Scenariusze zajęć metodą W.Sherborne

Metoda Weroniki Sherborne w pracy z dziećmi z nadpobudliwością ruchową.

opracowanie: mgr Aleksandra Skoczek


Rosnący dość gwałtownie w ostatnich latach odsetek dzieci, u których stwierdza się zespół nadpobudliwości ruchowej, jest znaczny. Motywuje to pedagogów do poszukiwania możliwie najwszechstronniejszych i najskuteczniejszych metod przeznaczonych właśnie dla nich.

Jednym z klasycznych systemów ćwiczeń stosowanych w takich przypadkach jest system ćwiczeń ruchowych pod nazwą Ruch Rozwijający, opracowany przez Weronikę Sherborne. Jest to program nastawiony na rozwijanie - przez odpowiednie ćwiczenia i zabawy ruchowe – takich cech, jak:

• poczucie własnej wartości i pewności siebie,
• poczucie bezpieczeństwa,
• odpowiedzialność,
• wrażliwość,
• umiejętność nawiązywania kontaktów z drugą osobą.

Jej podstawowymi założeniami jest rozwijanie przez ruch:

• świadomości własnego ciała,
• świadomości przestrzeni i działania w niej,
• dzielenia przestrzeni i innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.


Nadpobudliwość psychoruchowa to jedna z postaci zaburzeń dynamiki procesów nerwowych, wywołanych brakiem równowagi między procesami pobudzenia i hamowania. Przewaga procesów pobudzenia wyraża się nadpobudliwością psychomotoryczną w sferze ruchowej, emocjonalnej i poznawczej. Dzieci takie są więc nadmiernie ruchliwe, często zmieniają formę swojej aktywności: podejmują czynności, których nie kończą, przerzucają się na inne. Są gadatliwe, krzykliwe, często w sposób niezamierzony agresywne. Dla otoczenia są więc bardzo męczące. W sferze emocjonalnej nadpobudliwość wyraża się jako skłonność do zbyt silnego i zmiennego sposobu reagowania uczuciowego. Są to dzieci płaczliwe, obrażalskie, kłótliwe, łatwo zmieniające nastrój, „przewrażliwione”. W sferze poznawczej nadpobudliwość jest przyczyną trudności koncentrowania uwagi przez dłuższy czas. Są to dzieci o „wzmożonym odruchu orientacyjnym”, co oznacza, że wszystkie bodźce pobudzają je do aktywności.

Metoda W. Sherborne ułatwia dzieciom nadpobudliwym ruchowo zaspokojenie własnej potrzeby ruchu, uczy dostrzegać potrzeby innych i je respektować, czego wymaga udział w zajęciach grupowych. Charakterystyka tych dzieci wskazuje, że wszelkie metody angażujące motorykę są tu wskazane, ponieważ dają tym dzieciom szansę zaspokoić ich przemożną potrzebę ruchu w sposób kontrolowany, społecznie akceptowany. Umożliwia też dzieciom nauczenie się kontrolowania swego ruchu i panowania nad nim.

W metodzie W. Sherborne wyróżnia się kilka kategorii ruchu, m.in. ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem. Ze względu na typ ruchu związki międzyludzkie klasyfikuje się jako: ruch „z”, ruch „przeciwko”, ruch „razem”.

Ruch „z” to takie ćwiczenia ruchowe, w których jeden partner jest bierny, drugi zaś aktywny i opiekuńczy względem niego. Wymaga to ze strony aktywnego partnera zrozumienia potrzeb i możliwości drugiej osoby, a ze strony partnera pasywnego – całkowitego zaufania do osoby aktywnej.
Ruch „przeciwko” to ćwiczenia ruchowe, których celem jest uświadomienie uczestnikom ich własnej siły przy współdziałaniu z partnerem. Mają one charakter zabaw pseudoagresywnych, umożliwiają dzieciom poznanie własnych i cudzych sposobów reagowania, uczą radzenia sobie w sytuacji konfliktu, uświadamiają emocje. Korzystnie oddziałuje tu wprowadzenie reguł zachowania, np. jestem silny, ale delikatny, nie obrażam się, gdy przegram, nie śmieję się z pokonanego, nie zawsze muszę być lepszy itp.
Ruch „razem” to takie ćwiczenia ruchowe, które wymagają jednakowego zaangażowania partnerów. Udział w nich wymaga wzajemnego zaufania, zrozumienia, współpracy i równego wkładu wysiłku fizycznego.

Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo trzeba pomóc w uświadomieniu sobie swojej nadmiernej energii i siły, tego, co robią spontanicznie i rozwinąć u nich właściwe zachowania. Na przykład do ćwiczeń koncentracji uwagi, siły i energii zaliczymy zabawy w zwijanie się w kłębek lub robienie „paczki”, którą inni próbują rozwinąć lub podnieść i ponosić. Zabawy w „skałę”, „bycie przyklejonym” do podłogi i wszystkie ćwiczenia „przeciwko” innej osobie i grupie dają podobne efekty.

Ważne jest tu uspołecznienie dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, nadmiernie skupionych na realizacji własnych potrzeb. Zajęcia w grupie pomagają im w rozwijaniu empatii i uczeniu się współdziałania z innymi. Szczególnie ważne w tym procesie są zabawy z wyrażaniem troski i uczuć opiekuńczych wobec partnera, np. delikatne przewracanie jego ciała, kołysanie go łagodnym ruchem, huśtanie w kocu przez całą grupę lub ostrożne niesienie wysoko na wyciągniętych w górę rękach. Ważne są tu informacje zwrotne, skłonienie dzieci, by zapytywały partnerów, czy dobrze się czują, czy życzą sobie bardziej energicznych ćwiczeń, czy też ich zaprzestania. Dzieciom nadpobudliwym psychoruchowo trudno jest zaniechać takiego działania, które je ekscytuje, przerwać czynność ruchową lub od niej odstąpić. Nauczenie się reagowania na sygnały od innych jest trudne, lecz niezbędne.

Oto garść przydatnych i praktycznych wskazówek, o których należy pamiętać przy prowadzeniu zajęć metodą Weroniki Sherborne:

• uczestniczenie w zajęciach jest dobrowolne (możesz dziecko zachęcać),
• postaraj się nawiązać kontakt z dzieckiem (wzrokiem, dotykiem),
• zajęcia powinny być dla dziecka przyjemne i dawać radość
z aktywności ruchowej,
• bierz udział we wszystkich ćwiczeniach – baw się,
• przestrzegaj praw dziecka do swobodnej, własnej decyzji,
• zauważaj i stymuluj aktywność dziecka, daj mu szansę
na działanie twórcze,
• miej poczucie humoru,
• nie krytykuj dziecka,
• chwal dziecko nie za efekt, co za jego starania i wysiłek,
• unikaj stwarzania sytuacji rywalizujących,
• rozszerzaj krąg doświadczeń społecznych dziecka,
• większość, szczególnie początkowych ćwiczeń, prowadź
na podłodze,
• zaczynaj od ćwiczeń prostych, stopniowo je utrudniając.

W metodzie Ruchu Rozwijającego dzieci nadpobudliwe mają okazję ćwiczyć przeciwstawne metody wyładowywania swojej energii: z jednej strony siłę, z drugiej delikatność i wrażliwość. Mogą nauczyć się różnicowania płynności ruchu: poruszania swobodnego i zatrzymania ruchu; wykonywania ruchów w przestrzeni zamkniętej i nieograniczonej; ruchów gwałtownych i szybkich, bądź powolnych i przytrzymanych. Ćwiczenie tak odmiennych postaw wobec ruchu czyni dzieci zdolnymi do kontroli nad swoim zachowaniem.
Projektując zajęcia metodą W. Sherbone, należy pamiętać, ze mają one pomóc dziecku w poznaniu siebie, w zdobyciu zaufania do siebie i innych.

