Plan działań naprawczych dla dziecka agresywnego i nadpobudliwego

Zespół Szkolno – Przedszkolny nr 1 w Częstochowie.
Nauczycielki : Bożena Michoń, Beata Lis

Plan działań naprawczych dla ................................

„ Bawię się zgodnie z innymi dziećmi”
WSTĘP
Obserwując zachowania dzieci w wieku przedszkolnym można dostrzec w nich pewien potencjał zachowań agresywnych, który ujawnia się w zależności od sytuacji, w której znajdzie się dziecko. Zjawisko agresji wśród tak małych dzieci zaczyna się w ostatnich czasach coraz bardziej nasilać. W codziennym życiu przedszkolaka agresja może „zdarzyć się” w każdym miejscu i czasie. Mam tu na myśli sprzeczki, przezwiska, kłótnie, obraźliwe słowa, popychanie, dokuczanie, ciągnięcie za włosy, wyśmiewanie, zabieranie zabawek, niszczenie ich, a nierzadko także i bójki. Zaliczyć tu można też brak przyzwolenia na przyłączenie się do zabawy, wykluczenie kogoś z zabawy, by się zemścić, grozić, dręczyć. Jest to także forma obrony siebie i innych, możliwość przeforsowania swojej woli, położenie czemuś kresu. Dzieci najłatwiej i najczęściej uczą się zachowań agresywnych poprzez naśladownictwo i modelowanie (dorośli – rodzice, grupa rówieśnicza, telewizja, komputer – gry). Zachowania agresywne dzieci niepokoją zarówno rodziców, nauczycieli, jak i same dzieci. Tworząc optymalne warunki wychowawcze, można w pewnym stopniu przeciwdziałać zaburzeniom występującym u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo agresywnym. Jednym z warunków powodzenia tego planu jest dobrze przebiegająca współpraca wychowawcy z rodzicami, gdyż praca w przedszkolu stanowi jedynie uzupełnienie działań i wysiłków rodzinnych w radzeniu sobie m.in. z agresją. Dlatego też plan ten obejmuje nie tylko pracę z wychowankiem, lecz również i z rodzicem. Plan ten został napisany z myślą o ..... ,który sprawia ogromne problemy w grupie ponieważ jest agresywny w stosunku do swoich kolegów i nie potrafi bawić się w grupie.
I. POJĘCIA ZWIĄZANE Z AGRESJĄ
Agresja pochodzi z łacińskiego agressio – napaść i oznacza w opinii większości naukowców zamierzone działanie skierowane przeciwko osobom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niezadowolenie, gniew. Celem jej jest wyrządzenie komuś/czemuś szkody, straty lub bólu. Może ona ( agresja ) mieć formę otwartą lub symboliczną.
Agresja może przybierać różne oblicza:
1. agresja fizyczna:
• zachowania pojedyncze: uderzenie, potrącenie, szarpanie, wyrywanie przedmiotów, podstawianie nogi, kopanie;
• reakcje mimiczne: wykrzywianie się, przedrzeźnianie, posługiwanie się w toku agresji przedmiotami martwymi, rzucanie, uderzanie, kłucie;
• zachowania kompleksowe: przybierają postać bójek, przestraszania, drażnienia, wybuchów złości skierowanej na kogoś lub coś.
2. agresja werbalna:
• atak słowny polegający na grożeniu, straszeniu;
• werbalne odbieranie lub ograniczanie swobody i uprawnień przysługującej danej osobie np. zabronienie udziału w zabawie;
• podawanie fałszywych informacji w celu wprowadzenia w błąd;
wypowiedzi poniżające, kpiny, złośliwe uwagi, przezwiska;
• rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji o danej osobie, obmawianie, plotkowanie, skarżenie.
3. agresja pośrednia lub cicha:
• prowokacyjne wyłączenie się z rozmowy, świadome ignorowanie i przesadnie wyraźny brak zainteresowania oraz wzbranianie się przed kontaktem społecznym.
4. agresja relacji:
• negatywne wypowiedzi bezpośrednio do lub też pośrednio o ofierze nadszarpują stosunki dziecka z jego rówieśnikami.
Przyczyny wzrastającej agresji u dzieci.
