Powróćmy do świata książek dla dzieci Janiny Porazińskiej - recenzje utworów w wyborze

„Kacperek” (1954) – książka wybitnej autorki napisana pięknym wierszem o urozmaiconym i zharmonizowanym z treścią rytmie, wnosi do literatury dziecięcej czar poezji.
Jest to wzruszająca opowieść o smutnej doli w dawnych czasach małego ubogiego chłopca obdarzonego wielkimi zdolnościami artystycznymi. Kacperek ma zostać rzemieślnikiem, uczy się u szewca i u krawca, lecz nie ma zdolności do tej pracy, inne ma zamiłowania, wsłuchuje się w grającą mu w duszy muzykę, marzy o pięknych obrazach, nie może opanować rzemiosła i zostaje wypędzony przez surowych majstrów. Służy następnie u złego czarownika Abrakadabry. Tu za radą mądrej sowy za pomocą czarów wyzwala uwięzione w skrzyni skrzypeczki i zostaje wędrownym grajkiem; muzyką swą daje ludziom
„i radość i śmiech i szczęście” i budzi u nich dobre uczucia: małej sierotce przywraca ufność do ludzi, a u woźnicy rozbudza współczucie i przywiązanie do konia.
Utwór odznacza się wysoką wartością literacką: zręcznie łączy elementy realistyczne z fantastyką, ma ciekawą fabułę i dostarcza czytelnikowi głębokich przeżyć. Zapoznaje dziecko z nauczaniem rzemiosła w minionej epoce, z dawnymi mieszczańskimi ubiorami, z niektórymi starodawnymi wyrazami.
Na czoło wysuwa się wartość wychowawcza. Lektura budzi u czytelnika serdeczne współczucie dla smutnej doli małego artysty, ukazuje uszlachetniający wpływ muzyki, siedem „najlepszych” wyrazów, które wybiera Kacperek dla uczynienia czarów – chleb, wolność, matka, miłość, praca i zgoda – ma swoją wychowawczą wymowę. Książka daje sposobność do porównania losów Kacperka z obecną nauką rzemiosła i do zwrócenia uwagi na troskliwość i opiekę, jaką otacza dziś państwo dzieci uzdolnione artystycznie.
Na podkreślenie zasługuje śliczna graficzna strona książki: piękne ilustracje Z.Fijałkowskiej, dynamiczne, czytelne dla dziecka, bogate w treści, uzupełniają znakomicie tekst, dają plastyczny obraz życia w średniowieczu, pobudzą więc dzieci do wypowiadania się.
Krótki słowniczek wyrazów trudnych i gwarowych, umieszczony na końcu książki, przyda się w przyuczeniu ucznia do korzystania z komentarzy.
Ze względu na swe różnorodne wartości książka jest odpowiednia do czytania w klasie IV pod kierunkiem nauczyciela.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1962 nr 9 s.56-57

