Grupa Rówieśnicza. Organizacja i struktura grupy, relacje rówieśnicze i klimat emocjonalny grupy

Na samym początku zajmę się pojęciem grupy rówieśniczej. Danuta Puchniarska w swoim artykule pt. ”Grupy rówieśnicze a wychowanie” pisze, że „grupy rówieśnicze stanowią naturalną drogę procesu uspołeczniania młodzieży i dzieci, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego. W grupach młodzieżowych wyrażają się bezpośrednio postawy młodej generacji, a szczególnie dążenie do spełnienia określonej roli społecznej, do czynnego udziału w życiu społecznym”.
Autorka uważa także, że uczestnicy poszczególnych grup uczą się współdziałać w grupie wykorzystując przy tym własne pragnienia i cele do jakich dążą. Dzieci uczą się od innych wykonywać różne czynności, których wcześniej nie umieli. Grupa rówieśnicza stwarza możliwości do rozwijania w sobie różnych sprawności, wśród których wyróżniamy wierność, oddanie podejmowanej sprawie, lojalność (w tym także lojalność wobec przywódcy), samokontrolę i wgląd w istotę stosunków społecznych. Uczestnicy grup rówieśniczych walcząc o pozycję społeczna w swojej zbiorowości starają się zmieniać swoje niektóre upodobania na zainteresowania, które preferuje ich grupa. Każda grupa rówieśnicza stwarza możliwość do wyrażania własnych poglądów i tego jaki się ma stosunek do społeczeństwa. Wszystko to jest czynione poprzez różne elementy własnej kultury: rodzaj stroju i zachowania, rodzaj fryzury, własne teksty i muzykę. Autorka podkreśla także fakt, że każda grupa rówieśnicza „daje poczucie podmiotowości, wzmacnia i rozszerza osobowość, daje też poczucie pewności siebie i oparcia w poczynaniach, uniezależnia się od autorytetu dorosłych”.
Grupa rówieśnicza odgrywa w procesie uspołeczniania niezastąpioną rolę. Za kryterium społecznej efektywności tej roli uważa się to, w jakiej swojej części i na jakich etapach wychowania pokolenia młode osiągają dojrzałość społeczną, a w jakiej części i do jakiego stopnia ulegają wykolejeniu i staczają się na płaszczyznę patologii społecznej. Są to zyski i straty.

Właściwość związków rówieśniczych o charakterze pierwotnym i celowym

Wiadomo nie od dziś, że grupa rówieśnicza pełni bardzo istotną rolę w procesie socjalizacji jednostki i zaspokaja ona ich wszystkie te potrzeby, których nie udało się zaspokoić rodzicom czy wychowawcą. Każda jednostka, która przynależy do grupy rówieśniczej ma możliwość aby podnieść swoje poczucie własnej przydatności i wartości. Wszystko jest zależne od tego jaką pozycję dana jednostka przyjmuje w danej grupie rówieśniczej – bo wtedy własna samoocena staje się wyższa. O pozytywnym wpływie na socjalizację jednostki świadczy także fakt, że każdej jednostce, która należy do danej grupy zależy na tym aby pozostali członkowie grupy ją akceptowali. Na uznanie i aprobatę pozostałych członków grupy trzeba sobie zasłużyć. Dlatego dana jednostka podporządkowuje się obowiązującym w całej grupie normom i uznaje wcześniej narzucane przez każdą grupę sankcje. W związku z tym mamy do czynienia z sytuacjami kiedy wśród celowych grup rówieśniczych zaczynają się tworzyć naturalne grupy rówieśnicze, a ich członkami zostają niektórzy lub nawet wszyscy uczestnicy zbiorowości celowej. Możemy mieć także do czynienia z sytuacjami kiedy to w obrębie jednej zbiorowości celowej może powstać kilka grup rówieśniczych. Mówiąc o stowarzyszeniach to w przypadku tej zbiorowości mamy często do czynienia z powstaniem wtórnych więzi rówieśniczych, ponieważ powstawanie stowarzyszeń określone jest związkami ideowymi bądź religijnymi i bardzo często wynika z potrzeb emocjonalnych jednostki. Zadaniem każdego wychowawcy i pedagoga jest zapoznanie się z tym, jak związki rówieśnicze w grupach pierwotnych i celowych wpływają na daną jednostkę gdyż podczas swojej pracy dydaktyczno - wychowawczej i opiekuńczej styka się z nimi niemal codziennie.

