Analiza przypadku: Problem z adaptacją dziecka nieśmiałego w przedszkolu

Nowym środowiskiem dla małego dziecka jest przedszkole.Często na zachowaniu i reakcjach dziecka odbijają się jego pierwsze doświadczenia społeczne.
Adaptacja to przystosowanie się do nowego środowiska społecznego, sytuacji, warunków ; również zmniejszenie odczuwania określonych bodźców wskutek ich długotrwałego działania.
Obok dzieci, które z dużą łatwością i swobodą nawiązują szybko kontakty społeczne w grupie przedszkolnej są i takie , których zachowanie ulega widocznej dezorganizacji.Są to dzieci nieśmiałe.Ze względu na przejawianą przez nie skłonność do izolacji, unikanie kontaktów z innymi dziećmi oraz tzw.,, zamykanie się w sobie" i bierność społeczną określa się je jako asteniczne, zahamowane. Zdaniem A. Lewickiego - typ dziecka nieśmiałego , cichego lub przewrażliwionego to taki , u którego właściwości psychiczne można powiązać z osłabieniem układu nerwowego , a jego czynność szybko ulega zahamowaniu.

1. IDENTYFIKACJA PROBLEMU

Dzieci , które po raz pierwszy przekraczają próg przedszkola często walczą z niepokojem i lękiem.Dziecko nieśmiałe i płaczliwe mocniej przeżywa rozstanie z rodzicami , a wtedy często z pozoru błahe sytuacje urastają w ich oczach do rangi problemu.
Iga jest 5-letnią dziewczynką , która po raz pierwszy przekroczyła próg przedszkola
wraz ze swoją o rok młodszą siostrą , z którą jest bardzo związana emocjonalnie. Siostry znalazły się w jednej grupie mieszanej. W pierwszym tygodniu pobytu w przedszkolu dziewczynka miała problem przy rozstaniu się z mamą , reagowała płaczem , a w jej oczach było widać lęk i strach. Mimo iż młodsza siostra była zawsze obok niej , dziewczynka nie brała udziału w zabawach i nie odzywała się do nikogo.W ciągu dnia nawroty płaczu powtarzały się i dawały powód do płaczu siostrze. Iga kiedy traciła z pola widzenia siostrę czuła się bezradna, zagubiona i niepewna.Zachęcałam ją do zabawy z dziećmi, podsuwałam książeczki, puzzle,ale dziecko nie było tym zainteresowane. Na prośbę by coś narysowała godziła się, jednak rysunek wykonywała drżącymi rękami ,nie dbając o szczegóły, ,jednym kolorem kredki .Pracę szybko oddawała pytając kiedy przyjedzie mama. Najczęściej siedziała na dywanie lub przy stoliku i spoglądała apatycznym wzrokiem przez okno.
Zapytana czy coś jej dolega odpowiadała przecząco. W drugim tygodniu sytuacja nieco uległa zmianie , dziewczynka z lękiem i niepewnością rozstawała się z mamą, ale bez płaczu.Jednak bez obecności siostry pozostawienie jej w przedszkolu byłoby niemożliwe.

