Program profilaktyczno-edukacyjny "W zgodzie z samym sobą" dla uczniów klas IV-VI

Program profilaktyczno-edukacyjny pt. „W zgodzie z samym sobą”
dla uczniów klas IV-VI
WSTĘP
Uzależnienie od alkoholu i narkotyków powszechnie traktowane jest jako przejaw wadliwego przystosowania człowieka do warunków, w jakich przychodzi mu żyć. Taka perspektywa szczególnie uzasadniona jest stosunku do ludzi młodych. Młodzi ludzie w wieku szkolnym w swoim rozwoju natrafiają na wiele problemów.
Zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny, brak więzi z rodzicami, nie dość wyraźne lub nieakceptowane modele dorosłości to najczęściej wymieniane „rodzinne” uwarunkowania uzależnień. Uzależnienia powiązane są też z negatywnym obrazem siebie i niskim poziomem samoakceptacji. Popadnięciu w uzależnienia sprzyja też wysoki poziom neurotyzmu, skłonność do przeżywania stanów lękowych, niska odporność na stresy. Alkoholizm czy narkomania stają się ucieczką od frustracji i trudnych emocji.
Wszyscy pragniemy, by nasze dzieci dorastały szczęśliwe i radosne. By nie doświadczały kryzysów, nie były narażane na różne życiowe problemy. Pragniemy ustrzec je przed różnymi niebezpieczeństwami, które zewsząd na nie czyhają. Każde dziecko ma prawo do życia i jak najpełniejszego wszechstronnego rozwoju fizycznego oraz psychicznego. Proponuję zatem zajęcia profilaktyczno-edukacyjne, które, mam nadzieję, pokażą naszym uczniom, że można żyć inaczej, że można „fajnie” spędzić czas z przyjaciółmi bez alkoholu i narkotyków.
Prezentowany tu program zawiera propozycje grupowych zajęć wychowawczo - profilaktycznych w drugim etapie edukacyjnym szkoły podstawowej dotyczących zapobiegania uzależnieniom.
Oczywiście w trakcie kilkunastu zajęć nie jest możliwe wyposażenie uczniów we wszystkie te umiejętności, w stopniu gwarantującym pełną odporność na uzależnienia. Jednak nawet w ciągu tak krótkiego czasu można dostarczyć uczniom doświadczeń i informacji, które sprzyjają rozwijaniu takich umiejętności. Program ten został stworzony na bazie moich doświadczeń w prowadzeniu zajęć profilaktycznych z uczniami. Mam nadzieję, że program ten wychodzi naprzeciw walce z narastającymi problemami młodzieży.


ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Program, który stworzyłam doskonale wpisuje się w program profilaktyczny i wychowawczy szkoły. Głównym założeniem tego programu jest promocja zdrowego stylu życia oraz ochrona dziecka przed podejmowaniem działań ryzykownych, mogących wpływać demoralizująco na otoczenie społeczne i wyniszczająco na jego osobowość oraz ogólnie rozumiane zdrowie fizyczne i psychiczne. Przyjmuję założenie, że najlepszą drogą do uniknięcia zachowań ryzykownych jest rozwój umiejętności interpersonalnych oraz całej osobowości dziecka. Moim celem jest eliminacja sytuacji i okoliczności sprzyjających rodzeniu się czynników zagrażających zdrowiu uczniów. Realizacja programu pozwoli kształtować u dzieci postawy prozdrowotne i prospołeczne. Nauczy podejmować świadome decyzje, oparte na wiedzy i zrozumieniu problemu, pomoże wzmocnić wiarę w siebie i poczucie własnej wartości. Ponadto ukierunkuje dziecko w jego dążeniach, pomoże zbudować właściwą hierarchię wartości, nauczy poszanowania dla potrzeb drugiego człowieka z jednoczesnym poszanowaniem własnych praw. Program ma pomóc dziecku odnaleźć się i nauczyć go radzić sobie w trudnej dla niego rzeczywistości.
CELE GŁÓWNE PROGRAMU
• dostarczenie uczniom podstawowych, rzetelnych, obiektywnych informacji o substancjach zmieniających świadomość;
• kształtowanie umiejętności psychologicznych, takich jak: umiejętność odmawiania, radzenie sobie ze stresem, wyrażanie własnych opinii, krytyczne myślenie;
• budowanie pozytywnego obrazu siebie;
• uczenie porozumiewania się oraz rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji;
• promowanie zdrowego stylu życia.

CELE SZCZEGÓŁOWE PROGRAMU
- integracja grupy - budowanie atmosfery i klimatu zaufania, bezpieczeństwa i akceptacji,
- kształtowanie umiejętności otwartego, swobodnego i szczerego wyrażania swoich myśli, odczuć i poglądów,
- przełamywanie barier w mówieniu o sobie, prezentacja siebie przed grupą,
- kształtowanie postaw prospołecznych i empatycznych – treningi wczuwania się w sytuacje oraz stany emocjonalne innych osób,
- wzmacnianie samooceny i budowanie poczucia własnej wartości,
- promowanie zdrowego stylu życia – ukazanie możliwości uzyskania osobistych satysfakcji bez uciekania się do wspomagania chemicznego substancjami uzależniającymi,
- kształtowanie poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie i zdrowie innych,
- dostarczenie podstawowych informacji o istniejących zagrożeniach dla młodzieży, ukazanie ich przyczyn oraz sposobów ich eliminowania,
- dostarczenie podstawowych wiadomości o niebezpieczeństwach związanych z uzależnieniem od nikotyny, alkoholu, narkotyków oraz komputera,
- kształtowanie umiejętności podejmowania właściwych decyzji – ocena kosztów i zysków,
- kształtowanie umiejętności porozumiewania się z innymi – podstawowe wiadomości o komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
- treningi asertywności – wdrażanie do obrony własnego zdania z jednoczesnym respektowaniem praw innych osób,
- kształtowania umiejętności odmawiania w sytuacjach trudnych,
- wdrażanie do refleksji i obiektywnej oceny skutków własnego zachowania,
- kształtowanie umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

METODY PRACY
Realizacja założonych w programie celów wymaga świadomej aktywności i pełnego uczestnictwa uczniów oraz wzbudzenia ich zainteresowania proponowana tematyką. By to osiągnąć oparłam się na metodach aktywizujących, które są najbardziej kreatywnymi i skutecznymi sposobami przekazywania wiedzy.
Metodami, które wykorzystam będą:
- dyskusja w kręgu – kontakt wzrokowy i dotykowy podczas siedzenia w kręgu ułatwi uczniom wzajemną komunikację, stworzy możliwość lepszego poznania się i zrozumienia, ułatwi zbudowanie przyjaznej atmosfery, da poczucie bezpieczeństwa i równego statutu wszystkim uczestnikom,
- mini wykład – krótka pogadanka - wprowadzi uczestników w nową tematykę, ułatwi usystematyzowanie wiedzy oraz jej podsumowanie,
- psychodramy – odgrywanie scenek - pozwolą uczniom bardziej świadomie doświadczyć i zrozumieć całokształt sytuacji oraz uczucia i myśli innych ludzi. Dzięki nim będą mogli również w bezpiecznych okolicznościach wypróbować nowo nabyte sposoby zachowania,
- burza mózgów – dzielenie się twórczymi, spontanicznymi pomysłami dotyczącymi rozwiązania konkretnego problemu podczas grupowej dyskusji. Ta forma pozwala na uzyskanie wielu kreatywnych pomysłów w stosunkowo krótkim czasie. Uczy uczniów szacunku do cudzych pomysłów, wyzwala ich potencjał twórczy, integruje grupę i angażuje wszystkich uczestników,
- uzupełnianie zdań – pozwala uzyskać wiele ciekawych informacji o uczniach, daje im możliwość lepszego poznania siebie nawzajem, pozwala im dostrzec podobieństwa i różnice miedzy sobą,
- ćwiczenia praktyczne – dają uczniom szansę na wypróbowanie nowo zdobytych umiejętności w praktyce,
- praca indywidualna – daje możliwość wyrażenia własnej opinii na określony temat, zapewnia komfort dobrowolności uczestnictwa podczas zajęć.

Środki dydaktyczne:

- broszury dotyczące substancji uzależniających,
- sprzęt audiowizualny (radiomagnetofon, video, telewizor),
- materiały piśmiennicze

Realizacja programu zakłada spełnienie następujących zasad:
1. Zapewniamy poczucie bezpieczeństwa, bezwarunkowej akceptacji oraz ochronę prywatności każdemu uczestnikowi.
2. Każdy uczestnik traktowany jest podmiotowo.
3. Szanujemy godność i indywidualność każdego uczestnika.
4. Umożliwiamy swobodę wypowiedzi każdemu bez krytyki i osadzania.
6. Dostosowujemy przekazywane treści do wieku, poziomu wiedzy, zainteresowań oraz zaangażowania uczestników.
TREŚCI PROGRAMU
Treści kształcenia i wychowania, które zamierzam realizować podczas zajęć mają umożliwić dzieciom realizację ich podstawowych potrzeb oraz nauczyć ich konkretnych umiejętności społecznych przydatnych w codziennym życiu.
TEMATYKA ZAJĘĆ
1. Integracja grupy. Wzajemne poznanie się i przełamanie lodów.
2. Zawarcie kontraktu z uczestnikami – ustalenie zasad pracy w grupie oraz określenie praw i obowiązków uczestników.
3. Przełamywanie barier w mówieniu o sobie. Budowanie klimatu zaufania i poczucia bezpieczeństwa.
4. Prezentacja siebie przed grupą.
5. Co to znaczy żyć zdrowo i szczęśliwie. Definicja zdrowego stylu życia.
6. Czynniki wpływające na zachowanie zdrowia fizycznego i psychicznego. Zasady prowadzenia zdrowego trybu życia.
7. Korzyści z prowadzenia zdrowego, wolnego od nałogów stylu życia.
8. Profilaktyka uzależnień. Czynniki szkodzące zdrowiu. Podstawowe wiadomości o środkach zmieniających świadomość oraz ich negatywnym działaniu na organizm człowieka.
9. Poszukiwanie przyczyn sięgania po używki.
10. Obalanie mitów związanych z narkotykami i alkoholem.
11. Budowanie poprawnych relacji z innymi, ogólne informacje o komunikacji interpersonalnej.
12. Cechy dobrej i efektywnej komunikacji.
13. Trening asertywności.
14. Rozwijanie empatii, budowanie poczucia własnej wartości i zwiększanie samooceny,
określenie swoich słabych i mocnych stron.
15. Rozpoznawanie i nazywanie własnych i cudzych emocji, uczenie się konstruktywnych sposobów wyrażania złości.
16. Rozwiązywanie konfliktów interpersonalnych oraz radzenie sobie w sytuacjach trudnych, podstawowe wiadomości o stresie i radzeniu sobie z nim.
17. Trening umiejętności odmawiania.
18. Alternatywne sposoby spędzania czasu wolnego.

PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA
Po zakończeniu programu uczeń powinien umieć:
- obiektywnie oceniać sytuację, odróżniać dobro od zła,
- przejmować odpowiedzialność za własne działanie, podejmować odpowiedzialne decyzje,
- określać swoje mocne i słabe strony,
- rozpoznawać emocje swoje i innych ludzi oraz umieć je wyrażać w aprobowany społecznie sposób,
- wykorzystywać zdobyte doświadczenia i łączyć różne elementy wiedzy,
- asertywnie odmówić, bez narażenia się na agresję ze strony innych,
- skutecznie komunikować się,
- prezentować własny punkt widzenia, argumentować i bronić własnego zdania,
- być gotowym do wysłuchania i brania pod uwagę poglądów innych ludzi,
- posiadać odpowiedni poziom wiedzy dotyczącej zdrowia i zdrowego stylu życia,
- posiadać wiedzę o substancjach uzależniających oraz ich negatywnym wpływie na organizm człowieka,
- identyfikować istniejące zagrożenia oraz sposoby ich unikania.

EWALUACJA PROGRAMU
Ewaluacja programu będzie dotyczyć oceny przebiegu zajęć oraz osiągniętych efektów. Zamierzam zbadać czy założone przeze mnie cele programu zostały osiągnięte oraz czy metody i formy pracy zostały właściwie dobrane. Analizie poddam wiadomości i zachowania uczniów, zdobyte przez nich umiejętności oraz stopień zainteresowania zajęciami.
By ocenić zamierzoną zmianę miedzy poziomem wyjściowym prezentowanym przez uczniów przed rozpoczęciem zajęć, a osiągniętymi umiejętnościami zdobytymi przez nich po zakończeniu zajęć wykorzystam następujące narzędzia badawcze:
- karty obserwacyjne uczniów, notatki z przeprowadzonych zajęć,
- ankiety dotyczące aktywności uczniów na zajęciach oraz atrakcyjności zajęć,
- wywiad z wychowawcą i nauczycielami uczącymi w danej klasie,
- rozmowy z rodzicami,
- ankiety sprawdzające poziom wiedzy na temat substancji uzależniających przed i po realizacji programu.

BIBLIOGRAFIA
1. Dimoff T., Carper S., Jak rozpoznać czy dziecko sięga po narkotyki?, Elma Books, Warszawa 1993r.
2. Mellibruda J., Tajemnice ETOH, PARPA, Warszawa 1995.
3. Malewska M. M. Narkotyki w szkole i w domu – zagrożenie, Towarzystwo Wydawnicze i Literackie, Warszawa 1995r.
4. Paziowie B. i G. Szkoła, która ochrania. Szkolny program profilaktyki, Rubikon, Kraków 2002r.
5. Program profilaktyczny dla młodzieży - Jak żyć z ludźmi, MEN, praca zbiorowa, Warszawa 1988.
6. Pacewicz A. Jak pomoc dziecku nie pić, PARPA, Warszawa 1994r.
7. Woronowicz B.T., Alkoholizm jako choroba, PARPA, Warszawa 1994r.
8. Program Przeciwdziałania Przemocy – STOP, Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju i Integracji Środowisk Szkolnych „Bliżej Dziecka”, praca zbiorowa, Warszawa 2002r.
9. M. Chomczyńska-Miliszkiewicz, D. Pankowska, Polubić szkołę - ćwiczenia grupowe do pracy wychowawczej, WSiP, 2001r

PRZYKŁADY SCENARIUSZY ZAJĘĆ
Zajęcia 1
Temat: Wprowadzenie do zajęć. Rozpoznawanie i nazywanie uczuć.
Cel:
• doskonalenie umiejętności rozpoznawania i nazywania uczuć,
• radzenie sobie z uczuciami w rożnych sytuacjach,

1. Kalejdoskop uczuć.
2. Pantomima – pokazywanie i nazywanie uczuć.
3. Kostka uczuć – opowiadamy o wylosowanym uczuciu i sytuacji w jakiej czuli dane uczucie.
4. Jak radzimy sobie z uczuciami „niewygodnymi”?
Zajęcia 2
Temat: Moje atuty.
Cel:
• uświadomienie sobie, że zawsze są osoby, do których w trudnej sytuacji można się zwrócić,
• uświadomienie uczniom, że każdy posiada „ mocne strony” ,
• budowanie poczucia własnej wartości uczniów,
• po zajęciach uczeń będzie potrafił powiedzieć, co mu się udaje, w czym jest dobry, do czego dąży.
Ćwiczenie 1. Czuję się dobrze, gdy:
• Jestem dobra/y w
• Uciekam od
• Potrzebuję
• Czuję się źle, gdy
• Złoszczę się, gdy
Niech każdy zastanowi się chwilę nad swoją kartą "JA". Czy istnieją sytuacje, w których czujecie się zdenerwowani, bezradni? Jeżeli tak, to co robicie, aby zmienić swój nastrój.
Wypiszcie na dużym arkuszu papieru sposoby na zmianę nastroju. Propozycje wspólnie przedyskutujcie.
Ćwiczenie 2. Co mi pomaga?
Wszyscy siadamy w kręgu, trzymając na kolanach kartki i długopisy. Każdy po kolei wymienia coś, co pomaga mu w życiu, co stanowi punkt oparcia pozwalający przetrwać trudne chwile - w nim samym, w jego otoczeniu, w bliskich ludziach (np. siła woli, optymizm, muzyka, zgodna rodzina, przyjaciele).
Wszyscy, do których odnosi się dane stwierdzenie, zapisują je na swoich kartkach, tworząc listę. Przez chwilę każdy indywidualnie porządkuje swoją listę, mogąc ją jeszcze uzupełnić.
Zastanówcie się także, które z tych atutów są dla was najważniejsze i najbardziej pomocne.
Osoby, które mają najkrótsze listy mogą poprosić kolegów o pomoc w ich uzupełnieniu.
Wspólnie porozmawiajcie o tym, co najbardziej pomaga wam w pokonywaniu trudności.
Ćwiczenie 3. „Puste krzesło”
Uczniowie wraz z nauczycielem siedzą w kręgu, po prawej stronie nauczyciela jest puste krzesło. Nauczyciel rozpoczyna ćwiczenie, wypowiadając formułkę: „Krzesło po mojej prawej stronie jest puste. Zapraszam na nie...” – i wymawia imię kogoś z grupy. Wywołana osoba przesiada się na wolne krzesło. Następnie uczeń, który teraz ma po swojej prawej stronie wolne krzesło, zaprasza na nie kogoś z kręgu. Zabawa powinna trwać tak długo, aż wszyscy zmienią miejsca. To ćwiczenie sprawdza również relacje w grupie. Należy obserwować zachowania uczestników – ktoś, kto jest lubiany, będzie zapraszany kilkakrotnie. Nie wolno dopuścić do tego, aby któraś osoba nie zmieniła miejsca.
Ćwiczenie 4. „Akronim”
Nauczyciel rozdaje uczestnikom małe samoprzylepne karteczki i poleca, aby każdy napisał na nich swoje imię w formie, którą lubi najbardziej (np. zdrobniałej). Imię należy napisać pionowo. Następnie uczestnicy wypisują swoje pozytywne cechy, własne mocne strony rozpoczynające się na litery z ich imienia. Jeżeli nie potrafią wymyślić konkretnej cechy na daną literę, pozwólmy na małe ułatwienia, np.:
K – koleżeński
U – umiem rysować
B – bardzo lubię grać w piłkę
A – ambitny
Uczniowie odczytują swoje akronimy i przylepiają karteczki do ubrania. Dzielą się doświadczeniami: czy łatwo było wypisać swoje pozytywne cechy, czy łatwo było o nich mówić przed całą grupą, co ułatwiało, a co hamowało te wypowiedzi, czy łatwo jest mówić o sobie dobrze, czym różni się „przechwalanie” od pozytywnego postrzegania siebie itd.
Ćwiczenie 5. „Tarcza”
Dzielimy klasę na pięcioosobowe zespoły. Każdy zespół buduje tarczę, która broni od zła. Na szarym papierze uczniowie rysują kontur tarczy rycerskiej i dzielą ją na cztery pola.
I. W pierwszym polu wypisują te cechy, które dotyczą wartości, tego, co uczniowie wynieśli z domu, np. dobre wychowanie: Jesteśmy punktualni, szanujemy tradycje rodzinne, w naszym domu przynajmniej jeden posiłek jadamy wspólnie...
II. Drugie pole to „dary losu”, np.: Marta pięknie śpiewa, Jacek ma talent do rysunku, Krzysiek jest najlepszym bramkarzem...
III. W trzecim polu – „w czym jestem dobry (dobra)”, np.: Jestem dobra z biologii, mogę pomóc słabszym, wytłumaczę trudne zadania z chemii, umiem grać w kosza, znam się na muzyce...
IV. W czwartym polu – „do czego dążę, jakim chcę być człowiekiem, kto mi imponuje”, np.: Chcę być taką lekarką jak moja ciocia, dlatego uczę się biologii i chemii; chcę być taki jak Żurawski, dlatego trenuję piłkę nożną; chcę być taka jak Ewa z III c – zawsze świetnie ubrana – dlatego postanowiłam nauczyć się szyć...
Tarcze są omawiane i eksponowane w widocznym miejscu w klasie, a ich autorzy na bieżąco nagradzani brawami. Uczniowie dyskutują o zadaniu: które pole było dla nich najtrudniejsze, dlaczego sprawiło im kłopot, czy pomagali sobie, a jeśli tak – w jaki sposób.
Następnie nauczyciel prosi, aby uczniowie, skoro znają już swoje mocne strony i własne dążenia, zastanowili się (w tych samych grupach), co mogą wspólnie zrobić, wykorzystując mocne strony wszystkich członków grupy. To może być projekt, np. koncert hip-hopowy, wycieczka, wystawa, turniej koszykówki, referat, gazetka, przedstawienie, pokaz mody itp. Pomysł na wspólne działanie uczniowie wpisują pod tarczę. Wszystkie grupy wieszają tarcze w widocznym miejscu w klasie. Następna godzina wychowawcza powinna zostać poświęcona na pracę nad uczniowskimi projektami.
Zajęcia 3
Temat: Co to jest zdrowe życie?
Cel:
• uświadomienie wartości zdrowego życia i dbania o siebie,
• korzyści z prowadzenia zdrowego stylu życia,
• kształtowanie wrażliwości na sytuacje, które mogą spowodować niebezpieczne następstwa.
1. Co to jest dobre i zdrowe życie? – „burza mózgów” - dzieci wymyślają wszystko, co im się kojarzy z tym pojęciem, a zadaniem prowadzącego jest zadbać, by skojarzenia dotyczyły różnych sfer życia np. : pracy, zabawy, jedzenia, kontaktów z ludźmi, środowiska. „Zdrowe” życie często kojarzy się z nudą i wywieraniem przez dorosłych presji, dlatego warto pomoc dzieciom odnaleźć rzeczy, które nie tylko są zdrowe, ale także przyjemne.
2. Quiz pt. „Zdrowe czy nie”? Przykładowe pytania:
- ciągłe podjadanie słodyczy,
- siedzenie w klasie ze świeżo wylakierowaną podłogą,
- oglądanie telewizji przez 4 godziny dziennie,
- chodzenie bardzo późno spać,
- palenie tylko 3 papierosów dziennie,
- jedzenie truskawek z działki w środku miasta,
- gdy jest ci smutno, co jest zdrowsze zapalić papierosa, pogadać z kolegą, czy popłakać sobie?,
- jeśli ktoś wyrządzi ci krzywdę, czy lepiej powiedzieć mu o swojej złości, czy udawać ze nic się nie stało?
Można wymyślać pytania, bądź zachęcać do tego uczniów. W trakcie quizu, warto pozwolić uczniom na dyskusję nad poszczególnymi odpowiedziami.
Rozmowa z dziećmi na temat zdrowego stylu życia oraz sposobów dbania o zdrowie i o bezpieczeństwo.
Wprowadzenie i wytłumaczenie uczniom znaczenie słów "bezpieczny", "niebezpieczny".
Zastanawianie się wspólne, co chroni nas przed niebezpieczeństwem, np. sygnalizacja świetlna, dźwiękowa, znaki i napisy na środkach chemicznych i żywności. Można także przynieść na zajęcia opakowania po produktach, na których widnieją informacje ostrzegawcze. Zaprezentowanie ich i omówienie.
Przeczytaj dzieciom krótkie historyjki odnoszące się do dbania o zdrowie. Poproś, aby po wysłuchaniu opowiadania usiadły w kole oznaczającym ich decyzję, a następnie uzasadniły wybór.
• Malujesz w kuchni na stole, pobrudziłeś ceratę czarnym flamastrem. Idziesz do szafki, aby wziąć środek do mycia. Na opakowaniu widzisz napis: "Uwaga niebezpieczeństwo - środek żrący". Czy będziesz go używał?
• Na szafce przy zlewie stoi słoik z białym proszkiem. Uważasz, że to cukier puder, gdyż na słoiku nie ma napisu. Czy posypiesz tym proszkiem swój deser?
• Jesteś chory. Idziesz z mamą do lekarza. Mama kupuje lekarstwa w aptece i daje ci je. Czy je weźmiesz?
• Na korytarzu w szkole znalazłeś małe zawiniątko. Wygląda jak cukierek. Czy go zjesz?
• Mama Kasi codziennie bierze tabletki, które wyglądają i mają smak jak cukierki miętowe. Czy Kasia, która lubi cukierki miętowe może jeść te pastylki?
• Twój młodszy braciszek mówi, że boli go brzuszek. Czy możesz sam iść do apteki i dać mu jakąś tabletkę?

