Opiekuńczo - wychowawcza funkcja szkoły

Istnieje wiele definicji i interpretacji pojęć „opieki” i „wychowania”, lecz „teoretycy i praktycy akcentują, że opieka zawsze wiąże się z wychowaniem. Rozpatrując te dwa elementy przyjmujemy, że opieka i wychowanie stanowią jedność, ale nie tożsamość; ich pojęcia krzyżują się wzajemnie i dlatego mówimy o procesie opiekuńczo-wychowawczym jako układzie.(...)opieka i wychowanie wiążą się ze sobą, jako dwa podstawowe czynniki rozwoju człowieka: przy czym opieka to ustawiczna pomoc w zaspakajaniu materialno-psychofizycznych potrzeb w ramach planowo i świadomie zorganizowanych czynności opiekuńczych, a wychowanie to tworzenie warunków dla pełnego rozwoju jednostki (tworzenie warunków, które temu rozwojowi będą sprzyjały, będą wspomagały i kierunkowały rozwój człowieka, jako osoby funkcjonującej w odniesieniu do wybranego przez siebie systemu wartości i zdolnej do życia w ramach różnego typu wspólnot). Wielopoziomowa i wielostronna jedność omawianych działalności społeczno-pedagogicznych polega na tym, że w każdej wszechstronnej działalności wychowawczej niezbędna jest odpowiednia działalność opiekuńcza. Nie można bowiem inicjować i ukierunkowywać rozwoju osobowości, ani kształcić, ani też kształtować różnorakich przekonań i postaw bez zaspokojenia istotnych opiekuńczych potrzeb jednostki, zwłaszcza dziecka”.(Por. E. Trempała, Opieka a wychowanie, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna, red. W. Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1996., s. 479).
H. Radlińska uważa, że „opieka nad dziećmi i młodzieżą powinna mieć charakter wychowawczy i obejmować uczniów, nie tylko tych, którzy są pozbawieni dostatecznej opieki rodzicielskiej”. (H. Radlińska, Pedagogika społeczna. ZNiO, Wrocław 1962, s.324).
„Na czas trwania zajęć szkolnych instytucja ta ma obowiązek zastąpić rodziców, zapewnić opiekę wszystkim uczniom, realizować ich potrzeby, stworzyć odpowiednie warunki do nauki i wypoczynku, dbać o ich bezpieczeństwo i dobre samopoczucie”. (I. Jundziłł, Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły, s. 790).
„Do zadań szkoły w zakresie opieki wychowawczej zaliczamy niżej podane zagadnienia:
1.Tworzenie w szkole i w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów.
2.Zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych.
3.Wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań.
4.Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych możliwości.
5.Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej.
6.Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz w kreowaniu siebie i odnajdywaniu wśród rzeczywistych warunków życia własnej drogi do ideału pełnego człowieka.
7.Wychowanie do czasu wolnego- organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.
Z wymienionych zadań wynika ścisły związek opieki nad dziećmi i młodzieżą z wychowaniem. Podstawowa funkcja opiekuńczo- wychowawcza wyraża się w tworzeniu na terenie szkoły i środowiska jak najbardziej korzystnych warunków intensyfikujących rozwój psychiczny i somatyczny dziecka. Warunki te mają umożliwić pełną realizację potrzeb uczących się dzieci i młodzieży.” (I. Jundziłł, Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły, s. 790).

