Rola mass mediów

„Potęga środków masowego przekazu jest tak wielka, że wpływają nie tylko na to jak ludzie myślą, ale także, o czym myślą. Dla wielu rzeczywistością jest to, co środki przekazu uznają za rzeczywiste. Wszystko, czemu nie poświęcają uwagi wydaje się pozbawione znaczenia”
(por. J. Skrzypczak, 1999)

W rozwoju cywilizacji ogromną rolę odegrał proces komunikacji między ludźmi. Już bowiem człowiek pierwotny stosował pewne znaki o symbolicznym znaczeniu ułamane (np. gałęzie, kopczyki z ziemi itp.). Ludzie pierwotni znali również technikę rysunku „pierwszego kroku do znalezienia graficznej formy zapisu myśli i mowy, a więc powstania pisma”” (T. Goban – Klas, 2001, s. 14).
Fazę pośrednią między obrazami a pismem tworzyły ideogramy, które wyrażały sens poprzez odpowiedni układ znaków. Istotną rewolucję komunikacyjną stanowiło wprowadzenie pisma alfabetycznego, w którym każde słowo można zapisać za pomocą niewielkiej liczby znaków.
Kolejnym doniosłym wydarzeniem w procesie rozwoju komunikowania był wynalazek i upowszechnienie druku. T. Goban Klas (1999), dokonując klasyfikacji kolejnych stadiów rozwoju ludzkiego komunikowania, określa ten okres jako erę druku i komunikowania masowego, w przeciwieństwie do wcześniejszych stadiów:
ery znaków i sygnałów, mowy i języka, pisma (por. T. Gabon – Klas, 1999).
Kolejny etap - to okres telekomunikacji i informatyzacji, który rozpoczął się w poł. XIX wieku. Pojawiły się wtedy znaczące dla procesu komunikacji wynalazki: telegraf, telefon, fotografia, płyty gramofonowe i film. W I poł. XX wieku rozpoczął się rozwój radia i telewizji.
Koniec XX wieku badacz „określa jako erę komputera (a w świetle rozwoju Internetu - erę telekomputera), który dzięki zawartości mikroprocesora łączy się „ (...) z technikami przekazu, telefonem i monitorem telewizyjnym, kompaktową płytą muzyczną, w nowe formy komunikowania i mediów” ( T. Gabon – Klas, 1999, 17).
Współczesny świat kształtowany jest w głównej mierze przez środki masowego przekazu, do których zalicza, się dziś nie tylko trzy klasyczne media, tj. prasę, radio i telewizje, ale również rynek wydawniczy, kinematografie, przemysł fonograficzny i audiowizualny, rynek reklamy czy media elektroniczne. Media, obejmujące swym zasięgiem zarówno środki dydaktyczne, jak i środki masowego przekazu, stanowią obecnie jedno z głównych źródeł informacji, umożliwiając jednocześnie jej kodowanie i przetwarzanie, są zarazem doskonałymi narzędziami pracy intelektualnej i zawodowej, służącymi również do rekonstruowania wiedzy (por. S. Dylak, s. 1997).
Środki masowego przekazu decydują również (w pewnym sensie) o edukacji odbiorcy, od której w głównej mierze zależy poznanie i postrzeganie przez człowieka samego siebie, drugiej osoby, jak i świata, w którym żyje. To media stanowią główne źródło informacji o otaczającym świecie, kreują obraz współczesnej kultury, wytaczają zakres kontaktów z nią, kształtują upodobania i postawy (por. S. Dylak, 1997).
Obecnie media są „niewidzialną siłą”, która kieruje życiem milionów ludzi. Oddziaływuje na nasze myśli, wolę, uczucia, wyobraźnię. Budzi w nas entuzjazm lub zapala gniew. Porywa do działania lub skłania do bierności.
W watykańskiej instrukcji „Aetatis nova” czytamy: „Potęga środków masowego przekazu jest tak wielka, że wpływają nie tylko na to jak ludzie myślą, ale także,
o czym myślą. Dla wielu rzeczywistością jest to, co środki przekazu uznają za rzeczywiste. Wszystko, czemu nie poświęcają uwagi wydaje się pozbawione znaczenia”. Środki masowego przekazu nazywane „czwartą władzą”, we współczesnej rzeczywistości są pierwszą władzą. Są one nie tylko narzędziem informacji, ale przede wszystkim narzędziem kreowania rzeczywistości, sterowania życiem jednostek, grup społecznych i ogromnych mas ludzkich. Środki masowego przekazu mogą być dobrodziejstwem, mogą umacniać tradycyjne wartości w sferze rodziny, kultury, religii, mogą jednak propagować przemoc, pornografię, kłamstwo (por.J.Skrzypczak,1999)
Papież Paweł VI w liście apostolskim Octogesima adveniens z 14 maja 1971 roku stwierdził: Mówiąc o doniosłych przemianach, jakie zachodzą w naszych czasach, nie możemy pominąć wciąż wzrastającego znaczenia środków komunikacji społecznej i ich wpływu, tak pozytywnego, jak i negatywnego na zmianę mentalności, poglądów, instytucji i samego społeczeństwa. We współczesnym świecie trudno sobie wyobrazić wzajemną komunikację międzyludzką bez środków masowego przekazu, popularnie zwanych mass mediami (por. A. Zwoliński, 2001)
Media stały się nieodłącznym elementem życia nieomal każdego człowieka, „(...) skutecznym narzędziem przeobrażeń cywilizacyjnych i kulturowych poprzez ofertę przeróżnych przekazów medialnych wywołujących nieustanne zmiany norm, wartości, wzorów zachowań, poszukiwań naukowych, artystycznych i technicznych” (M. Walczak, 2003, s. 12). Media przyczyniły się do przemian pozytywnych, ale
i licznych zagrożeń społecznych. Właściwe zrozumienie możliwości i roli mediów przez młodych ludzi jest bardzo ważnym zadaniem edukacyjnym, a od skuteczności tego procesu zależy efektywne wykorzystanie przekazów medialnych we wszystkich aspektach życia społecznego i kulturalnego. Takie działanie daje również gwarancję eliminacji zjawisk niepożądanych.
Coraz częściej pojawia się również pojęcie multimedia, które oznacza „technikę łączenia w jednym audiowizualnym przekazie różnych typów informacji, głównie dźwięku, obrazu, animacji i tekstu, uzyskiwanymi dzięki wykorzystaniu najnowszej techniki komputerowej” (M. Walczak, 2003, s. 16).
Obok tradycyjnych medialnych środków dydaktycznych pojawiły się multimedia, spośród których szczególne uznanie zdobyły encyklopedie, słowniki, leksykony, programy do nauki języków obcych itp. Atrakcyjna forma multimediów umożliwia daleko idącą indywidualizację procesu uczenia się i realizację różnych form nauczania na odległość. Coraz częściej media umożliwiają pracę i zakupy bez wychodzenia z domu.
Wiedza o mediach staje się wyjątkowo istotnym elementem wykształcenia młodego człowieka, gdyż “ (...)różne media są integralnym składnikiem każdego jednostkowego otoczenia” (M. Walczak, 2003, s. 13)
Pojęcie „mass media”

