościach i oznacza „to wszystko, co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania, co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich". Wartości nadają kształt życiu człowieka a jego egzystencji głębszy sens. Określają też styl życia człowieka, ponieważ są głębiej niż opinie, poglądy i postawy osadzone w jego osobowości. Wartości odgrywają istotną funkcję w procesie indywidualnego i społecznego rozwoju człowieka. Są bowiem czymś idealnym, bo istnieją poza czasem i przestrzenią, czymś co budzi tęsknotę, pożądanie i czymś, co staje się celem w życiu człowieka. Wartości posiadają szczególną atrakcyjność, domagającą się ich realizacji. Wyklucza ona możliwość obojętnego zachowania się człowieka wobec nich. Szczególnie najwyższe wartości są atrakcyjne na tyle, że konieczność ich realizacji narzuca się w sposób nie budzący wątpliwości. Realizacja wartości stanowi bardzo ważny czynnik regulacji postępowania człowieka ponieważ ukierunkowuje jego działania. Roman Ingarden uważa, że "działanie byłoby bezsensowne i bezcelowe, gdyby się w nim nie liczyć z wartościami, nie uwzględniać ich istnienia".
Miłość, wolność, prawda i odpowiedzialność – to podstawowe wartości, które powinny wyznaczać każdemu człowiekowi moralną drogę przez życie, a stosowanie się do tych wartości powinno dawać mu satysfakcję i poczucie spełnienia.
Wolność, którą Jan Paweł II rozpatruje w kontekście „daru” – „a jako dar jest też wartością człowieka” jest nieodzowna dla istnienia człowieczeństwa. Wolność stanowi wartość, która „jawi się jako niezbędna do tego, by człowiek mógł siebie tworzyć jako osobę moralną”. Wolność to nic innego jak właściwość człowieka, a jednocześnie to przedmiot jego woli . To wartością niezbędną by móc w pełni żyć, by móc być wyzwolonym człowiekiem. Dzięki wolność człowiek może być szczęśliwy, może czuć się i być sobą. Wolność jest „wartością podstawową w życiu człowieka, żyje on w pełni jedynie wówczas, gdy doświadcza wolności, bo tylko poprzez dokonanie wyboru człowiek decyduje o sobie samym i swoim życiu”. Wolność, jak mówił Ojciec Święty „stale trzeba zdobywać, nie można jej tylko posiadać”. Ta wartość pozwala na bycie w pełni świadomym własnego człowieczeństwa . Tylko człowiek wolny może dokonywać wyborów, kierować własnym życiem, wybierać między dobrem a złem, czyli staje się odpowiedzialny za „własną wartość moralną”. Wybór wolności w prawdzie jest wyborem odpowiedzialnej wolności oraz gotowości podjęcia konsekwencji własnych wyborów.
Inną wartością bardzo ważną w życiu człowieka jest prawda. „Pierwszym dobrem wolności jest prawda. Dopiero prawda wyzwala. (...) Nie ma wolności w wyzwoleniu od wartości prawdy”. Prawo do prawdy stanowi naturalną potrzebę człowieka, do której zaspokojenia dąży. Wolność stanowi nieodzowny klimat dla poszukiwania prawdy, zaś prawda warunkuje wzrastanie człowieka w wewnętrznej wolności. W życiu człowieka fundamentalną rolę spełnia prawda, prawda o człowieku w jego tożsamości i jego wartościach w ich zhierarchizowaniu oraz jego powinności względem tak zhierarchizowanych wartości. Wierność tej prawdzie ze strony człowieka rzeczywiście czyni go wolnym, mimo czasami zewnętrznego zniewolenia i leży u źródła jego stawania się w człowieczeństwie i w jego szczęśliwości. Każda zaś zdrada tej prawdy z jego strony, mimo pozoru wolności, staje u źródła jego zniewolenia, hamując jego rozwój i wprowadzając w jego egzystencję spustoszenie.
Wolność jest nieodłącznie związana z odpowiedzialnością człowieka, czyli zdolnością przyjmowania konsekwencji swoich czynów i działań. Odpowiedzialność nie jest ograniczeniem wolności, ale uzupełnieniem niezbędnym dla jej prawidłowego funkcjonowania elementem. Odpowiedzialność rodzi się z poczucia wartości każdego człowieka i jest wyrazem troski o zachowanie jego godności. Według Karola Wojtyły człowiek jest odpowiedzialny za siebie, „jest odpowiedzialny za to, że jest dobry lub zły jako człowiek”. Odpowiedzialność zatem „wzywa człowieka do formowania własnego sumienia, będącego wskaźnikiem odkrywania dobra”. Wartość ta ma swoją kontynuację w odpowiedzialności za drugiego człowieka bowiem ten kto może stanowić o sobie, może również stać się „darem dla innych”.
