Praca w zespole klasowym o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych

REFERAT SZKOLENIOWY: PRACA W ZESPOLE KLASOWYM
O ZRÓŻNICOWANYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH


Współczesny system edukacyjny staje przed wieloma zadaniami i wyzwaniami. Wiążą się one z przemianami społeczno-kulturowymi i wynikającą potrzebą otwarcia szkoły na dzieci o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, rozwojowych i kulturowych.
Na pracę w zróżnicowanym zespole klasowym, a takie są właśnie grupy uczniów tworzące nasze klasy, ma wpływ wiele czynników. Wśród nich wymienić można :
-uwarunkowania społeczno-środowiskowe,
-postawy, organizację i warsztat pracy nauczyciela,
-wiek dziecka, jego możliwości i motywacje.
Dziecko rozpoczynające naukę musi przystosować się do nowej rzeczywistości, w jakiej ma funkcjonować. Jeżeli nie wykształci ono umiejętności przezwyciężania trudności oraz nie sprosta wymaganiom i oczekiwaniom stawianym przez szkołę, dalsza adaptacja stanie się bardzo utrudniona i często skazana na niepowodzenie.
Współczesna szkoła musi więc być bardziej niż dotąd, dostosowana do poznania i zaspakajania potrzeb i możliwości dziecka.
Rozwinięcie pożądanych dyspozycji osobowościowych dzieci wymaga uprzednio wdrożenia ich do różnych działań, tym efektywniejszych im bardziej działania dzieci wypływają z ich własnych potrzeb i motywacji.
Każda jednostka ma swoisty, jej tylko właściwy sposób uczenia się, sposób odbierania bodźców płynących z otoczenia i reagowania na nie, indywidualny typ doświadczenia społecznego i intelektualnego.
Czynności uczenia zależą od indywidualnych cech ucznia, jakimi mogą być: płeć, poziom inteligencji, motywacja, nastawienie, zainteresowanie, pamięć.
Każde dziecko jest inne i ma swoją indywidualną drogę rozwoju. Ma również swoją "historię", którą trzeba wziąć pod uwagę i z którą trzeba się liczyć. Wychowanie i nauczanie nie tworzy dziecka, ale pomaga mu w tworzeniu samego siebie.
Różnice między dziećmi uwarunkowane są w dużej mierze ilością i jakością bodźców rozwojowych działających na dziecko.
Dziecko powinno być postrzegane jako niepowtarzalna całość, wymagająca poszanowania jej indywidualności tj. potrzeb rozwojowych, zdolności i zainteresowań.
Zróżnicowane właściwości intelektualne wymagają różnicowania zadań, szczególnie zaś różnicowania motywacji w stosunku do poszczególnych uczniów. Niektóre dzieci mogą być słabo motywowane lub lękliwe, dlatego tutaj motywowanie musi być silniejsze.
Ponieważ trudno jest dostosować wszystkie zadania do indywidualnych potrzeb dziecka, lepiej byłoby przyjąć jakiś przeciętny poziom ich możliwości.
Nauczyciel powinien dobierać zadania raczej trudniejsze od przeciętnych, a praca nad nimi musi skłonić każdego ucznia w klasie do odpowiedniego wysiłku, nie przekraczającego jednak jego możliwości.
Przydział zadań zbyt trudnych powoduje natomiast trudności, a nawet niemożliwości ich wykonania.
Nauczanie w zespole klasowym, w którym przecież znajdują się dzieci o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, jest możliwe jeśli nie oczekuje się od uczniów i nauczycieli tego, wszyscy będą robili to samo i w jednakowym czasie. W tak rozumianej koncepcji program nauczania powinien być traktowany jako propozycja rozwijania wielokierunkowej aktywności dzieci. Powinien być modyfikowany w zależności od konkretnego ucznia.
Stosowanie zróżnicowanych metod i form postępowania dydaktyczno-wychowawczego, pobudzającego między innymi motywację poszczególnych jednostek, jest w tej sytuacji niezbędnych warunkiem uzyskania pożądanych rezultatów.
Uwzględnianie w toku oddziaływania pedagogicznego różnic indywidualnych występujących między poszczególnymi uczniami, wymaga z natury rzeczy zróżnicowanych czynności nauczyciela, a w konsekwencji i uczniów.
Tak więc nauczanie zróżnicowane jest organizowaniem czynności uczenia się w taki sposób, który uwzględnia w swoim założeniu fakt występowania różnic indywidualnych pomiędzy poszczególnymi uczniami w określonym wieku.
Możemy wyodrębnić trzy zróżnicowania, biorąc za podstawę osiągnięcia w nauce szkolnej. Mogą to być:
- uczniowie wybitnie uzdolnieni;
- uczniowie o przeciętnym rozwoju intelektualnym;
- uczniowie opóźnieni w nauce szkolnej.
W tej sytuacji nauczyciel powinien opracować co najmniej trzy różne warianty programów, dostosowanych pod względem kształcenia do wyodrębnionych poziomów uczniów w określonym wieku.
W odniesieniu do uczniów szczególnie uzdolnionych, rozszerza się zakres treści programowych, uwzględniając ich zainteresowania i uzdolnienia. Powinny się tu znaleźć zarówno elementy jednolite dla danych klas jak i treści rozszerzające.
Zróżnicowanie dotyczy również uczniów mających kłopoty z nauką. Należy umożliwić wspólną naukę i zabawę wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, modyfikując program i konstruując go tak, aby odpowiadał możliwościom konkretnego ucznia, zaspokajał jego aspiracje, jak również dostosować go do zapotrzebowania ucznia i środowiska lokalnego.
Nauczyciel powinien stawiać zadania kształcące umiejętności współpracy i współdziałania, wymagające odpowiedzialności indywidualnej i zbiorowej (praca w grupach).
Sprzyja temu odpowiednie ustawienie stolików, które tworzą miejsce pracy dla dzieci , umożliwiając bezpośredni kontakt dzieci z nauczycielem i rówieśnikami.
Aby edukacja była atrakcyjna, zastosować należy w swojej pracy różne formy oddziaływań na dziecko:
- niektóre lekcje organizować poza szkołą,
- organizować tzw. "Zielone szkoły" w różnych zakątkach naszego kraju,
- stosować tzw. "Terapię sztuką" (malarstwo, rysunek, rzeźba, wyjścia do kina, teatru, muzeum),
- muzykoterapia - słuchanie muzyki, śpiew, taniec,
- organizować spotkania z ciekawymi ludźmi,
- nawiązywać kontakt z rówieśnikami z innych klas, szkół, z innych miast,
- organizować uroczystości scalające społeczność klasową, z aktywnym uczestnictwem dzieci.
Respektowanie indywidualnych różnic (w koncepcji integralnego kształcenia) wymaga uwzględnienia wielu zasad:
a) Dziecko należy postrzegać jako niepowtarzalną całość,
- szanować ich indywidualność tzn. potrzeby rozwojowe, zdolności, zainteresowania, indywidualne doświadczenie,
- należy stworzyć dziecku maksymalnie sprzyjające warunki do ujawnienia potencjału rozwojowego i to w różnych obszarach aktywności ,
- wspomagać i wspierać rozwój, prowokować i zachęcać do działania,
- uwzględniać "miejsce" w rozwoju dziecka, a więc jak daleko jest dziecko względem wymagań stawianych mu przez nauczyciela,
- należy pomóc tym uczniom, których możliwości są wyższe w stosunku do ich rówieśników, którzy wykazują zainteresowania wskazujące na możliwości stawiania im trudniejszych zadań i większych wymagań,
- kontakty nauczyciela z pojedynczymi dziećmi, z całą klasą i rodzicami uczniów powinna cechować otwartość, bezpośredniość, uczciwość, zaufanie, dyskrecja i wzajemna troska,
- formułując ocenę opisową, ważne jest, by nauczyciel potrafił wyszukać i odpowiednio wyeksponować najmniejsze nawet osiągnięcia, gdyż są to właśnie sukcesy tego konkretnego dziecka,
- nauczyciel powinien pełnić funkcje partnera, doradcy i przewodnika, ułatwiającego pokonywanie napotkanych trudności.
- nauczyciel powinien stworzyć trafny, dostosowany do różnych możliwości dzieci, program,
- plan pracy nauczyciela na dany dzień musi uwzględniać biologiczne sprawności różnych dzieci. (Tak więc organizujemy przemienne, różne, wymienione w ramowym planie nauczania rodzaje aktywności dziecka. )
Dokładna znajomość dziecka ułatwia kierowanie procesem jego uczenia się i kontroli pracy. Indywidualizacja nauczania pozwala na podmiotowe traktowanie każdego ucznia. Każdemu dziecku można odpowiednio wcześnie udzielić pomocy, motywować, nadać odpowiednie tempo pracy i zastosować odmienny stopień trudności zadań.