Najważniejszą formą komunikowania w czasach nam współczesnych jest komunikowanie masowe, czyli proces porozumiewania się za pomocą środków komunikowania masowego (prasy, radia, telewizji, książki, filmów itp.). Komunikacja masowa nie byłaby możliwa bez mediów. W powszechnym odbiorze przez pojęcie media rozumie się środki masowego przekazu; według „Popularnej encyklopedii mass mediów” - to także „(...) instytucje oraz urządzenia techniczne służące do szerokiego i szybkiego przekazywania informacji wielkim, zróżnicowanym i anonimowym grupom ludzi” (J. Skrzypczak, 1999, s. 303).
Wśród mass mediów wyróżnia się media tradycyjne (prasę, radio, książkę) oraz media alternatywne (telewizję satelitarną, Internet) a także w szerszym ujęciu miejsca i obiekty kultu, pamięci narodowej, najcenniejsze zabytki sztuki.
Tak, więc, mass media - to wszelkiego rodzaju materiały, przedmioty, urządzenia, programy przekazujące informacje od nadawcy do odbiorcy w formie komunikatów i uruchamiające różne rodzaje aktywności odbiorców: intelektualną, emocjonalną, werbalną, manualną. Do mediów zaliczamy, więc media tradycyjne: książkę, prasę, radio, telewizję, film; media alternatywne: bezpośrednią telewizję satelitarną i kablową, magnetowidy, płyty kompaktowe, teletekst, wideotekst, komputery multimedialne, Internet.

Cztery najczęściej używane określenia to: środki masowej informacji (czy masowego przekazu), mass media, masowe środki oddziaływania społecznego, środki masowego komunikowania. Określeń tych używa się zamiennie, aczkolwiek kryją one subtelne różnice. Mass media oznaczają po prostu narzędzia informacji. Wyrażenie mass media jest pochodzenia angielskiego i oznacza dosłownie: „przekaźniki masowe” (mass — masowy; media — ośrodki przewodzące, „przekaźniki"). Po polsku mówimy: środki masowego przekazu pamiętając, że słowo „środek" oznacza to, co umożliwia, ułatwia działanie (środek lokomocji, środek transportu itp.).
Środki masowej informacji akcentują masowy charakter przekazywanej informacji. Masowe środki oddziaływania społecznego poza masowością podkreślają jednostronne wywieranie wpływu na odbiorcę. Środki masowego komunikowania sugerują masowe porozumiewanie się, a zatem zakładają częściowe sprzężenie zwrotne między nadawcą i odbiorcą.
Przez „komunikowanie" rozumie się w socjologii i psychologii społecznej „proces przekazywania z centrum, określanego jako źródło treści zawartych w symbolicznej postaci znaków, skierowanych do odbiorców posiadających zdolność do ich przyjęcia”. Komunikowanie określa się jako masowe, tzn. skierowane do bardzo licznej, zróżnicowanej i szeroko rozproszonej publiczności (por.
S. Kłoskowska, 1983).

