Stres w życiu człowieka

„Stres w życiu człowieka”

W artykule tym zaprezentuję najważniejsze informacje dotyczące stresu, który towarzyszy każdemu człowiekowi.

RÓŻNE POJĘCIA STRESU

• Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki a wymogami sytuacji (stresorem), charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi.
• W terminologii medycznej, stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym. Czynnikami powodującymi stres mogą być czynniki umysłowe, fizjologiczne, anatomiczne lub fizyczne;


DEFINICJA STRESU

Istnieją 3 typy definicji stresu :

1. Stres jako bodziec – sytuacje występujące w naszym otoczeniu mające naturalną zdolność do wywoływania napięcia i silnych emocji. Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: teoria Ellio i Eisdorfer, koncepcja Janisa oraz koncepcja zmian życiowych Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a ;
2. Stres jako reakcja – zarówno fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresorów (sytuacji wywołujących stres). Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: homeostatyczna teoria Cannona czy koncepcja Selyego (GAS, LAS).
3. Stres jako proces lub transakcja – relacja między jednostką a otoczeniem: transakcyjny model Lazarusa, koncepcja Antonovsky'ego, koncepcja Hobfolla, koncepcja sytuacji trudnych Tomaszewskiego, regulacyjno-informacyjna teoria stresu Reykowskiego.

Teraz zaprezentuję typy reakcji na stres.

Trzy typy reakcji na stres:

• Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.
• Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania.
• Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy.


Biologia stresu:

• Stres wiąże się zwykle z nasileniem wydzielania kortykotropiny przez przysadkę mózgową. Wysoki poziom tego hormonu pobudza korę nadnerczy powodując intensywną produkcję glikokortykoidów – naturalnych sterydów, które podnoszą wydajność organizmu i pozwalają na przystosowanie się do warunków stresowych.

Objawy ostrego stresu:

• pobudzenie emocjonalne,
• wzrost ciśnienia krwi,
• przyspieszenie akcji serca,
• ból głowy,
• ból brzucha,
• przyspieszenie oddechu,
• suchość w ustach,
• "Gęsia skórka",


Wzrost stężenia stresu:

• Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. W rzeczywistości działanie niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki) lub zbyt długotrwały.

• Stres zbyt długotrwały przyczynia się do rozwoju zaburzeń psychicznych, przede wszystkim takich jak: zaburzenia lękowe (nerwicowe) i depresyjne, stres zbyt silny, traumatyczny stwarza ryzyko PTSD (zespołu stresu pourazowego) oraz w szczególnych przypadkach zaburzeń osobowości;


FAZY STRESU:

• Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja. Wyróżniamy w niej dwie subfazy:
– Stadium szoku.
– Stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje wysiłki obronne.

• Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza.
• Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci.


Kiedy występuje stres?

•Stres występuje, kiedy „postrzegamy” brak równowagi pomiędzy możliwościami, a wymogami sytuacji. Jest czysto subiektywnym psychicznie zjawiskiem orientacyjnym, czyli zależnym nie tyle od sytuacji, w której się znajdujemy, co bardziej od stanu naszej psychiki.

• Zjawiskiem orientacyjnym, gdyż zazwyczaj stres prowadzi (taki jest jego cel) do podejmowanie zachowań zaradczych, czyli jest próbą przywrócenia równowagi (homeostazy).
• Stres jest „postrzeganym” brakiem równowagi, gdyż nie występuje dopóki nie zdajemy sobie sprawy z wymogów sytuacji lub braku możliwości sprostania tym wymogom.
• Fizjologicznie, stres jest wyrzutem hormonu stresu (adrenaliny, kortyzolu i innych) do krwi, co ma podstawowy wpływ na funkcjonowanie naszego ciała (zwiększone tętno, ciśnienie krwi, spadek odporności immunologicznej, zwiększona krzepliwość krwi czy potliwość).


Co powoduje stres?

•Stres jest niewątpliwie jednym z głównych czynników chorobotwórczych chorób psychicznych, jak i somatycznych. Co prawda, bezpośrednio obserwujemy tylko występowanie niektórych chorób somatycznych, takich jak: zawał, czy wylew, lecz pośrednio (stres w długim okresie czasu) lista chorób jest niezwykle długa, gdyż wiąże się to z obniżeniem sprawności naszego układu immunologicznego.
• Zatem, nawet zwykłe przeziębienie jest często wynikiem stresu. (Dokładniej o tym w dziale poświęconym chorobom wynikającym ze stresu).
• Psychiczne następstwa stresu są nierozerwalnie powiązane z jego fizjologicznym funkcjonowaniem w naszym organizmie. Zatem reakcją fizjologiczną na „zagrażający” nam bodziec jest cały kompleks rekcji hormonalnych, uzależniony od poziomu występującego stresu.
• Ze stresem jest podobnie - zawsze działają na nas jakieś hormony stresu, tyle tylko, że czasami sprawiają nam przyjemność, a innym razem, prowadzą do odczuć nieprzyjemnych! Bardziej zależy to od sytuacji i naszej odporności, niż od samego czynnika stresującego, STRESORA.