b) Stosować formy pracy , które angażują myślenie, wyobraźnię i sferę emocjonalną. Należy wykorzystywać:
-uczenie się dzieci kierowane bezpośrednio przez nauczyciela (np. podczas wprowadzania nowego materiału)
-uczenie w grupach i podgrupach zadaniowych
-uczenie się samodzielne dzieci, kierowane przez nauczyciela pośrednio mające charakter nauki indywidualnej, pracy samodzielnej (ukierunkowane przez nauczyciela samodzielne uczenie się daje trwałą wiedzę, cieszy ucznia, pobudza do dalszego działania, wyrabia w nim zaradność, umacnia wiarę we własne siły, wdraża do ekonomicznego wykorzystania czasu).

c) Stosować skuteczne metody oddziaływań.
-poszczególne metody nauczania rozwijają różne umiejętności (testy wymagają umiejętności czytania i zwracania uwagi na szczegóły, planowanie rozwija pomysłowość, pogadanka uczy uważnego słuchania, praca w grupie sztuki dyskutowania, przekonywania i współpracy z innymi, samodzielne uczenie się rozwija umiejętność zdobywania wiedzy).
-w przypadku jednego ucznia najbardziej skuteczna okaże się jedna metoda, w przypadku drugiego –inna. Jeśli proponujemy klasie rozmaite zajęcia, każdy uczeń (przynajmniej od czasu do czasu) będzie miał okazję uczyć się w sposób, który mu najbardziej odpowiada.

Zawód nauczyciela jest zawodem specyficznym i wyjątkowym, chociażby z uwagi na to, że osobowość nauczyciela wpływa na kształtowanie osobowości wychowanków, na przygotowanie młodego pokolenia do funkcjonowania w nowej, wciąż zmieniającej się rzeczywistości. Warto poświęcić czasem chwilę czasu na refleksję związaną z nauczaniem, aby lepiej przygotować młodych ludzi ,,do tego, czego sami nie wiemy”.

Bibliografia:
* Geoff Petty ,,Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców”, GWP Sopot 2010
*www.wychowawca.pl
*art. B. Marcińczak ,,Jak uczyć, aby dzieci się nie nudziły” www.publikacje.edu.pl Barbara Piśniak