Jedną z przyczyn wzrastającej agresji u dzieci można doszukiwać się w rodzinach. Dzieci, które mają zaspokojoną potrzebę bezpieczeństwa w swoich rodzinach, są mniej agresywne i lepiej radzą sobie z emocjami. Gdy są otaczane miłością i zainteresowaniem, mają mało powodów do agresji i wrogości. Wówczas, gdy ich świat wartości i potrzeb zostaje zaburzony mogą uciekać się do zachowań niewłaściwych, charakterystycznych dla działań agresywnych.
Jeżeli rodzice są konsekwentni w stosowaniu dyscypliny, dzieci mają mniejsze tendencje do zachowań agresywnych. Często rodzice mają niewystarczający lub mały wkład w proces wychowania swoich dzieci, ze względu na codzienne zabieganie i zapracowanie o dobre i godne życie w rodzinie. Dorośli coraz mniej czasu poświęcają wychowaniu swoich dzieci, których potrzeby psychiczne zostały niezmienione. Jak zawsze oczekują od rodziców miłości, akceptacji, poczucia bezpieczeństwa. Te potrzeby są także związane z życiem religijnym w rodzinie. Przykład rodziców, którzy znajdują czas na wspólną rozmowę, odpoczynek z dziećmi, wspólne przeżywanie świąt i ważnych uroczystości, czas na modlitwę i pójście do kościoła ma bardzo dobry wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka zarówno w sferze emocjonalnej, jak i duchowej. Do innych przyczyn wzrastania agresji u dzieci mających źródło w rodzinie ma wpływ:
• brak jasnego przekazu „co jest dobre z co złe”,
• wychowanie w duchu „dziecko nie ma głosu”,
• kryzysy domowe (kłótnie, rozwód rodziców),
• podwójne wzorce zachowań ( co innego mówi się, a co innego robi).
Innym szczególnie groźnym źródłem wzrastania agresywnego zachowania wśród dzieci jest telewizja, gry komputerowe i cały mechanizm związany z mediami. Analizując poszczególne przypadki dostrzega się analogię do zachowań bohaterów filmowych z tzw. "kina akcji". Tak jak w filmie, mamy do czynienia z nieludzką wręcz brutalnością, bezwzględnością i okrucieństwem. Jednostki słabe są bez szans, liczy się siła i przemoc.
W świecie tych młodych ludzi nie ma miejsca na uczucia i kompromis, podobnie jak w "filmach walki" dominuje obawa przed porażką i kompromitacją, którą można pokonać siłą, zagłuszyć agresją. Często filmy czy gry komputerowe dostarczają negatywnych wzorców, które są łatwo przejmowane przez widzów, choćby w formie naśladownictwa zachowań filmowych idoli. Podobnemu procesowi naśladownictwa sprzyja również oferta programów telewizji, która chcąc pozyskać widza pokazuje filmy przepełnione agresją, nie zważając często na porę ich emisji. Coraz częściej uwagi te dotyczą również bajek dla dzieci, w których tradycyjnie już dobro walczy ze złem, tylko z tą zasadniczą różnicą, iż owa walka przybiera formę wręcz makabrycznych scen. Bohaterowie współczesnych bajek to często herosi o nadludzkiej sile, potrafiący niszczyć i zabijać. I mimo że bajki zawierają zawsze jakiś morał, to jednak wydaje się wielce wątpliwe, czy aby na pewno trafi on do dziecka. Przyczyn zachowań agresywnych można by doszukiwać się jeszcze w wielu obszarach życia dziecka, ale chciałam zwrócić uwagę szczególnie na środowisko rodzinne.
Dlaczego dzieci zachowują się agresywnie?
Na powstanie zachowań agresywnych ważny wpływ ma otoczenie, w którym dziecko wzrasta. Dzieje się tak, gdy:
• dziecko często ma do czynienia z agresją i przemocą,
w rodzinie obserwujemy brak zainteresowania sprawami dziecka.
Wymienione sytuacje powodują takie oto nieprawidłowości:
• brak ciepła rodzinnego,
• chłód emocjonalny wobec dziecka (zwłaszcza w pierwszych latach życia),
• brak jasno wyznaczonych granic jak dziecku wolno się zachować wobec innych, a jak nie,
• brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu zachowań dziecięcych.
