"Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi" - słów kilka o dziecku zdolnym

„Tylko wtedy traktujemy dzieci w sposób
demokratyczny i zgodny z naturą równości, gdy
zapewniamy każdemu dziecku optymalne warunki
rozwoju, stosowne do jego możliwości.”

J. L. French

W ostatnich latach zainteresowanie dzieckiem zdolnym jest o wiele większe niż kiedykolwiek. Wynika to z ogromnego zapotrzebowania społeczeństwa na ludzi
o wybitnych zdolnościach, aktywnych, twórczych, o nieprzeciętnym sposobie myślenia. Wiele państw stwarza jednostkom uzdolnionym coraz lepsze warunki ich rozwoju. Również w naszym kraju powinniśmy prowadzić pracę z dziećmi zdolnymi już od najmłodszych lat.
W związku z zapotrzebowaniem i polityką państwa już od kilku lat prowadzone jest obowiązkowe, bezpłatne udzielanie pomocy psychologiczno – pedagogicznej również dzieciom zdolnym. Obecnie pomoc taka udzielana jest na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Liczba dzieci zdolnych stale wzrasta, stąd też zainspirował mnie ten fakt i postanowiłam temat ten przybliżyć innym.
Dzieciom zdolnym powinno się stworzyć jak najlepsze warunki, możliwości rozwijania swych różnorodnych zdolności. Pracując dodatkowo z dzieckiem zdolnym umożliwiamy mu jeszcze lepszy rozwój jego zainteresowań, zamiłować i pasji. Jeśli w porę nie dostrzeżemy, nie docenimy i nie ukierunkujemy jego zdolności, to będą się one rozwijać, ale może również nastąpić regres.

Co to znaczy „zdolne i utalentowane”?

W języku potocznym słowa „zdolne” i „utalentowane” używane są zamiennie.
W niektórych systemach kształcenia stosuje się definicje bardziej szczegółowe
i używa terminu „zdolny” dla określenia dziecka o wyjątkowych zdolnościach w wielu dziedzinach, podczas gdy „utalentowany” odnosi się do dziecka wykazującego szczególne predyspozycje w jednym lub dwóch spokrewnionych ze sobą kierunkach. Dziecko uzdolnione zatem może wykazywać wyjątkowe możliwości w wielu przedmiotach – np. w matematyce, językach, naukach przyrodniczych i sporcie – podczas gdy dziecko utalentowane może być mocne w języku, plastyce czy sporcie, ale nie we wszystkim.
Każde dziecko przychodząc na świat jest wyjątkowe i każde przynosi ze sobą bagaż możliwości, miedzy innymi i zdolności. Wielu badaczy tematu uważa,
że tyle samo jest różnych zdolności ile jest rodzajów aktywności człowieka, znaczy to, że każdy człowiek powinien rozwijać zdolności na maksymalnym dla siebie poziomie.

Zdolności człowieka możemy podzielić na trzy rodzaje: kierunkowe, ogólne i twórcze.
• Zdolności kierunkowe to te, które wiążą się z określona sfera aktywności: zdolności plastyczne, muzyczne, taneczne. Zdolności te obserwujemy u małych dzieci.
• Zdolności ogólne to te, które pozwalają uczyć się w zakresie wiedzy teoretycznej. Dzieci o takich zdolnościach wykazują lepszą pamięć, dużo wcześniej niż rówieśnicy chodzą, mówią, czytają a także posiadają umiejętność posługiwania się wcześniej opanowanym materiałem.
• Zdolności twórcze przejawiają się w umiejętności tworzenia rzeczy nowych. Większość czynności małych dzieci ma charakter twórczy, przy czym aktywność owa jest twórczością subiektywną.

Zagadnienie zdolności jest nierozerwalnie związane z różnicami indywidualnymi między ludźmi w zakresie ich osiągnięć. Słownik pedagogiczny podaje, że zdolności, to "te właściwości psychiki człowieka, które warunkują możliwości skutecznej działalności w określonych dziedzinach, przy wykonywaniu pewnych działań." Zatem zdolności stanowią układ warunków wewnętrznych jednostki, właściwość różniącą jednego człowieka od drugiego w poziomie osiągnięć, łatwość i szybkość odbierania i przetwarzania informacji o otaczającym świecie.
T. Lewowicki uważa, że dzieci zdolne posiadają:
• wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji;
• wysoki poziom zdolności specjalnych, uzdolnień;
• wysokie osiągnięcia lub możliwość takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzinach;
• osiągnięcia oryginalne i twórcze, lub możliwość takich osiągnięć.

