Podstawowe potrzeby rozwojowe dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną

Różnie bywa określany sens pracy rewalidacyjno-wychowawczej dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną.
Zdaniem Kwiatkowskiej M. program edukacji osób głęboko upośledzonych jest programem „wspomagania rozwoju”, zaś główną zasadą terapii - podaje Kielin J.- jest „towarzyszyć rozwojowi”.
Wojtyczka R. przedstawił to obrazowo, jako podróż w odkrywaniu świata, zaś „Wrotami” do tego zagadkowego świata są właśnie potrzeby dziecka.
Znajomość potrzeb dziecka oraz sposoby ich zaspokajania to jednocześnie baza do konstruowania kolejnych etapów działalności edukacyjno -terapeutycznej.
Warto więc pamiętać, że wszelkie niepożądane zachowanie dziecka są sygnałem niezaspokojenia jakiejś jego potrzeby.
Natomiast efektywność zastosowanej przez nas terapii i edukacji osiągniemy tylko wtedy, gdy dobrze rozpoznamy i zlikwidujemy przyczynę niepokojącego nas zachowania, bowiem zachowanie niepożądane, to przecież nic innego jak reakcja obronna na to, co proponujemy, nie uwzględniając indywidualności dziecka.

W niniejszym opracowaniu przedstawiam podstawowe potrzeby dzieci głęboko niepełnosprawnością intelektualną.

 Potrzeby to zespół oczekiwań i warunków potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania w najbliższym środowisku.

Wykorzystując dostępną fachową literaturę można dokonać następującego podziału potrzeb rozwojowych danego dziecka :

- potrzeby podstawowe (biogenne),
potrzeba bezpieczeństwa,
potrzeby związane z dojrzewaniem osobowości społecznej,
potrzeby czynnościowe (dot. ruchu i doznawania wrażeń zmysłowych),
potrzeby poznawcze.

Potrzeby podstawowe

to te, które stanowią właściwe i istotne elementy ludzkiej egzystencji takie jak: życiowa potrzeba zaspokojenia głodu, pragnienia, uśmierzenia bólu. W przypadku zagrożenia człowiek jest w stanie zaspokoić te potrzeby wszelkimi sposobami.
Większość naszych działań ma wtedy na celu uniknięcie głodu, pragnienia czy bólu.
W przypadku dzieci głęboką niepełnosprawnością intelektualną określenie treści i zakresy tych potrzeb nie jest łatwe, bo nie są one w stanie wypracować takiej strategii działania, aby uniknąć głodu, pragnienia czy bólu.
Problemy związane z przeżuwaniem, odruch wymiotny, trudności z ssaniem, rozdrabnianiem pokarmu, zaburzenia oddychania, które mogą spowodować niebezpieczeństwo trafiania pokarmu do tchawicy, są przyczyną zaburzonego metabolizmu bądź skutkiem poważnych zaburzeń motorycznych i czuciowych, albo innych przewlekłych powikłań rozwojowych.
Patologicznemu napięciu mięśniowemu często towarzyszy przewlekły ból.
Ból zęba, ból głowy to dolegliwości, które długo mogą pozostać niezauważone. Oczywiste jest, że jakość życia człowieka, który cierpi z powodu głodu, pragnienia, bólu jest poważnie ograniczona.
Złe samopoczucie dziecka z głęboką niepełnosprawnością intelektualną, czy dodatkowo ograniczona aktywności i zdolność do koncentracji, brak reakcji na naszą stymulację być może tkwi w zaburzeniach realizacji którejkolwiek z podstawowych potrzeb.

Potrzeba poczucia bezpieczeństwa

jest z najważniejszą z potrzeb wspomaga funkcjonowanie dziecka.
Aby mogła być odpowiednio realizowana, to terapeuta, oraz rodzice w swoim postępowaniu powinni spełnić podstawowe warunki a mianowicie:
zachować stabilność i konsekwencję w kontakcie z dzieckiem, zachowanie osób trzecich musi być przewidywalne dla dziecka, by mogło zrozumieć sygnały płynące ze strony nadawcy,
stworzyć poczucie bezpieczeństwa uczuciowego, stabilnej więzi emocjonalnej poprzez okazywanie miłości,
zachować względną stabilność środowiska zewnętrznego, a więc niezmienność i stabilność miejsca, w którym dziecko przebywa, uczy się, ma okazję realizować się.

