Wanda Grodzieńska i jej twórczość poetycka dla dzieci przedszkolnych

MOTTO:

‘’ Literatura dla dzieci musi,
za pośrednictwem emocjonalnych
obrazów , oddziaływać na uczucia
małego czytelnika, wywoływać
w nim głębokie przeżycia i
wzruszenia ’’
WANDA GRODZIEŃSKA

Ważne miejsce w twórczości literackiej dla młodego pokolenia zajmowała zawsze poezja. Odpowiednio ukształtowana rytmicznie i stylistycznie, z całą gamą bogatych środków ekspresji językowej silnie oddziaływujących na sferę przeżyć emocjonalnych, była obok prozy głównym źródłem doznań estetycznych dzieci.
Taki cel przyświecał m.in. Wandzie Grodzieńskiej – autorce wielu utworów dla dzieci, które dzięki swoim wartościom artystycznym, poznawczym i wychowawczym mają duży wpływ na rozwój polskiej współczesnej literatury dziecięcej
W utworach dla najmłodszych porusza poetka wiele ważnych problemów. Uczy szacunku, miłości i posłuszeństwa względem rodziców, umiejętności współżycia w grupie rówieśniczej, przyjaźni między narodami. Dla dziecka, które pozna choć jeden z jej tomików, nie będą obce takie słowa jak: przyjaźń, odwaga, życzliwość, aktywność, pracowitość itp. cechy. W swoim dorobku artystycznym nie pominęła Grodzieńska żadnych spraw, które mają wpływ na wszechstronny rozwój dzieci, na ich wychowanie.
Wanda Grodzieńska urodzona 3 VIII 1906 roku w Warszawie, była przedstawicielką właściwej poezji dziecięcej. Ukończyła filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. W 1935 roku zadebiutowała jako prozaik na łamach czasopisma ’’Płomyczek’’. Bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych przebywała Grodzieńska w Łodzi, gdzie wraz z grupą działaczy Związku Nauczycielstwa Polskiego rozpoczęła zabiegi nad wznowieniem akcji wydawniczej Związku w dziedzinie czasopiśmiennictwa dla dzieci. Ponieważ w Łodzi skupiła się wtedy najliczniejsza grupa literatów, plastyków i naukowców, tam zatem narodził się pomysł założenia nowego pisma, które zatytułowane zostało ’’ Świerszczyk’’. Pierwszy numer tego tygodnika ukazał się 1 maja 1945 roku w nakładzie 25 tysięcy egzemplarzy zaś jego redaktorem naczelnym została Wanda Grodzieńska.
Pisząc utwory dla dzieci miała poetka zawsze jakiś wyraźny cel. Jedne wiersze miały charakter bardziej poznawczy, a inne wychowawczy. Wanda Grodzieńska żyła i tworzyła w niezwykle ciekawym okresie. Po zakończeniu wojny niemal całe społeczeństwo zaangażowane było w odbudowę kraju. Tym problemem żyli wszyscy, w takiej atmosferze wzrastało nowe pokolenie Polaków. Ważne było, aby w dziecku zaszczepić pewne zasady moralne. Czyniła to poetka, tworząc wiersze związane z życiem społeczeństwa i jego historią. Wiersz ’’ Bohaterom Warszawy’’ napisany językiem prostym z dużą dozą zaangażowania może podobać się, a przede wszystkim wzruszać. Wiersz ten zamieszczony został w książce Heleny Kruk „Wybór literatury do zabaw i zajęć w przedszkolu z komentarzem metodycznym”.
Poetka pięknie opisuje wszystkie pory roku. Cechą charakterystyczną jesieni jest babie lato i taki tytuł nosi wiersz opisujący piękno jesiennego krajobrazu. Wiersze: „Jesień” i „Listopad”, i „Szaruga”, jak wskazuje ostatni tytuł, mówią o ciągłym deszczu i wietrze. W takie dni należy pamiętać o ciepłym ubraniu, przypomina o tym autorka także w wierszu pt. „Chory kotek”.
