O roli daru w obrzędzie Bożego Narodzenia - scenariusz lekcji

Temat: O roli daru w obrzędzie Bożego Narodzenia.

Analizowane teksty: R. Godula, Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie (fragment); wiersz Marii Bujańskiej, pt. Boże Narodzenie; cytat Antoine de Saint-Exupéry.

Typ lekcji: lekcja wprowadzająca nowy materiał (rola daru w obrzędzie), częściowo powtórzeniowa (pojęcie obrzędu).

Mówienie (m)
Pisanie (p)
Czytanie (cz)
Słuchanie (s)

Cele – taksonomia:

Uczeń:

I Znajomość wiadomości

Zna pojęcia: obrzęd, dar.
Wie, jaką rolę pełni w obrzędzie Bożego Narodzenia dar.

II Umiejętności

Wyjaśnia znaczenie symboli Świąt Bożego Narodzenia. (m)
Do słowa ‘dar’ dopisuje jak najwięcej skojarzeń. (p)
Po lekturze fragmentu książki Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie, tworzy pytania i zaznacza odpowiedzi w tekście. (cz, p)
Uzupełnia schemat przykładami z tekstu, podaje przykłady daru materialnego oraz daru niematerialnego. (cz, p)
Opisuje najpiękniejszy, najmilszy prezent, który kiedykolwiek otrzymał. (m)
Wskazuje, co sam może podarować innym; uzupełnia gwiazdę daru. (p)
Podaje, w jaki sposób pocieszyłby bohaterów powieści Moje drzewko pomarańczowe, oraz wymienia, co można zrobić, by uwrażliwić ludzi na cierpienie innych. (s, m, p)
Zbiera informacje potrzebne do stworzenia plakatu kampanii społecznej. Uwzględnia: cel kampanii, dane organizatora, termin akcji, miejsce, logo kampanii, hasło reklamowe, inne informacje. (p)
W trzech zdaniach zapisuje, jak rozumie słowa pisarza Antoine de Saint-Exupéry. (p)

III Postawy

Dostrzega potrzebę uwrażliwiania ludzi na cierpienie innych.

Ćwiczone treści:
Rola daru w obrzędzie.
Kampania społeczna (plakat).
Boże Narodzenie – konteksty.

Strategie, metody, techniki: elementy hipotezy interpretacyjnej i rozmowy wstępnej; słowa-skojarzenia; metoda projektów.

Forma organizacji pracy: praca zbiorowa oraz jednostkowa.

Środki dydaktyczne: karta pracy, gwiazda daru (+plansza), ew. nagranie z fragmentem powieści Moje drzewko pomarańczowe.

Literatura:
M. Bujańska, Boże Narodzenie, [w:] Ciała astralne, Wrocław 2000.
R. Godula, Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie, Kraków 1994.
J. M. de Vasconcelos, Moje drzewko pomarańczowe, tłum. H. Czajka, Warszawa 1976.

Przebieg lekcji:

Zaangażowanie: Spójrz na znane symbole Świąt Bożego Narodzenia (nauczyciel pokazuje różne obrazki: choinka, świeca, dzwon, itp.). Co wg Ciebie mogą oznaczać? Ostatni rysunek to ‘prezent’, ‘dar’. Celem dzisiejszej lekcji jest określenie roli daru w obrzędzie Świąt Bożego Narodzenia. Przypomnij, co oznacza pojęcie ‘obrzęd’.

Analiza I: Do słowa ‘dar’ dopisz jak najwięcej skojarzeń.
Przeczytaj tekst o roli daru w obrzędzie. [teksty Wigilia i Kolędnicy]
Na podstawie tekstu wymień dary materialne i dary niematerialne. [można przygotować gotowe schematy i umieścić je na karcie pracy]
Wyobraź sobie, że jesteś nauczycielem. Stwórz do każdej części tekstu po trzy pytania, na które twój kolega/ twoja koleżanka będzie w stanie znaleźć odpowiedź w tekście.
Wskaż odpowiedzi na postawione pytania.

Rozmowa: A Ty? Czy lubisz dostawać prezenty? Opisz najpiękniejszy, najmilszy prezent, który kiedykolwiek otrzymałeś.
Co ty możesz podarować innym? [uczniowie przyczepiają gwiazdę daru do planszy-choinki; gwiazda jest podzielona na dwie części: dar materialny/dar niematerialny]

Kontekst kulturowy: Nie dla wszystkich święta to radosny okres, gdzie wymiana darów spełnia tak ogromną rolę.
Bracia Totoca i Zezé (bohaterowie powieści Moje drzewko pomarańczowe) nie wierzą w magię Świąt. Żyją w wielkiej biedzie, wcześnie zaznali cierpienia. Sądzą, że „Dzieciątko Jezus urodziło się ubogie tylko na pokaz. Potem zobaczyło, że jedynie bogaci coś znaczą...”
- W jaki sposób pocieszyłbyś braci?
- Co można zrobić, by uwrażliwić ludzi na cierpienie innych?

