Edukacja osób dorosłych

Edukacja dorosłych ma kilka charakterystycznych dla niej właściwości. Jedną z najszybciej zauważalnych jest realizowanie jej przez wielu organizatorów, najczęstszymi organizatorami są władze państwowe, samorząd terytorialny, stowarzyszenia społeczne, zakłady pracy, fundacje, osoby prywatne i inne.
Kolejną cechą edukacji dorosłych jest organizowanie jej w różnych środowiskach z uwagi wiek człowieka dorosłego, to jest to edukacja w środowisku ludzi młodych, przedstawicieli pokolenia średniego oraz kategorii wiekowej seniorów. Mogą być nimi także różnej wielkości grupy celowe: załogi zakładów pracy, zrzeszenia zawodowe i związkowe, struktury spółdzielcze, stowarzyszenia społeczne, natomiast w kategorii terytorialnej są to grupy środowiska lokalnego, regionalne i ponadlokalne33.
Następną cechą edukacji dorosłych jest wielość form. Współcześnie ludzie dorośli mogą być edukowani w szkołach dla pracujących, na kursach, w uczelniach wszechnicowych, w czasie wykonywania pracy zawodowej, poprzez środki masowego przekazu, a także poprzez różne formy samokształcenia. Do ważnych form tej edukacji należy uczenie się przez własną twórczość.
Wielopoziomowość jest kolejną ważną cechą edukacji dorosłych i wyraża się ona w istnieniu, biorąc pod uwagę zarówno jakość merytoryczną jak i metodyczną, kilku poziomów kształcenia, zdecydowanie większej ilości niż w przypadku kształcenia dzieci i młodzieży. Kształceniu dzieci i młodzieży wyodrębnia trzy główne poziomy: elementarny, średni i wyższy, a w kształceniu dorosłych, oprócz tych trzech poziomów istnieją jeszcze następne poziomy kształcenia - do najwyższego włącznie - przeznaczone dla specjalistów wysokiej klasy. W tym obszarze kształcenia wyodrębnić - oczywiście umownie - można poziomy: podyplomowy, doktorski, habilitacyjny a nawet profesorski i znacznie wyższy.
Ważną cechą współczesnej edukacji dorosłych jest też wielowariantowość, polegająca na tworzeniu dużej ilości wersji poszczególnych form edukacyjnych i powstają one z myślą o stworzeniu dla potencjalnych uczestników najlepszej, optymalnie dostosowanej do ich możliwości czasowych i umysłowych, ofert edukacyjnych.
Otwartość cechuje także edukację dorosłych, która charakteryzuje się dwiema głównymi cechami. Pierwsza polega na związku tej edukacji z innymi systemami życia społecznego, którego stanowi ona kontynuację. Może być również związana z systemem szeroko pojętej pracy i systemem codziennego życia różnych środowisk społecznych w tym wypadku otwartość wyraża się w możliwości nawiązania do konkretnych elementów życia społecznego poprzez reagowanie na ujawniane w nich potrzeby edukacyjne oraz dobór najlepszej organizacji i metodyki do zaspokojenia tych potrzeb. Druga jej cecha wyraża się w likwidacji wszelkich granic zamykających chętnym dostęp do dalszego kształcenia się i taka edukacja powinna być stałym doskonaleniem zasobów umysłowych i moralnych każdego zainteresowanego nią człowieka dorosłego, na miarę jego obiektywnych możliwości.

Funkcje oświaty dla dorosłych

Mówiąc o edukacji osób dorosłych, możemy wymienić dwa znaczenia tej edukacji, z jednej strony jest to całokształt nieformalnych i formalnych procesów kształcenia, będących przedłużeniem lub uzupełnieniem wykształcenia zdobytego w szkole, a z drugiej, to szeroko pojęte kształcenie praktyczne, dzięki któremu osoby dorosłe zawdzięczają rozwijanie swoich umiejętności, zdobywanie wiedzy, doskonalenie zawodowych kwalifikacji czy nabywanie nowych umiejętności i wzbogacanie osobistego życia.
Możemy wymienić dwie zasadnicze funkcje oświaty dorosłych, jest to funkcja zasadnicza i właściwa. Zasadnicza polega na przekazywaniu ludziom dorosłym treści i kształtowaniu umiejętności, sił umysłowych, dyspozycji, czy cech charakteru, które nie zostały przez nich zdobyte podczas obowiązkowego trybu nauczania w szkole. Druga funkcja, czyli właściwa, która polega z jednej strony na stałym uzupełnianiu i aktualizowaniu wiedzy oraz umiejętności osób dorosłych w różnych dziedzinach, w zakresie nie objętym programem szkolnym, które są konieczne do spełniania właściwych obowiązków społecznych i zawodowych. Z drugiej strony polegająca na dalszym doskonaleniu osób uczących się oraz kształtowaniu postaw społecznych adekwatnych do już obowiązujących bądź zmieniających się potrzeb edukacyjnych oraz aktywności zawodowej, społecznej czy rodzinnej.