Omówienie dokładnie każdej decyzji dzieci. To bardzo ważne!
Sens tych zajęć polega na zachęcaniu uczniów do samodzielnego myślenia. Dlatego nie chodzi by wszystkich na sile przekonać, że coś jest niezdrowe, trzeba umożliwić dzieciom swobodną wymianę opinii na ten temat. Zajęcia pilotażowe pokazały, że uczniom słowo ” zdrowy” kojarzy się z presją, nudą, przymusem. Warto posługiwać się pojęciami: „dobre dla mnie”, „służy mi”.
Ciekawym uzupełnieniem zajęć może być wykonanie plakatów przez uczniów na zajęciach plastyki nt. „Czuję się dobrze, gdy...”

Zajęcia 4
Temat: Czy umiesz odmawiać?
Cel:
• uświadomienie uczniom nacisku grupy,
• poznanie pojęcia „asertywność”,
• doskonalenie umiejętności odmawiania,
• uczenie się podejmowania własnych decyzji,
• uświadomienie uczniom, że nie muszą być akceptowani przez wszystkich.
1. Prowadzący opowiada krótką niedokończoną historię, w której kilkoro dzieci namawia kolegę do wypicia alkoholu. Prosi o układanie zakończeń tej historii.
2. Uczniowie odgrywają scenki ilustrujące sytuacje nacisku grupowego.
3. Omówienie scenek. Wyjaśnienie uczniom pojęcia „asertywność”.
Poproszenie uczniów, aby opowiedzieli i zilustrowali sytuację, w której ktoś ( kolega, koleżanka, dorosły) próbował nakłonić ich do powąchania, dotknięcia lub spróbowania czegoś nieznanego. Co powinni powiedzieć, kiedy są niepewni? Wspólne zastanowienie się, w jakich sytuacjach i komu najtrudniej jest odmówić.
Można zagrać scenki według scenariuszy zaproponowanych przez dzieci tak, aby mogły w praktyce użyć własnych słów, np.: Nie chcę, to jest głupie; Myślę, że to jest niebezpieczne; Trzeba zapytać o to moich rodziców. Wypisanie, jakich sposobów namawiania używały osoby namawiające, a jak zachowywały się osoby namawiane. Jak czuły się w swoich rolach? Co sprawiło im najwięcej trudności?
4. Zapoznanie uczniów z „Pięcioma sposobami odmawiania”. Wypisanie wspólnie z całą klasą na dużym arkuszu papieru wskazówek na skuteczną odmowę, np.:
• nie obrażaj i nie atakuj osoby namawiającej,
• nie tłumacz się i nie usprawiedliwiaj,
• bądź stanowczy "Nie, nie chcę",
• gdy ktoś nie odstępuje – odejdź,
• zmień temat rozmowy,
• rozładuj sytuację śmiechem, opowiedz żart,
• stosuj metodę zaciętej płyty "Nie, nie, nie, nie...".
Uwaga! Bardzo często dzieciom wydaje się, że powiedzenie zdecydowanego "nie", zwłaszcza starszemu koledze bądź koledze z klasy sprawi, iż uznane zostaną za niegrzeczne czy tchórzliwe. Wytłumacz dzieciom, że dla własnego bezpieczeństwa trzeba powiedzieć "nie" zwłaszcza, kiedy kolega częstuje alkoholem, papierosem bądź namawia do próbowania bardzo niebezpiecznych substancji chemicznych nazywanych narkotykami.
Pamiętaj: zawsze możesz odmówić! Świat się nie zawali, a ty możesz uniknąć niebezpieczeństwa. Po prostu powiedz "nie", "nie – dziękuję”

Zajęcia 5
Temat: Co zamiast?
Cel:
• uświadomienie przyczyn sięgania po papierosy, alkohol, narkotyki,
• pokazanie mechanizmów uzależnienia,
• alternatywne sposoby spędzania czasu wolnego
1. Dlaczego młodzi ludzie sięgają po narkotyki? Dlaczego spośród tylu możliwości rozwiązywania problemów wybierają często tę jedną? Może jest najprostsza i nie wymaga tyle wysiłku, co szczera rozmowa z przyjacielem i prośba o pomoc.
Wypisanie na tablicy powodów, dla których młodzi ludzie sięgają po używki i próba znalezienia dla nich alternatyw.
Przykład:
Motywy sięgania po narkotyk: Alternatywa:
potrzeba rozlużnienia się spacer, uprawianie sportu, muzyka
problemy w domu rozmowa z przyjacielem, psychologiem
2. Mini wykład o mechanizmach uzależniania się. Uświadomienie uczniom, dlaczego picie alkoholu jest tak groźne dla młodego organizmu.
3. Próba odpowiedzi na pytanie: co to jest uzależnienie? Historia o kimś, kto próbuje przestać pic, ale mu się to nie udaje. Dyskusja na forum, uczniowie wymieniają własne spostrzeżenia i opinie. Nauczyciel podaje definicje uzależnienia.
4. Nauczyciel prosi uczniów o wyobrażenie sobie, jakie prawdopodobne skutki odczuje ktoś, kto:
- pije kilka filiżanek kawy,
- pali codziennie kilka papierosów przez dwa miesiące,
- pali codziennie paczkę papierosów przez 20 lat, itp.
Sens ćwiczenia polega na przekazaniu informacji, ze skutki zażywania środków uzależniających zależą od rodzaju środka, dawki i czasu brania.

3.Osoba prowadząca robi krótki wykład o chorobie alkoholowej, zawierający m.in. treści:
- alkoholizm to choroba,
- powrót do zdrowia jest możliwy,
- nikt nie jest winny, że ktoś pije,
- pijąc piwo też można zostać alkoholikiem.