Kilka utworów poświęciła chyba najbardziej oczekiwanej przez wszystkich wiośnie, a zamieszczono je w pośmiertnie wydanym zbiorze „Świerszczowa muzyka”. Wiersz „Dąb i wiosna” wyraża oczekiwanie na wiosnę po długiej i mroźnej zimie. Tytuł „O ślimaku co szukał wiosny” wskazuje wyraźnie na treść utworu. Chociaż nie ma tam opisu wiosny. Wiersz ma charakter humorystyczny. Skoro ślimak chciał pojąć wiosnę za żonę, widocznie dużo dobrego o niej słyszał.
Bazie, czyli kotki jak nazywa je poetka, są zwiastunami wiosny. Wiersz „Wiosna” zawiera wiele elementów charakterystycznych dla tej pory roku. Śpiewają skowronki, słowiki, niebo jest błękitne, krzewy zazielenione, pada rzęsisty, ciepły deszczyk, znad chmur wyzierają promyki słońca. W wierszu „Majowy wieczór” wyraża autorka swój zachwyt nad urokiem śpiewu słowika. Piękno majowej nocy opisuje w wierszu „Noc majowa”. Nie pomija w nim takich elementów ja: śpiew słowika, sierp księżyca, pachnący, rozkwitły bez. Również piękny miesiąc kwiecień cechuje się tym, że oprócz rozwijającego się życia w przyrodzie wydłużają się dni, a skracają noce. Dzieci łatwo to zapamiętają kiedy przeczytają wierszyk „Dzieci pana Kwietnia”.
Maj to miesiąc budzącej się do życia przyrody, został on także poświęcony obchodom różnych uroczystości związanych m.in. z książką. Wiersz pt.”Na kiermaszu”, zwraca uwagę dzieci na uroki książki. Już zewnętrzna jej szata zachęca do czytania. Wierszem „8 Marca” przypomina autorka dzieciom o święcie kobiet. Szczególnie wyróżnia kobiety pracujące: traktorzystkę, sprzedawczynię, tkaczkę. W innym wierszu o tej tematyce „Cóż to za święto” wymienia autorka różne gatunki kwiatów: róże czerwone, gałązki bzu, tulipany, narcyzy, żonkile, fiołki, które swoim mamom, siostrom i żonom wręczają panowie. Wierszyk ten jest bardzo pouczający i niezwykle wychowawczy.
Wychowanie przez pracę zawsze dawało duże efekty. Ten temat znalazł odzwierciedlenie w wierszu „Łódzki wróbelek”, zamieszczonym w czasopiśmie dla dzieci pt: „Świerszczyk”(nr 4 1961).Poetka mówiąc o przywiązaniu wróbelka do swojego miasta Łodzi , jednocześnie ukazuje przeobrażenia, jakie dokonują się w tym mieście poprzez pracę ludzką. Szare zniszczone miasto przemienia się w nowe i piękne. Praca i oszczędność to temat wiersza zatytułowanego” Tysiąc kłosów” , który mogły dzieci przeczytać w „Świerszczyku” z 1961 roku ( nr 28). Treść wierszyka mówi o zbieraniu przez dzieci kłosów na ściernisku, i o korzyści jaka płynie z ich pracy . Inny wierszyk który został wydrukowany w wymienianym już „Świerszczyku” (nr 26 1964 ), zatytułowany „Latarnia morska”, wskazuje na pożyteczną pracę w latarni morskiej, która ułatwia życie marynarzom.
Dzieci powinny szanować wszystko, co zdobywają rodzice staraniem i pracą. Poetka karci dziewczynkę, która niszczy materac skacząc po nim. Wierszyk „ Psotnica” (Świerszczyk, nr 13 1961 ) na pewno spełnił swoją rolę. Żadne dziecko, które zna ten wierszyk, nie będzie bezmyślnie niszczyło niczego, gdyż wie ile potrzeba pracy, aby naprawić to, co się zepsuło. Warto zapoznać dzieci z wierszem poetki „ Pod stolikiem Inki” ( Świerszczyk , nr 14 1961), który wyraźnie sugeruje, że dzieci powinny po sobie sprzątać nie czekając aż zrobią to za nich dorośli.
Temat pracy znajduje odbicie w wielu innych wierszach poetki, zamieszczonych w zbiorze „ Świerszczowa muzyka”. Ludzie powinni uczyć się pracy i współdziałania od mrówek – to przewodnia myśl wierszyka „ Budujemy „. Nawet najmłodszym nie trzeba tłumaczyć puenty wierszyka:
„Prędzej idzie robota
Kiedy taka ochota
W gromadzie ! „
Rodzice są autorytetem dla swoich dzieci. Ojciec, który strzyże żywopłot imponuje synkowi. Temat ten podejmuje poetka w wierszyku zatytułowanym „ O kocie i żywopłocie”.