Można jeszcze wymienić w związku z postawą rodziców słabo rozwiniętą samokontrolę własnych emocji, wzory zachowań agresywnych, nadużywanie alkoholu.
Dzieci mogą przejawiać zachowania agresywne będące wynikiem usposobienia dziecka. Większe prawdopodobieństwo istnieje, że agresja rozwinie się u dziecka o temperamencie łagodniejszym. Spotyka się również dzieci, które łatwo reagują na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne chłonąc niekiedy zbyt szybko zachowania agresywne.
Przyczyna zachowań agresywnych może mieć swoje źródło także w środowisku przedszkolnym, w którym dziecko przebywa. Czynnikiem najczęściej mającym wpływ na zachowania niewłaściwe wśród dzieci jest:
• zbyt duża liczba dzieci w grupie,
• hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość,
• narzucony z góry porządek,
• niewłaściwy sposób komunikowania się z nauczycielami i rówieśnikami,
• brak doceniania, częste wskazywanie tylko negatywnych zachowań,
• brak poczucia współodpowiedzialności.
Dzieci, które przejawiają zachowania niepożądane zdaniem rodziców, nauczycieli jak i otoczenia, charakteryzuje postawa:
- dokuczają innym, szczególnie słabszym, bezbronnym rówieśnikom,
- lubią dominować i podporządkowywać sobie innych,
- łatwo się denerwują i wybuchają złością,
- nie potrafią radzić sobie z trudnościami i przeciwnościami,
- często są nastawione na postawę „nie”,
- mają trudności z przestrzeganiem ogólnie przyjętych zasad,
- mają małe lub żadne poczucie winy,
- umieją sprytnie, a nawet bez ponoszenia konsekwencji wybrnąć z sytuacji,
- wobec dorosłych mogą być niegrzeczne lub wskazywać przesadnie udawaną grzeczność.
Wszystkie te postawy nie są mile widziane i pochwalane przez opiekunów, rodziców i nauczycieli. Wspólnym wysiłkiem należy podjąć działania, aby dzieci wystrzegały się złych zachowań, dorastały w atmosferze miłości, życzliwości.
II. CELE I ZADANIA PROGRAMU
Głównym celem programu jest rozpoznanie i przeciwdziałanie każdemu przejawowi agresji wśród dzieci. W ramach pracy z wychowankiem realizowane będą następujące cele szczegółowe:
• rozwijanie poczucia przynależności do grupy – wszyscy członkowie mają takie samo prawo do zabawy i nauki;
• budowanie pozytywnego obrazu siebie;
• kształtowanie umiejętności zgodnej pracy i zabawy w grupie;
• zapoznanie z Kodeksem Przedszkolaka;
• zapoznanie z pojęciem reguła, norma;
• zapoznanie z prawami i obowiązkami przedszkolaka;
• wprowadzenie elementów Konwencji Praw Dziecka;
• kształtowanie umiejętności rozpoznawania i nazywanie uczuć własnych i innych;
• wdrażanie do okazywania serdeczności , sympatii i szacunku wszystkim członkom grupy
• rozwijanie umiejętności właściwej oceny zachowania innych;
• zapoznanie z właściwymi sposobami wyrażania uczuć;
• zwrócenie uwagi na problem występowania agresji wśród dzieci;
• kształtowanie pozytywnych wzorców zachowania.
Pracy z rodzicami towarzyszyć będą poniższe cele:
• zapoznanie z planem „ Bawię się zgodnie z innymi dziećmi”
• uświadomienie rodzicom problemu agresji;
• kształtowanie postaw odpowiedzialności rodziców za wychowanie dziecka „bez przemocy”;
• uwrażliwienie na problem występowania agresji wśród dzieci.

Głównym zadaniem planu jest zaszczepienie w dziecku pozytywnych wzorców zachowań, tak, by po przeprowadzeniu proponowanych w dalszej części zajęć dziecko:
- rozumiało, że grupa rówieśnicza jest jedną, ale nie jedyną wartością w jego życiu;
- znało właściwe sposoby zachowania się wobec innych;
- rozpoznawało pozytywne i negatywne cechy charakteru u siebie i innych;
- wiedziało, w jaki sposób radzić sobie z negatywnymi uczuciami;
- rozumiało potrzebę rozwiązywania konfliktów;
- wiedziało, kto to jest dobry przyjaciel i dążyło do tego by nim być;
- szanowało innych.