2. GENEZA I DYNAMIKA PROBLEMU

Obserwując dziewczynkę przez dwa tygodnie pobytu w przedszkolu zrozumiałam , że problem nie rozwiąże się sam i muszę podjąć odpowiednie kroki. W celu wyjaśnienia przyczyn zachowania Igi , postanowiłam zebrać więcej informacji o dziecku z rozmowy z mamą.
Iga pochodzi z rodziny pełnej , jest najstarszym dzieckiem z trójki rodzeństwa. Ciąża matki przebiegała normalnie , poród odbył się w czasie i bez powikłań. Dziewczynka przebywa pod opieką rodziców, głównie matki. Rodzice poświęcają córce sporo czasu oferując szereg zabaw i ciekawych zajęć.W ostatnim okresie matka miała mniej czasu dla dwóch starszych córek ze względu na urodzenie trzciego dziecka.
W opinii mamy Iga zawsze była dzieckiem cichym i spokojnym , jednak nie chorobliwie nieśmiałym.Osoby znane jej traktuje z ufnością, rozmawia z nimi i bawi sie.Kiedy przebywała w obecności obcych czy rodziny , z którą miała mały kontakt , to była zawstydzona i potrzebowała więcej czasu by czuć się pewnie. We wcześniejszych latach życia dziecku zdarzało się na niepewność reagować płaczem i lękiem.Nasilenie się niepewności i płaczliwości nasiliło się wraz z przyjściem Igi do przedszkola. Obserwując dziewczynkę w przedszkolu można było zauważyć nerwowe reakcje na każde zadane jej pytanie. W czasie zajęć zorganizowanych Iga nigdy nie zgłaszała się do odpowiedzi, gdy nie wiedziała czegoś podczas pracy z książką, nie zapytała, cierpliwie czekała aż ją zauważę i ponownie wytłumaczę.

3. ZNACZENIE PROBLEMU

Odwołując się do literatury, wiek przedszkolny to okres, który charakteryzuje się rozwojem wielu procesów poznawczych, dojrzewaniem i ..doskonaleniem różnych funkcji organizmu, kształtowaniem struktur osobowościowych. Proces adaptacji dziecka do nowego otoczenia odbywa się we wszystkich sferach działania, a w szczególności w sferze emocjonalnej, społecznej i poznawczej.
Małe dziecko w domu otoczone jest troską i uwagą, a jego potrzeby zaspokaja rodzina, dlatego tak trudno jest odnaleźć się w nowej sytuacji w przedszkolu. Nowe jest dla niego otoczenie, przestrzeń, osoby, oczekiwania, rytm dnia.Reakcje dziecka są różne: lęk, niechęć do spożywania posiłków i do zabawy, płacz ... Rozważając problem dzieci nieśmiałych możemy uznać go jako przypadłość, która pociąga za sobą całą gamę skutków.Nieśmiałość stanowi przyczynę problemów w sferze społecznej, utrudniając kontakty z ludźmi, hamuje ekspresję, jest przyczyną bierności i odizolowania się.Powoduje szereg zakłóceń w sferze poznawczej, zaburzając percepcję, utrudniając koncentrację i myślenie.W sferze emocjonalnej zaś, wyzwala objawy lękliwości i poczucia zagrożenia.
Istnieje więc konieczność podjęcia takich działań, które sprawią, że dziecko nabędzie umiejętność nazywania przeżywanych stanów emocjonalnych (w tym przypadku wstydu i lęku przed nowym itp.) i radzenia sobie z nimi. W tej sytuacji postawiłam własną prognozę negatywną i pozytywną.

4.PROGNOZA
- negatywna

Na skutek braku podjęcia jakichkolwiek oddziaływań wychowawczych Iga może:
- izolować się od grupy rówieśniczej;
- stać się bardziej lękliwa, wystraszona, niesamodzielna i niezaradna;
- nie przystosować się do reguł i zasad panujących w przedszkolu;
- zamknąć się w sobie, mieć zaburzony sen i złe samopoczucie;
- mieć obniżoną samoocenę;
- nauczyciela traktować jak osobę, która zabiera jej poczucie bezpieczeństwa.

- pozytywna

Efektem wdrożenia działań opiekuńczo-wychowawczych wspierających rozwój dziewczynki mogą być osiągnięte następujące postawy prezentowane przez nią:
- nawiąże prawidłowe kontakty z rówieśnikami;
- ukształtuje się pozytywny stosunek emocjonalny do przedszkola, nauczycieli i osób pracujących;
- pokona lęk, strach i nieśmiałość w wypowiadaniu się;
- nabierze wiary we własne możliwości, pozna swoje mocne strony;
- będzie współpracowała w grupie, w której znajdzie swoje miejsce;
- wzrośnie poczucie bezpieczeństwa dziecka;
- nauczy się radzić sobie w sytuacjach trudnych.

5. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ

Przed podjęciem jakichkolwiek oddziaływań wychowawczych powinniśmy pamiętać,iż w działaniu stosować należy technikę ,,małych kroków". Dorosły powinien towarzyszyć dziecku w trudnych sytuacjach, minimalizować stres, poświęcać dziecku dużo czasu, zaś w kontaktach z nim pozwolić mu na oswojenie z nową sytuacją.Punktem wyjścia wszelkich oddziaływań nauczyciela jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa.
Swoje działania w rozwiązaniu problemu postanowiłam podzielić na 5 obszarów:
1. Budowanie atmosfery bezpieczeństwa i zaufania.
2. Znalezienie swojego miejsca w grupie.
3. Poznanie swoich mocnych stron.
4. Kształcenie umiejętności komunikowania się.
5. Dobra współpraca rodziców z nauczycielem.

6. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃ

Złagodzenie adaptacji w nowym środowisku przedszkolnym i przezwyciężenie nieśmiałości będzie możliwe, jeśli dziecko będzie miało okazje do częstych kontaktów z rówieśnikami z zachowaniem poczucia bezpieczeństwa i możliwość przeżycia sukcesu. W związku z tym w wyżej przedstawionych obszarach podjęłam następujące działania :

Ad 1.Chcąc sprawić by dziewczynka w środowisku, w którym się znalazła poczuła się bezpiecznie i nabrała zaufania do nauczycieli i rówieśników
przy każdej nadarzającej się okazji podejmowałam próby rozmowy z dzieckiem ( na różne tematy: ulubionych zabaw, pogody, zabawek, obrazków itp.), starałam się by nasze rozmowy przebiegały w pogodnej, pełnej uśmiechu atmosferze;
spisałam, stosując metodę ,, burzy mózgów", Kodeks grupowy i starałam się konsekwentnie, by dzieci do tych norm się stosowały;
starałam się wywiązywać z obietnic dawanych dzieciom;
nagradzałam i chwaliłam każde, nawet najmniejsze śmiałe zachowanie dziewczynki;
podczas wolnego czasu zachęcałam Igę do wspólnych zabaw lub gier stolikowych z rówieśnikami ( początkowo grałyśmy obie lub z siostrą, później coraz rzadziej ja, a włączałam inne dzieci);
czytałam utwory, w których bohaterowie przezwyciężają nieśmiałość i lęk ( np. ,,Misiulek w przedszkolu"- M.Malickiej)

Ad 2.Aby pomóc Idze odnaleźć swoje miejsce w grupie
wykorzystywałam zabawy integrujące, na początku takie, by dzieci jak najszybciej poznały swoje imiona;
prowadziłam zajęcia ruchowe metodą W. Sherborne, które sprzyjały poznawaniu siebie, uczyły współpracy z partnerem i wyrabiały poczucie odpowiedzialności za współćwiczącego;
w celu lepszego utożsamienia się z grupą i wyrabiania poczucia przynależności do niej stworzyliśmy ,,Grupowe drzewo genealogiczne" (dzieci odbijały swoje dłonie maczane w farbie, które stanowiły liście);
aktywizowałam dziewczynkę tam, gdzie było to możliwe: np. przygotowanie pomocy do zajęć wspólnie z innym dzieckiem, przyczepianie lub zdejmowanie obrazków z tablicy,rozkładanie przyborów plastycznych,pełnienie dyżurów przy obiedzie( chwaliłam na forum grupy dobrze wykonane zadanie);
wykorzystując przyjazne nastawienie grupy do dziewczynki zachęcałam Igę i jej koleżanki do wspólnego uczwstnictwa w zabawach.

Ad 3.W celu pokazania mocnych stron i budowania pozytywnego obrazu własnej osoby wykorzystywałam prace plastyczne ( wykonywane w większych grupach) do prezentowania ich na forum grupy, chwaląc estetykę, umiejętność współpracy z innymi podczas wykonywania zadania;
powierzałam Idze zadania ( nie angażując do tego jej siostry) przekazywania rodzicom pisemnych informacji dotyczących życia przedszkola ( np. zmian w organizacji dnia, wycieczek, składek, zebrań...). Po wykonaniu zadania podkreślałam rangę jego wykonania, chwaliłam za solidność i obowiązkowość dziewczynki;
włączałam dziecko do czynnego udziału w przedstawieniach na uroczystościach przedszkolnych, chwaliłam podczas prób szybkie opanowanie tekstu na pamięć i piękną, głośną recytację wierszy;
organizowałam wyjazdy do teatru, wycieczki jednodniowe, w których Iga była uczestnikiem.