„Zuchwały strzyżyk” (1955) - książka ta zawiera 15 bajek o zwierzętach, napisanych literackim, obrazowym językiem. Autorka zaczerpnęła wątki z polskiego folkloru i dostosowała je do umysłowości dziecka. Występują w nich różne zwierzęta, jak np. kot, lis, wilk koza, zając, niedźwiedź, kogut, bocian itd. Tekst nie zawiera momentów brutalnych, odznacza się pogodą i humorem, żywą i ciekawą akcją. Nie ma w bajkach natrętnych nauk moralnych, lecz jest wymowa wychowawcza dla dziecka uchwytna, np. zgodnie z poczuciem sprawiedliwości zło o trzymuje karę, ceni się wdzięczność, pomysłowość, wierność w przyjaźni.
Dając dzieciom ulubioną ich lekturę – bajkę, zaznajamiamy je jednocześnie z polskim folklorem. Wartość książeczki podnoszą ładne ilustracje o barwach żywych, wesołych, lecz niejaskrawych, pełne dynamiki i humoru, znakomicie uzupełniające tekst.
Książka nadaje się do czytania przez nauczyciela w kl. I oraz do samodzielnej lektury w kl. II-IV.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1955 nr 10 s.551-552
„Zuchwały strzyżyk” (1955) – jest to zbiór ludowych bajek polskich o zwierzętach, stojący na wysokim artystycznym poziomie, a jednocześnie znakomicie dostosowany do poziomu małego dziecka. Bajki są napisane barwną prozą, którą przeplatają wierszyki.
Występują w nich antropomorfizowane zwierzęta bliskie dziecku: pies, kot, koza, wilk, lis, zając, skowronek, kura, żaba i inne. Fabuła bajek jest ciekawa, akcja żywa, a nauka moralna jasna, przejrzysta: oto sprytna kózka zwycięża złego wilka, niedbała gospodyni jest przeciwstawiona dobrej; bajka o psie i wilku głosi pochwałę przyjaźni i wzajemnej pomocy, głupota lisa zostaje wyśmiana. W wielu bajkach jest dowcip i humor. Np. bajka o wilku i pomysłowym skowronku, o zajączku, którego bały się żaby, lub o lisie, który w sprytny sposób pozbył się pcheł. Są też dwie tak lubiane przez dzieci bajki łańcuszkowe: o kogutku i kurce oraz o babci i kokoszce (pokazuje szkodliwość wódki).
Zbiorek odpowiada zainteresowaniom dziecka, zbliża je do polskiego folkloru. Są w książce utwory trudniejsze i łatwiejsze, dłuższe i krótsze – można wykorzystać je zależnie od potrzeb w klasie I i II.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1962 nr 7 s.55

„Agata nogą zamiata”(1955) – wesoła bajeczka dla klas I-II, napisana prozą przeplecioną wierszem, mówi o leniwej Agatce, która zamiast na polecenie matki zamieść porządnie izbę, wpycha tylko nogą śmiecie do kątów.
Za lenistwo spotyka ją kara, bo rozgniewana i obrażona miotła przebiera się
w sukienkę dziewczynki i zaczyna zamiatać drogę wznosząc tumany piasku.
Przerażona Agatka z trudem złapała uciekającą miotłę, a potem musiała długo prać i naprawiać swoje zniszczone ubranie.
Barwne, czytelne, pełne werwy i rozmachu ilustracje znakomicie uzupełniają tekst. Książeczka ma wartość wychowawczą: na zabawnym przykładzie uczy porządku i może być punktem wyjścia rozmowy z dziećmi – zwłaszcza w środowisku wiejskim – na temat pomocy rodzicom w domu.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1961 nr 9 s.52-53

„Kto mi dał skrzydła” (1957) - biograficzna powieść o Janie Kochanowskim obejmuje całe życie poety. Autorka opowiada o dzieciństwie małego Jasinia, o jego zabawach z braćmi, o nauce w szkole parafialnej i pod kierunkiem domowego „magistra”, następnie o studiach w Krakowie i za granicą, o pobycie na dworze królewskim, wreszcie o zamieszkaniu w Czarnolesie, o szczęśliwym życiu rodzinnym i o największym bólu i smutku poety po tracie ukochanej córeczki.
Opowieść jest przepojona głęboką miłością wielkiego pisarza i to uczucie udziela się czytelnikowi. Postać zbliża do dziecka postać Kochanowskiego, a zręcznie w tekst wplecione i dobrze dobrane utwory zachęcają do poznania jego twórczości.
Autorka nie ogranicza się do osoby poety, lecz mówi w ogóle o bogatej kulturze Polski w okresie Odrodzenia. Przed oczami czytelnika przesuwają się sylwetki historycznych postaci: Reja, Górnickiego, Modrzewskiego, Tarnowskiego, królów. Spotykamy też plastyczne i różnorodne obrazy ówczesnego życia: opisy wydarzeń historycznych, życia dworków szlacheckich i dworów magnackich, wsi i miast, sceny z życia codziennego i świątecznego, opisy zwyczajów ludowych, podróży rozstawnymi końmi, kuligu itp.
Książka jest napisana przystępnie, lekko archiwizowanym językiem, a staranie opracowany słowniczek trudniejszych wyrazów ułatwi lekturę. Wartość pozycji podnosi wysoce estetyczna szata graficzna.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Klasy Łączone” 1959 nr 1 s.59

