Rola muzykoterapii w życiu dziecka

Zawód nauczyciela, wychowawcy, pedagoga wiąże się z ciągłym, permanentnym poszukiwaniem coraz to lepszych metod pracy, eksperymentowaniem, wyciąganiem wniosków z dotychczasowych swoich poczynań oraz samodoskonaleniem się. Podążając tą drogą poznałam różne metody pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, np. metode Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, Metodę Dobrego Startu czy Kinezjologię Edukacyjna Dennisona.
Takie poszukujące podejście do pracy wynika niewątpliwie z przekonania, że „każde
dziecko, tak jak i każdy dorosły, jest zbiorem indywidualnych potrzeb, emocji i możliwosci.
Dlatego nie możemy traktować metod pracy z dzieckiem, jak gotowych przepisów. Od nas zależy, czy we właściwy sposób wykorzystamy je w stosunku do naszych podopiecznych i czy uda się nam osiągnąć sukces terapeutyczny.” (Raszewska, 2009, s.6) Nie ma jednej, jedynej metody terapii osób niepełnosprawnych. Najlepsza wydaje się być tzw. „zasada złotego środka”, tj. świadomy wybór spośród wszystkich dostępnych metod tych ich elementów, które są najbardziej tolerowane przez osoby poddawane oddziaływaniom, odpowiadają nam, i które przynoszą najlepsze efekty. Prezentowana forma terapii – muzykoterapia, jest też jedna z wielu metod. Wydaje mi się jednakże, że jest ona metoda szczególna, gdyż nie wymaga od podopiecznych ani szczególnych umiejętności, czy zdolności, nie wywołuje też u nich onieśmielenia własnymi ograniczeniami.
Śpiewanie dzieciom już w łonie matki, słuchanie relaksacyjnej muzyki wpływa na płód. Matki w ciąży słuchające spokojnej muzyki, muzyki poważnej zazwyczaj lepiej znoszą dolegliwości związane z odmiennym stanem. Dzieci rozwijające się w ich łonie szybciej przybierają na wadze, są spokojniejsze, zadowolone, szczęśliwsze. Nierzadko po urodzeniu preferują rodzaj muzyki, która słuchała matka w czasie ciąży.
W wyniku badań neurologicznych uczeni doszli do wniosku, że „zdolność pojmowania
muzyki zlokalizowana jest w prawej półkuli mózgowej (razem z postrzeganiem i orientacja),
a od jej harmonijnego rozwoju zależy nabycie podstaw myślenia” (Raszewska, 2009, s.3).
Wobec takich stwierdzeń nie można przejść obojętnie, dlatego też postanowiłam
przybliżyć wiadomości związane z muzykoterapia.
Myślą przewodnią niech będą słowa:
„ Musica animae levamen”
- muzyka jest lekarstwem dla duszy

1. Pojecie muzykoterapii
Choć z muzyka stykamy się od bardzo wczesnego dzieciństwa, jest ona wszechobecna
w naszym życiu, to sam termin „muzykoterapia” pojawił się późno, gdyż dopiero ok. 1950 r.
„Pochodzi od słowa „muzyka”- musica (łac.), mousike (gr.) - oznaczającego „sztukę,
zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach” (E. Sobol, s.752) oraz od słowa „terapia” –
therapeuein (gr.), które w szerszym kontekscie oznacza „leczenie”(ibidem).
Galińska El1bieta podaje, 1e „obecnie „muzykoterapia” definiowana jest jako „forma
psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji
oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia
i rozwoju osobowości człowieka.” (Konieczna, 2007, s. 41).
Najprościej mówiąc, „pod pojęciem muzykoterapii rozumiane są wszelkie sposoby
leczenia z wykorzystaniem muzyki.” (Raszewska, 2009, s. 7).
Muzykoterapia zaliczana jest do szerszego grona metod określanych mianem arteterapii.
Termin ten po raz pierwszy pojawił się w latach 40-tych XX wieku w literaturze
anglojęzycznej. W polskim piśmiennictwie pojecie to zaczęło funkcjonować później i było
zamiennie określane jako: "kulturoterapia", "artterapia", "artoterapia", "terapia rysunkiem",
„terapia przez twórczość” itd. Pojecie "arteterapia" pochodzi od słów: ars-sztuka, therapeueileczenie.