Funkcje opiekuńczo- wychowawcze szkoła spełnia względem uczniów w formach:
•diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie i środowisku,
•ratownictwo indywidualne,
•kompensacja,
•profilaktyka,
•stymulowanie rozwoju,
•poradnictwo,
•integracja,
•koordynacja działalności opiekuńczo- wychowawczej. (Por. I. Jundziłł, Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły, s. 790).
Diagnoza powinna wyprzedzać działalność opiekuńczo-wychowawczą, jakie potrzeby dziecka nie są zaspakajane w środowisku jego życia, jakie ma zainteresowania i zdolności, jaki poziom rozwoju intelektualnego.
Z ratownictwem mamy do czynienia w nagłych wypadkach, gdy uczeń z przyczyn losowych znajdzie się sytuacji zagrożenia.
Działalność kompensacyjna związana jest z wyrównywaniem braków w rozwoju dziecka, jak również z zaspakajaniem jego potrzeb na przykład poprzez zabiegi rehabilitacyjne, ćwiczenia korekcyjne, grupy dyspanseryjne. W pracy szkolnej można wyróżnić kompensację dydaktyczną (wyrównywanie startu szkolnego dziecka, udzielanie pomocy w likwidowaniu powstających w trakcie nauki braków w wiadomościach i umiejętnościach objętych programem nauczania) i kompensację wychowawczą (korygowanie niewłaściwie ukształtowanych poglądów i postaw moralnych).
Praca profilaktyczna zapobiega wszelkim niekorzystnym odchyleniom w psychofizycznym i społecznym rozwoju każdego ucznia. Działania profilaktyczne ściśle łączą się z innymi rodzajami pracy opiekuńczo-wychowawczej, np. zapobieganie niedostosowaniu społecznemu przez kompensowanie niepowodzeń szkolnych. Rozwijanie i wzbogacanie zainteresowań i zdolności ucznia ma poważne znaczenie profilaktyczne, a jednocześnie stymuluje rozwój.
Poradnictwo ma służyć uczniom przede wszystkim w ich samodzielnej pracy. Wiedząc, że celem wychowania jest samorozwój nauczyciel powinien przyzwyczajać ucznia do korzystania z porad w sytuacjach, kiedy nie potrafią sobie sami poradzić. Poradnictwo powinno obejmować takie dziedziny życia społecznego jak: wybór dalszego kształcenia, wybór zawodu a także drogi życiowej.
Integracja działalności opiekuńczo-wychowawczej polega na tym, że tworzy ona harmonijną całość z całym systemem wychowawczym szkoły. Integracja pionowa to zapewnienie ciągłości procesów opiekuńczo-wychowawczych od wczesnego dzieciństwa do coraz wyższych szczebli systemu szkolnego. Stosując integrację unikamy przeskoków, poprzez co każdy etap kształcenia jest kontynuacją poprzedniego i przygotowaniem do następnego. W integracji poziomej występuje dążenie do ujednolicenia celów i metod postępowania z wychowankami w zaspokajaniu ich potrzeb w rodzinie, szkole i ich środowisku.
Ważnym czynnikiem w pracy opiekuńczo-wychowawczej szkoły jest koordynacja. Wyróżniamy koordynację wewnątrzszkolną (współdziałanie i współpraca między klasami szkolnym, kołami zainteresowań) oraz koordynację zewnętrzną, która jest szczególnie potrzebna w działalności różnych placówek i instytucji działających w środowisku wychowawczym szkoły. (Por. I. Jundziłł, Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły, s. 792-793).
Jeżeli przyjmiemy za punkt wyjścia pojęcie opieki jako działalności zmierzającej do zapewnienia dzieciom i młodzieży sprzyjających warunków życia, rozwoju i wychowania funkcja opiekuńczo-wychowawcza szkoły powinna przejawiać się w następujących kierunkach:

W odniesieniu do dziecka
•zapewnienie bezpieczeństwa osobistego w szkole i w drodze do szkoły
•ochrona zdrowia dziecka
•niesienie pierwszej pomocy
•zapewnienie realizacji obowiązku szkolnego (wyrównywanie opóźnień w nauce)
•zaspakajanie podstawowych potrzeb biologicznych
•roztaczanie opieki nad dzieckiem w czasie pracy zawodowej rodziców
•organizowanie dzieciom czasu wolnego(zapewnienie właściwych styczności z wartościami kulturowymi, ograniczanie styczności ze zjawiskami patologicznymi.

W odniesieniu do rodziny dziecka
•udzielanie materialnej pomocy rodzinie w miarę możliwości finansowych szkoły.
•udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności wychowawczych w rodzinie (złe warunki rodzinne dziecka, sytuacja materialna, układ stosunków rodzinnych, stopień odpowiedzialności rodziców)
•podnoszenie kultury pedagogicznej rodziców
•organizowanie życia społeczno-kulturalnego rodziców.

