Porozmawiajmy o „czasie”. Platon, Arystoteles i „Cztery strony czasu” Iwony Chmielewskiej – praca w grupach

Cele:
• Uczeń zna definicję „czasu” i koncepcje „czasu” u Platona i Arystotelesa.
• Uczeń potrafi pracować w grupie i prezentować wyniki współpracy na forum klasy.
• Uczeń potrafi odnieść poznane treści filozoficzne do ilustrowanego tekstu literackiego, dostrzega między nimi związek, myśli twórczo.
• Uczeń potrafi wskazać punkty wspólne i różnice między opisami i ilustracjami, wyciąga wnioski.

Metody pracy: wykład, pogadanka, praca w grupach z książką.

Środki dydaktyczne: 4 egzemplarze książki Iwony Chmielewskiej pt. „Cztery strony czasu” lub kserokopie odpowiednich fragmentów, przybory plastyczne, brystol, tablica, numerki do losowania grup.

Formy pracy: indywidualne, grupowe (klasa podzielona na 4 grupy).

Czas trwania: 45 minut.


Przebieg zajęć:
1. Każdy z uczniów przy wejściu do klasy losuje numerek, na podstawie którego siada przy jednym z czterech przygotowanych wcześniej stołów. Nauczyciel informuje: W ramach nowego tematu (zapisany na tablicy) wrócimy do dwóch znanych wam już filozofów: do Platona i Arystotelesa. Dziś skupimy się na tym, co każdy z nich powiedział na temat „czasu”. Następnie popracujecie w grupach z ilustrowaną książką, którą dla was przygotowałem.
2. Nauczyciel prosi klasę o przypomnienie najważniejszych wiadomości o Platonie i Arystotelesie, odpowiedzi zapisuje hasłowo na tablicy. Następnie referuje uczniom, co każdy z wymienionych filozofów mówił o czasie, m.in. o ideach Platona, które są niezmienne, więc nie podlegają działaniu czasu: Możemy sobie wyobrazić, że kawał granitu trwa wiecznie, ale trwa on w czasie i podlega w nim zmianom. Jeśli natomiast liczba dwa istnieje, to istnieje poza czasem, a nie w czasie, albowiem upływ czasu jej nie zmienia. [...] Dla Arystotelesa czas jest nieskończenie podzielny i potencjalnie nieskończony przez dodawanie poszczególnych „teraz”. [...] Dla obu filozofów czas jest nieskończony, związany z najdoskonalszym ruchem – ruchem po okręgu. Czas jest cykliczny, nawiązuje do rytmu przyrody i życia etc.
Nauczyciel dyktuje zwięzłą notatkę – ogólną definicję „czasu” na podstawie encyklopedii oraz koncepcje „czasu” dwóch filozofów.
3. Nauczyciel rozdaje każdej grupie arkusz brystolu i akcesoria do pisania, rysowania oraz, na każdą grupę, egzemplarz książki Iwony Chmielewskiej pt. „Cztery strony czasu” z odpowiednio zaznaczonymi fragmentami.
4. Wspomagając się ilustracją nauczyciel wyjaśnia: Książka jest o ludziach którzy mieszkali w kamienicach stojących w czterech stronach rynku. Każdy ze swojego okna widział zwrócony w cztery strony świata zegar ratusza. Pierwsze z okien należy do kuchni, która mieści się tam od zawsze, w drugim oknie od wieków jest czyjaś pracownia. Przez trzecie okno możemy zajrzeć do pokoju dzieci, a w czwartym jest zwykle salon. My odwiedzamy bohaterów w ich domach w 1500 roku, 1600, 1700, 1800, 1900 i 2000!
5. Nauczyciel: Jesteście podzieleni na 4 grupy - kuchnia, pracownia, pokój dziecięcy i salon. Zapoznajcie się z zaznaczonymi stronami. Chcę, żebyście porównali, co zmieniło się w tych pomieszczeniach na przestrzeni wieków, co jest podobne lub takie samo, co zwróciło waszą uwagę, przyjrzyjcie się bohaterom. Rozrysujcie i opiszcie to na brystolach. Kiedy skończycie, opowiecie, co działo się w waszych pomieszczeniach. Na realizację zadania uczniowie mają 15 minut. W tym czasie nauczyciel pracuje nad czymś przy pomocy białego arkusza, czarnej farby, kleju i nożyczek, dla uczniów jego praca pozostaje tajemnicą.
6. Po upływie 15 minut nauczyciel kładzie na stoliku ustawionym na środku sali efekt swojej pracy – kwadratową bryłę z papieru. Na czterech jej ścianach namalował tarcze zegara bez wskazówek. Obiekt symbolizujący zegar ratuszowy stoi w centrum umownego „rynku”, a grupy siedzące przy czterech stołach są jakby czterema kamienicami, w których rozgrywa się akcja książki.
Nauczyciel moderuje prezentacje poszczególnych grup. Przykładowo: Grupa „pokój dziecięcy” może zauważyć powtarzający się motyw chrztu, choroby i śmierci dziecka. Co się zmieniło w pokoju? Co pozostaje na tym samym miejscu? Czym się zajmowały dzieci, jak były ubrane? Mogą zauważyć powiązania między bohaterami z różnych rozdziałów – mały Bruno z 1800 roku ma ołowiane żołnierzyki i chce być dowódcą wojsk, a w 1900 roku mały Tadeusz wyciąga z pudła ołowiane żołnierzyki pradziadka Brunona etc.
7. Nauczyciel pyta, czy uczniowie widzą związek między tym, co mówili o „czasie” Platon i Arystoteles, a własnymi spostrzeżeniami odnośnie lektury „Cztery strony czasu”.
Uczniowie sami lub naprowadzani przez nauczyciela dostrzegają cykliczność życia, punkty wspólne na przestrzeni setek lat, przedmioty, osoby, zwyczaje; mogą wskazać też na „tu i teraz”, uchwycenie chwili – opisywane i zilustrowane wydarzenia rozgrywają się konkretnego dnia, o konkretnej godzinie.
8. Nauczyciel pyta, co mogłoby się znaleźć na ilustracji rejestrującej chwilę obecną, czy różniłaby się znacząco od tej z roku 2000? A jak mogłyby wyglądać strony tej książki w roku 2100?
Uczniowie mogą zauważyć, że dziś w pokojach bohaterów byłyby laptopy, telefony komórkowe, telewizor plazmowy, PlayStation etc., a w kuchni albo zdrowa żywność – brokuły, szpinak na talerzach, sushi, albo odwrotnie: pudełko z pizzą. Co do roku 2100, uczniów ponosi wyobraźnia. Po tym ćwiczeniu lekcja dobiega końca.

* Fragment scenariusza przygotowanego na podsumowanie kursu nadającego kwalifikacje pedagogiczne.