Edukacja przyrodnicza i ekologiczna w przedszkolu jako element narodowej strategii edukacji ekologicznej i koncepcji zrównoważonego rozwoju

Edukacja przyrodnicza i ekologiczna w przedszkolu jako element narodowej strategii edukacji ekologicznej i koncepcji zrównoważonego rozwoju

Zgodnie z założeniami podstawy programowej do pracy z dziećmi należy wdrażać edukację przyrodniczą i ekologiczną . Można to robić bazując na naturalnej ciekawości i aktywności dzieci zachowując podstawową formę aktywności jaką jest zabawa. Chodzi bowiem o ukształtowanie motywacji do działań przyjaznych przyrodzie oraz zachęcenie do prośrodowiskowego stylu życia dzieci i ich rodziców. Aktywność taka pozostanie w zgodzie z celami zawartymi w obowiązującej podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz wyjdzie naprzeciw realizacji założeń Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej, której jednym z podstawowych zapisów jest założenie, iż edukacja ekologiczna powinna obejmować całe społeczeństwo, wszystkie grupy wiekowe, zawodowe, a także decydentów na szczeblu centralnym i lokalnym.
Pierwszy punkt Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej to:
Zrównoważony rozwój a edukacja – jest on realizowany przez następujące cele:
- Kształtowanie pełnej świadomości i budzenie zainteresowania społeczeństwa wzajemnie powiązanymi kwestiami ekonomicznymi, społecznymi, politycznymi i ekologicznymi.
- Umożliwienie każdemu człowiekowi zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych dla poprawy stanu środowiska.
- Tworzenie nowych wzorców zachowań, kształtowanie postaw, wartości przekonań jednostek, grup i społeczeństw, uwzględniając troskę o jakość środowiska.
Drugi punkt owej strategii to:
Organizacja edukacji ekologicznej w Polsce (Edukacja ekologiczna
w formalnym systemie kształcenia oraz Wychowanie przedszkolne) – której podstawowym celem jest:
- Wyzwalanie chęci oraz kreowania umiejętności obserwowania środowiska naturalnego.
- Kształtowanie wrażliwości zarówno na piękno, jak i na szkody
w środowisku.
- Uczenie szacunku dla innych istot.
- Oddziaływanie na styl życia i świadomość ekologiczną rodziców.
- Kształtowanie nawyków i zachowań proekologicznych w życiu codziennym.
Nowy stosunek do środowiska wymusza odnalezienie w człowieku nowych wartości. Edukacja ma stu specjalne zadanie do wykonania, bowiem kształtuje świadomość, buduje świat wartości i postawy potrzebne do realizacji założeń zrównoważonego rozwoju – ekorozwoju, rozwoju społecznego i ekonomicznego bez destrukcji zasobów przyrody. Zadaniem pierwszoplanowym jest dostosowanie samego procesu nauczania do nowych oczekiwań. Zmiany w edukacji przedszkolnej to poszerzenie treści ujętych w podstawie programowej w oparciu o potrzeby i możliwości małego dziecka. Drogą do osiągnięcia celów jest wytworzenie emocjonalnego związku z przyrodą poprzez dobór odpowiednich treści, metod i form.
Koncepcja edukacji przyrodniczo-ekologicznej w przedszkolu oparta jest na następujących założeniach;
1.Proces wspomagania rozwoju i edukacji dziecka odbywa się w relacjach ze środowiskiem przyrodniczym – ekologia jako nauka interdyscyplinarna pozwala na łatwe zintegrowanie jej założeń z ideą wspierania wszechstronnego rozwoju dziecka. Codzienny kontakt z przyroda pozwala ukierunkować ten rozwój na kształtowanie postaw wobec środowiska.
2.Pełny i harmonijny rozwój człowieka następuje poprzez integracje nauczania i wychowania w warunkach partnerstwa i dialogu między nauczycielem a dzieckiem. Kształtując postawy należy dostarczać wiadomości o środowisku, stwarzać okazje do przeżywania wartości związanych ze środowiskiem, organizować okazje do nabywania umiejętności działania w środowisku.
3.Wychowanie ekologiczne ma wytworzyć postawy przyjazne środowisku, które składają się z wiedzy o środowisku przyrodniczym człowieka, pozytywnego stosunku do środowiska oraz umiejętności i konkretnego działania.
4.W procesie kształtowania postaw przyjaznych środowisku należy uwzględnić zasady, metody, formy i środki swoiste dla edukacji ekologicznej, dostosowane do możliwości małych dzieci.
5.Proces ten musi być zamierzony, planowy, celowy, systematyczny, interakcyjny i ukierunkowany na wywoływanie zamierzonych zmian.
6.Proces ten należy rozpocząć jak najwcześniej i doskonale sprzyjają temu psychofizyczne właściwości małego dziecka. Dziecko w tym okresie jest najbardziej podatne na wpływy pedagogiczne i wykazuje tendencje do naśladownictwa, łatwo przyswaja sobie umiejętności i wiedzę praktyczną czerpaną z otoczenia.
7.Podstawą do powstania pozytywnych postaw wobec środowiska jest umiejętność wytworzenia emocjonalnego stosunku do obserwowanych i badanych zjawisk i sytuacji.
W wieku przedszkolnym zaczynają się kształtować nastawienia i postawy, choć są one jeszcze zmienne. Powstaje motywacja do ukierunkowania działań. Jeśli zatem planowy proces wspomagania i edukacji dziecka ma służyć kształtowaniu motywacji do działań przyjaznych przyrodzie oraz proekologicznego stylu życia także rodziców, cele ogólne wychowania przedszkolnego można poszerzyć