Terapia zapobiegania stresowi:
• zmiana siebie
• zmiana otoczenia
• Obie te teorie (przekonania) są granicami pewnego kontinuum, gdzie nasze przekonania się poruszają i układają, raz bliżej jednej, a raz drugiej strony. Zadziwiające jest to, iż wcale nie mamy, tak jakby się mogło wydawać, jednego, stałego przekonania.
• Mało, tego samego dnia możemy wyrażać dwa skrajne poglądy, gdyż możemy je używać w innych sytuacjach i w innym celu. Proszę zauważyć, że cel w tym wypadku determinuje (podporządkowuje) przekonanie!
• Zobaczymy tam rzesze ludzi, którzy do niedawna byli zwolennikami nieuchronności losu, przeznaczenia, fatum czy genetycznego uwarunkowania, ale wobec śmiertelnej choroby chwytają się każdej możliwości leczenia, zatem zmiany swego losu. I całe szczęśćcie, że się tak dzieje, gdyż właśnie nadzieja i wiara często inicjują proces zdrowienia!
• Przywracanie ludziom wiary w to, że mają wpływ na zdarzenia, na wewnętrzną i zewnętrzną rzeczywistość, przywracanie wiary w siłę decyzji i woli to podstawa solidnej terapii.
• Odpowiedzialność za własny los i los swoich bliskich to klucz do zdrowia fizycznego i psychicznego. Tu zaczynają się wszelkie problemy i choroby, zaś brak takiej odpowiedzialności owocuje tylko ciągłymi konfliktami z otoczeniem i bliskimi.


Choroby wywoływane pod wpływem stresu:
• Zatem jednoznacznie stres jest czynnikiem zwiększającym podatność na rozwój choroby, np. przeziębienia czy grypy (wszystkich chorób wirusowych).
• Wpływ stresu na rozwój choroby nowotworowej jest jeszcze bardziej widoczny, żeby nie powiedzieć, iż jest to główna przyczyna jej powstawania. Nawet jeśli istnieje pewna dziedziczna genetycznie skłonność do jej powstawania u niektórych osób, to jednak dopiero występowanie stresu aktywuje (dochodzi do promocji zainicjowanego procesu) tę dziedziczną cechę.

• Zarówno HIV, jak i rak mają swoją przyczynę w osłabieniu układu odpornościowego. Wrodzony układ odpornościowy w normalnych warunkach radzi sobie w zwalczaniu stale istniejących w naszym organizmie patogenów
• Jednakże rozregulowanie tego układu, np. poprzez zwiększenie tolerancji na stres, w wyniku chronicznego stresu powoduje załamanie się tego naturalnego balansu i nie radzenie sobie układu immunologicznego z wirusami lub własnymi patogenami.


Zapobieganie stresowi:

• Zapobieganie stresowi ujęte jest w dwóch punktach w szczegółowym opisie szkoleń:
• Unikanie stresu: Asertywność czy stres - wybór należy do Ciebie
• Rozwiązywanie przyczyn stresu: „Terapia antystresowa - trwałe pozbycie się nadmiaru stresu”
• W tym opracowaniu staram się zwrócić uwagę na postawę asertywną w życiu. Niby każdy wie, co to jest asertywność i że trzeba przyjąć postawę asertywną, aby się nie stresować, ale konia z rzędem temu, kto potrafi ten temat przekuć na praktyczne zachowanie np. w pracy;
• Zależność, podległość i właśnie stres związany z nakładaniem na nas zadań, które czasami są nieadekwatne do naszych możliwości, stwarza swoistą mieszankę stresu, złego samopoczucia czy tylko frustracji. Mało tego, frustracja wynika z tego, iż wiemy, że powinno być inaczej, a mimo tego tkwimy w tym „zaklętym kręgu” nie wiedząc jak go przerwać.
• Niby można zastosować starą zasadę: „Nie stresuj się drobiazgami”, a drugi punkt tej zasady mówi: „wszystko to drobiazgi”, lecz nie do końca się zgadzamy, szczególnie z drugim punktem. Jest wiele ważnych rzeczy i osób w naszym życiu, na których nam zależy i intuicyjnie czujemy, że to jest dla nas ważne.


Bibliografia:
1. Templar Richard „Pokonaj stres”. Wyd. Zysk i S – ka, Poznań 2004 r.

Opracowała:
Ilona Trybuła