„Hej, z drogi!” (1965) – autorka w pomysłowy sposób w formie beletrystycznej, atrakcyjnej dla dzieci, zaznajamia z przepisami dla pieszych w mieście i na wsi, na ulicach, chodnikach, skrzyżowaniach, jezdniach i szosach, ostrzega przed niebezpieczeństwem, wskazuje na skutki nieuwagi, gapiostwa i ryzykanctwa przechodniów.
Treścią opowiadania są zabawne przygody dwóch małych chłopców – Szymka i Tymka, którzy marzą o przejażdżce samochodem. Marzenie malców spełnia się, ponieważ za okazaną przysługę pan Kowalski zabiera ich z sobą autem do Warszawy. W podróży chłopcy doznają wielu niespodziewanych, ciekawych i przezabawnych przygód, a jednocześnie na przykładach poznają przepisy ruchu drogowego. Gdy wracają do domu, przywożą do szkoły tabelę z dokładnymi przepisami dla pieszych, otrzymaną od milicjanta.
Książka jest bardzo wesoła. Wiele w niej śmiesznych powiedzonek i zabawnych, niekiedy groteskowych sytuacji. Komizm, tak słowny jak sytuacyjny, jest jasny, łatwy do uchwycenia. Artystyczne, liczne, barwne ilustracje, zharmonizowane w tonie z tekstem, znakomicie go uzupełniają.
Ta ładnie napisana wartościowa pozycja, poruszająca bardzo ważne zagadnienie – bezpieczeństwa i wypadków na drogach, nadaje się do wykorzystania na godzinach wychowawczych w różnych klasach, klasa IV może ją przeczytać samodzielnie.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1965 nr 10 s.40-41

„Tajemnicze butki”(1958), - baśń napisana z prawdziwym artyzmem piękną prozą, łączy z elementami fantastycznymi poważny ładunek wiedzy historycznej, podany zręcznie, bez przeładowania, w sposób ciekawy dla dziecka. Donia, mieszkanka małego miasteczka, pragnie poznać dawne dzieje Polski i dzięki zaczarowanym bucikom, które spełniają każde jej życzenie, przenosi się w postaci krasnalka na Wawel w prehistorycznych pradawnych czasach. Pozwala to autorce zapoznać małego czytelnika z podaniem o Kraku i smoku a zwłaszcza z legendą o ofiarnej śmierci królowej Wandy oraz z życiem naszych przodków prze wiekami; z ich zajęciami, mieszkaniami, ubiorami ze skór, sposobem żywienia się, z ich obyczajami i wierzeniami, z grodem i Pogrodziem, ze sposobem wojowania, z uzbrojeniem itd. Pozwala ukazać odwiecznego groźnego wroga polskiej krainy – Niemców.
Baśń jest przepojona gorącym patriotyzmem. Krasnalki kryją się przed okupacją hitlerowską w pustelni, gdzie przebywają również ich bracia wygnani przed wiekami przez Niemców z ziemi opolskiej, wrocławskiej, szczecińskiej i gdańskiej, i dopiero dowiedziawszy się od Donii, że hitleryzm został zwyciężony, a pradawne ziemie polskie wyzwolone – z radością wracają na Śląsk i Pomorze. Donia zaś powraca do ludzi, „by służyć Polsce jak człowiek”.
Lektura tej książki kształci pojęcia historyczne i wprowadza wiele terminów historycznych i wyrazów staropolskich, jak np. stanica, znak rodowy, gontyna, most zwodzony, tum, woje, służebna, stołb i inne. W ten sposób dziecko przygotowuje się do późniejszej trudniejszej lektury historycznej. Książka utrwala i uzupełnia program historii w klasie IV i powinna być opracowana pod kierunkiem nauczyciela. Wiąże się z hasłami programu języka polskiego: „Podania. Zwycięstwo nad hitleryzmem i wyzwolenie Polski. Ziemie Odzyskane”. Można też ją wykorzystać do ćwiczeń językowych: wyszukiwanie urywków mających charakter opisu (np. opis izby na Wawelu lub pochodu z ofiarami do Światowida) oraz grupowanie wyrazów wokół określonego tematu (np. grodu).
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1962 nr 3 s.185

