Formy spędzania czasu wolnego przez młodzież i nastolatków po zajęciach szkolnych

Przez formy spędzania czasu wolnego rozumie się najczęściej w literaturze pedagogicznej, następujące formy:
a)aktywność fizyczną, np. gra w piłkę nożną, ręczną, siatkową, gra w kosza, gra w tenisa, pływanie, jazda na rowerze (trekking), jazda na rolkach, deskorolce, wspinaczka, zajęcia na siłowni i inne;
b)aktywność intelektualną, np. czytanie, gry strategiczne, rozwiązywanie krzyżówek, uczestnictwo w kołach naukowych, praca przy komputerze, nauka j. obcych itp.;
c)aktywność bazującą na zainteresowaniach, np. fotografowanie, kolekcjonerstwo, uczestnictwo w kołach zainteresowań, majsterkowanie itp.;
d)aktywność związana z rozrywką, np. oglądanie filmów, słuchanie muzyki, przedstawienia teatralne, wyjścia do galerii lub muzeum, gry na komputerze, kręgielnia i inne.

Janusz Podlaski zajmując się zajęciami w świetlicach wyróżnił także formy zajęć świetlicowych:
a) „zajęcia rozwijające horyzonty umysłowe – czytanie, słuchanie programów radiowych, oglądanie telewizji i filmów, rozrywki umysłowe (dopasowane do możliwości intelektualnych), wycieczki i spotkania;
b) zajęcia praktyczno – techniczne – wszelkiego typu prace ręczne, majsterkowanie za pomocą prostych narzędzi oraz prace przysposabiające do udziału w gospodarstwie domowym;
c) zajęcia artystyczne – w ich zakres wchodzą zajęcia plastyczne, muzyczne, oraz teatralne (z żywym słowem, teatrzykiem lalek i innymi pokazami scenicznymi);
d) elementy wychowania fizycznego i sportu – m.in. gry i zabawy ruchowe, turnieje i zajęcia na świeżym powietrzu”.

Analizując formy spędzania czasu wolnego warto wspomnieć także o współczesnych formach spędzania czasu wolnego. Należą do nich według Jana Pięty:
1. „Samokształcenie – jest pożyteczną formą spędzania czasu wolnego, polegającą na dobrowolnie i samodzielnie podjętym procesie kształcenia się w najróżniejszych dziedzinach nauki, techniki, gospodarki, sztuki i kultury, zwykle niezwiązanych z własną nauką i pracą zawodową;

2. Amatorstwo artystyczne – polega na dobrowolnym i samodzielnym zdobywaniu i rozwijaniu umiejętności przeciwstawnych zawodowych w różnych dziedzinach sztuki. Może być uprawiane indywidualnie, np. plastyka, tkactwo, fotografowanie, filmowanie, jak i zespołowo, np. chóry, orkiestry, teatry;

3. Majsterkowanie i amatorstwo techniczne - polega na samodzielnym wykonywaniu prac typu rzemieślniczego ( budowlanych, stolarskich, ślusarskich, kowalskich, murarskich, malarskich, hydraulicznych, monterskich itp.), zwykle nie związanych z własną praca zawodową;

4. Hodowla amatorska – polega na samodzielnym hodowaniu rożnych gatunków zwierząt lub uprawie różnych odmian roślin w domach lub na działkach pracowniczych (rekreacyjnych), często, choć nie zawsze bezinteresownie;

5. Zabawy i kontakty towarzyskie – polega na organizowaniu w domach prywatnych, kawiarniach, klubach, świetlicach i innych lokalach o powszechnej użyteczności, spotkań towarzyskich, różnorodnych rozrywek i gier często połączonych z jedzeniem i piciem, muzyką, tańcem, prelekcją i dyskusją na dowolne tematy lub zwykłym plotkowaniem;

6. Kolekcjonerstwo – polega na gromadzeniu przeróżnych przedmiotów wg określonych, ważnych dla zbieracza kryteriów, np. numizmatyka (kolekcjonerstwo monet), filatelistyka (druki i znaczki pocztowe) i mniej znana filumenistyka (zbiera się etykiety umieszczane na opakowaniach zapałek) i wiele innych;

7. Aktywność społeczna – polega na dobrowolnym i zwykle bezinteresownym wykonywaniu różnorodnych prac na rzecz społeczeństwa poza obowiązkami zawodowymi i rodzinnymi”.

