Funkcje oceny opisowej

Niektórzy twierdzą, że oceniać jest łatwo, inni z kolei wolą uczyć, ale nie oceniać. Proces oceniania jest bardzo złożony. Nauczyciel musi jednocześnie uwzględnić postępy ucznia jako indywidualności, podstawę programową jako wskaźnik oraz wystawić odpowiedni komentarz lub stopień. Wiąże się to z dwoma podstawowymi funkcjami oceniania:
- funkcją klasyfikującą, w której ocena wyrażona jest za pomocą umownego symbolu i służy zróżnicowaniu oraz uporządkowaniu uczniów według wcześniej określonej skali,
- funkcją diagnostyczną, której zadaniem jest wspieranie szkolnej kariery ucznia, obserwacja jego postępów i określenie indywidualnych potrzeb .
Studiując literaturę przedmiotu, można doszukać się innych funkcji oceny opisowej. W Encyklopedii pedagogicznej znajdują się funkcje określone przez Krzysztofa Konarzewskiego, który podzielił je na dwie grupy:
- indywidualną, która dotyczy ucznia oraz jego osiągnięć szkolnych. Występuje wraz z ocenianiem kształtującym, sprzyjającym efektywnemu i świadomemu uczeniu się,
- systemową, która odnosi się do systemu oświatowego, ma charakter zewnętrzny i służy kontrolowaniu efektywności oddziaływania systemu edukacyjnego .
Również w tej samej pozycji można doszukać się innego podziału funkcji, a mianowicie podziału na:
- funkcję informującą o wyniku uczenia się,
- funkcję pedagogiczną, wspierającą rozwój ucznia,
- funkcję decydującą o dalszych losach ucznia .
Podziały te są ogólnikowe, jednak zawierają wystarczający obszar treści, aby mówić o istocie funkcji oceniania.
Innego podziału funkcji oceniania dokonała w swej pracy I. Kopaczyńska, jednak analizując ten podany podział, można również doszukać się podobnych sfer oceny opisowej, wyrażającej się poprzez:
- funkcję dydaktyczną, rozumianą jako miernik wyników pracy ucznia, wykazującą osiągnięcia,
- funkcję społeczną, wiążącą się ze wskazywaniem pozycji ucznia w klasie, przy czym jest to czynnik kształtujący relacje dziecka z rówieśnikami,
- funkcję wychowawczą zwaną również psychologiczną, a dotyczącą poznawania psychiki dziecka i wpływania na jego zachowanie .
Powyższe funkcje I. Kopaczyńska odnosi do oceniania realizowanego wobec ucznia, natomiast wobec nauczyciela wzbogaca omawiany podział o funkcję diagnostyczną, dzięki której ukazanie zdolności i osiągnięć ucznia informuje nauczyciela o doborze metod pracy. I. Kopaczyńska, zagłębiając się w założenia psychologii behawioralnej, dopatruje się również funkcji motywacyjnej oraz prognostycznej. Współczesne odniesienie funkcji oceniania do ucznia, nauczyciela i społeczeństwa uwypukla aspekty związane z odmiennymi rolami trzech wskazanych podmiotów edukacji.
Danuta Sołtys oraz Maria Krystyna Szmigiel wyróżniły funkcje oceniania, które odnoszą się w większości do pracy nauczyciela, a są to funkcje:
- dydaktyczna - ocena powinna być informacją o stopniu opanowania treści przez ucznia,
- dydaktyczno-prognostyczna - powinna być pomocna przy planowaniu czynności nauczyciela, informuje o wynikach ucznia na podstawie ocen bieżących,
- sterująco-metodyczna - powinna uzmysłowić nauczycielowi konieczność zmiany bądź kontynuacji metod pracy z uczniem,
- psychologiczna - powinna obejmować kontekst zdrowia psychicznego oraz fizycznego ucznia,
- wychowawcza - uwzględnia między innymi staranność, wkład pracy oraz warunki środowiskowe,
- selektywna - odróżnia uczniów przygotowanych do dalszej nauki od tych, którzy nie posiedli jeszcze danej umiejętności,
- społeczna - kształtuje w klasie stosunki między uczniami oraz nauczycielem .
Funkcje oceniania zaproponowane przez D. Sołtys oraz M. K. Szmigiel są, jak można zauważyć, ogólne i obejmujące duży obszar edukacji. Autorki nie wyróżniły funkcji motywacyjnej, która jest według mnie, jedną z podstawowych. W swoim podziale uwzględniły natomiast funkcję selektywną, która nie cieszy się wśród większości pedagogów uznaniem.
Liczni pedagodzy podkreślają motywacyjną funkcję oceny, zachęcając jednocześnie dziecko do podejmowania dalszego wysiłku związanego z nauką w szkole i w domu. Według J. Sawińskiego ocenianie powinno motywować ucznia do samoedukacji, czyli skutecznej pracy nad sobą. Ten sam autor podkreśla, że podczas oceniania powinna panować atmosfera życzliwości i przychylności, nastawienie na pozytywny efekt. Zawarta w ocenie motywacja dodaje dziecku wiary w jego możliwości, wzmacnia je, budzi zaufanie dziecka do zdobywania wiedzy i umiejętności, wskazuje możliwości dokonywania zmian w jego postępowaniu .
Ocenianie za pomocą opisu cechuje szacunek i życzliwość dla dziecka oraz wiara nauczyciela w jego możliwości. Dzięki temu możemy uniknąć hierarchizowania dzieci, podziału na lepsze i gorsze, można także ograniczyć rywalizację między nimi. Ocenianie opisowe w znacznym stopniu pozwala wyeliminować stres, umożliwia stosowanie głównie wzmocnień pozytywnych, powoduje, że atmosfera w klasie jest spokojniejsza, bardziej przyjazna .
Pierwsza szkolna ocena w życiu dziecka powinna spełniać przede wszystkim funkcje informacyjne, motywacyjne, korekcyjne oraz brać pod uwagę przejawy jego rozwoju ze szczególnym uwzględnieniem cech pozytywnych. Powinna mieć pozytywny wpływ na dziecko, zachęcać je do podejmowania dalszych wysiłków w nauce, jednocześnie zapewniając mu uznanie i dając poczucie bezpieczeństwa w zespole klasowym.
Ocenianie, które spełnia wyżej wymienione funkcje, staje się sposobem opisywania i planowania optymalnej drogi rozwoju każdego ucznia. „Ważną rolę odgrywa więc przygotowanie dzieci do samodzielnego oceniania efektów ich pracy. Wiąże się to z wykorzystaniem idei prawa dziecka do błędu i uczenia się na błędach. Polega zaś na tworzeniu przez nauczyciela takich sytuacji, w których po wykonaniu zadania, na zasadzie samokontroli, uczniowie sami wyszukują błędy w swojej pracy i je poprawiają. Nauczyciel, włączając się w końcowym momencie, ustosunkowuje się nie do błędów, lecz do tego, jak uczeń sobie z nimi poradził i jak je rozwiązał. Inni stwierdzają, że podczas specjalnie zorganizowanych zajęć uczeń sam oceni swoje dokonania pod warunkiem, że ocena taka będzie zrozumiała, jasna i czytelna, dostosowana formą do wieku dziecka”.