Zachęcanie dziecka do udziału w ćwiczeniach i pokazywanie, jak inne dzieci bawią się, bywa wystarczającą motywacją do włączenia się dziecka w zajęcia. Osoba prowadząca zajęcia, opracowuje własny scenariusz ćwiczeń, lecz nie stara się go realizować za wszelką cenę. Program ten nie zawsze odpowiada dzieciom w danym dniu. Musi on być modyfikowany w trakcie sesji zależnie od potrzeb dzieci.

Ważne elementy przy planowaniu zajęć to: wiek dzieci, liczebność grupy, miejsce, czas trwania zajęcia. Planowane zajęcia muszą uwzględniać prawidłowości rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka. Program zajęć dla całej grupy powinien uwzględniać zarówno potrzeby grupy, jak i indywidualne potrzeby dziecka.

Pomocnym elementem w pracy metodą W. Sherborne jest prowadzona przez nauczyciela dokumentacja. Dokumentacja taka powinna zawierać;

• wstępną diagnozę psychologiczną dotyczącą poszczególnych dzieci,
• indywidualne plany terapeutyczne,
• ramowe scenariusze zajęć grupowych
• dziennik zajęć, zawierający notatki z poszczególnych sesji, informacje o przebiegu zajęć, oraz informacje o postępach dzieci.

Zajęcia metodą W. Sherborne powinny być prowadzone jako zajęcia grupowe. Grupy nie powinny być zbyt liczne, optymalna liczba dzieci to 6-14. Nie ma ograniczeń co do wieku uczestników zajęć. Najczęściej jednak pracuje się z dziećmi w wieku przedszkolnym. Dobrze jest zapewnić każdemu dziecku dorosłego partnera, najlepiej rodzica. Zajęcia powinny odbywać się systematycznie, najlepiej jeden raz w tygodniu. Czas spotkania jedna godzina. Początkowo zajęcia mogą być krótsze w zależności od samopoczucia dzieci. Należy zadbać również o odpowiednie warunki lokalowe: duża przestrzeń, odpowiednie podłoże, świeże powietrze.
Prowadzeniem grupy powinny zajmować się dwie osoby, które mogą wzajemnie sobie pomagać w czasie zajęć.

W zaproponowanym przez siebie programie ćwiczeń ruchowych Weronika Sherborne wyróżnia następujące grupy ćwiczeń:

• ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała,
• ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu,
• ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu i wspólpracy z partnerem i grupą,
• ćwiczenia twórcze.

Wszystkie ćwiczenia mogą występować w różnych formach:

• jako zajęcia z jednym dzieckiem,
• jako zajęcia w parach,
• jako zajęcia dla trzech lub większej liczby dzieci.

Poznanie własnego ciała oraz umiejętność kontrolowania go jest podstawową potrzebą każdego człowieka. W rozwoju wiedzy o własnym ciele możemy wyróżnić kolejne etapy: wyczuwanie własnego ciała, nazywanie części ciała, utrwalanie wiedzy o naszym ciele. Na tej podstawie wykształca się świadoma kontrola ciała i jego ruchów. Stopy, kolana, uda, nogi to części ciała, których poznanie i opanowanie powinno nastąpić jak najwcześniej. Są one szczególnie ważne ze względu na rolę jaką pełnią. Kontrola ich jest niezbędna do utrzymania pełnej równowagi ciała. Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała to ćwiczenia polegające na tzw. "wyczuwaniu". Możemy wymienić tutaj ćwiczenia na:

• wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków,
• wyczuwanie rąk i nóg,
• wyczuwanie twarzy,
• wyczuwanie całego ciała.

Genialność metody Weroniki Sherborne polega na jej prostocie i naturalności. Ruch rozwijający wywodzi się z naturalnych zabaw ruchowych dzieci z rodzicami - zwykłego „baraszkowania”. Stworzony przez nią system ćwiczeń znajduje zatem dziś szerokie zastosowanie we wspomaganiu i stymulowaniu rozwoju dziecka oraz w terapii zaburzeń rozwoju emocjonalnego, umysłowego, ruchowego i fizycznego.