J. Pięta wyróżnia również inne formy spędzania czasu wolnego, m.in.:
a) „Turystyka – to forma czynnego wypoczynku poza miejscem stałego zamieszkania, związane z celami poznawczymi”. Pięta wyróżnia: turystykę wypoczynkową – spędzanie czasu w gronie rodzinnym w miejscu o dużych walorach przyrodniczych, klimatycznych i krajobrazowych. Dotyczy wypoczynku, zarówno biernego (plażowanie, kąpiele i spacery) jak i czynnego (uprawianie sportów, jazda na rowerze, konna itp.). Jest także turystyka poznawcza – uczestniczą często całe rodziny zainteresowane konkretnymi dziedzinami kultury lub zainteresowanie światem. Dotyczy poznania historii wybranych krajów i regionów i odwiedza się zabytki architektury, wykopaliska archeologiczne, skanseny, muzea, parki narodowe i krajobrazowe, i pomniki przyrody. Autor mówi też o turystyce kwalifikowanej (żeglarstwo, spadochroniarstwo itp.). J. Pięta wspomina także o innych rodzajach turystyki, np. etniczna (odwiedzanie miejsc pochodzenia, w których się kiedyś mieszkało), ekologiczna (obserwowanie i poznanie przyrody indywidualnie lub w małych grupach), pątnicza (odwiedzanie miejsca kultu religijnego, udział w pielgrzymkach indywidualnych i grupowych ).

b) „Sport – świadoma i dobrowolna działalność człowieka podejmowana w celu zaspokojenia potrzeb: zabawy, współzawodnictwa oraz doskonalenia własnych cech fizycznych i umysłowych. Sport wyraża się przez ćwiczenia i gry uprawiane według określonych zasad. W czasie wolnym uprawiany jest amatorsko sport rekreacyjny. Należy on do autentycznych czynności wczasowych. Może być indywidualny i zespołowy”.

c) „Środki masowego przekazu – nazywamy urządzenia i instytucje tworzące podstawę systemu komunikowania w kulturze masowej, do których zaliczamy: prasę (gazety i czasopisma), książki, kino, radio, telewizję (różne programy, filmy, teleturnieje, reality show, i inne), fonografię (płyty, kasety i wideokasety”.

O formach czasu wolnego pisał także Tadeusz Wujek, który wyróżnił:
a) formy zajęć, które rozwijają osobowość - poprzez nie następuje odbiór, a także poznawanie twórczości innych osób (wystawy, spektakle, koncerty);
b) formy zajęć, które doskonalą osobowość - należą do nich wszelkie zajęcia tematyczne: muzyczne, techniczne, plastyczne, fotograficzne, samokształcące;
c) formy zajęć, które przywracają i utrzymują równowagę człowieka - należą do nich zajęcia związane z wysiłkiem fizycznym, zajęcia sportowo - rekreacyjne, gry i zabawy ruchowe i terenowe, spacer.

Klasyfikacja form zajęć zaproponowana przez T. Wujka pokrywa się z obecną klasyfikacją form spędzania czasu wolnego opisaną przez J. Piętę.
Podsumowując analizę form spędzania czasu wolnego jasno wynika, że im więcej ciekawych zajęć tym lepiej i bardziej atrakcyjnie zostanie wypełniony i spędzony czas wolny przez dzieci i młodzież. Czas wolny powinien zatem przynosić rozrywkę i wypoczynek, a także jak pisał o tym Zdzisław Dąbrowski – atrakcyjność, zabawę, przygodę, nowość, emocje, radość a także swobodę i dowolność wyboru.


BIBLIOGRAFIA:
1. B. Chmielewska, Czas wolny ucznia i jego wykorzystanie [w:] Pedagogika wobec problemów wychowania końca XX wieku (red.) E. Kozioł, E. Kobyłecka, Zielona Góra 2000 r.,
2. J. Podlaski, Formy i metody pracy świetlicowej, Warszawa 1972 r.,
3. J. Pięta, Pedagogika czasu wolnego, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2004 r.,
4. Z. Dąbrowski, Czas wolny dzieci i młodzieży, Wydawnictwo PZWSz, Warszawa 1966 r.,