Zatem zdolności, to te różnice indywidualne, które sprawiają, że przy danym zasobie wiedzy, praktyki i takich samych warunkach zewnętrznych oraz równej motywacji jedne dzieci sprawniej niż inne wykonują dane czynności, a także szybciej uczą się nowych rzeczy. Dziecko zdolne posiada umiejętność dostrzegania problemów i przystępuje do rozwiązywania ich w sposób najbardziej logiczny i skuteczny. Oprócz zdolności kierunkowych możemy także zaobserwować u małych dzieci zdolności przywódcze, dzieci takie mają ogromny autorytet, posłuch wśród rówieśników. Stają się wzorem dla innych dzieci. Ale bywa i tak że dziecko zdolne nie zawsze dobrze funkcjonuje w grupie rówieśniczej bywa iż jest odizolowane od grupy.
Podsumowując można stwierdzić iż najbardziej widoczną różnicą charakteryzującą dzieci zdolne od pozostałych jest: łatwość skupiania się przez dłuższy czas nad danym problemem a także pewna skłonność do introwersji, zdolności przywódcze, zdolność do wytężonej pracy, wytrwałość w uczeniu się, pewność siebie i wysoka samoocena, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, wysoki stopień rozumienia treści i dostrzegania zależności między jej elementami, duża ciekawość, szerokie zainteresowanie, duża zdolność obserwacji, bogaty słownik, uzdolnienia matematyczne, muzyczne, plastyczne, umiejętność wczesnego czytania i pisania, zdolności analizowania i syntetyzowania, łatwość zapamiętywania i odtwarzania danego materiału, zdolność skojarzeń, dążenie do odkryć a także zdolności literackie, teatralne.
Powinniśmy jednak pamiętać, że nawet bardzo zdolne dziecko jest przede wszystkim dzieckiem i potrzebuje dużo czasu i przestrzeni, aby rozwinąć się jako osoba. Pamiętajmy także, iż dzieci muszą się doskonalić nie tylko intelektualnie, społecznie, ale i emocjonalnie. Musimy również pozwolić dzieciom zdolnym popełniać błędy by mogły także na nich się uczyć.

Jak rozpoznać dziecko zdolne?

Najważniejsza sprawą w pracy z dzieckiem zdolnym jest w ogóle dostrzeżenie go, czyli wyłonienie z grupy innych dzieci. Spostrzeżenia notowane są w Karcie Obserwacji Dziecka i stanowią m. in. podstawę do decyzji o objęciu dziecka przyspieszonym obowiązkiem szkolnym. Po przeprowadzeniu badań psychologicznych w poradni psychologiczno – pedagogicznej oraz badań lekarskich i potwierdzeniu wyników obserwacji - dziecko może wcześniej rozpocząć naukę w szkole podstawowej. Wbrew pozorom wyłonienie z grupy innych dzieci dziecka zdolnego nie jest wcale takie proste.

Prowadząc obserwacje grupy musimy pamiętać, że dziecko zdolne:
• szybko zapamiętuje, prawidłowo kojarzy i rozumuje;
• używa poprawnie wielu słów;
• rozumie polecenia i zadania;
• posiada dar bystrej obserwacji otoczenia;
• jest dociekliwe, zadaje dużo pytań;
• ma różnorodne zainteresowania, bogatą wiedzę, pasje, uzdolnienia;
• uczy się z przyjemnością i wyraźnym zainteresowaniem;
• umie skupić uwagę przez dłuższy czas na wybranym obiekcie zainteresowania;
• jest bardzo spostrzegawcze;
• posiada bogatą wyobraźnię oraz ciekawe i oryginalne pomysły;
• wymyśla nowe zabawy, opowiadania, sytuacje realne i abstrakcyjne;
• wyraża swoje myśli i emocje w różnej formie np. werbalnej, plastycznej, muzycznej;
• broni swoich racji i poglądów, jest niezależne;
• samo podaje pomysły nowych zadań, nie polega na innych przez cały czas;
• woli samo rozwiązywać problemy;
• najczęściej posiada poczucie humoru;
• jest bystrym obserwatorem, przytomnym i szybko podchwytującym nowe rzeczy;
• potrafi wykonywać zadania umysłowe z przyjemnością;
• skupia swoją uwagę na tym, co mu się pokazuje nowego;
• ma dobrą pamięć;
• przewodzi w grach z innymi dziećmi w tym samym prawie wieku;
• ma obowiązki do wypełnienia przekazane przez nauczycieli w przedszkolu lub grupie zabawowej;
• spędza dużo czasu na malowaniu i rzeźbieniu;
• ma dobre wyczucie perspektywy i szczegółu, gdy rysuje;
• rysuje oryginalne rysunki, które nie przypominają prób innych dzieci;
• lubi oglądać obrazy i komentować je;
• ma dobre poczucie rytmu i lubi poruszać się w takt melodii;
• posługuje się ekspresywnymi ruchami ciała dla okazania nastroju, emocji;
• ma dobrą koordynacje ruchów;
• lubi wystukiwać rytm, gdy gra muzyka;
• jasno wyraża koncepcje w mowie;
• nie zraża się łatwo, gdy rzeczy nie idą po jego myśli;
• wcześnie zaczyna czytać.
• lubi rozwiązywać zadania liczbowe;
• pragnie poznać przyczynę zjawisk;
• jest manualnie zręczne i potrafi manipulować niewielkimi przedmiotami;
• bardzo pochłaniają je rzeczy, wobec których wykazuje zainteresowanie.
• bez przerwy eksperymentuje z nowymi rzeczami;
• jest bardzo pomysłowe w znajdywaniu odpowiedzi i nowych sposobów robienia czegoś;
• jest ożywione, gdy rozwiązuje problem bądź dokonuje jakiegoś odkrycia;
• przejawia radość życia;
• ma bardzo wielu przyjaciół i kolegów;
• jest zawsze skore do odkrywania nowego otoczenia;
• inni traktują je jako przywódcę;
• przejawia bardzo niezależną postawę wobec życia;
• przejawia zamiłowanie do zabaw językowych, gier słownych.