Ad 4.Wspierając dziecko w działaniach rozwijających umiejętność komunikowania się z rówieśnikami i dorosłymi
podejmowałam indywidualne rozmowy z dziewczynką, prowokując do dłuższych wypowiedzi, zwracając przy tym uwagę na kontakt wzrokowy z rozmówcą;
przy pomocy pacynek uczyłam prowadzenia dialogu;
stwarzałam okazje do wypowiadania się na podstawie obrazków, wymyślania dalszych losów bohaterów historyjek obrazkowych, oceniania ich stanów emocjonalnych.
uczyłam Igę wraz z resztą grupy jak oddychać, w celu opanowania lęku i zdenerwowania ( głęboki wdech nosem, wydech ustami, w pozycjach siedzącej, leżącej i klęczącej).

Ad 5.Aby oddziaływanie na problem dziecka było skuteczne, nie sposób było pominąć współpracę nauczyciela z rodzicami.W tym obszarze podjęłam następujące działania:
poradziłam rodzicom jak należy postępować z dzieckiem w domu;
informowałam rodziców o oddziaływaniach na dziecko w przedszkolu i postępach dziewczynki, jej sukcesach, a także niepowodzeniach;
wygłosiłam do wszystkich rodziców referaty nt. ,,Jak pomóc dziecku odnaleźć sie w przedszkolu" oraz ,, Jak przygotować dziecko do podjęcia obowiązku szkolnego?"
dla wszystkich rodziców przygotowałam i rozdałam materiały nt. ,, Sylwetka dziecka gotowego do szkoły" , a także ,, Najciemniej pod latarnią - kilka uwag na temat wychowania".( Rodzice dzieci młodszych mogli dzięki temu wcześniej uświadomić sobie, na co zwrocić uwagę, by ich dziecko po zakończeniu edukacji przedszkolnej osiągnęło dojrzałość szkolną.

7. EFEKTY ODDZIAŁYWAŃ

W ciągu całego roku szkolnego 2006/07 Iga poczyniła duże postępy, które były wynikiem systematycznej pracy nauczyciela i rodziców. Dziewczynka na tyle zintegrowała się ze środowiskiem przedszkolnym,w którym poczuła sie bezpiecznie, że nie ma problemów z rozłąkąz najbliższymi. Chętnie pozostaje w przedszkolu, także wtedy, kiedy siostra jest nieobecna. Zdecydowanie u dziecka wzrosło poczucie własnej wartości i pewności siebie.Coraz chętniej bierze udział w zabawach tematycznych w czasie wolnym ( niekoniecznie z udziałem siostry), podczas których rozmawia z rówieśnikami. W czasie zajęć obowiązkowych daje się jeszcze zauważyć lęk i niepewność przed zgłoszeniem się do odpowiedzi, ale zapytana udziela ich cichym głosem. Potrafi również poprosić nauczyciela o pomoc ( np. w szatni ).Ponieważ podjęte przeze mnie działania doprowadziły do zauważalnych pozytywnych zmian w zachowaniu dziewczynki, należy w przyszłym roku szkolnym dalej w podobny sposób pracować. Dzięki temu Iga w przyszłości będzie funkcjonować w każdym środowisku.

Literatura:

Czapińska A.: Jak pomóc nieśmiałemu dziecku.
Kozłowska A.: Zaburzenia emocjonalne w wieku przedszkolnym.
Lewicki A.: Jak powstają trudności wychowawcze.
Molicka M.: Bajki terapeutyczne.
Zimbardo P.G.: Nieśmiałość, co to jest? Jak sobie z nią radzić?