Polskie szkolnictwo wiejskie po II wojnie światowej

Ilona Trybuła,
Wiadrów

„Polskie szkolnictwo wiejskie po II wojnie światowej”

Oświata polska przeszła wiele reform, jednak żadna z nich nie pozostała bez zmian. Wiązały się one ze zmieniającą się sytuacją gospodarczą, społeczną oraz z postępem techniki.
Szkoła zawsze stanowiła i stanowi integralny składnik środowiska społecznego. Wieś od wielu wieków miała ukształtowany swój, tradycyjny system wychowawczy. Funkcjonował on niezależnie od szkoły, kształtując młode pokolenie według tradycyjnych wzorów osobowych. Dzisiejsze szkolnictwo jest podzielone na: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne (licea, technika, szkoły zawodowe) oraz szkoły wyższe.
Wychowanie młodzieży w społeczności wiejskiej pozostawione było samej wsi; dokonywało się poza systemem szkolnym przez udział młodzieży w życiu rodziny i wsi. Dla życia na wsi umiejętności szkolne nie były potrzebne, związane były z wzorami kulturalnymi, niechętnie widzianymi przez autorytety wiejskie.
Dzieci wiejskie przyswajały sobie zasady współżycia społecznego podczas bezpośredniej obserwacji i uczestnictwa w życiu rodziny i społeczeństwa lokalnego. W zakresie przygotowania zawodowego do pracy w rolnictwie zupełnie wystarcza to, co przekazywali im członkowie najbliższej rodziny.
Ten stan ulegał zmianom, a ostatecznie upowszechniło się szkolnictwo wiejskie. Przełamywanie barier między tradycyjnym wychowaniem wiejskim a wychowaniem, które upowszechniała szkoła dokonywało się w wielu etapach, do których należą między innymi: walka o prawo dziecka wiejskiego do oświaty, o powszechności kształcenia początkowego,o wyrównywanie szans dzieci wiejskich i miejskich.
Upowszechnianie oświaty na wsi polskiej dokonało się w zasadzie dopiero w wieku XX, a mimo to przykłady indywidualnych karier szkolnych dzieci wiejskich notowane były od bardzo dawna, odkąd istnieją informacje o istnieniu szkół na ziemiach polskich.