Zajęcia 6
Temat: Poznajemy bezpieczne i niebezpieczne dla zdrowia substancje.
Cel:
• poznanie podstawowych informacji o substancjach szkodliwych dla organizmu,
• obalanie mitów związanych z narkotykami i alkoholem
1.Lekarstwa.
• lekarstwa - jak ich używać?
• czy można po nie sięgać samodzielnie?
2.Rośliny trujące.
• rośliny trujące (nazwy i działanie).
3. Jak poprawić sobie samopoczucie?
• rozróżnianie naturalnych (relaks, sport) i sztucznych-chemicznych (narkotyki, nikotyna, alkohol) dróg do uzyskania dobrego samopoczucia.
4. Stop! "Chemiczna pułapka".
• nazwy substancji chemicznych, ich działanie,
• ostrzeżenie przed ,,chemiczną pułapką",
• nieprawdziwe i zwodnicze poglądy na temat używek.
5.Mini-quiz. Uczniowie odpowiadają na pytania prowadzącego np. nie można się upić piwem. O twierdzeniach budzących wątpliwości uczniów warto podyskutować dłużej.
Uczniowie siedzą w kręgu. Po kolei odczytują po jednym haśle i stwierdzają, czy to prawda, czy fałsz. Każdą kwestię omawiamy na forum.
• Palenie jest szkodliwe dla zdrowia.
• Palenie to wstęp do innych uzależnień.
• Palenie wyszczupla.
• Palenie jest modne wśród młodzieży.
• Papieros dodaje odwagi.
• Nie ma udanej imprezy bez papierosa.
• Nie można palić w miejscach publicznych.
• Paląc papierosy, człowiek szybciej się starzeje.
• Papieros jest dobry dla zabicia czasu.
• Na zachodzie Europy panuje moda na niepalenie.
• Papierosy zagraniczne są zdrowsze niż polskie.
• Na palaczach zyskują najwięcej producenci papierosów.
• Lepiej palić papierosy, niż pić alkohol.
• Dzieci, których rodzice palą tytoń, częściej chorują.
• Dziecko palącej matki może urodzić się zbyt wcześnie.
• Z papierosem wygląda się atrakcyjniej.
• Bierne palenie szkodzi tak samo jak czynne.
• Palenie fajki jest mniej szkodliwe niż palenie papierosa.
• Palenie spłyca oddech.
• Dobrze jest zapalić po jedzeniu.
• Palenie tytoniu nie jest uzależnieniem.
• Itp.
Klasa zostaje podzielona losowo na grupy. ( nauczyciel rozdaje wcześniej przygotowane kartki z napisem " Przyczyny palenia papierosów" oraz kartki z napisem "Skutki palenia papierosów." Uczniowie losują jedną kartkę, a tym samym swoją grupę.) Obie powstałe grupy otrzymują arkusz papieru, na którym tworzą listę przyczyn lub skutków palenia.
Nauczyciel prowadzący debatę dba o to, aby głos zabierali na przemian przedstawiciele obu grup, a następnie przedstawia wnioski klasy:

PRZYCZYNY PALENIA PAPIEROSÓW
o palenie działa uspokajająco, łagodzi stres, relaksuje,
o nuda, pali się dla "zabicia czasu",
o palenie jest modne,
o grupa złożona z ludzi, którzy palą akceptuje nas,
o palenie ułatwia nawiązywanie kontaktów,
o palenie zmniejsza ból, np. zęba,
SKUTKI PALENIA PAPIEROSÓW
o palenie prowadzi do raka płuc i innych chorób układu oddechowego,
o wywołuje zaburzenia gastryczne oraz zaburzenia układu krwionośnego,
o prowadzi do niedorozwoju fizycznego i psychicznego,
o wiąże się z dużym obciążeniem finansowym,
o niszczy zdrowie osób będących nawet biernymi ,
o dym zanieczyszcza powietrze,
o osoby palące papierosy mają często ciemne zęby, pożółkłe palce,
o nieświeży oddech,
o ubrania przechodzą dymem papierosowym
7. Nauczyciel zadaje pytanie: Argumentacja, której grupy jest bardziej przekonywująca

Zajęcia 7
Temat: Komunikacja interpersonalna-sztuka porozumiewania się.
Cel:
• poznanie czynników, zachowań ułatwiających porozumiewanie się,
• kształtowanie umiejętności konstruktywnego porozumiewania się z innymi,
• uświadomienie roli aktywnego słuchania w procesie porozumiewania się,
• uświadamianie znaczenia niewerbalnego porozumiewania się.
1. Nauczyciel przypina w widocznym miejscu arkusz papieru z napisem KOMUNIKACJA, prosi uczniów o podanie synonimów i skojarzeń do tego słowa – ich lista powstaje na tablicy.
,,Komunikacja” oznacza porozumiewanie się, przekazywanie myśli, udzielanie wiadomości, łączność, wymianę, rozmowę.
W relacji między ludźmi komunikacja to przekaz pewnej informacji (komunikatu) i zdolność do odbioru i rozumienia tego przekazu. Pojęcie to utożsamia się również ze sposobem przekazywania informacji (komunikatów) oraz z relacjami, jakie zachodzą podczas ich wymiany.
2. Mini wykład na temat porozumiewania się, wprowadzenie pojęcia komunikacja werbalna i komunikacja niewerbalna.
Nasze codzienne życie wypełnione jest doświadczeniami porozumiewania. Komunikując się ze sobą, ludzie osiągają wzajemne zrozumienie, uczą się lubić siebie, wpływać na siebie, budować zaufanie, dowiadują się czegoś o sobie samych i o tym, jak inni ich widzą.
Z komunikacją mamy do czynienia, kiedy ktoś wysyła jakiś przekaz ze świadomym zamiarem wywołania odpowiedzi. Tego kto wysyła informację będziemy nazywać nadawcą, a adresata przekazu- odbiorcą.
Informacje można przekazać za pomocą sygnału werbalnego, niewerbalnego, albo jakiegoś zachowania, które nadawca kieruje do odbiorcy.
Środek przekazywania informacji- to kanał ( fale akustyczne, fale świetlne, słowa, gesty, sygnały).
Skuteczna komunikacja zachodzi między dwiema osobami- wtedy, kiedy odbiorca rozumie sytuację tak, jak zamierzał nadawca.
Komunikacja werbalna(słowna) - przekazywanie informacji i wiadomości słowem.
Komunikacja niewerbalna( bezsłowna) może wyrażać się poprzez: gestykulację, mimikę i wyraz twarzy, dotyk i kontakt fizyczny, dystans przestrzenny, kontakt wzrokowy i wymianę spojrzeń, sposób w jaki chodzimy , stoimy, siedzimy, nasze otoczenie, nasz wygląd, niewerbalne aspekty mowy ( intonacja głosu, akcent, rytm mówienia).
Podczas normalnej rozmowy dwóch osób, tylko niecałe 35 % informacji przekazywanych jest werbalnie, a niewerbalnie ponad 65%.
Niewerbalne komunikaty dotyczą uczuć, sympatii i preferencji.
Sympatię i akceptację komunikują zazwyczaj następujące zachowania niewerbalne:
- kontakt wzrokowy,
-wyprostowana postawa ciała, znajdowanie się blisko drugiej osoby bez naruszania jej intymnej przestrzeni prywatnej,
- ciepły ton głosu, mówienie wyraźnie, bez szeptu i krzyku.
Dobra komunikacja sprzyja dobrym relacjom. Jest to taki sposób porozumiewania się, w którym nie ma oceniania, osądzania czy bezpodstawnego krytykowania drugiego człowieka. Każdy ma prawo odczuwać i mówić o swoich emocjach, wyrażać własne zdanie i ma prawo zostać wysłuchany.
3. Ćwiczenie ,,Odgadnij tytuł”. Przy pomocy gestów, mimiki itp., lecz bez pomocy słów, uczniowie ,,odgrywają tytuły książek, filmów, programów telewizyjnych, nazwiska słynnych ludzi, przysłowia. Reszta grupy odgaduje, o co chodzi. Omówienie ćwiczenia.
Wprowadzenie terminu aktywne słuchanie:
- wyrażenie zainteresowania poprzez zwrócenie się do mówiącego, zachęcanie do kontynuowania wypowiedzi,
- utrzymanie kontaktu wzrokowego ze swoim rozmówcą ( nie patrzymy bez przerwy, ale przez większość czasu),
- pozwolenie drugiej osobie wypowiedzieć się w pełni, prowokowanie tej osoby, aby wyrażała swoje uczucia, aby swobodnie wypowiadała się,
- przekazywanie drugiej osobie informacji, że chcemy ją wysłuchać i zrozumieć oraz, że ją akceptujemy,
- słuchając nie udzielamy rad, pozwalamy osobie mówiącej na samodzielne odszukanie rozwiązań dla jej problemów,
- nieprzeszkadzanie i nierozpraszanie mówcy,
- delikatne zachęcanie mówiącego poprzez wyrażanie na bieżąco swoich odczuć,
- dopytywanie o szczegóły i dodatkowe informacje, ale robimy to z umiarem, delikatnie,
(należy uważać, aby zadawanie pytań nie zmieniło się w wypytywanie),
- powstrzymywanie się od wyrażania własnej opinii czy dezaprobaty,
- okazujemy cierpliwość oraz akceptujemy chwile ciszy, pauzy, które służą rozmówcy do znalezienia odpowiednich określeń,
- milczące skupienie.

4. Komunikat typu ,,ja”- przykłady i omówienie.
Komunikat typu ,,ja” polega na tym, że mówimy o swoich uczuciach ( potrzebach) wywołanych zachowaniem drugiej osoby, biorąc jednocześnie odpowiedzialność za te uczucia. Ważne jest, abyśmy mówili rzeczywiście o swoich odczuciach, bez obwiniania i oceniania innych. Najistotniejsza w komunikatach typu ,,ja” jest świadomość, że informujemy, jaki skutek wywiera na nas określone zachowanie i jak wpływa na nasze uczucia.
Komunikat typu ,,ja” jest takim sposobem udzielenia informacji zwrotnej, który pozwala nam wyrazić swoje myśli, uczucia, oczekiwania w takiej formie, która nie obraża i szanuje osobę, do której mówimy.
Komunikat typu ,, ja” można przedstawić za pomocą następującego schematu:
- co ja czuję... (mogę poinformować o swoich uczuciach, myślach, oczekiwaniach),
- kiedy ty...( obiektywny opis wydarzeń lub faktów),
- co to dla mnie znaczy , co powoduje...
Przykład:
,,Przeszkadza mi, kiedy spóźniasz się po raz kolejny pół godziny, co dezorganizuje moje zaplanowane obowiązki i mnie złości”.

5. Praca indywidualna- nauczyciel rozdaje karty pracy (załącznik 2)
Zadaniem uczniów jest:
- Odszukać komunikaty typu ,,ja”.
- Do opisanych sytuacji utworzyć komunikaty typu ,,ja”.

6. Uczniowie prezentują swoje odpowiedzi. Omówienie ćwiczenia.

7. Bariery komunikacyjne- praca w grupach ( uczniowie przypominają sobie własne doświadczenia, kiedy im się źle rozmawiało). Robią listę zachowań, które im nie służyły.
Przedstawiciele każdej z grup prezentują swoje odpowiedzi, tworząc w ten sposób wspólną listę zachowań niepożądanych.

8. Nauczyciel podsumowuje zajęcia i rozdaje uczniom przygotowany materiał ,,Ściągawkę z komunikacji” ( załącznik 3) mówiącą o zasadach skutecznego komunikowania się.