w następujący sposób:
wskazanie walorów estetycznych przyrody,
rozwijanie wrażliwości dziecka,
rozwijanie zdolności wielozmysłowego poznawania środowisk przyrodniczych,kształcenie umiejętności dostrzegania różnorodności w świecie przyrody,wskazanie wzajemnych, przyczynowo-skutkowych zależności w środowisku,
ukazanie wpływu działalności człowieka na przyrodę oraz znaczenia przyrody dla człowieka,pokazanie konieczności oszczędza zasobów przyrody i produktów naturalnego pochodzenia.
Osiągnięcie zamierzonych celów następuje przez odpowiednio dobrane treści, formy, metody i zasady edukacji. Nie może to być proces wymuszony. Pamięciowe uczenie nie motywuje i nie aktywizuje dziecka. Dziecko musi rozumieć potrzebę działania na rzecz środowiska przyrodniczego, powinno wiedzieć co, dlaczego i jak ma robić. Materiał edukacyjny (treści) nie służy do pamięciowego opanowania, ale jest bazą do tworzenia przeżyć wychowanka i do osiągnięcia zamierzonych umiejętności. W procesie edukacyjnym dziecko jest partnerem nauczyciela, aktywnym odkrywcą i badaczem. Trzeba zatem zadbać, aby dziecko zauważyło sens tego, co robi oraz efekty swoich poczynań. Poznanie musi mieć charakter bezpośredni i wielozmysłowy. Zmysły wywołują u dzieci silne przeżycia emocjonalne, które nie tylko oddziałują na psychikę, ale także są czynnikiem, który ma zasadniczy wpływ na skuteczność poznania i wartościowania.
Na poziomie poznania bezpośredniego podstawowa rolę odgrywają wrażenia i spostrzeżenia, które są głównym źródłem wiedzy o przyrodzie. Wśród dominujących form edukacji ekologicznej i przyrodniczej powinny się znaleźć wycieczki, zabawy badawcze, doświadczenia, metody twórczego myślenia, np. Burza mózgów, metody symulacyjne itd. Istotną metodą edukacji ekologicznej jest obserwacja. Nauczyciel powinien kierować nią przez nadanie procesowi spostrzegania określonego celu. Spostrzeganie prowadzi się z wykorzystaniem różnych zmysłów: wzroku, słuchu, smaku, węchu, dotyku.
Zabawy badawcze i doświadczenia (eksperymenty) to kolejne ze sposobów na rozwijanie aktywności własnej dziecka i poznawanie otoczenia przyrodniczego. Zabawy badawcze są jednym z rodzajów działalności związanej z operowaniem przedmiotami, których treścią są czynności poznawcze, polegające na odkrywaniu nieznanych dotychczas dziecku przedmiotów i zjawisk oraz związków między nimi. W zabawie badawczej dziecko zmierza do uzyskania informacji
Ważną rolę w nabywaniu przez dzieci wiadomości i umiejętności dotyczących życia roślin i zwierząt odgrywa kącik przyrody, w którym można prowadzić stałe i okresowe hodowle. Do stałych hodowli należą np. rośliny doniczkowe oraz rośliny i zwierzęta wodne. Hodowla to nie tylko poznanie przyrody, ale też dobra szkoła odpowiedzialności. Okresowe hodowle roślin są okazja do poznania cyklu rozwojowego roślin, sposobów ich rozwoju oraz warunków potrzebnych do życia. Kącik przyrody to także miejsce, w którym dzieci mogą eksperymentować i przeprowadzać różne zabawy badawcze i doświadczenia, stąd jego częścią powinien być kącik badawczy wyposażony w lupy, słoiki i naczynia jednorazowe, lejki, mikroskop itp.
W edukacji przyrodniczo-ekologicznej ważna rolę odgrywa też ogród przedszkolny jako najbliższe dzieciom środowisko przyrodnicze. Piękne otoczenie ogrodu z drzewami i kwiatami pobudzi do obserwacji przyrodniczych w różnych porach roku. Dzieci mogą siać i sadzić warzywa, kwiaty, pielęgnować je i obserwować efekty swojej pracy.
Ważna rolę w kształceniu postaw przyjaznych przyrodzie odgrywa współpraca z rodzicami. Należy uczynić ich sprzymierzeńcami wszystkich działań przez dostarczenie im np. za pomocą gazetki, imprez, zajęć, podstawowej wiedzy o środowisku z punktu widzenia konsumenta.
Realizacja celów odbywa się w toku intencjonalnych działań nauczyciela. Dla zapewnienia efektywności procesu edukacji przyrodniczo-ekologicznej warto zastosować następujące normy metodyczne:
traktuj dziecko życzliwie i okazuj mu zaufanie,
wytwórz atmosferę radości i entuzjazmu,stosuj metody i formy bezpośredniego i badawczego poznawania i odkrywania przyrody,
nie skupiaj się na nazywaniu, ale pozwól dziecku na emocjonalne przeżycie bezpośredniego kontaktu z przyrodą,
obserwuj dzieci i wykorzystuj ich zainteresowanie, możliwości i entuzjazm,
pokaż dzieciom piękno i mądrość przyrody,
pokaż dzieciom przyczyny i skutki działalności człowieka,
ucz je oceniać sytuacje i podejmować decyzję,
naucz dzieci właściwych zachowań,
włącz do procesu edukacji rodziców,
bądź dobrym przykładem działań na rzecz środowiska.


Bibliografia:
1.Muchacka B., „Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej”, Kraków 1999
2.Paśko I., „Kształtowanie postaw proekologicznych uczniów klas I-III szkół podstawowych”, Kraków 2001
3.Soida D., „Zasady i techniki edukacji ekologicznej”, Kraków 1994
4.MIESIĘCZNIK DYREKTORA PRZEDSZKOLA marzec 20011