Oddziaływanie środków masowego przekazu — teorie
Oddziaływanie środków masowego przekazu jest oceniane bardzo różnie. „Jeśli chodzi o efektywność ich oddziaływania, jedni mówią o wszech potędze mass mediów (urabiają ludzi i manipulują nimi), inni — że ludzie odbierają informacje selektywnie, zachowując pełną osobistą wolność wyboru i niezależność” (I. Ihnatowicz, 1989, s. 101).
W odniesieniu do celowości i sensowności mass mediów to jedni widzą w nich fundamentalny środek edukacji jednostek i społeczeństw, integracji, informacji i reformacji (tj. pobudzanie krytyki społecznej i działanie na rzecz zmian społecznych); inni wręcz negują ich pozytywny wpływ (por. K. Popper, 1994). A oto najważniejsze teorie i kierunki badań nad oddziaływaniem środków masowego przekazu.

TEORIE KLASYCZNE EFEKTÓW MASOWEGO KOMUNIKOWANIA
Cechą wspólną tych teorii jest oparcie się na modelu behawiorystów, to jest, że każdy bodziec wywołuje określoną reakcję (B - R) lub każdy stymulator wywołuje określoną reakcję (S - R), a zatem przynosi określone, proporcjonalne do bodźca efekty. Akcent w tych teoriach jest położony na wpływ mass mediów na odbiorców. Przedmiot badań można tu wyrazić pytaniami: jak media działają na ludzi? Jaka jest efektywność ich działania? Jak one kształtują ludzi? Należą tu teorie psychologiczne, socjologiczne i kulturowe.
Teorie psychologiczne
W obrębie tych teorii wygłoszono różne opinie:
a. środki masowego przekazu w sposób automatyczny wywołują z góry
zamierzone reakcje odbiorców. Jest to tzw. teoria uwarunkowania, która
odnosi się głównie do oddziaływań propagandowych, w których lansowane
treści zostają skojarzone z określonymi stanami uczuciowymi jednostki (nienawiść, lęk, sympatia), nabierając w ten sposób wzbogaconej efektywności.
b. odbiorca unika informacji sprzecznych z jego wiedzą i oczekiwaniami
(teoria dysonansu poznawczego).
c. istnieje koherencja postaw odbiorcy względem nadawcy treści przekazu (teoria przystosowania).
d. istnieje zbieżność poglądów osoby z tym, co myślą o danym problemie
inni. (por. M. Filipiak, 1996)
Teorie socjologiczne
Opierają się one na założeniu, że sposób reagowania na przekazy oraz efekty reagowania (w sferze ludzkich postaw, zachowań i ocen) uwarunkowane są czynnikami społecznymi i demograficznymi. Ludzie o podobnej charakterystyce społecznej reagują w zbliżony sposób na przekazy; zmiana czynników społecznych i demograficznych wywołuje zmianę sposobu korzystania z przekazów. Silny wpływ na interpretację treści przekazywanych przez mass media mają grupy pierwotne (rodzina, grupy rówieśnicze), a w szerszych układach społecznych — przywódcy opinii. Ponieważ człowiek należy do wielu grup, każda z nich wywiera pewien wpływ na recepcję przekazów. W społeczeństwie pluralistycznym szczególnego znaczenia nabiera zdolność jednostki do samodzielnego, krytycznego i odpowiedzialnego dokonywania wyborów (por.M. Filipiak, 1996).
Teorie kulturowe
Wspólną ich cechą — jak wynika z samej nazwy — jest podkreślanie roli mediów w kulturze współczesnej. Jedni podkreślają, że mass media są ważnym czynnikiem kulturotwórczym (udostępniają ludziom dorobek kulturowy nie tylko swojego narodu, ale i całej ludzkości). Warto tu wspomnieć koncepcję McLuhana, według którego środki masowego przekazu — aczkolwiek same w sobie nie są ani złe, ani dobre — przedłużają zmysły człowieka, kształtują związki między ludźmi. Pod ich wpływem świat staje się „globalną wsią". Powodują one integrację społeczeństw i prowadzą do powstawania więzi typu plemiennego (por. M. McLuhan, 1979; W: M. Filipiak, 1996).