Podział kształcenia

Należy tutaj przytoczyć definicję andragogiki według T. Wujka, która mówi, że andragogika to nauka obejmująca szeroki krąg faktów i zjawisk wiążących się z formalnym i nieformalnym kształceniem młodzieży pracującej i osób dorosłych w systemie szkolnictwa dla pracujących, instytucjach kulturalno – oświatowych, placówkach pozaszkolnych nieinstytucjonalnej edukacji ustawicznej dorosłych. Bazując na tej definicji W. Okoń podzielił edukację osób dorosłych jako kształcenie formalne, nieformalne i incydentalne.
Kształcenie formalne to system oparty na stałych pod względem czasu i treści nauki formach, prowadzący od nauczania początkowego do uniwersytetu i włączający - obok kursów wykształcenia ogólnego - wiele programów specjalnych oraz instytucji stacjonarnego kształcenia technicznego i zawodowego.
Kształcenie nieformalne definiuje jako świadomą oraz zorganizowaną działalność kształcąco-wychowującą prowadzoną poza ustanowionym formalnym systemem szkolnym, umożliwiającą określonej grupie uczestników osiągnięcie założonych celów kształcenia Incydentalne kształcenie to trwający przez całe życie niezorganizowany i niesystematyczny proces nabywania przez każdego człowieka wiadomości, sprawności, przekonań i postaw na podstawie codziennego doświadczenia oraz wpływów wychowawczych otoczenia.

Kształcenie ustawiczne

Termin kształcenie ustawiczne oznacza stan uczenia się, który trwa od narodzin człowieka do kresu jego istnienia i jest procesem dynamicznym i nieprzerwanym. Początkowo utożsamiano je z praktyką kształcenia dorosłych a nawet dokształcania i doskonalenia zawodowego pracujących, ale z czasem teoretycy tej problematyki i praktycy oświaty uznali, że przez to pojęcie trzeba rozumieć nie jeden element edukacji, zwłaszcza pozaszkolny, ale wszystkie formy kształcenia realizowane w ciągu życia i podporządkowane zasadzie ustawiczności.
Koncepcja tego kształcenia stawia w centrum swego zainteresowania człowieka i jego działalność rozwojową, kreatywną, trwającą tak długo, jak długo jest w stanie być aktywnym uczestnikiem życia społecznego oraz wskazuje także jednoznacznie na konieczność stwarzania człowiekowi optymalnych warunków do całożyciowej edukacji, prowadzącej do wysokiego poziomu ogólnego i zawodowego rozwoju. Koncepcja kształcenia ustawicznego jest wizją ogarniającą życie jednostek, próbą pogodzenia pracy z edukacją, sposobem połączenia spraw rozwiązywanych na co dzień z kreatywnym rozwojem człowieka. Konsekwencją idei kształcenia ustawicznego jest przewartościowanie dotychczasowej koncepcji edukacji. Odrzucone jest ujęcie kształcenia jako instrumentu przygotowania człowieka do wykonywania określonego zawodu na rzecz przygotowania go do życia w zmiennej cywilizacji i do dalszego kształcenia. Formy kształcenia ustawicznego, które obecnie dominują w systemie oświaty dorosłych to:
• formy szkolne: szkoły podstawowe, niepełne szkoły średnie, szkoły średnie, policealne studia zawodowe, szkoły wyższe- dla dorosłych, a także upowszechnienie od lat siedemdziesiątych studia podyplomowe i specjalistyczne.
• formy pozaszkolne: uniwersytety, trzeciego wieku, studia oświatowe oraz kursy zawodowe i problemowe, jak również odczyty, spotkania autorskie, spotkania hobbystyczne i inne formy.
Wymienione wyżej formy powinny gwarantować dochodzenie do elastycznego i drożnego systemu ustawicznego, jednak ten system funkcjonuje na zasadzie odpłatności kształconych lub ponoszenia kosztów kształcenia przez organizatora. Ważna jest także przebudowa świadomości społecznej, że kwalifikacje są warunkiem skutecznego działania, ale są również towarem na rynku pracy oraz wzbudzenie przekonania, że kształcenie ustawiczne jest warunkiem koniecznym do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie narodowym a także światowym, wynikającym z rozwoju ekonomicznego, gospodarczego i społecznego. Upraszczając możemy wymienić trzy funkcje kształcenia ustawicznego, mianowicie :
• kompensacyjna, czyli uzupełnianie wykształcenia,
• adaptacyjna, przystosowanie się ludzi dorosłych, do ciągle zmieniających się warunków ekonomicznych i społecznych,
• renowacyjna, czyli odnawianie się kwalifikacji.


Bibliografia:
T. Aleksander: Andragogika, Wyd. Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB, Radom-Kraków, 2009
W. Okoń: Słownik pedagogiczny, Wyd. PWN, Warszawa, 1984
Z. Wiatrowski: Podstawy pedagogiki pracy, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Bydgoszcz, 2000