Opis, analiza i rozwiązanie problemu ucznia z trudnościami w nauce czytania i pisania

Identyfikacja problemu
Uczeń klasy II najsłabiej w porównaniu z resztą zespołu klasowego opanował umiejętność czytania i pisania. Podczas pisania ze słuchu popełnia liczne błędy, które polegają na opusz–czaniu liter i drobnych znaków graficznych, myleniu liter podobnych, nieprawidłowym sto–sowaniu zmiękczeń Jego pismo traci na kształtności, gdy tylko tempo pracy na lekcji trochę wzrośnie. Czytając chłopiec cicho głoskuje każdy wyraz. Próbując odczytać wyraz sylabowo lub całościowo, często go zniekształca.

Analiza problemu
Uczeń poziomem inteligencji nie odbiega od średniej w swojej klasie. Chłopiec operuje boga–tym zasobem słów, posiada podstawowe wiadomości wyniesione z klasy pierwszej. Operacje myślowe zarówno na poziomie konkretno-obrazowym, jak i abstrakcyjnym wykonuje dość sprawnie. Normy społeczne rozumie, ale nie zawsze respektuje: w sytuacjach konfliktowych reaguje agresją słowną, nie wywiązuje się z stawianych mu zadań: często się spóźnia, dość często nie przygotowuje zadań domowych, zaniedbuje zasady higieny osobistej. Mimo to oczekuje bezwarunkowej akceptacji. Jeśli jej nie uzyska, zamyka się w sobie w reakcji na subiektywnie doznane odrzucenie.
Postawiłam tezę, że istnieje związek między funkcjonowaniem chłopca w grupie klasowej i jego stosunkiem do norm rządzących tą grupą a faktem, że uczeń jest dzieckiem noszącym okulary i sepleniącym (seplenienie międzyzębowe). Poszukiwanie akceptacji i niezaspoko–jona potrzeba przynależności do grupy mogła wynikać w tym wypadku z poczucia inności, a częściowa kontestacja norm i prowokacyjne zachowanie byłaby –paradoksalnie–szukaniem kontaktu z innymi.
Wychodząc z takiego założenia poddałam ucznia wnikliwej obserwacji, szczególnie w zakre–sie ewentualnych różnić między poziomem rozwoju jego percepcji wzrokowej, słuchowej oraz pamięci operacyjnej a poziomem rozwoju tych władz u jego rówieśników. Wyniki tych prowadzonych przez pół roku obserwacji pozwoliły mi u niego stwierdzić istotne opóźnienie rozwoju postrzegania wzrokowego, słuchowego i zdolności zapamiętywania (pamięć świeża), które mogło być źródłem trudnościami ucznia w opanowaniu techniki czytania i pisania. Obserwacja i analiza trudności wychowawczych doprowadziła mnie zatem do diagnozy problemu dydaktycznego.

Znaczenie problemu i prognoza
Zdiagnozowany problem ma nie dające się przecenić znaczenie dla dalszej kariery szkolnej ucznia. Poniechanie jego rozwiązania może doprowadzić do niepowodzeń szkolnych, których rozmiary nie trudno przewidzieć. Natomiast pomoc w wyrównywaniu deficytów rozwojo–wych ucznia (percepcja słuchowa. wzrokowa, pamięć) pozwoli mu osiągać sukces, którego należy się podziewać w związku poziomem jego inteligencji. Ważne jest również, że opano–wanie umiejętności czytania i pisania poprawi poczucie własnej wartości ucznia i pomoże mu skorygować jego roszczeniową postawę wobec grupy oraz zniweluje dotkliwą świadomość własnej inności (seplenienie, okulary).

Propozycje rozwiązania
Wada wymowy (seplenienie) wymaga terapii logopedycznej. Podjęłam decyzję o skierowaniu ucznia do specjalisty. Opracowałam, zestaw ćwiczeń, wykonywanych prze ucznia w ramach zajęć zintegrowanych,

Ich celem było:
1. usprawnienie analizy i syntezy słuchowej oraz doskonalenie percepcji wzrokowej;
2. doskonalenie sprawności grafomotorycznej;
3. opanowanie umiejętności sylabowego czytania eliminacja nawyku głoskowania;
4. rozwijanie pamięci słuchowej poprzez pamięciowe opanowane rymowanek, wierszyków itp.;
5. podnoszenie poziomu prac pisemnych poprzez pisanie z pamięci po uprzedniej analizie tekstu, a następnie poprzez dokonaną samokontrolę błędów.