TEORIA „UŻYTKOWANIA I KORZYŚCI" ORAZ TEORIA SOCJALIZACYJNEJ FUNKCJI ŚRODKÓW MASOWEGO PRZEKAZU
W tej grupie teorii akcent jest położony jest na odbiorcach. Punkt wyjścia tych koncepcji można wyrazić sformułowaniem: „Na początku jest odbiorca” media są przede wszystkim dla niego. Stawia się więc pytania: co ludzie robią z tymi środkami, jak je wykorzystują?
Teoria„Użytkowania i korzyści”
Teoria ta opiera się na założeniu, że nie mass media „używają" odbiorców, lecz odwrotnie — odbiorcy używają ich dla swoich celów zależnie od zainteresowań i potrzeb. Sposoby korzystania z treści oferowanych przez przekazy są w głównej mierze kształtowane przez oczekiwania odbiorców. Znaczna część publiczności korzysta z mediów w sposób celowy, „użytkuje" je dla własnej korzyści. Poza tym — obok środków masowego komunikowania — istnieją jeszcze inne źródła i sposoby zaspokajania potrzeb. Nie można więc przeceniać wpływu środków na postawy i zachowania odbiorców (M. Filipiak, 1996, s. 50).
Koncepcja socjalizacyjnej funkcji mass mediów
Socjalizacja bywa rozumiana podwójnie: jako proces dziejący się poza jednostką i proces dziejący się w jednostce, a polegający na tym, że człowiek w rezultacie wywieranego nań wpływu ze strony czynników socjalizacji internalizuje, czyli uwewnętrznia, normy, wzory zachowań i wartości społeczne. Tutaj mamy na myśli socjalizację w drugim znaczeniu: jak człowiek reaguje na socjalizacyjne działanie mediów? Ich socjalizacyjną funkcję rozpatruje się zwykle w czterech aspektach, biorąc pod uwagę:
a. ilość czasu poświęcanego na odbiór przekazów mass mediów w ogóle
oraz na korzystanie z konkretnych typów przekazów,
b. role społeczne pełnione przez odbiorców,
c. motywy selekcji przekazów (chodzi o motywy odbioru określonych
treści i określonych mediów). W tym punkcie koncepcja socjalizacyjną zbiega
się z koncepcją badań „użytkowania i korzyści",
d. zaufanie do poszczególnych mediów. Chodzi o ocenę stopnia wiary
godności nadawcy oraz o stosunek odbiorcy do treści przekazu (por. M. Filipiak, 1996).

HIPOTEZA LUKI INFORMACYJNEJ (LUB „RÓŻNIC WIEDZY")
Mimo powszechnej dostępności środków masowego komunikowania i wyrównania szans w dostępie do nich, odbiór przekazów jest znacznie zróżnicowany. „Z mass mediów znacznie więcej korzystają ludzie z wyższym wykształceniem i o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym, niż osoby należące do warstw niższych. Chodzi naturalnie o informacje wymagające pewnego wysiłku intelektualnego, a więc np. dotyczące polityki, kultury, nauki itp.Przyczyna owej „nierówności odbioru” jest oczywista. Osoby z wyższym wykształceniem potrafią odbierać programy selektywnie, tzn. trafniej wybierać rzeczy dobre i przydatne, są przygotowane do zrozumienia przekazów oraz ich wykorzystania. Poza tym do odbioru pewnych informacji konieczna jest znajomość preinformacji, bez której odbiór przekazu jest niemożliwy lub niepełny” (I. Ihnatowicz, 1989, s. 168).
Hipoteza luki informacyjnej opierając się na tym fakcie stwierdza, że środki masowego przekazu mogą w pewnych przypadkach zwiększać, zamiast zmniejszać, dysproporcje społeczne. Przyrost informacji na dłuższą metę zwiększa nierówność społeczną; demokratyzacja informacji powoduje w efekcie dysproporcje w wiedzy, „pogłębia różnice między zasobnymi w informacje i niedoinformowanymi członkami społeczeństwa. A zatem pojawia się ważki problem społeczny — podziału ludzi na poinformowaną elitę i niedoinformowaną większość” (J. Gajda, 1988, s. 21).