9. Runda kończąca. Uczestnicy wypowiadają się na temat wrażeń z zajęć:
,,Dzisiaj na zajęciach najbardziej podobało mi się....”

Zajęcia 8

Temat: Jak powinniśmy prawidłowo rozwiązywać konflikty?

Cele edukacyjne: poznanie podstawy wiedzy o konfliktach, uświadamianie uczniom, że istnienie konfliktów jest czymś naturalnym.

Cele operacyjne: uczeń:
- definiuje wyraz – konflikt,
- rozwiązuje konflikty we własnym otoczeniu,
- stara się nie być powodem powstawania konfliktów.
Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie do tematu: konflikty – ich istota, sposoby reagowania na nie oraz ich rozwiązywanie.

2. Podanie definicji: konflikt – sprzeczność interesów, poglądów, niezgodność, zatory.

Na dużym arkuszu papieru napisane słowo KONFLIKT. Uczniowie podają słowa, które kojarzą im się z tym słowem, te które odzwierciedlają ich przeżycia w sytuacjach konfliktowych – zapisują na arkuszu.
STRACH
KŁÓTNIA
NIEPOROZUMIENIE POROZUMIENIE
KONFLIKT UDERZENIE
UCIECZKA
ZAZDROŚĆ PŁACZ AGRESJA ZŁOŚĆ

3. Pytania
Uczestnicy siedzą w kręgu. Osoba prowadząca zadaje pytania, na które indywidualnie odpowiadają uczniowie. Pytania mogą być następujące:
Czy często dochodzi do konfliktu między Tobą a rodzicami?
Czy często dochodzi do konfliktu między tobą a twoim rodzeństwem?
Czy często dochodzi do konfliktu między tobą a twoimi rówieśnikami?
Przeciwko czemu się buntujesz?
W jaki sposób rozwiązujesz konflikt?

4. Pozytywne i negatywne strony konfliktów.

Pozytywne strony konfliktów Negatywne strony konfliktów
- dowiedzenie się co myślą inni o mnie, - agresja,
- rozwiązanie sytuacji, - nienawiść do kogoś,
- pogodzenie się, - poniżenie kogoś.

5. Polecenie: na kartce A4 rysują symbolicznie swoją postać i otaczają ją kołem, a na pozostałej części również symbolicznie rozmieszczają osoby ze swojego życia.

Pytanie: Czy zdarzają się wam konflikty z osobami, które narysowaliście?
Przy pomocy 3 – rodzajów linii połączyli siebie z tymi osobami.

taką linią połączyć siebie z osobami, którymi prawie nie mają konfliktów,

taką linią połączyć się z osobami, z którymi od czasu do czasu są w sytuacjach konfliktowych,

taką linią niech połączą siebie z osobami, z którymi są w częstych sytuacjach konfliktowych.
Ochotnie omawiają swoje arkusze.

6. Rozwiązanie problemu.
Nauczyciel opowiada o konflikcie przyjaciół. Zadaniem uczniów będzie podanie propozycji rozwiązania tego konfliktu. Każdy podaje swoje rozwiązanie na forum grupy. Klasa wspólnie wybiera najlepsze pomysły.
7. Trzy rezultaty konfliktów.

Przegrany – wygrany jest wtedy, gdy jedna ze stron jest zadowolona, a druga jest niezadowolona, ze sposobu rozwiązania konfliktu.
Przegrany – przegrany jest wtedy, gdy obydwie strony są niezadowolone, ze sposobu rozwiązywania konfliktu.
Wygrany – wygrany jest wtedy, gdy obydwie strony są zadowolone z rozwiązania konfliktu.

8. Wirująca butelka
Na środku kręgu leży butelka. Zadaniem ucznia jest zakręcenie butelką oraz wypowiedź wobec wskazanej osoby:
Lubię cię ponieważ...
Cenię cię za...
Podoba mi się w tobie...
9. Zakończenie.

Sformułowanie i zapisanie na tablicy wspólnych wniosków np.:
- wszyscy przeżywamy konflikty,
- konflikty powstają, ponieważ różnimy się między sobą, lubimy różne rzeczy, mamy różne poglądy i wiedzę,
- konflikty są naturalną i normalną częścią naszego życia,
- konflikty mają pozytywną stronę: pozwalają nam dostrzec różnice między nami a innymi, i jeżeli będziemy tylko chcieli, możemy szukać ich
MATERIAŁY DO WYKORZYSTANIA NA POSZCZEGÓLNYCH ZAJĘCIACH
ŻYCIE - dynamiczny stan organizmu, polegający na nieprzerwanym ciągu biochemicznych procesów przemiany materii i energii, związanych z wymianą materii i energii z otoczeniem.
DOBRO - wszystko, co uważa się za wartościowe, pomyślne bądź użyteczne dla osiągnięcia wyznaczonego celu.
DOBRA OSOBISTE - dobra nie dające się ocenić w pieniądzach, stanowiące przedmiot stosunków prawnych i ochrony, np. życie, zdrowie, wolność.
SZCZĘŚCIE - układ życia w najwyższym stopniu pomyślny i zadowalający.
AKCEPTACJA - zgoda, zatwierdzenie, aprobata, przyjęcie, uznanie czegoś.
STEREOTYP - uproszczony schematyczny obraz osób, grup, stosunków społecznych, powstały na podstawie niepełnej lub fałszywej wiedzy o świecie, utrwalony jednak przez tradycję i trudny do zmiany; inaczej - szablon, uproszczony, tradycyjny, zazwyczaj irracjonalny obraz rzeczy, osób, instytucji itd., złożony z cech poczytywanych za charakterystyczne dla nich, wpojony przez środowisko w świadomość członków jakiejś grupy, warstwy społecznej, klasy.
STRES - stan obciążenia systemu regulacji psychicznych występujących w sytuacji zagrożenia, utrudnienia lub niemożności realizacji ważnych dla jednostki celów, zadań, wartości.
OPINIA - mniemanie, sąd, przekonanie, pogląd, zdanie, sława u ludzi, renoma, reputacja; ocena, zaopiniowanie.
ASERTYWNOŚĆ - nie robię nic przeciwko Tobie, ale nie robię też nic przeciwko sobie. Postępując tak osiągam:
- poczucie szacunku do siebie
- akceptację
- poczucie większej pewności siebie i własnej wartości
METODA "ZRYWANIA W 3 RUCHACH":
1 ruch - sprawdzam, czy propozycja jest dla mnie dobra?
2 ruch - mówię sobie w myślach NIE!
3 ruch - odpowiadam na głos NIE! DZIĘKUJĘ!