„Niezwykła podróż”(1957) - wierszowana bajeczka opowiada o przygodach zabawek: kukiełkowej laleczki, białego słonia, misia psa Fajfusia, które porwane przez nadmuchany balonik odbyły powietrzna podróż zakończoną szczęśliwym wylądowaniem na stogu siana.
Utwór o żywej i ciekawej fabule ma wyraźnie zabarwienie wychowawcze. Zabawki chętnie pomagają sobie nawzajem. Zwłaszcza dobrą i pełną życzliwości otoczenia jest laleczka, która pomaga słoniowi zerwać jabłko z wysokiego drzewa i troskliwie opatruje skaleczoną łapkę misia.. Miś zaś czuje wyrzuty sumienia, że przez łakomstwo sam zjadł jabłuszka.Forma wiersza łatwa, rytmiczna, z wyraźnym i rymami, odpowiednia dla małych dzieci.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1959 nr 1 s.67

„Pamiętnik Czarnego Noska” (1964) – treścią powieści są przeżycia pluszowego Misia, ukochanej zabawki małej Tosi. Żywy, wszystkiego ciekawy Miś poznaje stopniowo świat i doznaje wielu interesujących przygód, czasami niebezpiecznych (np. podczas powodzi w górach), a często bardzo zabawnych .
Książka zawiera sporo materiału poznawczego podanego przystępnie i w sposób zajmujący. Miś, a z nim czytelnik, poznają Łazienki, wieś, las, pracę rolnika, zwierzęta domowe i niektóre dzikie (np. jeż, niedźwiedź, bocian), górali ich zajęcia, hale, kosówkę, wyrób serków owczych. Zwyczaj noworoczny (turoń) daje sposobność do podania informacji o turach w dawnej Polsce, a lampa naftowa do zaznajomienia z jej wynalazcą - Ignacym Łukaszewiczem.
Atmosfera w książce jest ciepła, serdeczna, przepaja ją życzliwość dla świata, a wiele epizodów ma wyraźne wychowawcze zabarwienie, na przykład Miś podczas wizyty, zachowanie się pasażerów w pociągu, ratowanie psa i zajączka podczas powodzi.
Powieść ma rzetelną wartość literacką, napisana jest piękną prozą, przeplecioną zręcznymi, miłymi dla ucha wierszykami. Jest to książka rozrywkowa o wartościach artystycznych i wychowawczych, wzbogacających, wzbogacająca wiedzę i język ucznia. Odpowiednia do samodzielnej lektury w klasach II i III.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1965 nr 2 s.48

„Moja książeczka”(1967) -jest to zbiorek uroczych wierszy lirycznych o tematyce wiejskiej. Mówią one o pięknie małej wioski, o zajęciach i rozrywkach jej mieszkańców, o zwierzętach domowych, o szumie drzew w lesie, o opiece nad ptakami w zimie. Nowoczesność wsi podkreślają samochody rozwożące mleko, przelatujące samoloty, marzenia chłopca o zawodzie lotnika. Treść wzbogacają zręcznie wplecione elementy geograficzne i historyczne: Tatry, Wisła, Bałtyk, Kraków, którego piękne zabytki wzbudzają zachwyt Anglików i Austriaków.
Książka rozwija przywiązanie do wsi rodzinnej i całego kraju ojczystego. Utwory, napisane przystępnie, są wysoce artystyczne, poetyczne, nastrojowe, melodyjne: rymy w nich proste i wdzięczne. Wartość tej pozycji podnosi śliczna, bogata szata graficzna. Ilustracje, kolorystyczne ciekawe, są dynamiczne, czytelne dla dziecka, zharmonizowane z tekstem.
W sumie jest to wartościowa artystycznie książka, odpowiednia dla klas
I-III, o walorach poznawczych i wychowawczych, kształcąca smak literacki małego czytelnika i jego uczucia estetyczne.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Życie Szkoły 1968 nr 7-8 s.102