Szeroko rozumiana arteterapia oznacza "układ poglądów i czynności ukierunkowanych
na utrzymanie i podnoszenie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych
dzieł sztuki i uprawiania sztuki" (Konieczna, 2007, s.19).
2. Cele i funkcje
Muzykoterapia uwa1ana jest obecnie za dziedzinę interdyscyplinarna, gdyż łączy w sobie
elementy medycyny, psychologii, pedagogiki muzycznej i estetyki.
W związku z tym dość rozległe będą cele przez nią spełniane. Są one następujące:
• „terapeutyczne – wytworzenie równowagi pomiędzy sfera przeżyć emocjonalnych
a procesami fizjologicznymi;
• ogólnorozwojowe – umożliwienie jednostce zdobywania doświadczeń pod względem
poznawczym i emocjonalnym;
• umuzykalniające i dostarczające uczestnikowi estetycznych wrażeń;
• uświadomienie przeżyć wypartych do podświadomości i ich odreagowanie.”
(Konieczna, 2007, s. 45)
Z powyższego wynikają funkcje muzykoterapii:
• emocjonalna (nabycie umiejętności odprężenia się);
• terapeutyczna (podniesienie poziomu samoakceptacji, samooceny oraz przełamanie
barier izolujących ich od społeczeństwa);
• poznawcza (uwrażliwienie muzyczne);
• kulturotwórcza;
• ekspresyjna(ujawnienie i rozładowanie zablokowanych emocji negatywnych
i pozytywnych);
• zabawowa (integracje z grupa rówieśnicza, społeczna).
Teoretycy i praktycy zajmujący się muzykoterapia zaznaczają, iż „umożliwia ona
również komunikacje niewerbalna, gdyż pozwala na tworzenie symboli umożliwiających
bezpośredni, wyraźny, a przy tym jednoznaczny i spontaniczny przekaz. Prowadzi do
doświadczenia odrębności własnej osoby i wyraźnego przeżywania autonomii.” (Konieczna,
2007, s. 46)
W podobny sposób funkcje muzykoterapii postrzega Paweł Cylulko. Podaje on, iż „biorąc
pod uwagę posiadane przez dzieci i młodzież defekty rozwojowe, parcjalne deficyty,
specyficzne możliwości, potrzeby rozwojowo – edukacyjne (...) można przypisać
muzykoterapii pełnienie następujących funkcji:
1. adaptacyjnej (przygotowanie do środowiska placówki leczniczej, wychowawczej,
rehabilitacyjnej, szkolnej, rekreacyjnej, pomoc w znalezieniu się w roli pacjenta,
wychowanka, ucznia, kuracjusza itp.);
2. fizjoterapeutycznej (usprawnianie, kompensowanie utraconych funkcji
psychomotorycznych i ubytków somatycznych itp.);
3. psychoterapeutycznej (redukowanie leku i niepokoju, kształtowanie pozytywnego
obrazu siebie, samoakceptacji itp.);
4. rozwojowe (wspomaganie indywidualnego rozwoju osobniczego itp.);
5. wychowawczej (stwarzanie sytuacji godnych do naśladowania itp.);
6. poznawczo – stymulacyjnej (dostarczanie ró1norodnych informacji oraz mobilizowanie
do aktywności poznawczej itp.);
7. kreatywnej (samopoznanie i rozwijanie potencjałów twórczych itp.);
8. rekreacyjno – ludycznej (dostarczanie rozrywki, sposobów na nude itp.);
9. integracyjnej (uczenie nawiązywania i podtrzymywania kontaktów interpersonalnych
itp.);
10. readaptacyjnej (przygotowanie do opuszczenia specjalistycznej placówki
i pomoc w adaptowaniu się do warunków 1ycia rodzinnego, szkolnego itp.);
11. diagnostycznej (badanie ró1nych aspektów rozwoju dziecka itp.).” (Czapiga, 2009,
s.153)
3. Metody, formy i techniki
Współcześnie na świecie istnieje kilka głównych modeli metod muzykoterapii, pośród
których należy wymienić następujące:
• Muzykoterapia Kreatywna (zwana równie1 muzykoterapia Nordoff-Robbins);
• Wizualizacja Kierowana z Muzyka (Guided Imagery and Music);
• Muzykoterapia Improwizacyjna;
• Muzykoterapia zorientowana analitycznie;
• Muzykoterapia behawioralna.