Transformacja: Wyobraź sobie, że bierzesz udział w kampanii społecznej, której celem jest zbiórka odzieży, żywności i zabawek z okazji Świąt Bożego Narodzenia. Zebrane rzeczy trafią do najbardziej potrzebujących. Zbierz informacje potrzebne do stworzenia plakatu tej kampanii. [cel kampanii, dane organizatora, termin akcji, miejsce, logo kampanii, hasło reklamowe, inne informacje]

Analiza II: Jak słowa słynnego pisarza Antoine de Saint-Exupéry, autora Małego księcia? Swoje wnioski zapisz w trzech zdaniach.

„Jeżeli dajesz, otrzymujesz więcej niż dajesz. Byłeś bowiem niczym, a teraz się stajesz”

W dwóch zdaniach określ rolę daru w obrzędzie, wykorzystaj wiadomości zdobyte na lekcji.

Kontekst literacki – zakończenie: O Bożym Narodzeniu powstaje wiele utworów.
Oto wiersz Marii Bujańskiej.
Czy można udzielić odpowiedzi na pytania postawione przez poetkę?
Dlaczego tak / dlaczego nie?

Teksty:
R. Godula, Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie, Kraków 1994.

Wigilia
Wieczerzę wigilijną inicjowało wspólne, głośne odmówienie modlitwy, po czym uczestnicy składali sobie życzenia (dar słowny) i równocześnie dzielili się opłatkiem, a czasem dodatkowo pieczywem, jabłkiem (łamanie się opłatkiem i składanie życzeń odbywało się w określonym porządku – dar przywracał równowagę). Słowem, przekazywali sobie wzajemnie dary w różnej postaci. Modlitwa, dar rozpoczynają czas dziania się obrzędu, aranżując sytuację jakościowo odmienną od zwykłego świeckiego trwania.
W końcowej sekwencji wieczerzy wigilijnej pojawiały się podarki przeznaczone przede wszystkim dla dzieci (wspomagane są osoby, których atrybutem jest niedojrzałość w sensie kulturowym), panien, niekiedy młodzieży obojga płci, dla służby, ewentualnie dla ubogiego mieszkańca wsi. Idzie tu o rzeczy ukryte w sianie rozścielonym pod obrusem lub na podłodze pod stołem, w snopie zboża wzniesionym do izby przed wieczerzą, na talerzu postawionym przez dzieci na parapecie okna, w pończosze, a nowszym zwyczajem pod poduszką czy choinką. Rzeczy te podkładało Dzieciątko Jezus, Anioł, Gwiazdka lub ich pochodzenie było nieznane.
Jednak najcenniejszym darem była nie rzecz, a słowo, które niosło w sobie realność, posiadało moc kreacyjno-odradzającą. Wierzono bowiem w spełnienie się życzonego, w siłę dobrego słowa.

Kolędnicy
Obrzęd kolędowania rozpoczynał się od chwili, gdy kolędnicy podeszli pod dom i czekając na zaproszenie, m.in. śpiewali kolędy życzące oraz składali życzenia – przekazywali dar słowa. Darowi słownemu towarzyszył dar rzeczowy – kolędnicy bowiem przynosili ze sobą podłaźniczkę (jedlinę, niekiedy ozdobnie przybraną), rózgę (gałązkę brzozy, leszczyny), obsypywali ziarnem zboża mieszkańców i ich domostwa, ofiarowali garść zboża, chleb, opłatek, szczodrak, kołacz, butelkę wódki, wina. Kolędującym zawsze odwzajemniano dar w postaci rzeczowej i słownej. Gospodarze częstowali przybyłych, wręczali datki w naturze, rzadziej w pieniądzu i niekiedy ten rodzaj daru rozwiązywał akcję. Formuła podziękowania: „Za kolędę dziękujemy, zdrowia, szczęścia wam życzymy na te Boże Narodzenie / na ten Nowy Rok”.
Przynoszone przez kolędników rzeczy były naznaczone symbolicznie. Ziarno to zarodek życia, gałąź przez związek z drzewem ujawnia zdolności regeneracyjne, a zieleń jest symbolem trwającego życia. Żywność to substancja witalna, alkohol – woda życia, atrybut świata żywych.
Nieprzyjęcie przybyszy w domostwie wiązało się z przerwaniem ciągłości akcji obrzędowej i dar nie mógł być odwzajemniony. Wtedy też ze strony przybyłych pojawiał się anty-dar, który miał spowodować skutki odwrotne w stosunku do rezultatów wypełniania rytuału obdarowywania. Bez daru obrzęd nie może się zrealizować.

Maria Bujańska
Boże Narodzenie
Na sianie w Betlejem leży nowy Chrystus.
Ma miękką skórę, delikatne palce.
Jego mózg przepełniony jest złotem i mądrością...
Czy to Mesjasz? – pytają ciekawscy
Na sianie leży nowy Chrystus.
Matka karmi go mlekiem pełnym miodu i koniczyny...
Będzie to drzewo szczęścia, śnieg oprószy jego chude ciało.
Na głowie będzie miał czapkę niewidkę
Czy poznamy go w tłoku ulic
w przepełnionych po brzegi tramwajach?
Czy wybierzemy mu krzyż, kiedy spadnie na ziemię nagle
i niespodziewanie?