III. SPOSOBY REALIZACJI PROGRAMU
Podczas realizacji proponowanego planu w ramach pracy z dzieckiem w pierwszej kolejności zostanie przeprowadzona pogadanka na temat rozumienia przez dzieci zjawiska agresji i różnych przejawów jej występowania. W pracy z dzieckiem wykorzystywane będą metody aktywizujące oparte na różnorodnej działalności dziecka tj. zabawy, obserwacje, pokaz, zadania stawiane do wychowania, aktywność własna dziecka, scenki darmowe, zagadki, gry dydaktyczne, zabawy tematyczne, praca z obrazkiem oraz dziecko uczestniczy w zajęciach z całą grupą w trakcie realizacji Programu „ Przyjaciele Zippiego. Program ten ma za zadanie:
• Jak rozpoznawać własne uczucia i jak o nich rozmawiać
• Jak mówić to, co chce się powiedzieć
• Jak słuchach uważnie
• Jak prosić o pomoc
• Jak nawiązywać i utrzymywać przyjaźnie
• Jak radzić sobie z samotnością i odrzuceniem
• Jak mówić przepraszam
• Jak radzić sobie w sytuacji, kiedy jest się krzywdzonym
• Jak rozwiązywać konflikty
• Jak radzić sobie ze zmianą i stratą , między innymi ze śmiercią
• Jak adaptować się do nowych sytuacji
• Jak pomagać innym.
Program „Przyjaciele Zippiego” nie mówi dzieciom, co robić. Zamiast tego zachęca je do zastanowienia się nad sobą i wymyślania własnych rozwiązań problemów. Dzieci ćwiczą dobieranie rozwiązań, które nie tylko im pomagają, ale również nie krzywdzą innych.
IV. METODY PRACY
Wybór metod jest ściśle związany z tematyką planu, wiedza podawana jest w sposób jasny, odpowiedni do danej grupy wiekowej.
Wykorzystywane metody można modyfikować w zależności od zaistniałej sytuacji wychowawczo- dydaktycznej.
Zajęcia są prowadzone z dzieckiem indywidualnie z grupą dzieci lub w małych zespołach. Zawsze należy pamiętać o indywidualizacji pracy z dzieckiem. W pracy z dzieckiem wykorzystywane będą metody aktywizujące. Będą to między innymi: zabawy relaksacyjne, prace plastyczne, gry ruchowe, quiz, pantomima, zabawy integracyjne (pedagogika zabawy), giełda pomysłów.
Stosując różnorodne metody pracy należy pamiętać o środkach dydaktycznych: ciekawe scenariusze zajęć; ,,kącik relaksacyjny”; „kącik złości”; kolorowe ilustracje, kukiełki, scenografie; płytoteka muzyki min. Relaksacyjna; literatura dziecięca; przybory plastyczne; chusta do zabawy KLANZA.
Metody pracy:
Zabawy i ćwiczenia integracyjne
Pedagogika zabawy Klanza
Techniki relaksacyjne wg :Jacobsona, Wintreberta, Polender
Zabawy paluszkowe
Zabawy rozwijające empatię u dzieci
„Gimnastyka mózgu Dennisona”
Muzykoterapia
Metoda ruchu rozwijającego wg. Weroniki Sherborne
Drama
Bajkoterapia.