1.Poznajemy bezpieczne i niebezpieczne dla zdrowia substancje:
LEKI (środki lecznicze) - substancje chemiczne lub ich zespoły, pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub otrzymywane syntetycznie; stosowane w lecznictwie w celu zapobiegania chorobom, ich zwalczania, łagodzenia objawów i innych.
ŚRODKI USPOKAJAJĄCE I NASENNE
Czym są?
Lekarstwami - uzależniają fizycznie i psychicznie.
Postać - doustne tabletki, czopki, środki dożylne rozpuszczalne w wodzie.
Dostępne - w aptece, wyłącznie na receptę.
Po zażyciu - uspokojenie, odprężenie, czasem euforia.
Przedawkowanie - zaburzenia świadomości i pamięci, nudności, drżenie mięśni, podwójne widzenie, nadwrażliwość na hałas, dotyk i zapachy, śpiączka lub bezsenność.
Czym grożą?
Upośledzenie ruchu, drżenie kończyn, apatia, napady senności i lęku, wahania nastroju, wrogość wobec otoczenia, zmniejszenie sprawności intelektualnej, zaburzenia neurologiczne, hormonalne, układu krążenia i oddechowego, w razie porażenia ośrodka oddechowego - śmierć.
Znaki alarmowe - z domowej apteczki giną lekarstwa.
TOKSYCZNE ROŚLINY
Hodując kwiaty w domu, często nie uświadamiamy sobie, że oddziałują one negatywnie na nasze zdrowie, a także samopoczucie. Pojawiają się wtedy różne dolegliwości: bóle głowy, zmęczenie, alergie skórne, nieżyt żołądka i jelit, a nawet kłopoty z oddychaniem.
W kwiaciarni wybieramy rośliny pod kątem urody ich liści i kwiatów. Nie przychodzi nam jednak do głowy, że przebywanie w pobliżu roślin doniczkowych może przysporzyć nam różnych dolegliwości. Sprawcami zatruć, którym ulegają głównie dzieci, są przede wszystkim difenbachia oraz oleander, który zawiera glikozydy nasercowe. Może on wywoływać zaburzenia żołądkowo - jelitowe: mdłości, wymioty, bóle brzucha, biegunki (czasem nawet krwiste), bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia barw oraz niebezpieczne zaburzenia rytmu serca. Częściami trującymi oleandra są kwiaty i liście. Zatrucia mogą wystąpić po przypadkowym spożyciu tych części rośliny. Jeżeli tak się stanie, trzeba jak najszybciej sprowokować wymioty ( 30 minut od spożycia). Nie należy wywoływać ich, jeżeli wystąpiły już objawy ze strony układu krążenia. Wtedy chory powinien natychmiast zostać przewieziony do szpitala.
Równie niebezpieczny jest popularny bluszcz pospolity, zwany żabką. Przypadkowe spożycie jego liści lub jagód może bowiem spowodować biegunkę, nudności, wymioty, a także zaburzenia świadomości, halucynację, czasem drgawki.
Kwiaty z rodziny wilczomleczy, tak chętnie hodowane w naszych mieszkaniach, mają jedną brzydką cechę - ich sok mleczny może spowodować nudności, wymioty, bóle brzucha. Jeśli dostanie się do oczu, wystąpi zaczerwienienie, pieczenie, łzawienie i światłowstręt. Do wilczomleczowatych należą między innymi gwiazda betlejemska, korona cierniowa, pokrzywiec, którego okazy zachwycają nas długimi, kosmatymi, czerwonymi kwiatostanami, a także dekoracyjne krotony. Ze względów bezpieczeństwa wszystkie czynności pielęgnacyjne, szczególnie przy roślinach wilczomleczowatych, należy wykonywać w rękawicach lub przy użyciu szczypców.
Pamiętajmy, że to, czy kontakt z konkretną rośliną okaże się nieprzyjemny w skutkach, zależy od jednostkowej wrażliwości. U niektórych osób dolegliwości alergiczne może wywołać sam zapach kwiatu, a u innych nawet bezpośrednie zetknięcie z trującym sokiem nie spowoduje żadnej negatywnej reakcji.
NAZWY SUBSTANCJI CHEMICZNYCH I ICH DZIAŁANIE
Konopie indyjskie - marihuana i haszysz: suszone konopie; skun: marihuana nasączona amfetaminą lub heroiną; uzależniają psychicznie.
Po zażyciu - rozszerzenie źrenic, zaczerwienienie oczu, ataki kaszlu, pocenie się, zaburzenia koordynacji ruchów; euforia, gadatliwość, nadwrażliwość na bodźce słuchowe i wzrokowe, zaburzenia poczucia czasu i przestrzeni, napady lęku, potem rozleniwienie; po upływie działania narkotyku duży apetyt.
Substancje wziewne - toksyczne środki chemiczne (kleje, farby, rozpuszczalniki), o odurzających oparach; uzależniają psychicznie i fizycznie.
Po zażyciu - spowolnienie mowy, niezborność ruchów, biegunka, wymioty, wodnista wydzielina i krwawienia z nosa, kaszel, wysypka wokół ust, euforia połączona z zawrotami głowy, nadwrażliwość na światło; po wielokrotnym wąchaniu halucynacje.
Substancje halucynogenne - substancje naturalne (grzybki) lub syntetyczne (LSD, ecstasy) wywołujące omamy; uzależniają psychicznie.
Po zażyciu - rozszerzenie źrenic, drżenie mięśni, mdłości, wzrost temperatury, poty, napady śmiechu, euforia na zmianę z ospałością, halucynacje i przeżycia mistyczne, zaburzenia poczucia czasu, wyostrzenie percepcji barw (dominuje kolor pomarańczowy i żółty), napady czynnej agresji (bójki, okaleczenia, samobójstwa); zwiększona pobudliwość seksualna
Amfetamina - syntetyczny związek chemiczny, pierwotnie używany jako lekarstwo (w Polsce wykreślona ze spisu leków); bardzo szybko uzależnia psychicznie.
Po zażyciu - likwiduje uczucie zmęczenia, poprawia nastrój, zwiększa aktywność umysłową i łatwość przyswajania informacji (po zakończeniu działania narkotyku wszystko się zapomina); zmniejsza łaknienia, przyspiesza bicie serca, pobudzenie seksualne, bezsenność, zmiany osobowości.
Kokaina - lek silnie pobudzający układ nerwowy; bardzo szybko uzależnia psychicznie.
Po zażyciu - przewlekły nieżyt nosa, utrata apetytu, bezsenność, zmiany osobowości (wysoka samoocena i pewność siebie), krótkotrwała euforia poprzedzająca depresję, pobudzenie seksualne, wywołujące akty agresji (gwałty).
Heroina - pochodna morfiny, uzyskiwana z maku lekarskiego; bardzo szybko uzależnia fizycznie.
Po zażyciu - nudności, zwężenie źrenic, osłabienie wrażliwości na światło, zaparcia, spowolnienie oddechu, zaczerwienienie twarzy, łzawienie oczu, cieknący nos, drgawki, uczucie zimna, poty, niezborność ruchów; euforia na przemian z sennością; zmniejszenie uczucia głodu i potrzeb seksualnych.
UZALEŻNIENIE - określa stan, w którym człowiek nie potrafi obyć się bez danej substancji; możemy wyróżnić dwa rodzaje uzależnień: psychiczne i fizyczne.
UZALEŻNIENIE PSYCHICZNE - pragnienie przyjmowania danej substancji ma charakter przymusu. Motorem jest strach, że nie sprosta się życiu bez narkotykowego "napędu". Jest równie niebezpieczne jak fizyczne uzależnienie organizmu!
UZALEŻNIENIE FIZYCZNE - nagłe odstawienie narkotyku powoduje, że organizm zaczyna "krzyczeć z głodu". Pojawiają się sensacje żołądkowe, bóle kończyn i kręgosłupa, drżenie dłoni, zaburzenia snu, napady drgawek.
OBJAWY UZALEŻNIENIA:
• zmiany tolerancji na narkotyk - żeby uzyskać ten sam efekt trzeba "brać" więcej niż kiedyś
• objawy abstynencyjne - gdy człowiek przerywa "branie" pojawiają się dolegliwości fizyczne i psychiczne
• "głód' - przymus "brania" połączony z paniką i obawą, że nie wytrzyma się długo bez narkotyków
• utrata kontroli nad "braniem" - gdy człowiek nie może odmówić kolejnej porcji narkotyku
• nawroty "brania" - po próbach utrzymania okresowej abstynencji
ZMIANY ZACHOWAŃ DZIECKA ZWIĄZANE Z UZALEŻNIENIEM OD ŚRODKÓW ODURZAJĄCYCH:
w sferze szkoły:
• rezygnuje z zajęć pozalekcyjnych lub zostaje z nich usunięte
• staje się bardziej leniwe
• opuszcza lekcje
• opuszcza całe dni w szkole
• oddaje nie dokończone zadania domowe, oddaje je za późno lub wcale
• dostaje gorsze stopnie
• nie zalicza przedmiotów
• fałszuje usprawiedliwienia
• często wychodzi z lekcji
• nie uważa lub przeszkadza na lekcjach
• śpi na lekcjach
• jest niegrzeczne, nie słucha nauczycieli i nie przestrzega reguł
• zostaje zawieszone lub wyrzucone ze szkoły
w sferze kontaktów z rówieśnikami:
• posługuje się slangiem narkomanów:
o być w ciągu - codziennie używać środka odurzającego
o być na głodzie, na skręcie - cierpieć z powodu objawów odwykowych
o haj - stan odurzenia narkotykiem
o nabuzowany, naćpany, nagrzany nawalony - odurzony, znajdujący się pod wpływem narkotyku
o trawa, trawka, gandzia, marycha, maryśka, huana, grass - marihuana
o hasz - haszysz, skoncentrowana postać marihuany
o hera - heroina
o koka - kokaina
o prochy, pigułki, pestki - środki odurzające w tabletkach lub kapsułkach
o dmuchać, snifować, wąchać - odurzać się inhalantami, np. klejem
o amfa, spid - amfetamina
o ćpun - ktoś, kto regularnie używa narkotyków
o działka - porcja narkotyku
o podróż, odjazd, odlot - efekt substancji halucynogennej, jak LSD, meskalina czy peyotl
o strzelić - wstrzyknąć narkotyk
• porzuca dawnych przyjaciół lub oni odsuwają się od niego
• przyłącza się do "trudnej" młodzieży lub do narkomanów, często starszych od niego
• trzyma nowych przyjaciół z daleka od rodziców
• ma przyjaciół, którzy nie chcą rozmawiać z rodzicami lub podawać nazwisk
w sferze rodziny:
• wywołuje rodzinne kłótnie
• wraca do domu po wyznaczonej godzinie bez pozwolenia, zawiadomienia rodziców
• przestaje spełniać domowe obowiązki
• wymyka się z domu
• zostaje na noc poza domem, znika na kilka dni bez pozwolenia lub powiadomienia rodziców
• odmawia podporządkowania się ustaleniom domowym
• przestaje podejmować zadania i prace wspólnie z rodzicami lub ukrywa swoje działania
• nie chce uczestniczyć w odwiedzinach rodziny
• nie chce jeść posiłków z całą rodziną
• izoluje się; przebywa w swoim pokoju z dala od innych
• nie informuje o wydarzeniach szkolnych
• ma pieniądze z niewiadomego źródła
• manipuluje rodzicami; nastawia jedno z rodziców przeciw drugiemu
• łatwo wybucha gniewem; rodzice chodzą na palcach i uważają na każde słowo
• coraz więcej przeklina
• stosuje słowną agresję
• okazuje coraz większą wrogość
• jest zgryźliwe, ponure i milczące
• składa i łamie obietnice
• nie słucha rodziców, nie przestrzega reguł
• poprawia swoje zachowanie, ale nie na długo
w sferze umysłowej:
• ma zmniejszony zakres uwagi i problemy z koncentracją
• ma objawy paranoi: uważa, że jest śledzone, prześladowane lub zagrożone
• cierpi na nieokreślone lęki
• jest niespokojne, nie może usiedzieć na miejscu
w sferze fizycznej:
• wykazuje zmiany wagi: drastyczny wzrost wagi lub jej obniżenie
• ma nieregularne okresy snu: zbyt długie lub zbyt krótkie
• nie śpi do późna w nocy; sypia w dzień
• jest najczęściej posiniaczone lub poranione
• zaniedbuje higienę osobistą i otoczenia ( pokoju)
• ciągle nosi to samo ubranie
• trapi je głęboki, męczący kaszel lub nieustanne, suche pokaszliwanie
• ma coraz więcej dolegliwości dróg oddechowych
• ma krańcowe lub nieregularne nawyki żywieniowe
• dysponuje zmniejszoną ilością energii
w sferze emocjonalnej:
• mówi o śmierci lub samobójstwie
• często jest w złym humorze; łatwo się obraża
• bywa smutne lub wesołe bez widocznej przyczyny
• miewa nagłe zmiany nastroju
• nie dzieli się swymi uczuciami; odcina się od innych lub przyjmuje postawę obronną
• nie dopuszcza do siebie rozsądnych argumentów rodziców; odmawia podjęcia dialogu na swój temat
• wydaje się smutne, przygnębione, zniechęcone
• coraz bardziej pogrąża się w depresji
• uważa, że jest "przegrane", "do niczego"
• staje się coraz bardziej agresywne
• traci zainteresowanie dla cenionych dawniej czynności
• traci motywację i dążenie do sukcesu
• ma mniejszy szacunek dla siebie; czuje, że nie umie sprostać wymaganiom i że nie jest tak dobre jak dawniej
• ma mniej optymizmu, jest bardziej cyniczne
w sferze etyki:
• obecne zachowanie jest sprzeczne z dawniej uznawanymi wartościami
• kłamie i oszukuje
• zastawia własne i/lub cudze przedmioty
• okrada rodzinę
• zachowuje się wyzywająco w sferze seksualnej
• traci zainteresowanie kościołem; nie chce rozmawiać o swojej wierze; traci wiarę w Boga
w sferze prawa dziecko może popełniać przestępstwo:
• prowadzenia samochodu po pijanemu
• kradzieży w sklepie
• nielegalnego posiadania narkotyków
• wandalizmu
• handlu narkotykami
• poważnej kradzieży
• napadu i pobicia
• prostytucji