W kształceniu młodzieży wiejskiej w trzydziestoleciu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zmieniała się istotnie treść nauczania, ale model organizacyjny szkoły wypracowany przed II wojną światową pozostał bez zmian.
11 marca 1932r. Sejm uchwalił ustawę o ustroju szkolnictwa wzniesioną przez Janusza Jędrzejewicza ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, która wprowadziła 7 – letni powszechny obowiązek szkolny, do którego młodzież miała podlegać obowiązkowemu dokształcaniu aż do ukończenia pełnoletniości. Podstawą tego ustroju szkolnego była szkoła powszechna, która dzieliła się na 3 stopnie: 4 – klasowa szkoła, 6 – klasowa szkoła i 7 – klasowa szkoła. Szkoły średnie również zostały podzielone na dwa ogniwa: 4 – letnie gimnazjum i wyższe 2 – letnie liceum, które prowadziło do studiów wyższych, które dawało szkole średniej strukturę bardziej elastyczną dając perspektywę szerszego jego upowszechniania. Ustanowiono trzy typy liceów: humanistyczne, matematyczno – przyrodnicze i klasyczne. Ustawa również wprowadziła trzy typy szkół zawodowych dzielące się na niższe gimnazjalne i licealne, które były dokształceniem typu zasadniczego i przysposobienia zawodowego. Oświata miała na celu udostępnienie młodzieży wiejskiej takiej samej szkoły jak w mieście. Uważano wówczas, że wyrówna to poziom edukacji dzieci na wsi. Przez pierwsze 10 lat po wojnie na wsi stosowano antymigrację polityki oświatowej. Chodziło głównie, o zapewnienie takiej możliwości dalszego kształcenia na wsi dzięki, której młodzież ta pozostawałaby ona na wsi. Wynikało to z trudności ekonomicznych kraju, a także trudnej sytuacji mieszkaniowej, która pogarszała napływ migrantów ze wsi.
Ogólną cechą zmian w sferze szkolnictwa na wsi była próba uwzględnienia niedostatków szkoły wiejskiej, które przez całe lata były krytykowane bez skutków, np. nierówny poziom wiedzy uczniów z różnych warstw społecznych, brak opieki nad dziećmi zdolnymi czy wymagającymi specjalnej troski, brak zróżnicowania metod i treści kształcenia w zależności od zainteresowań i uzdolnień dzieci. Te wszystkie zmiany w sferze szkoły wiejskiej miały usunąć nowy system kształcenia i choć proponowane rozwiązania stały się przedmiotem krytyki oraz polemik, kierunek starań był ważny.
15 lipca 1961 r. uchwalono ustawę o rozwoju oświaty i wychowania, która wprowadziła w polskim systemie szkolnym ośmioklasową szkołę podstawową, w której realizowane były obowiązkowe kształcenie dzieci miejskich i wiejskich. Rozpatrywano szkolnictwo stopnia ponadpodstawowego, aby umożliwić młodzieży wiejskiej rozwój, nie tylko w kierunku rolniczym, ale także w innych dziedzinach do czego potrzebna była lepsza i liczniejsza kadra nauczycielska, znacznie większe pomieszczenia. Jednak rozwiązania te zostały wprowadzane w sposób daleki od doskonałości, albowiem zaczęto je realizować w sposób prawidłowy dopiero na początku lat 70 – tych.
W latach 60 – tych w zakresie nauczania posługiwano się podstawowymi narzędziami pracy, które miały głownie na celu wyrobić w młodzieży zamiłowanie do działalności produkcyjnej.
W okresie lat 70 – tych zerwano z koncepcją dobrej szkoły wiejskiej i zaczęto realizować ideę gminnej szkoły zbiorczej, która miała zakładać dowożenie młodzieży. Ustalono w tych szkołach „program minimum”, który oznaczał pogorszenie warunków pracy i nauki w ponad ¾ szkół zbiorczych. U schyłku lat 70 - tych i w pierwszych latach 80 - tych zaczęły się mnożyć wnioski mieszkańców wsi o reaktywowanie niższych organizacyjnie punktów filialnych.
Nastąpiła zmiana stopni organizacyjnych szkół, podstawowe szkoły 6 -cio klasowe, 3 - letnie gimnazja, zmiany w szkolnictwie średnim.
Szkoły wiejskie ponownie zmieniają swą strukturę, część szkół ulega likwidacji, zmniejsza się stopień organizacyjny innych, tworzy się znowu szkoły na wzór szkół zbiorczych (przewożąc dzieci do szkół większych). Co jest lepsze dla dziecka wiejskiego, trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, bo racje stoją po obu stronach. Z jednej duże oszczędności finansowe, z drugiej rodzinna atmosfera, dopilnowanie, poczucie bezpieczeństwa. Z jednej strony dziecko uczy się współżycia w większej grupie, ma możliwość dostępu do lepiej wyposażonych klas, z drugiej uboższy warsztat pracy.
W wyniku reformy oświaty w 1999r. w Polsce wprowadzono w system polskiego szkolnictwa 3 – letnie gimnazja, a szkołę podstawową skrócono do 6 klas.


BIBLIOGRAFIA:
1. J. Chałasiński, Społeczeństwo i wychowanie, PWN, Warszawa 1958 r.,
2. Ks. A. Orczyk, Zarys historii szkolnictwa i myśli pedagogicznej, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2008 r.,
3. M. Kozakiewicz, Edukacja na wsi. Stan i kierunki przebudowy, PWN, Warszawa – Kraków 1989 r.,
4. W. Kot, PRL czas nonsensu, Polskie dekady kronika naszych czasów 1950 – 1990 r.