Terytoria zależne i niesamodzielne

Obecnie w różnorakiej zależności kolonialnej pozostaje niecałe 10 mln osób (0,2% ogółu ludności świata). Zamieszkują oni nieco ponad 0,5 mln km2(w przypadku Grenlandii uwzględniono tylko obszary nie pokryte lodem), co stanowi ok. 0,4% zaludnionych lądów.Wiele dzisiejszych obszarów zależnych to wyspy lub archipelagi wysp. Jakkolwiek rozmiary wielu z nich są niewielkie, to jednak, dzięki powszechnemu wprowadzeniu 200-milowych morskich stref ekonomicznych, ich "powierzchnie" wyraźnie wzrosły, np. Polinezja Francuska o powierzchni zaledwie ok.4 tys.km2 kontroluje obecnie prawie 5 mln km2 Oceanu Spokojnego.
W niektórych przypadkach ludność(cała lub większość)tych niewielkich kolonii nie dąży do formalnej niepodległości z uwagi na jej związki etniczne z metropolią lub w obawie przed obniżeniem stopy życiowej.
Początek kolonializmu, czyli polityki państw rozwiniętych gospodarczo polegającej na utrzymywaniu w zależności politycznej i gospodarczej krajów słabo rozwiniętych, to okres wielkich odkryć geograficznych (przełom wieków XV i XVI). Pierwszymi państwami, które zdobyły kolonie, były Hiszpania i Portugalia (XV w.). Następne, w wyniku rywalizacji, ustąpiły w wiekach XVI i XVII pierwszeństwa Anglii, Francji, Holandii, Belgii i Rosji. W XIX wieku do tej grupy państw dołączyły Włochy, Stany Zjednoczone, Japonia, Niemcy. Niewielkie kolonie miało też kilka innych państw.
Pod koniec XIX w. nastąpił całkowity podział krajów zamorskich, zniknęły "ziemie niczyje" (z wyjątkiem Antarktydy).Największe z imperiów kolonialnych-imperium brytyjskie, w którym "słońce nigdy nie zachodziło"-liczyło 14,6 mln km2, czyli było 73 razy większe niż metropolia.
Na obszarach niektórych kolonii miały miejsce walki narodowowyzwoleńcze, które przybierały różne formy- od masowego biernego oporu(Indie) do działań zbrojnych o szerokim zasięgu(np.Kenia, Algieria). Przełomowym momentem w uwolnieniu się od kolonializmu był 1960 rok, kiedy to kilkanaście państw Afryki uzyskało niepodległość. W tym też roku ONZ uchwaliła historyczną rezolucję, uznającą kolonializm za system sprzeczny z Kartą Narodów Zjednoczonych.
Państwa kapitalistyczne, wobec uzyskiwanie przez kraje kolonialne konstytucyjnej niezależności, usiłują w różny sposób utrzymać w nich swoje dotychczasowe wpływy- polityczne, gospodarcze i często wojskowe(dewiza-"odejść, aby zostać"). Zjawisko to nazywamy neokolonializmem.
Uzyskanie niepodległości jednak nie zawsze w bliskiej perspektywie przyczynia się do poprawy sytuacji gospodarczej ( było tak np. w Angoli, i w Mozambiku) młode, niedoświadczone organizacyjnie państwa nie potrafią poradzić sobie z piętrzącymi się, różnorakimi problemami- głównie ekonomicznymi- co powoduje wyraźne obniżenie stopy życiowej ludności.