TEORIE POŚREDNIEGO WPŁYWU MASS MEDIÓW NA ODBIORCÓW
Według tych teorii oddziaływanie prasy, radia, filmu i telewizji nie przebiega na zasadzie bezpośredniego kontaktu. Proces komunikowania nie jest jednostronnym porozumiewaniem się między nadawcą i odbiorcą. Na wybór informacji i na sposób ich przejęcia wywierają wpływ różne pośrednie czynniki społeczne.
Teoria małych grup
Teoria ta opiera się na twierdzeniu, że wybór treści uzależniony jest od przynależności odbiorcy do małej grupy. Zachodzi istotny związek między osobą jako odbiorcą mass mediów, a jej uczestnictwem w różnych grupach pierwotnych. Grupy te kształtują u ludzi sposób postępowania, sankcjonują ich zachowanie i precyzują rolę członka grupy jako odbiorcy określonych treści przekazywanych przez mass media. Podkreślić należy jeszcze jeden czynnik wpływu grupy na percepcję mediów. Jednostka w obawie przed izolacją społeczną orientuje się na rozkład opinii w swojej grupie; zwykle też bywa tak, że ta część społeczeństwa, która sądzi, że reprezentuje poglądy mniejszości, w większym lub mniejszym stopniu ukrywa swoje poglądy w obawie przed krytyką społeczeństwa (por. dwustopniowego. Filipiak, 1996).
Teoria dwustopniowego przepływu informacji
Zgodnie z tą teorią informacje przekazywane przez środki masowego przekazu docierają przede wszystkim do tzw. nieformalnych przywódców opinii, a od nich dopiero do pozostałych członków zbiorowości. Kim są owi „przywódcy opinii?”. Są to ludzie lepiej od innych poinformowani i bardziej aktywni społecznie, korzystający częściej z mass mediów i mający większe potrzeby w tym zakresie niż inni. Za ich sprawą zmodyfikowane często informacje stają się własnością ludzi nie korzystających lub mało korzystających ze środków masowego przekazu. Przywódcy opinii stanowią podstawowe wiążące ogniwo między komunikowaniem masowym
a międzyosobowym (por. M. Filipiak, 1996)
Teoria czynników pośrednich
Zakłada ona, że oddziaływanie publikatorów dokonuje się wśród rozmaitych wpływów i określonych sytuacji społecznych. Wiele czynników kształtuje poglądy i postawy ludzi w społeczeństwie. W związku z tym oddziaływanie środków masowego przekazu należy analizować w kontekście sytuacji społecznej, a nie jako czynniki działające oddzielnie. Zresztą same środki masowego przekazu to czynniki współdziałające lub uzupełniające się (por. M. Filipiak, 1996).
Edukacja dorosłych
Oświatę dorosłych można rozpatrywać jako system społeczny, który stanowi zespół urządzeń, czynników w celu kształcenia; określony jest w ramy społeczno- organizacyjne.
Oświata dorosłych jako działalność pedagogiczna obejmuje uczenie, nauczanie, kształcenie, samokształcenie. Celem jest wspieranie rozwoju osobowości osób dorosłych.
Oświata dorosłych pełni 2 najważniejsze funkcje:
• właściwa- samokształceniowa działalność kulturowo oświatowa uprawiana poza szkoła
• zastępcza (kompensacyjna)- szkolenie, kształcenie dorosłych, które jest realizowane na poziomie obowiązku szkolnego w danym kraju.

2 kierunki pracy oświatowej z dorosłymi:
• ekstensywny- obejmuje formy masowego oddziaływania w celu szerokiego, szybkiego rozpowszechniania wiadomości np. mass media. Jak najszybciej do jak największej liczby osób- ILOŚĆ
• intensywny- celem jest doprowadzenie do głębszych przeobrażeń osobowości, rozwijanie możliwości, postawy twórczej osobnika. Mała liczba osób bierze udział- JAKOŚĆ
Modele pracy edukacyjnej z osobami dorosłymi
3 elementy w procesie kształcenia:
• nauczyciel
• uczeń
• wiedza

3 modele pracy edukacyjnej z dorosłymi:
TECHNOLOGICZNY – rzeczywistość składa się z 3 sfer : świat dyspozycji psychicznych, zewnętrzna, idee i wytwory ludzkiego umysłu. Nauczyciel ma wiedzieć jaką wiedzę ma przekazać uczniowi. W centrum uwagi jest nauczyciel osób dorosłych , który pełni funkcje dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze, środowiskowe, innowacyjną, badawczą, socjalizacyjną. Nauczyciel musi wiedzieć jak osiągnąć cel dydaktyczny. Jest odpowiedzialny za wyniki kształcenia. Nauczanie odbywa się w systemie klasowo-lekcyjnym. Kluczowym elementem jest metoda nauczania za pomocą której osiągnie cel. W procesie uczenia się nie jest wykorzystywane doświadczenie dorosłych, które czasem stanowi przeszkodę.
HUMANISTYCZNY – osoby dorosłe są aktywne, którym nie odpowiada system klasowo-lekcyjny. Osoby te mają określone, które pojawiają się gdy człowiek uświadamia sobie istnienie rozbieżności między posiadanym, a pożądanym stanem sprawności. Rozbieżności są źródłem energii motywacyjnej do podjęcia aktywności.
3 kategorie potrzeb edukacyjnych:

• potrzeba zapobiegania dezaktualizacji kompetencji technicznych wywołana szybkimi zmianami rzeczywistości.
• potrzeba pełnego rozwoju potencjału osobowościowego tzn. chcemy się rozwijać.
• potrzeba osiągnięcia indywidualnej tożsamości oraz życiowej dojrzałości.

