Program terapii logopedycznej

PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJ
W ROKU SZKOLNYM 2013/2014

Terapia logopedyczna obejmuje oddziaływania korekcyjne w zakresie zaburzonych czynności mowy. Zbiór przedstawionych poniżej celów wyznacza jednocześnie program terapii.
Cele programu terapii logopedycznej:
• wyrobienie właściwych nawyków mownych jak: oddech, zamykanie ust, przełykanie śliny,
• usprawnienie motoryki narządów artykulacyjnych oraz ich właściwa koordynacja,
• tworzenie sytuacji sprzyjających spontanicznemu wypowiadaniu się,
• zachęcanie dziecka do udziału w rozmowie kierowanej, tematycznej,
• wzbogacanie słownictwa,
• stymulowanie opóźnionego rozwoju mowy,
• utrwalanie prawidłowej wymowy głosek,
• skupianie uwagi i współpraca z osobą ćwiczącą.
Warunkiem prawidłowego przebiegu terapii logopedycznej jest postawienie pełnej diagnozy logopedycznej, która obejmuje badanie mowy dziecka, obserwacje, wywiad, badanie uzupełniające(ocenę budowy i sprawności narządów mowy, funkcji oddechowych oraz ocenę rozwoju kompetencji fonologicznych). Kwalifikowanie dzieci do zajęć logopedycznych odbywa się po konsultacji z wychowawcą i zapoznaniu się z orzeczeniami psychologiczno –pedagogicznymi oraz wynikami badań specjalistycznych.
Celem diagnozy logopedycznej jest ustalenie:
- nieprawidłowo realizowanych głosek oraz sposobu ich wymowy,
- przyczyn wadliwej artykulacji,
- wpływu wady na przebieg procesu porozumiewania się,
- rodzaju wady i jej wpływu na funkcjonowanie dziecka.
Proces diagnozy logopedycznej przebiega według określonego schematu i ulega modyfikacjom w zależności od rodzaju zaburzenia.
Terapia logopedyczna obejmuje działania zmierzające do usunięcia wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się i składa się z dwóch podstawowych etapów:
1) wywołania prawidłowego wzorca artykulacyjnego danej głoski,
2) utrwalenia tego wzorca w ciągu mownym.
Terapia logopedyczna wymaga sformułowania zasad postępowania, jakimi powinien kierować się logopeda, aby zrealizować zamierzone cele.

