Mass media - pogadanka dla uczniów z okazji Światowego Dnia Środków Masowego Przekazu (24 stycznia)

Rozważania o mediach

MEDIA to „środki masowego przekazu, mass media, media masowe, środki masowego komunikowania, urządzenia, instytucje, za pomocą których kieruje się pewne treści do bardzo licznej i zróżnicowanej publiczności; prasa, radio, telewizja, także tzw. nowe media: telegazeta, telewizja satelitarna, Internet.” (cytat za Encyklopedia PWN, [stan na 11.10.2007 r.], Dostępny w Internecie: http://encyklopedia.pwn.pl/lista.php?co=media)
Media to niewątpliwie bogate źródła informacji. Można je porównać do wielu kanałów. Część z nich dostarcza czystej, inna część - brudnej wody, często także zatrutej. Pijemy ją wszyscy i nie zawsze zauważamy, jakiej jest faktycznie jakości...
W dzisiejszej dobie każdy może pisać, tworzyć, publikować; powstaje wiele informacji, lecz są one różnej jakości i wartości. Wymagają ewaluacji. Potrzebna jest ich selekcja, krytyka, ocena. Wielość informacji często przerasta człowieka. Nie jest on w stanie ogarnąć tych danych. Media w pewien sposób je selekcjonują i przekazują w postaci haseł, artykułów, opinii i komentarzy. Ważna staje się kultura mediów.
Media pełnią różnorodne funkcje: informują na bieżąco (człowiek ma prawo do rzetelnej informacji.), przekazują nam opinie, dzięki nim można aktywnie uczestniczyć w tym, co dzieje się na świecie; media ułatwiają dostęp do sztuki, ukierunkowują zainteresowania, pozwalają na łatwy i wygodny dostęp do pewnych danych, działają na ludzką estetykę, wyobraźnię, uczucia; nie wymagają wychodzenia z domu, lecz tym samym ograniczają aktywność ruchową; niektóre media nie pobudzają odpowiednio do myślenia, np. TV, wpływają zaś na psychikę ludzką, wywołują stany lękowe, odruchy, uzależnienia, ogłupiają. Wpływają na ludzki światopogląd, przekonania, czasem na religijność, moralność, system wartości.

Media służą również reklamie; sieją propagandę, sugerują nam pewne poglądy, zwracają się w stronę zła, a dobro traktują po macoszemu. Media nierzadko kamuflują, oczerniają, szukają sensacji. Zdarza się, że manipulują ludźmi, narzucają określone postawy i wzorce, nadają znaczenia, prowokują. Bywa, że utrudniają skupienie się na czymś, przy tym zaś wywołują agresywne zachowania lub zobojętnienie. ROLA mediów nie jest do końca uświadomiona.
Jednym z mediów jest telewizja. To nierzadko sposób na zabicie czasu, bierny odbiór nie wymagający myślenia. Czasem powoduje uzależnienie. Staje się również metodą na samotność. Telewizja powoduje, że naśladujemy to, co widzimy w filmach i programach; wówczas uosabiamy się z bohaterami seriali itp. Ważne więc, by świadomie wybierać audycje telewizyjne, by nie działały negatywnie na naszą podświadomość. Należy pamiętać, że to człowiek ma wybierać, a nie być niewolnikiem mediów, zwłaszcza komercyjnych.
Media służą m.in. komunikacji, porozumieniu. Niegdyś było to możliwe tylko za pomocą obrazków, znaków świetlnych i dymnych. Dzięki Gutenbergowi można od XV w. (ok. 1455 r. – Biblia 42-wierszowa) rozpowszechniać myśli i informacje za pomocą druków (książka, prasa, inne nośniki). Mamy więc do czynienia z coraz bardziej zaawansowanymi technologiami. Dziś prymat mają media audiowizualne: Internet (wielka infostrada – charakterystyczna dla społeczeństwa informacyjnego, jakim się stajemy), TV, radio.
Media, jak wspominano wyżej, mają znaczny wpływ na ludzi. Apele i komunikaty przekazane przez media często angażują, motywują do działania, zwłaszcza, gdy trzeba zrobić coś szlachetnego. Chcemy wówczas zaistnieć, zrobić coś dla idei, pomóc, np. oddać krew, wesprzeć materialnie.
Media uczą czasem zła, przemocy, sposobów popełniania zbrodni itp. Szkodzą zwłaszcza młodszym odbiorcom, niedojrzałym i niedoświadczonym życiowo.
Zasięg i stopień oddziaływania mediów jest bardzo mocno zróżnicowany. Zależy on także od rodzaju medium. Inaczej jest z mediami publicznymi, a jeszcze inaczej z komercyjnymi.
Media coraz powszechniej ulegają komercjalizacji. Muszą zabiegać o odbiorców; konkurują ze sobą; mają swych zwolenników i wrogów. Przekazują głównie złe wieści, bo jak napisał franc. badacz mediów prof. Claude-Jean Bertranda: „Zgodnie z nieszczęsnym mitem, dobrych wiadomości nie uważa się za wiadomości.” Jednak to nie media wykreowały przestępczość. Po prostu po 1990 r. temat ten przestał być tematem tabu. To konsekwencja demokratyzacji mediów. Audycje stają się antykulturotwórcze; media komercyjne stawiają na zysk, nie na jakość informacji. Odzwyczajają ludzi od obcowania z kulturą na wysokim poziomie a zachęcają do rozrywki i propagują wygodne życie.
Sensacja, mówienie o złu, o nowinkach, byle szybciej i trafniej – to domena mediów – konkurujących ze sobą, zabiegających o odbiorcę.
Obecnie najmniej drastyczny wpływ na ludzi ma radio, medium operujące wyłącznie dźwiękiem. Jego zaletą jest nadawanie na żywo i spontaniczne angażowanie słuchaczy.
Media działają na odbiorców komplementarnie, uzupełniają się. Niekiedy wpływają znacznie na umysł, czasem na emocje.