Program nauczania- konstruowany jest według zasady użyteczności wiedzy i jej ważności dla uczestników. Program jest ustanowiony wspólnie przez nauczyciela i uczniów, dlatego jest wspólnym projektem poznawczym nauczyciela i dorosłego. Wspólnie decyduje się o metodach, nauczyciel to doradca, konsultant. Doświadczenie ucznia, nauczyciela traktowane jest jako potencjalne źródło uczenia się.
Edukacja to szansa na osobowościowy rozwój dorosłego ,a modyfikowanie doświadczeń dorosłych może wpłynąć na samorealizację dorosłych. Uczestnicy traktowani są podmiotowo, są oceniani – ocena to samoocena, tzn. że dorośli zastanawiają się nad własnym wysiłkiem poznawczym. Nauczyciel traci atrybuty nauczyciela, skupia się na organizacji środowiska edukacyjnego i wspomaganiu dorosłych w ich rozwoju.
KRYTYCZNY- nastawione na podnoszenie jakości życia osób dorosłych, głównym zadaniem nauczyciela jest zmiana treści świadomości osób dorosłych. Przedmiotem oddziaływań edukacyjnych jest struktura „ja” w świecie, a podstawowym materiałem dydaktycznym jest wiedza świata, życia zakodowana w ich doświadczeniach życiowych. Chodzi tu o lepsze, bardziej świadome i podmiotowe bycie w świecie. Edukacja powinna uczynić życie człowieka lepszym, a to wzbogaci świat. Nauczyciele pełnią służbę społeczną, tzn. że ich praca jest zbliżona do psychoterapii grupowej, pracy socjalnej, ale jest realizowana środkami edukacyjnymi.
Metodą edukacji krytycznej jest dialog ; nauczyciel to przyjaciel, doradca, prowokator intelektualny , dlatego od nauczyciela nie wymaga się standardowych wymagań edukacyjnych , ale chodzi o jego osobowość.
M. Malewski „Modele pracy edukacyjnej z dorosłymi”
3 obszary edukacji dorosłych:
• formalna – system instytucji oświatowych zbudowanych w sposób hierarchiczny , który przez świadectwa i dyplomy selekcjonuje uczących się do ról społecznych.
• pozaformalna – każda zorganizowana aktywność edukacyjna poza formalnym systemem oświatowym, pozwalająca osiągnąć cele edukacyjne. Typowymi formami są kursy, seminaria itp. doskonalenie.
• nieformalna – posiada najszerszy zakres, ponieważ jest to całożyciowy okres w którym człowiek przyswaja wartości, postawy, umiejętności i wiedzę z powszedniego doświadczenia i zasobów oraz wpływu środowiska życia tj. rodzina i praca.
Rola mass mediów w edukacji dorsłych
Dzięki interakcyjnym możliwościom multimedia zajmują ważną pozycję
w procesie edukacji, umożliwiając uczącemu się skorzystanie z "wielokodowego" przepływu informacji. Złożony proces tworzenia wiedzy realizowany jest, według Morbitzera „za pomocą trzech kodów: obrazowego, werbalnego i abstrakcyjnego. W rozwoju jednostki ludzkiej kodem pierwotnym jest kod obrazowy, w późniejszym okresie kod werbalny, a wreszcie abstrakcyjny, gdy język stanie się narzędziem operacji myślowych” (M. Walczak, 2003, s. 12).
„Fundamentalnym postulatem efektywnej pracy z multimediami jest harmonia miedzy tymi trzema rodzajami kodów. Tymczasem edukacja multimedialna zbyt mocno akcentuje kody obrazowe, w odróżnieniu od tradycyjnej, która koncentrowała się na werbalizmie. Stąd ogromna rola nauczyciela, który powinien przywrócić równowagę kodów reprezentacji wiedzy poprzez "dostarczenie uczącym się osobom oferty aktywizującej pozostałe kody i zapewniającej generowanie płynnych przejść między nimi” (J. Morbitzer, 2001, s. 6) tak, aby informacja przekształciła się
w wiedzę.
Gwałtowny rozwój nowości technologicznych powodujący przeobrażanie się społeczeństwa industrialnego w społeczeństwo informacyjne stawia nowe wymogi przed systemem oświaty. Współczesna edukacja powinna przygotować ucznia do życia w tym społeczeństwie. Wzrastająca rola mediów i ich powszechność sprawiają, że zaczynają one odgrywać dominującą rolę w procesie wychowania. Wiedza
o mediach, czyli edukacja medialna, powoli staje się wszechobecna na wszystkich poziomach edukacji współczesnego człowieka (por. M. Walczak, 2003).
Wiedza o mediach staje się wyjątkowo istotnym elementem wykształcenia młodego człowieka, gdyż „(...) różne media są integralnym składnikiem każdego jednostkowego otoczenia” (M. Walczak, 2003, s. 12). Kształtowanie kompetencji komunikacyjnych dorosłych zaowocuje świadomością negatywnego wpływu niektórych przekazów medialnych. Wynikiem tego procesu będzie skierowanie uwagi odbiorcy na przekazy wartościowe, zawierające społecznie pozytywne treści i elementy kultury elitarnej (por. M. Walczak, 2003).
Pozwoli uchronić człowieka przed konsekwencjami przyjęcia mimetycznego stylu odbioru mediów skierowanego na przekazy proste, a wręcz prymitywne. Jak wskazuje M. Walczak (2003) upowszechnienie właśnie tego stylu doprowadziło do kryzysu rozumienia, a w konsekwencji do uzależnienia od mediów. Mass media, zagospodarowując bowiem w głównej mierze czas wolny odbiorców, decydują o popularnym charakterze współczesnej kultury (por. M. Walczak, 2003).
Jak twierdzi J. Skrzypczak (1999) ich odbiór spowodował znaczny spadek czytelnictwa książek i frekwencji w placówkach kultury. Korzystanie z przekazów kultury elitarnej należy dziś do rzadkości, coraz rzadziej chodzimy do teatru czy muzeum.
Rola mass mediów w całościowej globalnej edukacji społeczeństwa zwłaszcza dorosłego i młodzieży jest znacząca.
Zadanie wychowania i kształcenia młodego pokolenia media publiczne realizują przede wszystkim poprzez ofertę programów edukacyjnych. Jak podaje W. Sonczyk (1999), w 1996 roku audycje edukacyjne stanowiły 8,9% ogółu programów telewizji publicznej, a widowiska i spektakle teatralne zaledwie 1,6%. Jeszcze bardziej niekorzystnie wypadła struktura audycji radiowych, gdzie programy edukacyjne stanowiły 3,6% wszystkich emitowanych programów. Tymczasem misja TVP SA jako nadawcy publicznego rozumiana jest przez odbiorców jako „dostarczanie rzetelnej i wiarygodnej informacji (53% badanych) oraz emitowanie treści edukacyjnych i oświatowych, połączonych z pozytywnym wpływem na zachowania i postawy społeczne (36% badanych)” (W. Sonczyk, 1999, s. 138).
„Goban-Klas, mówiąc o funkcji i roli mediów w społeczeństwie, podkreśla, że powinny one między innymi wypełniać następujące obowiązki:
• działać dla dobra odbiorców, którym służą;
• pełnić rolę edukacyjną i wyrażać to, co najlepsze z dorobku kulturowego” (K. Gabon – Klas, 1999, s. 138).
„W procesie edukacji media służą bezpośredniemu poznawaniu przez społeczeństwo określonej rzeczywistości, są narzędziami rozwijania zdolności poznawczych, uczuć i woli dzieci i młodzieży, a także stanowią źródło zdobywania wiadomości i umiejętności, umożliwiają weryfikacje hipotez, ułatwiają utrwalanie przerobionego materiału oraz służą sprawdzaniu stopnia opanowania wiedzy. Środki masowego przekazu stanowią również swego rodzaju urozmaicenie w procesie kształcenia, wykorzystywane jako materiały dydaktyczne służą na ogól utrwaleniu nabytej wiedzy, przekazaniu jej w ciekawy sposób, czy tez zainteresowania danym zagadnieniem, czego przykładem może być wzrost zainteresowania dziełami literackimi po uprzednim zapoznaniu się z ich filmowymi adaptacjami” (http://www.mazowieckie.edulink.pl).
Media dostarczają wzorców postępowania w różnych sytuacjach, bohaterowie filmów, programów telewizyjnych i radiowych, artykułów prasowych czy gier komputerowych mogą pełnić role modeli, przez które przekazywane są powszechnie aprobowane wzorce zachowań. Ponadto media wpływają na powstawanie i rozwój zainteresowań wśród młodych odbiorców, maja wielkie znaczenie dla rozwoju ich procesów poznawczych, takich jak: percepcja, uwaga, pamięć czy rozumienie.
Media pełnia tez funkcje kompensacyjna, czyli wyrównująca braki. Dla dzieci i młodzieży, które nie maja dostępu do różnego typu instytucji kulturalnych tj. teatr, filharmonia czy muzea, dla nich to środki masowego przekazu są pewnego rodzaju edukatorem, który uzupełnia owe braki prezentacjami w programach telewizyjnych, radiowych czy multimedialnych. Również poprzez różne programy media mogą wyrównywać także braki wychowawcze rodziny.
Radio, rynek fonograficzny czy prasa w przeciwieństwie do pozostałych środków masowego przekazu, które maja dwojaki (zarówno pozytywny, jak i negatywny) wpływ na rozwój i edukacje odbiorców, są mediami, których oddziaływanie niesie ze sobą tylko pozytywne skutki. Owe środki masowego przekazu przyczyniają się do pobudzania procesów myślowych i rozwoju wyobraźni odbiorców, gdyż w przeciwieństwie do innych mediów, które w przekazywaniu informacji posługują się nie tylko słowem pisanym czy mówionym, ale i obrazem, radio i rynek fonograficzny do tego typu działalności ma do dyspozycji tylko i wyłącznie słowo mówione, prasa zaś słowo pisane, (co dodatkowo uczy koncentracji). Ponadto nie prezentują zbyt często i w tak wielkich ilościach, jak to ma miejsce w telewizji czy mediach elektronicznych, przemocy, co sprawia, ze prezentowane za ich pośrednictwem przejawy agresji nie spotykają się z takimi reakcjami, jak to ma miejsce w wyżej wymienionych mediach. W pełni zaspokajają potrzeby człowieka zarówno w dziedzinie rozrywki i informacji (http://www.mazowieckie.edulink.pl).
Mass media, są urządzeniami lub instytucjami, za pomocą, których kieruje się pewne treści do bardzo licznej i zróżnicowanej publiczności. Media pełnią olbrzymią rolę w edukacji dorosłych jak i w życiu dorosłego człowieka, można je scharakteryzować następująco:
• są ważnym i nieustannie rozwijającym się sektorem życia zbiorowego, rodzajem działalności gospodarczej (niekiedy mówi się o „przemyśle informacyjnym”, „przemyśle rozrywkowym” lub show businessie). Dostarczają pracy różnym kategoriom specjalistów, wytwarzają poszukiwane produkty kulturalne. Są wielkimi instytucjami, które wykształciły swe wewnętrzne zasady działania, a zarazem są powiązane z wieloma innymi instytucjami.
• Media to jeden z instrumentów władzy społecznej, narzędzie kontroli, zarządzania społecznego, mobilizacji i pobudzania innowacyjności, która może być substytutem siły fizycznej lub zalet materialnych.
• Środki masowe stanowią forum, na którym sprawy powszechne – zarówno narodowe, jak i międzynarodowe – mogą być publicznie prezentowane i roztrząsane.
• Stymulują rozwój kultury, zarówno w jej aspekcie symbolicznym, artystycznym jak obyczajowym i normatywnym, promują nowe tendencje, np. wsztuce, modzie i obyczajach.
• Media stały się dominującym źródłem kształtowania indywidualnej wyobraźni szerokich rzesz odbiorców, a to znaczy praktycznie całego społeczeństwa.