Mówiąc o grupie pierwotnej to charakteryzuje się ona następującymi cechami:

• jednostka uczestniczy w niej w sposób spontaniczny
• każdy członek takiej grupy ma poczucie aprobaty innych członków
• przeważają więzi osobowe
• występuje wzajemna identyfikacja
• grupa pierwotna jest grupą niewielką
• członkowie grupy odczuwają przynależność w obrębie grupy i odczuwają poczucie odrębności w stosunku do otoczenia
• grupa wskazuje wzorce i określa wartości oraz normy
• istnieje kontrola i określony system sankcji
• grupa charakteryzuje się zmiennością celów oraz zmiennością wewnętrznej struktury i hierarchii
• przywództwo w grupie jest uwarunkowane cechami charakteru i musi być zaakceptowane przez grupę.

Mając na uwadze grupę celową to charakteryzuje się ona następującymi cechami:
• nabór do grupy ma charakter formalny
• grupa opiera się na więzach rzeczowych
• grupa może być rozbudowana, może mieć odgałęzienia terenowe
• struktura wewnętrzna opiera się na sformalizowanym układzie hierarchicznym
• najważniejsze są cele grupy, cele indywidualne mają zdecydowanie mniejsze znaczenie
• grupa posiada formalne wzory zachowań
• sankcje są egzekwowane w sposób formalny
• decyzje grupy są zcentralizowane
• występuje koordynacja działań
• występuje jednolitość organizacyjna
• wyalienowanie przywódców grupy

Organizacja i struktura grupy rówieśniczej:

We wszystkich grupach rówieśniczych mamy do czynienia ze swego rodzaju wpływem, który po pewnym czasie przeradza się w określone układy, struktury i role społeczne. Możemy wyróżnić trzy typy grup rówieśniczych:
• grupy dziecięce, oparte na zabawie
• grupy młodzieżowe, paczki
• grupy dewiacyjne (np. gangi, bandy przestępcze).

Każda grupa rówieśnicza posiada swoją określoną strukturę stosunków międzyludzkich. Wśród elementów, które tworzą społeczne stosunki w grupie, to:
• wewnętrzna hierarchia grupy
• system decyzyjny
• układ kanałów komunikacyjnych
• charakter więzi pomiędzy poszczególnymi członkami grupy.

Praktycznie każda grupa rówieśnicza posiada swoich liderów lub jednego przywódcę, dlatego możemy wyróżnić:

• przodownictwo – jest charakterystyczne dla osób, których osobowość posiada charyzmatyczne cechy. Osoby takie są chętne do współpracy z innymi, posiadają pozytywne nastawienie emocjonalne oraz posiadają zaufanie wśród innych członków grupy;
• przywództwo – osoba może zdobyć je poprzez osobowościowe kwalifikacje i wyróżniające się zachowanie, co jest akceptowane przez resztę grupy;
• panowanie – osoba zdobywa je poprzez użycie siły, nie opiera się na poczuciu wzajemnej bliskości, zaufania, akceptacji ze strony innych członków, a główny cel panowania odnosi się do sensu zadaniowego i organizacyjnego.

Na charakter przywództwa wpływają nie tylko cechy charakteru danej jednostki, ale także wielkość grupy, jej zadania oraz jej stosunek do otoczenia. W przypadku nieprzyjaznych stosunków grupy z otoczeniem mogą występować represje ze strony otoczenia. W takim przypadku zwiększają się tendencje do pełnienia władzy autorytarnej. Przywództwo, które najczęściej dominuje w grupach jest oparte na demokracji i liberalizmie. Główne zadanie takiego przywództwa opiera się na realizacji celów towarzyskich i zabawowych oraz podtrzymywaniu poczucia odrębności od otoczenia. Grupy dziecięce najczęściej opierają się przywództwie chaotycznym, gdzie często mamy do czynienia z chaosem decyzyjnym i z częstą zmianą osoby na stanowisku lidera.

Roger Mucchielli przedstawił pięć układów komunikacyjnych, które dostarczają wiadomości o charakterze grupy, i które przedstawiają się następująco:
• „układ szprychowy - każdy członek grupy ma kontakt z przywódcą, jest to niezwykle pomocne w przypadku konieczności szybkiego działania;
• układ bezpośredni - każdy kontaktuje się z każdym;
• układ kołowy - członkowie grupy przekazują informacje po kolei, jeden drugiemu;
• układ łańcuchowy - przywódca grupy przekazuje informacje jednej osobie, która rozpowszechnia ja wśród pozostałych członków grupy;
• układ scentralizowany - przywódca przekazuje informacje kilku zaufanym osobom, a ci przekazują ja pozostałym członkom grupy”.