W odniesieniu do środowiska zamieszkania.
•inspirowanie urządzeń rekreacyjnych i kulturalno-oświatowych w rejonie szkoły
•podnoszenie poziomu kultury pedagogicznej społeczności lokalnej
•organizowanie wolnego czasu lokalnej społeczności
zwalczanie negatywnych zjawisk, aspołecznych zachowań oraz wszelkiej patologii. ( Por. I. Jundziłł, Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły, s. 793).
Realizując opiekuńczo-wychowawcze funkcje szkoła nie tylko zaspokaja potrzeby uczniów, ale wzbogaca je i rozwija. Bardzo ważnym zadaniem w zakresie opieki wychowawczej w szkole jest troska o zapewnienie każdemu uczniowi jego indywidualnego rozwoju.
„Opieka jest względnie stałym i ciągłym dawaniem oparcia dziecku, (które ma niezaspokojone potrzeby i niezdolność lub nieumiejętność do ich samodzielnego zaspakajania) przez opiekuna biorącego za nie odpowiedzialność”. (Z. Dąbrowski, Pedagogika opiekuńcza w zarysie, cz.1, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2000, s. 250). Natomiast wychowanie wiąże się z przekazywanie sposobów zaspakajania tych potrzeb zgodnie z pewnymi normami społecznymi. Wymienione procesy integrują się w życiu szkoły.
Celem wychowawczym jest wszechstronnie rozwinięty człowiek. Według Jerzego Materne „po to, aby zapewnić efektywność swoich działań dydaktyczno – wychowawczych i chronić osobowość uczniów przed deformacjami, musi ona spełniać jeszcze jedną funkcję – socjalną – opiekować się uczniami. Jest to funkcja wspierająca dwie poprzednie”. (J. Materne, Opiekuńcze funkcje szkoły..., op. cit., s. 69). Funkcja opiekuńcza warunkuje prawidłowy rozwój ucznia, jak również prawidłową realizację nauczania i wychowania. Najogólniej tę funkcję szkoły określić można jako zespół obowiązków z zakresu opieki, związany z zaspokajaniem potrzeb dziecka, a także tworzeniem warunków umożliwiających mu wszechstronny rozwój. Wskaźnikiem realizacji funkcji opiekuńczo-wychowawczej szkoły, zdaniem J. Materne, są: globalnie - „stan zadbania ucznia”, a dokładniej: „postępy w nauce, rozwój uzdolnień i zainteresowań, rozwój zdolności i umiejętności komunikowania się z innymi ludźmi, pozytywny związek ucznia ze szkoła, poczucie bezpieczeństwa, traktowanie szkoły jako środowiska sobie bliskiego i lubianego, jakość infrastruktury architektonicznej i technicznej (pełna sprawność instalacji, wysoki standard urządzeń technicznych, wystarczająca liczba pomieszczeń, pracowni, gabinetów, estetyka wnętrz.” (J. Materne, Opiekuńcze funkcje szkoły..., s. 171-172).
W dokumentach wprowadzających reformę systemu edukacji, według J. Raczkowskiej, „(...)najwięcej miejsca i uwagi poświęcono zmianom strukturalnym w szkolnictwie, sporo programowi nauczania, niewiele wychowawczej działalności szkoły całkowicie pominięto problemy związane z funkcją opiekuńczą”. (J. Raczkowska, W sprawie opiekuńczo-wychowawczej funkcji szkoły, „Problemy opiekuńczo-wychowawcze” 2000 nr 7, s. 20).
Uważam, że w polskim szkolnictwie zbyt mało uwagi poświęca się opiekuńczej funkcji szkoły. To właśnie funkcja opiekuńcza zapewnienia dzieciom odpowiednie warunki do rozwoju, wychowania i nauki. Zaspokojenie podstawowych potrzeb ucznia daje nam możliwość wszechstronnego rozwoju dziecka.


Bibliografia:
1. Jundziłł I., Opiekuńczo-wychowawcza funkcja szkoły, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna, red. W. Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1996.
2. Materne J., Opiekuńcze funkcje szkoły. Wprowadzenie do metodyki pracy opiekuńczej, PWN, Warszawa 1988.
3. Raczkowska J., W sprawie opiekuńczo-wychowawczej funkcji szkoły, „Problemy opiekuńczo-wychowawcze” 2000, nr 7.
4. Radlińska H., Pedagogika społeczna. ZNiO, Wrocław 1962.
5. Trempała E., Opieka a wychowanie, [w:] Encyklopedia Pedagogiczna, red. W. Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1996.