V. PROPONOWANA TEMATYKA ZAJĘĆ :
1. Coraz lepiej poznaję moje koleżanki i kolegów z grupy.
2. Mogę przeżywać różne uczucia i wiem, że mogą się one zmienić.
3. Wiem, jak należy się zachować.
4. Uczę się rozpoznawać i nazywać uczucia.
5. Poznaję odpowiedź na pytanie „Co to jest agresja?”
6. Jestem jedyny i niepowtarzalny.
7. Uczę się mówić nie.
8. Wiem, że przyjemnie jest pomagać innym.
9. Dobrze jest wiedzieć, co każdy czuje.
10. Wiem, że mogę liczyć na pomoc innych.
VI. PRZEWIDYWANE EFEKTY PLANU
Oczekuje się, że zajęcia przeciwdziałające agresji pozwalają na wyrównanie nieprawidłowości w osiąganiu harmonii emocjonalno-społecznej, doprowadza do stabilności wewnętrznej naszych wychowanków oraz chłopca. Sprawią, że dzieci odzyskają siły do prawidłowego działania i funkcjonowania, staną się wrażliwe na przejawy złego zachowania, a ich reakcje będą podporządkowane określonym normom i zasadom. Należy się spodziewać, że w wyniku realizacji planu przeciwdziałającemu agresji wśród dzieci przedszkolnych wychowankowie nasi ukształtują w sobie umiejętność kontrolowania własnych działań. Poprzez zajęcia zostaną wyeliminowane negatywne emocje, a pobudzone pozytywne.
Przewidywane efekty pracy z planem:
1. Wzrost świadomości zagrożeń spowodowanych przemocą.
2. Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa.
3. Lepsza integracja grupy przedszkolnej.
4. Ukształtowanie poczucia świadomości i potrzeby przeciwdziałania agresji.
5. Zwiększenie integracji środowisk wychowawczych w kierunku przeciwdziałania agresji.
6. Nabywanie przez dzieci umiejętności nawiązywania kontaktów nie agresywnych w grupie rówieśniczej i poza nią.
Dziecko:
- potrafi budować więzi międzyludzkie;
- potrafi się integrować z zespołem;
- zna wartość zdrowia;
umie współżyć z innymi ludźmi;
- umie radzić sobie ze stresem i przykrymi emocjami;
- ma poczucie własnej wartości;
- umie umacniać w sobie poczucie własnej wartości;
- potrafi porozumiewać się i komunikować z otoczeniem;
- wie, że asertywne zachowanie jest przydatne człowiekowi w różnych sytuacjach, także wtedy, gdy ktoś namawia go do zrobienia rzeczy, której nie chce zrobić, bo jest ona zła lub szkodzi jego zdrowiu
- umie obronić się przed naciskiem otoczenia;
- umie odmawiać bez obawy przed odrzuceniem;
- rozumie, że z agresją można sobie poradzić, przeciwdziałać jej
i rozładować we właściwy sposób, a skutki stresu znacznie złagodzić;
- czuje się bezpiecznie na terenie placówki i poza nią;
- wie, do kogo należy się zwrócić w przypadku zagrożenia;
- wie, jak należy reagować w przypadku agresywnego zachowania kolegów;
- rozumie, że każdemu człowiekowi potrzebującemu należy pomóc;
- potrafi przybrać postawę asertywną;
- wie, że reklamy, presja grupy rówieśniczej mogą sprzyjać złym wzorcom zachowań.
VII. MONITORING I EWALUACJA
7.1. EWALUACJA PLANU:
Plan ma charakter otwarty, jego treści mogą być rozszerzone w zależności od zainteresowań dzieci, inwencji nauczyciela oraz warunków i środków dydaktycznych, jakimi dysponuje przedszkole. Treści planu będą stanowiły odrębne bloki tematyczne do realizacji, ale okazją do ich wprowadzenia będą też zajęcia i zabawy poświęcone bieżącej tematyce i kształtujące wszechstronne umiejętności dziecka. Oceny efektów realizacji planu, obok bieżącego monitorowania, dokonywać się będzie na półrocznej i końcowej radzie pedagogicznej.
Celem ewaluacji będzie:
a) dostosowanie doboru i zakresu treści programowych do potrzeb dziecka i pozostałych dzieci,
b) określenie skuteczności planu,
c) określenie wpływu przedszkolnego planu na doskonalenie jakości pracy przedszkola.
Podstawę dla formułowania ocen realizacji planu będą stanowiły:
- wnioski z obserwacji zachowań dzieci,
- rozmowy z rodzicami,
- analiza dokumentów: dziennik,
- sprawozdanie z realizacji planu
Do planu zostały opracowane załączniki (1, 2 ) przykładowych zabaw dla dzieci agresywnych i nadpobudliwych.