Z wolnością i odpowiedzialnością wiąże się kolejna wartość czyli miłość. To ona ukierunkowuje wolność człowieka i pozwala zaistnieć odpowiedzialności. Wartość, jaką jest miłość „należy do szerokiego świata uczuć człowieka”
Miłość zdaniem Ojca Świętego, zwrócona jest zawsze „na prawdziwe dobro osoby i troskę o nie”. Dzisiejszy świat nie analizuje, nie czci wartości jaką jest miłość, zaś opiera się na szeroko rozumianym motywie seksualnym, który jest mocno rozpropagowany przez media. Miłość pozostaje w cieniu nagłośnionego seksu. Młodzi ludzie nie wiedzą co to bezinteresowna, prawdziwa miłość, bo świat, który ich otacza głosi jedynie o zaspokajaniu pożądań seksualnych, do których zupełnie zbędne jest uczucie miłości . A przecież „miłość otwiera na drugiego człowieka, stając się tym samym podstawą ludzkich relacji”. Człowiek nie może żyć bez miłości, ponieważ to ona nadaje sens ludzkiej egzystencji. Najpierw sam musi doświadczyć tego uczucia, aby móc naprawdę kochać innych i tylko w taki sposób rodzi się miłość rodzinna. Jak powiedział Jan Paweł II „miłość, która przebacza, choć nie zapomina, która jest wrażliwa na niedolę innych, nie szuka swego ale pragnie dobra dla drugich (...) Człowiek jest powołany do budowania cywilizacji miłości. (...) Bez miłości nie ma przyszłości człowieka i narodu”. Uczucie to wyraża się w postaci miłości rodzicielskiej, oblubieńczej, przyjaźni, życzliwości. Jan Paweł II wskazuje, że miłość jest „zawsze jakąś międzyosobową syntezą i synchronizacją upodobań, pożądań i życzliwości” . Miłość jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka, cechuje ją bowiem bezinteresowność, dążność do wzajemności a ponadto pozwala budować więź międzyludzką, która jest bardzo znacząca dla prawidłowego rozwoju jednostki.
Wartości mogą być odwzorowywane, kopiowane. Aby tak się stało, wcześniej muszą zostać odkryte i rozpoznane, a człowiek, który to czyni, musi dysponować odpowiednimi umiejętnościami i możliwościami niezbędnymi do tego, by daną wartość „skopiować”. Rozróżnienie tego, co jest właściwe, a co nie jest właściwe, jest długim procesem, który obejmuje lata od wczesnego dzieciństwa aż po osiągnięcie dorosłości. To, w jaki sposób proces ten będzie przebiegał, jakim wartościom w życiu człowieka dorosłego będzie hołdował młody człowiek, zależy w dużym stopniu od osób dorosłych.
We współczesnym świecie, w którym istnieje mnóstwo sprzecznych ze sobą idei i światopoglądów, młodzi ludzie szczególnie potrzebują wartości, aby życie ich i innych ludzi nie straciło ludzkiego charakteru. Przekazywanie młodzieży wartości wynikających z godności człowieka jest skarbem nieodzownym do prawidłowego współżycia w społeczeństwie, do kształtowania szacunku dla samego siebie oraz innych ludzi.
Postępując zgodnie z wartościami takimi jak prawda, miłość, wolność oraz odpowiedzialność człowiek zdaje się stopniowo odnajdywać i realizować swoje człowieczeństwo. Według Władysława Stróżewskiego „idea człowieczeństwa zakłada (...), że człowiek jest bytem stojącym wobec wartości i na realizację tych wartości niejako skazanym - jeśli tylko naprawdę chce być człowiekiem".


Bibliografia:
1. Górny J., VII Pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny, Bóg jest miłością, Olsztyn 1999
2. Ingarden R., Książeczka o człowieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975
3. Jan Paweł II, Musicie od siebie wymagać, Poznań 1984
4. Luber D., Antropologia daru Małżeństwo – Rodzina – Wychowanie, Wydawnictwo Uczelniane GWSP im. Kardynała Augusta Hlonda , Mysłowice 2008
5. Luber D., Pedagogia VII Pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny na tle wybranych idei Jego życia i posługi, Wydawnictwo Uczelniane GWSP im. Kardynała Augusta Hlonda, Mysłowice 2003
6. Stróżewski W., Filozofia wartości, Wydawnictwo Znak nr 4
7. Śliwerski B., Kontestacje pedagogiczne, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1993
8. Tischner J., Myślenie według wartości, Wydawnictwo Znak, Kraków 1982
9. Wojtyła K., Człowiek w polu odpowiedzialności, Rzym – Lublin 1991
10. Wojtyła K., Miłość i odpowiedzialność, Lublin 1986