Mass media tworzą podstawę systemu komunikowania się w kulturze masowej i w wysokim stopniu określają jej charakter. Ich rozwój w Polsce z powodów politycznych i ustrojowych podlegał innym mechanizmom niż w krajach zachodnich. Chociaż początki polskich środków masowego przekazu sięgają okresu międzywojennego, zwłaszcza, gdy chodzi o prasę, próg umasowienia np. radia został przekroczony dopiero po wojnie, a telewizji w połowie lat 60.
Rola mass mediów w życiu społecznym, a w tym i edukacji wciąż rośnie. To one kształtują nasze upodobania i postawy. W zasadzie telewizja jest najbardziej aktywnym medium masowym. Może ona skutecznie podejmować problemy o globalnym znaczeniu edukacyjnym. W problemach współczesnego świata (m.in. Ekologia, wyżywienie, zdrowie), uczyć zrozumienia dla innych kultur, kształtować postawy patriotyczne, dostarczać informacji z różnych dziedzin wiedzy, rozwijać zainteresowania, realizować wymagania edukacyjne. Również wirtualna rzeczywistość stworzona za pomocą technik komputerowych niesie wiele zalet i zagrożeń. Wirtualna rzeczywistość dostarcza doświadczeń wyobrażeniowych na gromadzenie i przyswajanie wiadomości. Rozwija wyobraźnię twórczą, pozwala snuć przypuszczenia i przewidywania, inspiruje marzenia i rozwija fantazje dziecka. Kształtuje pamięć wzrokową i słuchową.
Dlatego też role mediów we współczesnej edukacji trzeba widzieć nie tylko w aspekcie niesamowitych możliwości i stwarzania ogromnych szans, ale również w aspekcie niebezpieczeństw, zwłaszcza wychowawczych i społecznych. Istnieje, więc potrzeba nauczania ludzi posługiwania się mediami, jako narzędziami pracy intelektualnej, przygotowania uczniów już na poziomie szkoły podstawowej do właściwego i krytycznego odbioru wykorzystywaniu komunikatów medialnych.
Media służą dziś nie tylko informowaniu o świecie, w którym żyjemy czy jego wyjaśnianiu. Stały się, szczególnego rodzaju placem zabaw, gdzie odbiorcy gromadzą się, bo chcą być zabawiani. Stały się nieodłączną częścią rzeczywistości. Ta wszechobecność ma wpływ na jednostki i określone społeczności, nie tylko organizując życie, ale prowadząc też do powstawania zmian w sferze intelektualnej, emocjonalnej i społecznej (por. J. Skrzypczak, 1999).