2. Komunikacja
Komunikacja jedno- i dwu- stronna
Jednym z najlepszych sposobów, w jaki nadawca może zapewnić sobie dokładne zrozumienie swojego komunikatu jest uzyskanie informacji zwrotnej o tym, jaki efekt wywołuje informacja u odbiorcy.
Otwarte dwustronne komunikowanie zwiększa dokładność wzajemnego zrozumienia. Ma to wpływ na rozwijanie pełnego związku i zdolność do sprawnego współdziałania.
Jednostronna komunikacja ma miejsce wtedy, kiedy nadawca nie jest w stanie stwierdzić, jak odbiorca dekoduje informacje.
Słuchanie bierne
Słuchanie bierne zakłada, iż istnieją takie sytuacje, gdy w najlepszy sposób wyrazić akceptację może nie mówienie; bierne słuchanie ośmiela nadawcę oraz pozwala wszystko powiedzieć. Samo jednak milczenie nie zawsze przekonuje nadawcę, że go uważnie słuchamy, dlatego też powinno się używać pewnych bezsłownych sygnałów w przerwach wypowiedzi, jak np. uśmiech, marszczenie czoła czy inne ruchy ciałem, jak również udzielać wypowiedzi słownych, takich jak: ,,Hm..”, ,,Och”, ,,Rozumiem”. Są to reakcje uwagi, a ich celem jest zaakcentowanie swojego zainteresowania rozmową.
Równie ważne w rozmowach są tak zwane otwieracze drzwi, a więc wypowiedzi, umożliwiające większe otworzenie się, powodujące zachęcenie do dalszej wypowiedzi. Otwieracze stanowią odpowiedzi nie zawierające żadnych osobistych sądów, opinii, czy też uczuć; zaliczyć tu można takie wyrażenia jak: ,,Aha”, ,,Och”, ,,Rzeczywiście”, ,,Doprawdy?”, ,,Interesujące”, ,,Serio?!”, ,,To ty zrobiłaś?” i inne. Niektóre z otwieraczy stanowić mogą zachętę do mówienia; wymienić tutaj można wypowiedzi typu: ,,Opowiedz mi o tym”, ,,Chciałabym o tym pomówić?”, ,, Interesowałby mnie twój punkt widzenia”, ,,Opowiedz mi całą historię”, ,,Porozmawiajmy sobie o tym”, ,,To wydaje się być dla ciebie czymś bardzo ważnym”, ,,Chciałabym coś o tym usłyszeć”. Wymienione przykłady wypowiedzi stanowią zachętę do mówienia, a jednocześnie są również przeciwieństwem często moralizujących i pouczających wypowiedzi niektórych rozmówców.
Aktywne słuchanie
Czynne słuchanie polega na tym, iż odbiorca stara się zrozumieć, co może w danej chwili czuć nadawca lub co stara się powiedzieć przez swoją wypowiedź. Odbiorca, aby upewnić się, że dobrze rozumie sens wypowiedzi nadawcy, przeformułowuje słowa nadawcy przy użyciu własnych słów kodem w sposób, jaki zrozumiał jego wypowiedź, w celu uzyskania potwierdzenia lub też naprowadzenia na lepsze zrozumienie.
Kiedy słuchamy aktywnie, nastawiamy się na rozmówcę, wczuwamy się w jego położenie, pozostawiamy na boku własne sądy, rady, wspomnienia i koncentrujemy się na komunikacie nadawcy. Unikamy interpretacji, diagnoz i etykiet. Staramy się zawsze poważnie traktować rozmówcę.

Komunikat typu ,,ja”
Kluczem pozytywnego komunikowania się są komunikaty typu ,,ja”. Komunikat typu ,,ja” mówi jedynie coś o mnie, o moich reakcjach i moich odczuciach. Wypowiedź przekazana w formie komunikat typu ,,ja” nie wartościuje, nie zawiera zarzutów i nie uogólnia.
Podczas procesu porozumiewania się stosujemy komunikaty typu ,,ja”, które to, są raczej prośbą o pomoc i zachętą do współpracy. Tego rodzaju odezwa wywołuje dużo lepszy skutek, niż żądanie, groźba, wykład, pouczanie, a my przez to stajemy się cenniejszymi partnerami do rozmowy i inni czują się lepiej w naszym towarzystwie.
Komunikaty typu ,ja” wywołują dużo lepszy skutek niż żądanie, moralizowanie, groźba czy pouczanie, wypowiedziane na dodatek podniesionym głosem, z pretensją i nie przyjemną miną czy gestykulacją.
Komunikat typu ,,ty”
Komunikat typu ,,ty” zawiera zgeneralizowaną ocenę partnera bez wskazania na konkretne zachowanie, które jest jej podstawą. Komunikaty ,,ty” zmuszają rozmówcę najczęściej do zajęcia postawy obronnej. Adresat komunikatu ,,ty” odczuwa intencję dokuczenia, ma okazję poczuć się winnym, skrytykowanym, poniżonym itp. Informacje przekazane w formie komunikatu typu ,,ty” utrudniają porozumiewanie się.
Bariery komunikacyjne
Aby komunikacja przebiegała pomyślnie, należy wystrzegać się barier komunikacyjnych.
OSĄDZANIE- polega na narzucaniu własnych wartości innym osobom i formułowaniu rozwiązań cudzych problemów. Kiedy osądzamy, nie słuchamy tego, co mówią inni, ponieważ zajęci jesteśmy oceną ich wyglądu, tonu głosu i słów, których używają.
DECYDOWANIE ZA INNYCH- może utrudniać porozumiewanie się nawet wtedy, gdy podyktowane jest troską i chęcią pomocy. Decydując za innych uzależniamy ich od siebie i pozbawiamy możliwości samodzielnego podejmowania decyzji. Dajemy im także do zrozumienia, że ich odczucia, wartości i problemy są nieważne.
UCIEKANIE OD CUDZYCH PROBLEMÓW- polega na tym, że nie jesteśmy skłonni zajmować nimi. Nie bierzemy pod uwagę uczuć ani zmartwień innych ludzi. Nie chcemy zajmować się ich lękami, obawami i troskami.
Jak zachowuje się ktoś, kto osądza (przykłady):
1. Krytykuje: ,,Czy ty naprawdę nic nie rozumiesz?”.
2. Obraża: ,,To dlatego, że jesteś leniwa”.
3. Orzeka: ,,Ciebie w ogóle ten temat nie interesuje”.
4. Chwali po to, by oceniać lub manipulować: ,,Gdybyś się trochę postarał, na pewno wyszłoby ci to znacznie lepiej.
Jak zachowuje się ktoś, kto decyduje za innych (przykłady):
5. Rozkazuje: ,,Będziesz się uczył 2 godziny każdego wieczora”.
6. Grozi: ,,Jeśli tego nie zrobisz...”.
7. Moralizuje: ,,Powinieneś to zrobić”.
8. Zadaje liczne/ niewłaściwe pytania: ,,Gdzie byłeś? Co robiłeś? Kto był z tobą? ( Pytania tego typu zdecydowanie nie ułatwiają komunikacji).
Jak zachowuje się ktoś, kto ucieka od cudzych problemów ( przykłady):
9. Doradza: ,,Najlepiej byłoby, gdybyś...”.
10. Zmienia temat: ,,Jaką dyscyplinę sportu chcesz uprawiać?”.
11. Logicznie argumentuje: ,, Możesz poprawić swoje wyniki tylko przez bardziej wytężoną naukę”. Najważniejsze są fakty, o uczuciach się nie mówi.
12. Pociesza: ,,Wszystko będzie dobrze”. W ten sposób poprawia nastrój swego rozmówcy, ale nie zajmuje się trapiącym go problemem.