Informacyjna i opiniotwórcza rola mediów

Wymiana informacji i opinii między ludźmi – to właśnie dokonuje się na łamach mediów. Media zajmują się przekazem informacji. Jednocześnie je komentują.
Za bardziej wartościowe informacje prasowe uważa się wiadomości podane w dziennikach, nie w czasopismach. To logiczne, gdyż prasa codzienna na bieżąco informuje o tym, co się dzieje w świecie. Czasopisma służą bardziej do prezentacji opinii (tzw. „prasa opinii”), omawiania zagadnień różnego typu. To głównie publicystyka: eseje, felietony, komentarze, wypowiedzi ekspertów. Opiniowaniem zajmują się raczej media publiczne, rzadziej komercyjne. Ich szczegółowe zadania określa Ustawa o Radiofonii i Telewizji. Zaznaczyć można, że media komercyjne żyją głównie dzięki reklamom, tak więc ich oddziaływanie słabnie w wakacje (reklamodawcy „odpoczywają”).
Informacje mogą być przekazane profesjonalnie lub nieodpowiednio. Efekt obrazują wydarzenia następujące po nadaniu audycji. Jeśli nie ma buntów, agresji, zła, lecz opanowanie i spokój, przekazano je właściwie. Gdy wywołują niepożądane napięcie, wystąpił błąd.
Media mogą zachęcać do dobra, jak do zła. W przypadku nieszczęść mogą mobilizować ludzi do pomocy poszkodowanym, mogą zapobiec panice.

Uczyć – bawić – wychowywać

Media komercyjne stawiają na rozrywkę, publiczne nie mają takiego prawa; mają służyć kulturze. Publiczne służą również rozrywce, ale w znacznie mniejszym stopniu.
Rolę edukatora i wychowawcy pełnia nierzadko pisma popularnonaukowe, branżowe, naukowe, także te dla dzieci i młodzieży. Ukazują się rzadziej, ale zainteresowanie nimi wzrasta.

Media jako czwarta władza

Istnieją obok władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej...? Czyżby naprawdę? To określenie na wyrost. Media nie mają władzy; mają wpływ, ale nie na nasze ostateczne decyzje. Nie jesteśmy ich marionetkami. Mogą coś zasugerować, ale nie mogą za nas zdecydować. Media są ośrodkami kontroli społecznej, ale nie indywidualnej człowieka.

[Media a prawo – zob. Ustawa o prawie prasowym – 1984 r., Ustawa o Radiofonii i Telewizji].

Przykłady mediów publicznych:
Polskie Radio - Program 1
Polskie Radio - Program 2
Polskie Radio - Program 3 – lekko skomercjonalizowany
Radio BIS – dla najmłodszych i młodzieży
TVP S.A. (1, 2, 3, Polonia, )

Przykłady mediów komercyjnych:

RMF FM
Radio ZET
Radio WAWA
Radio Maryja
TV Polsat
TV Nova
TVN
Canal +

Opracowano na podstawie:
1.SONCZYK W., Media w Polsce, 1999, ISBN 83-02-07250-8,
2.GOBAN-KLAS T., Powstanie i rozwój mediów : od malowideł naskalnych do multimediów, 2001, ISBN 83-7271-105-4

Edyta Gawin