BIBLIOGRAFIA:
1. Dylak S.: Edukacja medialna w szkole. Media a edukacja. Poznań 1997.
2. Filipiak M. Socjologia kultury. Zarys zagadnień. Lublin 1996.
3. Gabon - Klas T.: Powstanie i rozwój mediów. Od malowideł naskalnych do multimediów. Kraków 2001.
4. Gabon – Klas T.: Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu Warszawa; Kraków 1999.
5. Gajda J.: Środki masowego przekazu w wychowaniu, Lublin 1988.
6. Ihnatowicz I.: Człowiek, informacja, społeczeństwo. Warszawa 1989.
7. Kłoskowska A.: Kultura masowa. Warszawa 1983.
8. Morbitzer J. O multimediach okiem pedagoga. „Poradnik Bibliotekarza” 2001 nr 6.
9. Sonczyk W.: Media w Polsce. Zarys problematyki Warszawa 1999.
10. Skrzypczak J. (red.) Popularna encyklopedia mass mediów. Poznań 1999.
11. Walczak M. Media w edukacji współczesnego człowieka Cz. 1 „Poradnik Bibliotekarza” 2003 nr 1.
12. Popper K.: Przyszłość jest otwarta. Odra 1994 nr 10.
13. Ks. Zwoliński A.: Media-nadzieje i obawy. „Wychowawca” 2001 nr 1.


NETOGRAFIA:
http://www.mazowieckie.edulink.pl