Zasady terapii logopedycznej:
1. Zasada wczesnego rozpoczynania terapii.
Należy jak najszybciej rozpocząć terapię logopedyczną, gdyż wczesna
interwencja skraca jej czas i zwiększa efektywność.
2. Zasada indywidualizacji.
Program terapii powinien być opracowany dla konkretnego dziecka i pod
kątem jego problemu.
3. Zasada wykorzystywania wszelkich możliwości dziecka.
W procesie terapii należy angażować maksymalna liczbę zmysłów i
wykorzystywać posiadane przez dziecko umiejętności.
4. Zasada kompleksowego oddziaływania.
Zaburzeniom mowy towarzyszą często inne zaburzenia. Istnieje wówczas
potrzeba prowadzenia równolegle do terapii logopedycznej również terapii
zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń zachowania, terapii pedagogicznej,
edukacji dla rodziców.
5. Zasada aktywnego i świadomego udziału.
Dziecko musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w
zajęciach. Należy pobudzać jego zainteresowanie i motywację do pracy.
6. Zasada współpracy z najbliższym otoczeniem.
Rodzice maja prawo do informacji dotyczących zdiagnozowanych zaburzeń,
programu, i sposobu terapii oraz przewidywanych efektów.
7. Zasada systematyczności.
Dotyczy sposobu prowadzenia zajęć. Bez rytmiczności i systematyczności
ćwiczeń obniża się poziom motywacji i mobilizacji dziecka do pracy.
8. Zasada stopniowania trudności.
Terapię rozpoczynamy od ćwiczeń najłatwiejszych dla dziecka i kolejno
realizujemy coraz trudniejsze, przechodząc od elementów znanych do mniej
znanych i nowych.
Formy i metody stosowane w terapii logopedycznej
Podstawową formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa. Poprzez zabawę, koncentruje się ono na doświadczaniu, przeżywaniu, odbiorze wrażeń, które pozwalają mu na poznawanie siebie, innych ludzi i świata. Dlatego też treści edukacji zdrowotnej w przedszkolu będą wprowadzane w zabawie i poprzez zabawę oraz w formie zadaniowej.
W terapii logopedycznej rzadko stosuje się tylko jeden rodzaj metod. Wynika to z konieczności realizowania zasady kompleksowych oddziaływań. Wybór metod – stosowanych w terapii logopedycznej – zawsze uwarunkowany jest rodzajem zaburzenia. Sposób pracy terapeutycznej musi być dostosowany do wieku i możliwości dziecka.
Wśród metod ogólnych i szczegółowych wyróżnia się:
I). Logopedyczne:
a) ćwiczenia oddechowe – wyrabianie oddechu dla mowy, wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.
- wdech przez nos, wydech ustami,
- unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu,
- wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (powoli, szybko) na wydechu,
- wykonanie wdechu wymawiając „s” z jednakową głośnością,
- wykonanie wdechu wymawiając „s” raz ciszej, raz głośniej,
- wykonanie wdechu dmuchając na skrawek papieru (odchylenie papieru musi być cały czas jednakowe),
- wydmuchiwanie baniek mydlanych przez słomkę,
- zdmuchiwanie płomyka świecy przy zwiększanej stopniowo odległości,
- dmuchanie na kłębuszki waty, papierowe kulki, piłeczki,
- nadmuchiwanie balonów,
- gra na organkach, trąbce, gwizdku.
b) ćwiczenia narządów artykulacyjnych – usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy, wywoływanie głosek w izolacji, utrwalanie ich poprawnej realizacji w sylabach, wyrazach, zdaniach z nasileniem głoski ćwiczonej.
c) ćwiczenia emisyjno – głosowe – wyrabianie właściwej tonacji, kierowanie głosu na maskę, ćwiczenia umiejętności modulowania siły głosu i prawidłowego brzmienia głosek w sylabach, wyrazach, zdaniach, naśladowanie głosów.
- próby wymowy poszczególnych bądź niektórych samogłosek na różnej tonacji,
- ćwiczenia na wyrazach dźwiękonaśladowczych ( muuu..., chał chał..., pi pi..., itp.),
- stajemy swobodnie w niewielkim rozkroku, ręce luźno zwisają wzdłuż ciała, głowa lekko pochylona do przodu. Unosząc powoli głowę, bierzemy głęboki wdech a wypuszczamy gwałtownie parskając jak koń (powtarzamy kilka razy),
- wyobraźcie sobie, że jesteśmy w lesie i chcemy przywołać koleżankę i kolegę, których nie widzimy
d)Ćwiczenia właściwe z zakresu korekcji wad wymowy
- wywołanie głoski w izolacji,
- utrwalanie głoski korygowanej w sylabach otwartych i zamkniętych,
- utrwalanie głoski korygowanej w strukturze logotomowej,
- utrwalanie głoski korygowanej w wyrazach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie,
- utrwalanie głoski korygowanej w zdaniach,
- automatyzacja poprawnej wymowy w mowie spontanicznej, opowiadanie ilustracji, historyjek obrazkowych, rozmowy kierowane,
- ćwiczenia utrwalające z wykorzystaniem komputera.
e)Ćwiczenia wspomagające terapię logopedyczną
*ćwiczenia ortofoniczne,
*ćwiczenia stymulujące rozwój słuchu fonematycznego – usprawnianie odbioru bodźców akustycznych, rozpoznawanie wrażeń słuchowych, ćwiczenia poczucia rytmu, rozróżnianie głosek dobrze i źle wypowiedzianych.
- odtwarzanie w układzie przestrzennym wystukanego „ rytmu”. Dziecko otrzymuje do dyspozycji kilka klocków. Osoba prowadząca ćwiczenia wystukuje określony rytm zasłaniając rękę. Zadaniem dziecka jest ułożenie klocków odpowiednio do tego rytmu. Jeśli dziecko popełnia błąd, powtarzamy stukanie i naprowadzamy dziecko na poprawne wykonanie ćwiczenia,
*ćwiczenia i zabawy z muzyką
*ćwiczenia stymulujące ogólny rozwój dziecka
*ćwiczenia rozwijające słownik czynny i bierny:
- rozwijanie mowy poprzez nazywanie i wskazywanie przedmiotów i nazw na obrazkach, w otoczeniu,
- opowiadanie historyjek obrazkowych,
- opowiadanie ilustracji,
- udzielanie odpowiedzi na pytania,
- gry i zabawy ortofoniczne,
*ćwiczenia w zakresie koordynacji wzrokowo – słuchowo – ruchowej
- dobieranie par obrazków (identycznych) na materiale tematycznym (materiał tematyczny przedstawia przedmioty znane dziecku z otoczenia),
- rozpoznawanie głosów zwierząt,
- różnicowanie dźwięków instrumentów,