Posiadanie przynajmniej kilku spośród wymienionych cech pozytywnych oznacza, że dziecko przy wczesnej stymulacji, poświęcaniu czynnej uwagi i akceptacji otoczenia ma szansę wykorzystać i rozwinąć wrodzone predyspozycje, a w efekcie stać się jednostką wybitną.

Jednocześnie często dziecko zdolne może przejawiać negatywne zachowania:
• ma trudności w przystosowaniu się do grupy (potrzeba rywalizacji, imponowania, dominacji);
• niegrzecznie zachowuje się zwłaszcza w chwilach znudzenia lub sfrustrowania;
• jest często uznawane za zarozumiałe;
• bywa, że lekceważy rówieśników, nauczyciela lub jego zdanie;
• prezentuje egocentryzm, koncentrację na sobie;
• miewa trudności z przechodzeniem do umiejętności, niekiedy charakteryzuje się lękliwością lub nadpobudliwością.

Podczas uczenia dzieci zdolnych nauczyciel powinien pamiętać o ważnych zasadach

• Pozwalamy dziecku brać aktywny udział w zajęciu,
• Pozwalamy dziecku popełniać błędy i uporać się z ich skutkami,
• Nagradzamy inicjatywę, dociekliwość oraz zadawanie pytań,
• Zachęcamy dziecko do odkrywania i wymyślania,
• Koncentrujmy nauczanie na wrodzonej potrzebie dziecka dokonywania odkryć dotyczących świata, w którym żyje,
• Nie narzucamy wiedzy dziecku zbyt wcześnie, gdyż straci ono orientację i szybko się znudzi,
• Zabawa jest podstawowym procesem edukacyjnym dla wszystkich dzieci!

Dziecko będzie aktywne, gdy:
• cel jest dla niego bliski i wyraźny ( ma poczucie sensu, tego co robi ),
• uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania (zadania uznaje za własne),
• ma poczucie bezpieczeństwa, prawo do błędu, otrzyma koniecznie wsparcie i informację zwrotną,
• działaniom towarzyszą odczucia i emocje,
• bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji ( coś ode mnie zależy),
• odczuwa satysfakcję ( lubi to robić ),
• ma poczucie własnej wartości (ja to potrafię),
• dostrzega się jego wkład pracy, a nie tylko efekt ( nauczyciel i grupa dostrzegają jego wysiłek i doceniają go),
• kiedy ma możliwość zrealizowania własnych pomysłów.


W tych kilku słowach chciałam podzielić się refleksją, aby każdy z nas – każdy nauczyciel – wychodził naprzeciw potrzebom dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych, aby rozwijał, wspomagał i ukierunkowywał zdolności dziecka zgodnie z jego potencjałem i możliwościami. A także, by każdy z nas umożliwiał, wyzwalał i podtrzymywał spontaniczną aktywność dziecka, sprzyjał uaktywnianiu się jego potencjału intelektualnego i twórczego, a tym samym umożliwiał realizowanie się indywidualnej linii rozwojowej każdego „zdolnego”.

„Istnieje coś bardziej niespotykanego, coś o wiele lepszego niż zdolności.
To jest zdolność rozpoznawania zdolności”.
Elbert Humbart psycholog

OPRACOWAŁA:
Beata Grochowska – Surowiec
nauczyciel – logopeda


LITERATURA:

• Bates J. Munday S. „Dzieci zdolne, ambitne i utalentowane”. Wyd. K. E. LIBER, Warszawa 2005
• Bukowska J. „Jak rozpoznać twórcze dzieci w przedszkolu?” w: Wychowanie w Przedszkolu 8/2002
• Krysiak J. „Czy to jest dziecko zdolne?” Przedszkole 1/2005
• Limont W. „Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym” w: Wychowanie w Przedszkolu 8/2002
• Lewis G. „Jak wychować utalentowane dziecko”. Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 1998
• Lewowicki T. „Kształcenie uczniów zdolnych”. WSiP, Warszawa 1986
• Partyka M. „Zdolni, utalentowani, twórczy”. CMPPP Ministerstwa Edukacji, Warszawa 1999