Etapy rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym

Jak wiemy, mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja sobie ją od najbliższego otoczenia drogą naśladownictwa. Powtarzane wielokrotnie przez rodziców nazwy przedmiotów, znajdujących się w otoczeniu dziecka, zostawiają słuchowe ślady w jego mózgu. Dziecko usłyszawszy potem daną nazwę, potrafi sobie wyobrazić przedmiot, do którego ona się odnosi, czyli potrafi zrozumieć znaczenie wyrazu, a z czasem potrafi również nazwać przedmiot.
Rozwój mowy u dzieci przebiega w różny sposób: u jednych szybciej, i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. Różna może być kolejność pojawiania się poszczególnych głosek w trakcie rozwoju mowy. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska.
Rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności języka, warg, gardła itd. Do rozwoju i koordynacji poszczególnych części aparatu artykulacyjnego potrzebny jest czas i aktywne ćwiczenia.

3 rok życia dziecka

Dziecko 3-letnie potrafi porozumiewać się z otoczeniem. Mowa jest w pewnym stopniu ukształtowana. Nie jest to jednak jednoznaczne z tym, że pozbawiona jest błędów. Rozpoczyna się rozróżnianie głosek s, z, c dz od ich miękkich odpowiedników ś, ź, ć, dź. W dalszym ciągu mowa jest daleka od doskonałości. Wyrazy są skracane, występuje przestawianie głosek w wyrazach, upraszczanie grup spółgłoskowych, pojawiają się zlepki wyrazów, dziecięce neologizmy. W tym wieku powinny być wymawiane wszystkie samogłoski, zarówno nosowe jak i ustne. Mogą pojawiać się zamiany samogłosek. Jest to spowodowane nie wykształconą w pełni sprawnością narządów artykulacyjnych. Oprócz samogłosek powinny występować również spółgłoski twarde i ich miękkie odpowiedniki: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, ś, ć, ź, dź, ń, k, ki, g, gi, h, hi, t, ti, d, di, l, li, ł. U niektórych dzieci zaczynają pojawiać się sz, ż, cz, dż, które należą do najtrudniejszych głosek. Pomimo stopniowo wzrastającej umiejętności rozróżniania głosek twardych od ich miękkich odpowiedników, nadal charakterystyczne dla tego wieku jest zmiękczanie, a także zastępowanie głoski r głoską j lub l oraz f głoską h i odwrotnie. Następuje szybki rozwój konstrukcji składniowych (budowanie wszystkich typów zdań złożonych podrzędnie, np. daj mi kalośki, bo pada deść i współrzędnie) oraz wzrost sprawności komunikacyjnej.

4 rok życia dziecka

Czwarty rok życia jest okresem doskonalenia zdobytych umiejętności. Utrwalają się głoski s, z, c, dz. Zaczynają pojawiać się głoski sz i ż, a następnie cz i dż. W tym wieku dziecko nie musi jeszcze wymawiać głoski r, która zgodnie z opisem rozwoju mowy, pojawia się ostatnia. Stały wzrost słownictwa powoduje, że wypowiedzi są coraz dłuższe i barwniejsze. Pojawiają się zwroty o nacechowaniu emocjonalnym, np. : „ojej”, „jakie wspaniałe” itp. Wynika to z naśladownictwa osób dorosłych oraz bajek. Zwracać należy uwagę, czy dziecko nie powtarza zasłyszanych fraz nieadekwatnie lub natrętnie, po kilka razy. Takie zachowania mogą być echolaliami i wskazywać na nieprawidłowości rozwoju poznawczego i językowego. W tym wieku rozwija się również zdolność narracji, nazywania prostych związków przyczynowo-skutkowych. Należy go zachęcać do tego poprzez stawianie pytań nie tylko „kto?”, „co?” i „co robi?”, ale również „kiedy?”, „dlaczego?”. Istotne w rozwoju mowy jest również odpowiadanie na pytania. Dzięki temu dziecku uczy się właściwych wzorców językowych, wzbogacania wiedzę, ale także kształtuje się umiejętność prowadzenia dialogów. Jest to również dobry czas na liczne powtarzanie wierszyków, wyliczanek, które ćwiczą pamięć, rozbudowują zakres słownika, doskonalą prozodię mowy. Czterolatek rozumie większość przyimków wyrażających usytuowanie osoby lub zdarzenia w przestrzeni. Najczęściej używane to: w, do, na. Natomiast rzadziej: pod, za, obok. Dużo trudności przysparza jeszcze wyrażanie relacji czasowych, np. : po obiedzie, po kąpiel, przed kolacją. Pojawia się również częste używanie wyrazów nazywających cechy (wzrost liczby przymiotników i przysłówków).

5 i 6 rok życia dziecka

Piąty i szósty roku życia, to czas ostatecznego kształtowania się systemu językowego. Dziecko pięcioletnie realizuje już większość dźwięków. W mowie spontanicznej mogą pojawiać się jeszcze substytucje. Jedynym brakującym dźwiękiem może być głoska „r”. Wypowiedzi dziecka 5-letniego to zdania złożone, uwzględnia w nich kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe.
Przed rozpoczęciem edukacji szkolnej, a więc na zakończenie wieku przedszkolnego, dziecko powinno poprawnie wypowiadać wszystkie dźwięki języka polskiego, aby uniknąć trudności w nauce czytania i pisania.


Bibliografia

• J. Cieszyńska, M. Korendo, „Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia”, Wydawnictwo Edukacyjne
• G. Demel, „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, WSiP