Ewaluacja pracy logopedycznej
Nadrzędnym celem terapii logopedycznej jest wykrywanie i usuwanie zaburzeń mowy. Osiągnięcie tego celu świadczy o powodzeniu terapii. W logoterapii ważne jest również wdrażanie do wyrobienia nawyków poprawnej wymowy oraz rozwijanie twórczej aktywności słownej.
Miernikiem oceny pracy logopedycznej jest osiągnięcie następujących efektów:
- skorygowanie zaburzeń wymowy (dziecko potrafi prawidłowo wymawiać
zaburzone głoski w izolacji, wyrazach, zdaniach, mowie spontanicznej),
- wzrost czynnego i biernego słownika dziecka (dziecko operuje coraz
bogatszym słownikiem),
- prawidłowe stosowanie form gramatycznych i ortograficznych,
- prawidłowy rozwój emocjonalno – społeczny (dziecko chętnie wypowiada się,
uczestniczy w życiu grupy).
Postępy terapeutyczne przebiegają w indywidualnym tempie dla każdego dziecka
Zadaniem nauczyciela – logopedy jest właściwe i systematyczne diagnozowanie poziomu umiejętności dziecka, ocena jakości i tempa zmian, dostosowanie metod, zasad i środków terapii do potrzeb i możliwości dziecka.
Analiza przebiegu i postępów dziecka powinna być dokonywana systematycznie na podstawie obserwacji rozwoju mowy, a także zachowań w różnych sytuacjach.
W pracy z dzieckiem konieczne jest indywidualne podejście i odpowiednia motywacja, wówczas zostaną osiągnięte zamierzone cele. Praca wymaga cierpliwości, wytrwałości i zaangażowania zarówno ze strony dziecka, logopedy , jak i domu rodzinnego. Efektywność ćwiczeń możliwa jest tylko poprzez wielokrotne powtarzanie.
Na jakość pracy terapeutycznej i profilaktycznej wpływa również współpraca z nauczycielami, co pozwoli przedłużyć oddziaływania terapeutyczne i dokonać dokładniejszej analizy postępów dziecka i jego funkcjonowania w grupie.
Pomocna w ocenie wyników pracy logopedycznej może być:
ankieta dla rodziców, ankieta dla nauczycieli, karta badania mowy, kwestionariusz badania motoryki narządów artykulacyjnych
Ogólny schemat badania logopedycznego:
1.Badania wstępne
- wywiad
- obserwacja
- orientacyjne badanie mowy
2. Badania podstawowe
- badanie rozumienia
- badanie mówienia
- badanie czytania i pisania
3. Badania uzupełniające
- badanie stanu i sprawności narządów mowy w obrębie jamy ustnej (budowa
języka, podniebienia, stan uzębienia i zgryz), jamy gardłowej i nosowej
- badanie stanu i funkcjonowania narządu słuchu:
badanie słuchu fonematycznego
orientacyjne badanie słuchu
badanie pamięci słuchowej
4. Badania specjalistyczne (wg potrzeb)
- laryngologiczne
- ortodontyczne
- psychologiczne
- pedagogiczne
- audiologiczne
- neurologiczne
Badania wstępne i podstawowe mają na celu wyodrębnienie problemu. Badania uzupełniające pozwalają na ustalenie przyczyny wady wymowy. Etapy pracy korekcyjnej to następujące po sobie w ściśle ustalonej kolejności etapy pracy korekcyjnej zmierzające do uzyskania prawidłowej artykulacji głoski oraz jej utrwalenia i automatyzacji.