Załącznik 1
Bajka ,,Olbrzym bez słów”
Żył kiedyś mężczyzna wielki i tęgi, o nogach tak długich i ramionach tak szerokich, że wszyscy uważali go za olbrzyma. Był wprawdzie tylko człowiekiem, ale człowiekiem tak dziwnym, że budził lęk wśród innych. Miał brwi tak gęste jak krzaki rosnące wśród skał, a włosy jak żywopłot. Musiał obcinać je sobie sam nożycami ogrodnika, gdyż fryzjerzy bali się ich dotknąć.
Przede wszystkim jednak miał wygląd tak smutny, że chciało się płakać i nie mówił nigdy nawet jednego słowa. Nazywano go dlatego ,,Bez Słów”. Zbudował w lesie dom odpowiedni do swego wzrostu z drzwiami i oknami tak wysokimi, że jego córeczka Belfiore (Piękny Kwiat), aby je otworzyć lub zamknąć musiała wchodzić na stołek.
Często wieczorami, nie wiadomo dlaczego, dziewczynka płakała i wzdychała:
- Dlaczego, ach dlaczego, mój ojciec taki ogromny? I dlaczego nigdy nie odzywa się do mnie ani jednym słowem?
Choć przynosiła z lasu wspaniałe bukiety kwiatów a ze szkoły wspaniałe stopnie. Bez Słów i wówczas nigdy nie odzywał się do niej. Kiedyś dziewczynka przyniosła z lasu pokrzywy, a ze szkoły bardzo złe stopnie. Ale Bez Słów i wówczas nic nie powiedział.
Gdy stara pani Alicja, która przychodziła codziennie rano, by posprzątać i ugotować obiad, pytała olbrzyma:
- Co mam dziś przygotować na obiad? Makaron czy ryż?
Bez Słów spoglądał na nią zagniewany i wzruszając ramionami wychodził z domu.
Koszyk słów
Pewnego dnia Belfiore zapytała:
- Pani Alicjo, dlaczego mój tatuś nigdy nie mówi? Nigdy się tego nie nauczył, czy też już wyczerpał cały zapas swoich słów?
Pani Alicja westchnęła.
- O biedna dziewczynko. Kiedyś twój tatuś mówił dużo i śmiał się, a w każdą niedzielę tańczył. Ale od dnia, w którym ty się urodziłaś, a umarła twoja mamusia, stał się niemową. Mówią, że umieścił wszystkie swoje uśmiechy i wszystkie słowa w wiklinowym koszyku i że rzucił ten koszyk do stawu.
Tego samego popołudnia, gdy tylko odeszła pani Alicja, Belfiore udała się do lasu, zdecydowana odnaleźć koszyk ze słowami. Ale ponieważ niezbyt dobrze znała las, spytała czarną owieczkę uwiązaną do kołka:
- Czarna owieczko, czy wiesz, gdzie znajduje się staw?
Czarna owca pomyślała: - Staw jest niebezpieczny dla dzieci, ale ona jest córką złego olbrzyma, który przez cały dzień trzyma mnie uwiązaną do kołka. Tym gorzej dla niej, powiem, gdzie znajduje się staw. I owca powiedziała:
- O tam, idź tamtą ścieżką!
Belfiore podziękowała i poszła ścieżką pełną kwiatów i dojrzałych jeżyn. Gdy wreszcie dotarła do stawu, zobaczyła zieloną kaczkę.
- Powiedz mi kaczko, czy przypadkiem nie widziałaś koszyka z wikliny w stawie?
Kaczka pomyślała sobie: Ta dziewczynka nie powinna wchodzić do stawu, może się w nim utopić. Ale jest córką złego olbrzyma, który stara się mnie zabić co roku, gdy zaczyna się okres polowań. Tym gorzej dla niej, powiem jej. Odpowiedziała więc:
-Tak, tak, widziałam go, znajduje się na samym środku stawu. Belfiore podziękowała i zaczęła płynąć. Woda była chłodna i przyjemnie było popływać, ale staw był tak szeroki, że dziewczynka dotarła do jego połowy, była bardzo zmęczona.
Oddychając ciężko zapytała starego karpia o szarych łuskach:
- Czy widziałeś koszyk pełen uśmiechów i słów? Karp pomyślał: -Jeżeli będzie chciała wziąć ten koszyk - utonie. Ale jest córką złego olbrzyma, który łowi ryby. Tym gorzej dla niej, powiem jej. Karp powiedział:
- Koszyk jest tam, w głębi jeziora.
Twoja córeczko utonęła!
Ale gdy tylko główka dziewczynki zniknęła w czarnej wodzie, stary karp pożałował tego, co zrobił i trzepocząc płetwami, by szybciej płynąć, pomknął na brzeg stawu i krzyknął:
- Kaczko, kaczko, córka olbrzyma tonie, pobiegnij i zawiadom go o tym!
Również kaczka była skruszona, więc bijąc skrzydłami, by przyspieszyć lot, poleciała i dotarła do owcy.
- Owieczko, owieczko, pobiegnij i zawiadom olbrzyma, że jego córeczka tonie!
Owca szybko przegryzła sznur, by uwolnić się i pełna wyrzutów pobiegła do olbrzyma Bez Słów.
- Twoja córeczka tonie, chodź szybko!
Tymczasem Belfiore, uradowana, gdyż odnalazła koszyk, zaczęła wypływać. Ale trudno jej było z tym ciężkim koszykiem. Mogła posługiwać się tylko jedną ręką, by odsuwać korzenie, łodygi trzcin i wodnych hiacyntów, które oplatały jej nóżki. Dziewczynka tak szybko się zmęczyła, że zaczęła tonąć. Biedna dziewczynka spadła z jednego korzenia na drugi i myślała;
- O, nie chciałabym utonąć!
Podczas, gdy powoli tonęła, olbrzym Bez Słów dostrzegł z łodzi swą małą córeczkę. Szerokim ruchem zarzucił sieć aż do dna stawu. Gdy wyciągnął ją, zobaczył, że w sieci była córeczka. Bez Słów przyciągnął z całych sił sieć do brzegu, owieczka pomogła mu zębami, kaczka nóżkami, a karp z głębi stawu popychał sieć swym grzbietem i głową.
Gdy Belfiore, ułożona na dnie łodzi, otworzyła oczy, zobaczyła twarz ojca, pochyloną nad sobą. Oczy olbrzyma pełne były łez, ale nadal nic nie mówił. Wówczas Belfiore szybko otworzyła koszyk. Natychmiast słowa pośpieszyły do olbrzyma i powiedziały głosem pełnym tkliwości:
- O, na szczęście wyłowiłem moją dziewczynkę! A mało brakowało, bym pozostał zupełnie sam. Do kogo wtedy mógłbym mówić? A tyle mam jej do powiedzenia! Daję słowo, słowo człowieka bez słów!
Załącznik 2
Wśród poniższych zdań odszukaj komunikaty typu ,, Ja’’.
1. Nie lubię, kiedy się spóźniasz na umówione spotkanie.
2. Znowu brzydko się ubrałaś.
3. Przestań się użalać nad sobą i weź się do roboty.
4. Oczekuję, że coś z tym zrobisz i powiadomisz mnie o swojej decyzji.
5. Przeszkadza mi to, że rozmawiasz.
6. Nie lubię czekać na kogoś, zdenerwowałam się czekając na ciebie.
7. Jesteś wyjątkowo nieodpowiedzialna, spóźniłaś się trzy kwadranse.
8. Nie chcę, abyś źle mówił o koledze.
9. Takiego nieodpowiedzialnego ucznia to ze świecą szukać.
10. To Twoja wina, przez ciebie nie zdążyłam zrobić pracy na czas.
11. Starasz się wykręcić od swoich obowiązków.
12. Jesteś leniwy, wciąż odkładasz wszystko na później.
13. Musisz lepiej planować swoje zajęcia w ciągu dnia, wówczas ze wszystkim zdążysz na czas.
14. Przestań wtrącać się w nie swoje sprawy.
15. Denerwują mnie te śmiechy, nie lubię takich sytuacji.
16. To żenujące, co zrobiłeś. Czy naprawdę nie wiesz, jak należało się zachować? Dlaczego wciąż zapominasz o moich wskazówkach? Ile razy mam ci powtarzać? Czy to jest takie trudne?
17. Nie mogę skupić się w takim bałaganie.
18. Nie jesteś dobry z zadań, ale nie martw się.
19. Jest mi przykro, gdy zapominasz o naszej umowie.
20. Jesteś najlepszy. Jestem pewna, że dasz sobie z tym radę.
21. Zachowujesz się jak przedszkolak. Ty nigdy nic dobrego nie zrobiłeś.
22. Nie rozumiem dlaczego nie chcesz pojechać z nami do cioci.
23. Nie pozwalam, abyś na mnie krzyczał.

Utwórz do opisanych sytuacji komunikaty typu ,,Ja”.
1. Kolega nie zwraca pożyczonej książki.
2. Kolega po raz kolejny spóźnia się na omówione spotkanie.
3. Koleżanka przeszkadza ci w trakcie lekcji.
4. Siostra zrobiła bałagan w twoim pokoju.
5. Kolega mówi do ciebie po przezwisku, którego nie lubisz.
6. Koleżanka zdradza twoje sekrety.
7. Koleżanka nie dotrzymuje obietnicy.
8. Koleżanka krytykuje twój ubiór.
9. Kolega krzyczy na ciebie.
10. Kolega nie oddaje pożyczonej książki.
11. Kolega zniszczył twoje rzeczy.
12. Koleżanka przeszkadza ci w nauce.
13. Koleżanka bez pozwolenia bierze twoje rzeczy.

Załącznik 3

,,ŚCIĄGAWKA Z KOMUNIKACJI”
Zasady skutecznego komunikowania się

-Słuchaj uważnie tego, co mówi druga osoba.

-Podczas wypowiedzi drugiej osoby staraj się zrozumieć, co to dla niej znaczy, co ona przeżywa.

- Nie wykorzystuj czasu wypowiedzi partnera do przygotowywania własnej wypowiedzi.

-Kiedy wyrażasz to, co myślisz, czujesz albo zrobiłaś, mów ,,ja”, zamiast używać słów: ,,ty, oni, ludzie, się robi”. Daj poznać uczciwie, że to co mówisz, dotyczy ciebie: pozwól innym poznać siebie.

-Unikaj zadawania pytań do czasu, kiedy naprawdę potrzebujesz informacji albo chcesz coś wiedzieć. Często pytania są sposobem na stwierdzenie czegoś i przerzucanie na kogoś innego odpowiedzialności za to stwierdzenie: np. ,,Czy nie czas zrobić przerwę? zamiast ,, Myślę, że byłby czas zrobić przerwę” albo ,,Zmęczyłam się, potrzebuję odpoczynku”.

- Unikaj niedoceniania (lekceważenia) drugiej osoby lub samej siebie. Chodzi tu o takie zachowanie się w procesie porozumiewania się, jakby to, co myślisz lub czujesz, było ważniejsze niż to, co myśli i czuje druga osoba albo odwrotnie: o obniżanie znaczenia samego siebie i takie zachowanie, jakby to druga osoba była ważniejsza.

- Nie wyręczaj. Wyręczanie jest robieniem ( np. mówieniem) za kogoś czegoś, co on sam może zrobić dla siebie. Np. przypomnij sobie, jak cię irytowało, gdy twoja ciocia lub mama odpowiadały na pytania kierowane do ciebie.

- Unikaj interpretowania. Interpretowanie ma miejsce wtedy, gdy mówisz komuś, dlaczego tak się zachowuje, co powoduje, że tak myśli, czuje. Np. ,,jesteś osobą nastawioną obronnie” zamiast ,,zauważyłam, że kłócisz się i nie zgadzasz się z większością tego, co mówię i trudno mi rozmawiać z tobą”.

-Istnieje różnica między myślami i uczuciami. Np. ,,Czuję, że się mylisz” ( ocena, że ktoś się myli, jest myślą, a nie uczuciem). Słowa ,,czuję” używaj tylko wówczas, gdy wyrażasz uczucie.

-Unikaj przesadnych określeń, takich jak: ,,zawsze”, ,,nigdy”, ,,niemożliwe”, ,,niewiarygodne”. Używa się ich głównie dla uniknięcia problemu lub odpowiedzialności za swoje zachowanie.

- Unikaj określeń obniżających pewność wypowiedzi, takich jak: ,,może”, ,,można by sądzić”, ,,można by powiedzieć”. Używaj ich tylko wtedy, kiedy naprawdę nie jesteś czegoś pewna. Takie słowa są również sposobem unikania odpowiedzialności za to, co się mówi. Inne słowo- ,,spróbuję”- jest często używane zamiast ,, nie zrobię tego”.

- Reaguj na nieadekwatność wypowiedzi innych osób. Rób to tak delikatnie jak potrafisz, nie rezygnuj z tego. Jeśli ignorujesz czyjeś ,,gry” lub wchodzisz w nie, w ostatecznym rozrachunku szkodzisz graczowi. ,,Grami” nazywa się takie zachowania, gdy człowiek komunikuje coś, ukrywając prawdziwe intencje.

- Weź odpowiedzialność za to, co mówisz i za to, jak się zachowujesz. Nie mów: ,,Sprawiasz, ze jestem smutna”, bo w ten sposób przerzucasz odpowiedzialność za swoje uczucia na drugą osobę. Mów: ,,Jestem smutna, ponieważ....”