W Polsce zaś najbardziej znane są metody:
• Portret Muzyczny – PM (E. Galińskiej);
• Mobilna Rekreacja Muzyczna - MRM (M. Kierył).
W działaniach muzykoterapeutycznych wykorzystywana jest ró1norodna muzyka,
w zale1nosci od osoby lub grupy osób, które są jej adresatami, od rodzaju schorzenia,
od wieku, od miejsca pracy, itp. Wybór muzyki zbie1ny jest z forma terapii.
W literaturze przedmiotu podawane są następujące główne formy muzykoterapii:
• forma receptywna – polega na uspokojeniu, zrelaksowaniu poprzez słuchanie
odpowiednich, spokojnych, łagodnych utworów muzycznych, a następnie omawianiu
własnych odczuć. Mo1na posłużyć się tekstem relaksacyjnym. Rezultat - zwolnienie
akcji serca, ułatwienie oddychania, zmniejszenie napięcia mięśniowego, obniżenie
poziomu hormonu stresu. Stosujemy ja do ćwiczeń oddechowych przy
podwyższonym poziomie leku, jąkaniu, niechęci do ruchu, niesprawności ruchowej.
Można stosować również tzw. „ruch izometryczny", tj. napinanie i rozluźnianie
mięśni. Wskazany jest również masaż.
• forma aktywna – łączy słuchanie muzyki z czynna działalnością podopiecznego,
np. ze śpiewem, czy gra na instrumentach. Jej zadaniem jest pobudzenie,
aktywizacja. Poprzez szybki rytm utworów organizm jest lepiej dotleniony, wyzwala
się poczucie zadowolenia i radości.
Liczni autorzy podkreślają relaksacyjne działanie muzyki na organizm człowieka.
Do najbardziej znanych technik należą :
1. Psychocybernetyka wg Maltza – polega na budowaniu pozytywnego obrazu
siebie poprzez przypominanie sytuacji, w których działaliśmy z sukcesem;
2. Transformacja energii wg Laury Huxley – polega na rozładowaniu negatywnych
emocji („katharsis”) poprzez rytmicznie napinanie i rozluźnianie mięśni , uderzanie
w piłkę lub gruszkę bokserska;
3. Technika relaksacji wg Jacobsona – naprzemienne napinanie i rozluźnianie
mięśni w celu poznania różnicy wrażeń;
4. Trening autogenny wg Schultza – stosowany w leczeniu zaburzeń
psychosomatycznych, hormonalnych, w neurologii, foniatrii, poło1nictwie,
stomatologii, przy drobnych zabiegach chirurgicznych, polega na wprowadzeniu
w stan podobny do hipnozy;
5. Relaksacja wg Wintreberta – metoda nie posługuje się sugestia, nie wymaga zdolności koncentracji umysłowej, co powoduje, 1e jest ona szczególnie przydatna w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, o słabej koncentracji uwagi,a przede wszystkim z dziećmi nerwicowymi.

4. Organizacja zajęć
Działania terapeutyczne z wykorzystaniem muzykoterapii musza uwzględniając cztery
podstawowe czynniki, a mianowicie:
• wiek dzieci;
• rodzaj schorzenia (dziecko niepełnosprawne fizycznie, umysłowo, głuche,
niewidome, niedostosowane społecznie, przewlekle chore);
• formy leczenia, oddziaływania terapeutycznego oraz
• miejsce pobytu dziecka (dom rodzinny, placówka opiekuńczo –
wychowawcza, szpital itp.).
Muzykoterapia mo1e być prowadzona w dwóch formach:
• indywidualnie, lub
• grupowo (w zespole od 6 do 12 osób).
Najkorzystniej, gdy terapia odbywa się w grupach wiekowych lub grupach, o tym
samym problemie, wśród dzieci o zbliżonym wieku metrykalnym lub emocjonalnym,
a program i metody są podporządkowane nadrzędnemu celowi terapii i możliwościom
percepcyjnym dzieci. (Konieczna, s.15) Wybór formy zale1y od diagnozy, objawów, celu
terapii i okresu leczenia.