Etapy procesu logopedycznego:

I ETAP WSTĘPNY – wybór właściwej metody korekcji i ustalenie ogólnych zasad postępowania korekcyjnego, następujący po ustaleniu i zorientowaniu się w możliwościach dziecka

II ETAP PRZYGOTOWAWCZY – Ćwiczenia przygotowawcze (przygotowanie podbudowy anatomiczno – fizjologicznej) – zespół czynności przygotowujących dziecko z zaburzeniami artykulacyjnymi do etapu właściwej pracy korekcyjnej (wszystkie czynności poprzedzające wywołanie głoski).
1. Ćwiczenia oddechowe
a) ćwiczenia mobilizujące aparat oddechowy
b) ćwiczenia kształtujące oddychanie brzuszno – przeponowe
c) ćwiczenia łączące oddychanie z ruchem
d) ćwiczenia oddechowo – fonacyjne
2. Ćwiczenia fonacyjne
a) ćwiczenia wstępne znoszące napięcie mięśni krtani
b) ćwiczenia w wymawianiu samogłosek
c) ćwiczenia w wymowie samogłosek i spółgłosek
3. Ćwiczenia słuchowe
a) ćwiczenia słuchu fizycznego i muzycznego
b) ćwiczenia słuchu fonemowego
c) ćwiczenia słuchu fonetycznego
4. Ćwiczenia usprawniające narządy mowy / motoryki narządów mowy
a) ćwiczenia warg
b) ćwiczenia języka
c) ćwiczenia podniebienia miękkiego
d) ćwiczenia szczęki dolnej
Ćwiczenia prowadzone są w formie zabaw, nie tylko w przypadku korekty wad wymowy, ale także w ramach szeroko rozumianej profilaktyki logopedycznej).

III ETAP – WŁAŚCIWA PRACA KOREKCYJNA – Ćwiczenia artykulacyjne
1. Wywołanie żądanej głoski – opanowanie przez dziecko, przy pomocy środków technicznych i słuchu, umiejętności poprawnego artykułowania dźwięku (2 – 4 tygodnie)
2. Utrwalanie i automatyzacja artykulacji głoski (utrwalanie oraz automatyzacja ruchów narządów mowy charakterystycznych dla nowo nauczonej głoski)
a) etap utrwalania artykulacji głoski
- utrwalanie artykulacji głoski w izolacji,
- utrwalanie artykulacji głoski w sylabach,
- utrwalanie artykulacji głoski w wyrazach,
- utrwalanie artykulacji głoski w parach wyrazów,
- utrwalanie artykulacji głoski w zdaniach,
- utrwalanie artykulacji głoski w krótkich tekstach oraz różnorodnym materiale językowym.
b) etap automatyzacji głoski (wypracowanie umiejętności autokontroli słuchowej i autokorekcji wymawianiowej)
- samodzielne opowiadanie treści obrazka,
- opowiadanie historyjek składających się z kilku obrazków powiązanych ze sobą treściowo,
- zabawy (dialogi).


BIBLIOGRAFIA:
Cieszyńska J., Nauka czytania krok po kroku. WNAP, Kraków 2001.
Demel G.,Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, Warszawa, 1998, WSiP
Jastrzębowska G., Podstawy teorii i i diagnozy logopedycznej, Opole 1998, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego
Styczek I.,Logopedia, Warszawa 1978. PWN
Sprawka R., Terapia logopedyczna, Gdańsk, 2012, Harmonia
Trempała J., Napierała- Harwas B., Psychologia rozwoju człowieka, redakcja naukowa Warszawa, 2001, PWN