BIBLIOGRAFIA:

W.Sherborne „Ruch rozwijający dla dzieci”, PWN,W-wa 2002
M.Bogdanowicz, B.Kisiel, M. Przesnyska „Metoda W. Sherborne w terapii i rozwoju dziecka”,WSiP,W-wa ‘92
M. Imielińska-Malenta „ Metoda ruchu rozwijającego W.Serborne we wspomaganiu rozwoju dziecka”, publikacje internetowe,maj 2002
M.Pieńkowska „Agresja u dzieci”, NASZE INSPIRACJE /kwiecień2003
B.Pietkiewicz „Diabły za szklaną szybą”, POLITYKA nr 39, 29 IX 2001
B.Pietkiewicz „Ruchliwe, wrażliwe”, POLITYKA nr44, 3 XI 2001


Scenariusz zajęć
prowadzonych metodą „Ruchu rozwijającego W.Sherborne” w kl.3

I CZĘŚĆ – schemat ciała i przestrzeni.
1/ Powitanie ind. i grupowe-powitanie części ciała.
2/ Leżenie przewrotne na plecach (nogi za głowę) + kulenie się.
3/ Leżenie na brzuchu-w prawo, w lewo, turlanie.
4/ Wiatrak na brzuchu.
5/ Wiatrak na pupie.
6/ W siadzie – uderzenia piętami, palcami.
7/ Chodzenie na sztywnych i miękkich nogach.

RELAKS – foteliki, masażyki.

II CZĘŚĆ-ćwiczenia z ...( w parach)
8/ Trzymając się za ręce wstajemy i siadamy.
9/ Waga w siadzie trzymając się za ręce.
10/ Jazda na p. w parach – jedno dz. jedzie tam, gdzie drugie.
11/ Ucieczka na czworakach.
12/ Wycieczka niewidomego-ze zmianą.

RELAKS – Ile trwa minuta?

III CZĘŚĆ – ćwiczenia przeciwko...
13/ Siad w oparciu plecami-ocieranie się
14/ Siłowanie się plecami.
15/ Burza na morzu w foteliku: Burza na morzu, wicher dmie
zaraz statek przewróci się.
16/ Paczka.
17/ Walka kogutów.

IV CZĘŚĆ – ćwiczenia razem...
18/ Samochody z przyczepą,
samochody zamieniają się w pociąg, pociąg zamienia się w statek.
19/ Most – dołem, górą.
20/ Serce dzwonu (czwórkami).
21/ Turlanie się po plecach.

RELAKS – przy piosence.

Konspekt zajęć
prowadzonych metodą „Ruchu rozwijającego W.Sherborne”
mgr Aleksandrę Skoczek

I CZĘŚĆ – schemat ciała i przestrzeni.
1/ Piosenka powitanka „Na powitanie wszyscy razem...”
2/ Powitanie ind. i grupowe - powitanie częściami ciała.
3/ Leżenie na plecach – podnoszenie prawej ręki, lewej ręki, prawej nogi, lewej nogi.
4/ Leżenie na brzuchu-w prawo, w lewo, turlanie.
5/ Wiatrak na pupie w prawo, w lewo.
6/ Jazda na pupie w różnych kierunkach.
7/ W siadzie – uderzenia piętami, palcami.
8/ Chodzenie na sztywnych i miękkich nogach.

RELAKS – masaży „ List do babci”

II CZĘŚĆ-ćwiczenia z ...( w parach)
8/ Trzymając się za ręce wstajemy i siadamy.
9/ Waga w siadzie trzymając się za ręce.
10/ Jazda na p. w parach – jedno dz. jedzie tam, gdzie drugie(pogoń).
11/ Wycieczka niewidomego-ze zmianą.

RELAKS – Ile trwa minuta?

III CZĘŚĆ – ćwiczenia przeciwko...
12/ Siad w oparciu plecami-ocieranie się
13/ Siłowanie się plecami.
14/ Burza na morzu w foteliku: Burza na morzu, wicher dmie
zaraz statek przewróci się.
15/ Paczka.
16/ Skała.

IV CZĘŚĆ – ćwiczenia razem...( z kocami)
17/ Tunel.
18 Sardynki.
19/ Kołysanie.
20/ Karuzela w kocu.

RELAKS – w foteliku przy muzyce relaksacyjnej.