Aby ustalić strukturę całej grupy używamy socjogramu, który polega na graficznym ukazaniu pozycji i roli poszczególnych członków w danej grupie, co opiera się na stosunkach lubienia albo nielubienia. Takie przedstawienie stanowi strukturę bardziej nieformalną. Technika jaką stosujemy w socjometrii opiera się na tym, ze poszczególnym członka danej grupy zadaje się pytania, które zależą od tego co interesuje w danej chwili osobę pytającą. W socjografie poszczególni członków danej grupy przedstawia się w formie punktów, a ich odpowiedzi są przedstawiane za pomocą linii, która łączy określone punkty. Jeżeli interesujemy się strukturą grupy mamy do czynienia z socjogramem hierarchicznym, który przedstawia ilość wyborów, które są skierowane do danych jednostek w grupie rówieśniczej.
Na podstawie socjogramu możemy wyróżnić struktury i ich elementy. Możemy zatem wyróżnić:
• para – czyli wzajemny wybór dwóch osób;
• łańcuch – mamy z nim do czynienia wtedy kiedy osoba A wybiera osobę B, osoba B wybiera osobę C, osoba C osobę D itd.;
• gwiazda – wtedy kiedy dana jednostka otrzymuje dużo wyborów, ale sama ich nie odwzajemnia;
• sieć – jest to wzajemny wybór wszystkich członków poszczególnych grup;
• klika – jest to podgrupa osób, która wybiera się wzajemnie i odrzuca pozostałych członków grupy.

Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych:

Wśród funkcji grup rówieśniczych o charakterze wychowawczym wyróżniamy:
• kształtowanie aktywności jednostek w zakresie społecznym, kulturalnym i innym;
• ułatwianie kontaktów interpersonalnych z innymi osobami a w szczególności z innymi członkami grupy;
• zaspokajanie potrzeby aprobaty i uznania poszczególnych członków danej grupy rówieśniczej;
• konstruktywne współzawodnictwo oparte na pozytywnych relacjach i zdrowej rywalizacji z innymi;
• pobudzanie do rozwijania zainteresowań, pasji, upodobań i talentów poszczególnych członków danej grupy młodzieżowej;
• umożliwianie kontaktów towarzyskich członkom grupy poprzez organizacje lub uczestnictwo w imprezach, itp.;
• zaspokajanie określonych potrzeb emocjonalnych członków danej grupy rówieśniczej;
• zapełnianie czasu wolnego uczestników poszczególnych grup rówieśniczych.

Relacje rówieśnicze i klimat emocjonalny w klasie szkolnej

Mówiąc o klimacie emocjonalnym klasy szkolnej jako grupy mamy na myśli wzajemne sympatie i antypatie miedzy rówieśnikami w grupie wychowawczej. Anna Kubisa-Ślipko w swoim „Słowniku wyrazów obcych” określa termin sympatia jako „przyjazny stosunek do kogoś, rzadziej do czegoś, a w potocznym znaczeniu osoba płci przeciwnej, którą się lubi, w której jest się zakochanym”. Z kolei Władysław Kopaliński w swoim „Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem” określa antypatię jako „niechęć, wstręt, odrazę; osobę niemiłą komuś, odpychającą”.

Wśród grup ważnych dla jednostki, która się w niej znajduje jest klasa szkolna. Wielką rolę i wpływ na to jak będzie wyglądała atmosfera w tej konkretnej grupie ma niewątpliwie nauczyciel – a najbardziej to jaką ma osobowość jako człowiek, jego zaangażowanie w pracę, zdolności organizacyjne i jego postawa. Pozytywne cechy nauczyciela mogą przyczynić się do tego, że cała klasa dojdzie do wspaniałych osiągnięć. Na to jaka atmosfera panuje w klasie szkolnej mają wpływ również inne czynniki: poziom integracji członków grupy, stosunki panujące pomiędzy poszczególnymi członkami grupy, określone normy przyjęte przez grupę oraz pozycja i rola danego członka grupy.
Na jednostkę największy wpływ ma grupa rówieśnicza w okresie jej dojrzewania. Mowa tutaj o osłabieniu autorytetu rodziców i innych osób dorosłych. Właśnie wtedy grupa rówieśnicza jest dla dzieci i młodzieży punktem odniesienia. Wtedy grupa rówieśnicza kontroluje to jak dana jednostka będzie się zachowywała. „W tym czasie jednostka spędza z rówieśnikami większą część wolnego czasu, a grupa rówieśnicza wywiera wpływ na jej opinie, postawy i zachowania, na styl ubierania się, na wybór muzyki i literatury. Istnieją różne grupy młodzieżowe. Może to być paczka na osiedlu, klasa szkolna, grupa taneczna, sportowa czy zastęp harcerski. Pozycja, jaką w danej grupie zajmuje jednostka ma wpływ na jej samoocenę, poczucie własnej wartości, sposób spostrzegania swojej osoby i ogólne zadowolenia z życia”.