Dziecko jest całkowicie zależne od aktywności opiekunów, terapeutów i specjalistów. Poczucie bezpieczeństwa zostaje utrwalone poprzez organizowanie sytuacji, w której wychowanek ma możliwość podkreślenia własnej aktywności i autonomii.
Potrzeba związana z dojrzewaniem osobowości społecznej
polega na poszukiwaniu przez rodziców, nauczycieli indywidualnego wizerunku każdego dziecka i organizowaniu pomocy w możliwie najpełniejszym wyrażaniu siebie, jako niepowtarzalnej ludzkiej istoty.

wg. Wojtyczki R. wyróżnia się tu następujące potrzeby :
1.Potrzeba kontaktu i wzajemnego porozumiewania się
Bardzo ważne jest szukanie sposobów i dróg porozumiewania się rodziców i nauczycieli z wychowankiem, gdyż ma ono dużo większe możliwości wyrażania siebie, niż odbieranie komunikatów pochodzących od nas. Obserwacja i interpretacja jego zachowania to cudowny klucz do szukania sposobu wzajemnego porozumiewania się.

2.Potrzeba bycia zauważonym
W terapii nie można zapomnieć o tym, że każde dziecko chce być zauważone i nagrodzone. Nasz wychowanek także, doceniajmy jego obecność, zaangażowanie i aktywność.

3.Potrzeba kontaktu z innymi osobami
Człowiek jako istota ludzka nie potrafi i nie może żyć w izolacji, pozbawiony kontaktu z drugim człowiekiem. W bezpośrednich bądź pośrednich interakcjach tworzą się i kształtują podstawowe mechanizmy wpływające na rozwój osobowy człowieka. A zatem także nasz wychowanek potrzebuje takich oddziaływań, w których będzie miało warunki do budowania pozytywnego obrazu siebie w otoczeniu społecznym.

4.Potrzeba doznawania poczucia własnej wartości
Aby zrealizować tę potrzebę w terapii staramy się skupić naszą uwagę na dziecku, jego reakcjach, okazując mu akceptację, szacunek i zaufanie.
5.Potrzeby czynnościowe 
to przede wszystkim potrzeba ruchu i potrzeba urozmaiconego doznawania wrażeń zmysłowych. Życie każdego człowieka wiąże się z potrzebą działania. Doświadczenie ruchu, umiejętność kontrolowania własnych działań, możliwość oddziaływania na przedmioty to elementy wpływające na rozwój i kształtowanie własnej tożsamości. Każde dziecko ma naturalną potrzebę wąchania, dotykania, słuchania, patrzenia na to, co go otacza. Wychowanek nasz również pragnie być aktywny i chce mieć okazję wielozmysłowego poznawania, jednakże musimy w tym pomóc dostarczając wielu takich doznań.

4. Potrzeby poznawcze

są na równi ważne z innymi potrzebami, gdyż ich realizacja stanowi integralną całość w procesie rewalidacyjno-wychowawczym dziecka głęboka niepełnosprawnością intelektualną. To szeroko rozumiana stymulacja wielozmysłowa, proces integracji pojedynczych wrażeń zmysłowych to mechanizmy wykorzystywane do realizacji tych potrzeb.


Literatura:

1. Kwiatkowska M. - „Dzieci głęboko niezrozumiane”;
2. Frohlich A. - „Stymulacja od podstaw”;
3. Kielin J. (red.) - „Rozwój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim”;
4. Przewodnik dla nauczycieli - „Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym”;
5. Wojtyczka R. - „Zabierz mnie w podróż odkrywania świata, czyli o terapii osób upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim”.