Wdrażanie oddziaływań
Wdrażanie programu opartego o tego typu ćwiczenia trwało około roku, tj. do drugiego półrocza klasy trzeciej.
Zastosowane ćwiczenia należące do pierwszej grupy (patrz wyżej) to:
- ćwiczenia prawidłowego odbioru dźwięków (różnicowanie sygnałów dźwiękowych, np. rozpoznawanie głosów z otoczenia, określenie strony, z której dochodzi dźwięk);
- różnicowanie dźwięków z otoczenia (rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez instrumenty lub różne przedmioty, zastępowanie poleceń słownych przez sygnał dźwiękowy lub zestaw dźwięków);
- odtwarzanie struktur dźwiękowych (odtwarzanie struktur dźwiękowych według wzoru, różnicowanie dźwięków, odtwarzanie rytmu lub określonych struktur czasowych, graficzne odtwarzanie słyszanego układu dźwięków /wykorzystywałam płyty CD Piotra Kaji/).
- ćwiczenia słuchu fonematycznego (różnicowanie wyrazów podobnych fonetycznie, różni–cowanie głosek podobnych fonetycznie, dobieranie rymujących się nazw obrazków /gry planszowe pomysłu pani Wójtowicz, klocki typu PUS, itp./, układanie rymowanek).
- ćwiczenia analizy i syntezy słuchowej: (wyróżnianie zdań, wyróżnianie wyrazów w zda–niu, podział zdania na wyrazy, liczenie wyrazów w zdaniu, kończenie rozpoczętego zdania, budowanie zdania z podanego wyrazu);
- ćwiczenia percepcji wzrokowej(odpoznawanie przedmiotów i określanie ich znaczenia, wyodrębnianie różnic między przedmiotami i obrazkami, różnicowanie figur i tła, tworzenie dużych całości (np. metoda frostig), posługiwanie się schematem, różnicowanie układów drobnych znaków graficznych, ćwiczenia pamięci i wyobraźni wzrokowej).
Zastosowane ćwiczenia należące do drugiej grupy (patrz wyżej) to:
- ćwiczenia koordynacji słuchowo-ruchowej (ćwiczenia drobnych ruchów dłoni i rąk do tempa melodii, ćwiczenia płynnych ruchów rąk, a następnie ruchu przerywanego z zacho–waniem określonego rytmu z towarzyszeniem dźwięku.
- ćwiczenia drobnych ruchów palców i dłoni (malowanie po konturze, kopiowanie, obry–sowywanie, labirynty, szlaczki, gniecenie papieru (kule), nawlekanie koralików, zbieranie drobnych elementów, np. zabawa „Zbieranie ziemniaków);
- rozwijanie umiejętności kontroli ruchów graficznych (rysowanie po wzorze, po śladzie, rysowanie linii pionowych, skośnych, poziomych / wykorzystaniem zeszytów Anny Baran/;
- ćwiczenia płynnych ruchów rąk, a następnie ruchu przerywanego z zachowaniem określonego rytmu z towarzyszeniem dźwięku o utrwalenie różnorodnych wzorów ruchowych z towarzyszeniem dźwięku (wykorzystanie Metody Dobrego Startu Marty Bogdanowicz).
- ćwiczenia grafomotoryczne Hanny Tymihovej, (dowodzenie kształtu poznanych liter, wzrokowe ujęcie szczegółów konstrukcji liter, kreślenie liter z plasteliny, modelowanie z drutu, itd., wodzenie palcem po literach wyciętych z papieru ściernego, rozpoznawanie liter dotykiem (piankowe układanki), rozmawianie na temat różnic w kształcie liter i położeniu w przestrzeni liter wyciętych z plastikowej folii, pisanie liter po śladzie, a następnie w ograniczonym polu, pisanie ruchem ciągłym liter, sylab, wyrazów).

Zastosowane ćwiczenia należące do grupy trzeciej (patrz wyżej) to:
- wyróżnianie sylab w wyrazie (podział wyrazu na sylaby, zabawa z piłką lub bębenkiem, zabawa w kończenie słów, rysowanie przedmiotów rozpoczynających się daną sylabą, podaną przez nauczyciela o loteryjki obrazkowe, tworzenie wyrazów dwusylabowych i jednosylabowych, rebusy, układanie wyrazów z sylab, uzupełnianie wyrazów brakującymi sylabami);
- wyróżnianie głosek w wyrazie (wyodrębnianie głosek w nagłosie, śródgłosie, wygłosie, wyodrębnianie głosek z wyrazów, różnicowanie głosek podobnych fonetycznie, segrego–wanie obrazków, których nazwy zaczynają się na określone głoski, łączenie rysunków wed–ług określonej zasady o tworzenie wyrazów z ostatnich głosek demonstrowanych obrazków, kojarzenie głoski z literą);
- opracowanie samogłosek i spółgłosek, graficzny schemat budowy wyrazu, opracowanie głosek mylonych, analiza i synteza sylab i wyrazów, rozsypanki głoskowo-sylabowo-wyra–zowe, przesuwaczki sylabowe, domina sylabowe, układanie wyrazów i ich przekształcanie, dobieranie podpisów do obrazków, domino obrazkowe-wyrazowe, układanie zdań).
Ćwiczenia należące do czwartej grupy (patrz wyżej) to:
- ćwiczenia pamięci słuchowej ( powtarzanie ciągów słownych, opowiadanie treści usły–szanych bajek, słuchowisk, uczenie się na pamięć tekstu piosenek lub krótkich wierszyków). Ćwiczenia należące do piątej grupy (patrz wyżej) to:
- ćwiczenia w pisaniu ze słuchu tekstu wcześniej opracowanego;
- wprowadzenie i utrwalenie zasad pisowni (np. z wykorzystaniem „Ortografii na wesoło” R. Gawdzika).
- ćwiczenia w przepisywaniu z uwzględnieniem tekstów z lukami, ćwiczenia w pisaniu z pamięci.
Stosowanie ćwiczeń z pięciu wyżej wyszczególnionych grup przyniosło w okresie około dziesięciu miesięcy znaczącą poprawę w zakresie percepcji słuchowej, wzrokowej oraz poszerzyło pojemność pamięci świeżej ucznia. Obserwowane wcześniej trudności w pisaniu i czytaniu zanikły.