„Trzy gadułki” (1962) – w pięknie ilustrowanej książce znajdziemy wierszowane baśnie osnute na motywach ludowych.
„Była babuleńka” opowiada o nieposłusznym koziołku, który stale robił szkodę w życiu i w kapuście. W końcu rozgniewana babcia wypędziła go, jednak wkrótce dziadkowie pożałowali koziołka, długo go szukali i już myśleli, że zjadły go wilki. Kiedy skruszony malec wrócił, przeprosił i obiecał poprawę, przebaczyli mu i przyjęli serdecznie. Wesoła bajka ma elementy wychowawcze: pokazuje karę za nieposłuszeństwo i poprawę winowajcy.
„Pije mucha wodę” mówi o przygodzie muszki, która napiła się wody w dworskim stawie, za co ekonom oskarżył ją przed panem i biedaczka została uwięziona. Uratował ją kochający mąż, komar, który zmusił pana do uwolnienia muchy.
Śmieszna, dowcipna baśń, pełna werwy i rozmachu, ma elementy społeczne: ukazuje dawne socjalne stosunki na wsi.
„Sowa na weselu” daje obraz ptasiego wesela, na które przybyły ptaki z lasów, pól i łąk: kraska, słowik, dzięcioł, skowronek, pliszka, przepiórka, derkacz, czapla, bąk. Zabawę psuje im sowa, która zachowuje się niegrzecznie i wystrasza gości. Odtąd musi w dzień kryć się w dziupli, bo ptaki prześladują ją za zepsute wesele. Baśń w żartobliwy sposób tłumaczy obyczaje sowy i zaznajamia z kilkoma dzikimi ptakami, w czym bardzo pomagają odpowiednie czytelne i ładnie ilustracje.
Wszystkie te baśnie mają wartość literacką, napisane wierszem żywym o rytmie zmiennym odznaczają się bogatym językiem. Lektura tej książki rozwija w dzieciach smak literacki. Można ją wykorzystać w klasie V w związku z opracowaniem folkloru.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Klasy Łączone” 1965 nr 2 s.87

„I w sto koni nie dogoni” (1962) – w tej pięknej książce pisarka dla dzieci opowiada o swym wczesnym dzieciństwie spędzonym w Lublinie i na wsi u dziadków. Nie ma tu fikcji literackiej, opowieść tchnie pamiętnikarskim autentyzmem, ale autorka pisząc dla dzieci dokonała umiejętnej selekcji wspomnień i stworzyła dzieło dostosowane do percepcji dziecka, zrozumiałe dla niego i interesujące.
Książka zaznajamia ze szczęśliwym dzieciństwem małej Jani otoczonej serdeczną atmosferą rodzinną. Ukazuje dziewczynkę żywą, inteligentną, wrażliwą, życzliwą ludziom, przyjaciółkę zwierząt. Opowiada o jej przeżyciach, przygodach, zabawach, o jej przyjaciołach wśród ludzi i zwierząt.
Książka wartościowa literacko, napisana z talentem, bogatym językiem, daje żywe, naturalne postacie dzieci i dorosłych oraz plastyczny obraz życia w końcu XIX wieku widziany oczami dziecka. Ma wartość poznawczą, bo rozszerza zakres wiedzy czytelnika, malując życie minionego okresu bez elektryczności, telefonu, łazienki, z konnymi tramwajami i nielicznymi pociągami. Opisuje długotrwałą podróż końmi, co małą Janię zachwycało.
Walory wychowawcze tej pozycji są poważne: kształci uczucia humanitarne, rozwija wrażliwość, miłość do ludzi i przyrody, przyjaźń dla zwierząt. Jest tu wiele obrazków przepojonych serdecznym uczuciem – o zwierzętach i dobrych ludziach. Są to fragmenty kształcące patriotyzm, jak np. wspomnienia o tajnym nauczaniu w mieście i na wsi, o wuju socjaliście więzionym w Cytadeli i Szliselburgu, o Legionach Dąbrowskiego i o roku 1863.
Ciepło napisana przedmowa, skierowana do młodocianego czytelnika, oraz portret autorki podnoszą wartość książki. Na pochwałę zasługuje śliczne graficzne opracowanie. Książka zainteresuje dzieci, zwłaszcza dziewczynki. Nauczyciel może polecić ją klasom V, VII, a w młodszych klasach wykorzystać poszczególne fragmenty.
Rec. Wanda Gumplowiczowa: Klasy Łączone” 1965 nr 2 s.88-89


Biała Podlaska, 29.11.2011r. Materiały zebrała:
Maria Denko
Biblioteka Pedagogiczna
w Białej Podlaskiej