Powiązanie jednych członków grupy z innymi powoduje, że powstają kategorie członków grupy:

• dzieci akceptowane – cieszą się uznaniem, występują postawy pozytywne. Dziecko może zaspokajać swoje potrzeby psychiczne i ma możliwość prawidłowo rozwijać się społecznie. Jest dość dobrze przystosowane do wymogów szkoły, do której uczęszcza. W grupie klasowej odnosi sukcesy, ma zapewnione poczucie satysfakcji i bezpieczeństwa. Dzieci takie dokonują pozytywnych wyborów, cieszą się z kontaktów z życzliwymi osobami i są atrakcyjnymi partnerami w interakcji z innymi dziećmi na terenie swojej szkoły;

• dzieci przeciętnie akceptowane – dzieci także są raczej lubiane przez innych, ale nie zajmują większych pozycji w swojej grupie. Dzieci przebywające w tej grupie nie doświadczają dużych sytuacji pozytywnych, ale nie oznacza to ,że doświadczają bodźców negatywnych;

• dzieci o statusie niezrównoważonym - kategoria osób, która polaryzuje opinię swojej grupy. Grupa podzielona jest na połowę. Część akceptuje te osoby, a druga wręcz przeciwnie i ma do nich stosunek negatywny. Stanowi to swego rodzaju sytuację psychologiczną ponieważ dziecko doświadcza jednocześnie akceptacji i odrzucenia ze strony innych. Dzieci takie najczęściej pojawiają się w klasach podzielonych na kilka podgrupek ze względu na to, że są skłócone. Dlatego liderzy poszczególnej podgrupy są zwalczani. Sytuacja taka nie jest korzystna dla funkcjonowania dziecka;

• dzieci izolowane – dzieci takie pozostają na marginesie życia klasy, ponieważ wykazują postawę bierną społecznie i nie wykazują się w działaniach na rzecz swojej klasy i grupy. Osoby takie nie są akceptowane i inni traktują je obojętnie. Dzieci takie nie maja możliwości zdobyć doświadczeń w kontaktach społecznych i nie mają możliwości wytrenować swoich umiejętności w kontaktach interpersonalnych z innymi dziećmi. Dzieci takie nie są lubiane, bądź nielubiane, one po prostu nie liczą się w grupie;

• dzieci odrzucone – dzieci takie nie są akceptowane przez grupę i nie mają możliwości w klasie szkolnej zaspokoić swoich ważnych potrzeb. Ich własna klasa ich nie uznaje i nie lubi. Nie mają własnego zdania w grupie i nie mogą podejmować decyzji dotyczących ich klasy. Pozostali członkowie grupy unikają kontaktów z tymi osobami. Jeżeli chodzi o badania socjometryczne to dzieci takie nie uzyskują wyborów pozytywnych, tylko negatywne. Osoby takie pozostają w stałym konflikcie z pozostałymi członkami klasy. Nie są dostosowania do wymogów grupy. Często popisują się by zwrócić na siebie uwagę co często ma dla nich samych negatywne skutki. Sytuacja psychologiczna takiego dziecka jest trudna i często osoby te narażone są na negatywne przeżycia.

Podsumowując powyższą klasyfikację warto zaznaczyć fakt, ze sytuacja dziecka akceptowanego w grupie jest najbardziej korzystna gdyż dziecko wtedy ma możliwość do prawidłowego rozwoju psychicznego i społecznego, ma możliwość współpracy w grupie na zasadach zdrowej rywalizacji, jego kontakty interpersonalne przebiegają w sposób prawidłowy i może zaspokoić swoje wszystkie ważne dla niego potrzeby. Natomiast sytuacja dziecka odrzuconego przez grupę i izolowanego stanowi same negatywne skutki dla dziecka, które nie rozwija się w sposób prawidłowy i nie zaspokaja swoich potrzeb. Dziecko często jest izolowane przez swoją grupę, ale są także sytuacje kiedy dziecko samo się izoluje od swojej grupy.


BIBLIOGRAFIA:
1. T.Pilch, I. Lepalczyk, Pedagogika Społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1995 r.,
2. A. Kubisa-Ślipko, Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Aneks, Wałbrzych 2009 r.,
3. W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Wydawnictwo Bertelsmann Media sp. z o.o./Świat Książki, Warszawa 2000 r.,
4. D. Ekiert – Grabowska, Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej, Wydawnictwo WSiP, Warszawa 1982 r.

Artykuły:
1. Danuta Puchniarska, pt. ”Grupy rówieśnicze a wychowanie”,

2. Grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze
(http://www.bryk.pl/teksty/pozosta%C5%82e/pedagogika/15418-grupa_r%C3%B3wie%C5%9Bnicza_jako_%C5%9Brodowisko_wychowawcze.html