Poezja Wandy Grodzieńskiej uczy szacunku i posłuszeństwa względem rodziców. W wierszyku „ Wilk i koza” dzieci poznały niesforne kózki, które pomimo ostrzeżeń mamy odeszły od niej, Narażając się na niebezpieczeństwo ze strony wilka. Kto nie słucha rodziców, robi krzywdę im i sobie. Tak stało się z małym świerszczykiem, który przeraził ojca swym nieoczekiwanym zniknięciem i bardzo zmarzł na mrozie. Wiersz „Świerszczowa muzyka” przestrzega przed takim postępowaniem.
Dzieci bardzo boją się zastrzyków, a w pewnych sytuacjach jest to konieczne. Bohater wiersza „Chory nosorożec” nie bał się zastrzyków, dlatego został wyleczony. Bardzo często poetka pisząc o zwierzątkach miała na myśli postępowanie dzieci. Taki sens ma wiersz „Na mrozie”. Zwierzątka zmarzły, ponieważ nie były odpowiednio ubrane
Poprzez swoje wiersze poetka uczy dzieci takich cech jak: odwaga ( „ Czy to dobrze „ ), aktywność ( „ O Jasiu Ślimaku „ ), grzeczność ( „ Czapka Grzesia „ ) i wielu innych. Ośmiesza wady np. chytrość ( „ Bajka o chomiku i myszce „ ). Wierszyk pt. „ A Dorotka „ ( Świerszczyk, nr 14 1964) przypomina dzieciom o konieczności mycia zębów, a inny pt. „ Czyścioszka „ , jak sam tytuł wskazuje chwali dziewczynkę , która jest czysta.
W zborze wierszy „ Świerszczowa muzyka” , znajdują się trzy tytuły , które kontynuują ten temat. Warto przytoczyć zdanie z wiersza pt. „ Przed śniadaniem”.
„Kto się nie mył przed śniadaniem,
Ten śniadania nie dostanie”

Bohaterami wiersza „Dwa Michały” są dwaj chłopcy, którzy sobie wzajemnie pomagają przy myciu. I jeszcze jeden ciekawie napisany wierszyk pt.: „Alek”, w którym poznajemy chłopczyka – brudaska. Nie chce się czesać, ma stale brudne ręce, ospale się ubiera.
Inny chłopczyk imieniem Jaś, z wiersza „Gdzie ta szczotka” miał ciągle problemy, gubił szczotkę do zębów, bo nie chciał jej używać. Tacy chłopcy jak Alek czy Jaś nie mogą imponować dzieciom.
Dzieci powinny uczestniczyć w wycieczkach, poznawać piękno ojczystej przyrody. Mówi o tym wierszyk „Wycieczka” (Świerszczyk, 34 1961)
I jeszcze jeden wiersz ze zbioru „Świerszczowa muzyka” pt.: „Jak to na wycieczce ładnie”, gdzie oprócz opisu uroku przebywania na łonie natury, daje poetka naukę jak należy zachować się w lesie. Jako dowód niech posłuży fragment wiersza””
„ – Ach ślimaczku, nie trwóżże się,
Nie śmiecimy nigdy w lesie”.
Dzięki utworom Wandy Grodzieńskiej dzieci mogą poznać zwyczaje ludowe, przykładem może być wierszyk pt.: „ Jak Marysia gaiku szukała” (Świerszczyk nr 16 1963), gdzie jest mowa o ludowym obrzędzie strojenia gaików, a w wierszu „Kot w pisankach”, zamieszczonych wielokrotnie wymienianym przez mnie zbiorze „Świerszczowa muzyka” o zwyczajach robienia wielkanocnych pisanek, stawiania na stole białego baranka, o zwyczaju przybierania stołu świątecznego zielenią.
Wanda Grodzieńska napisała dwie bajki o kocie Bazylim. W bardzo krótkim wierszyku o tym tytule zamieszczonym w nr 38 „ Świerszczyka” z 1964 bohater kot Bazyli opowiada o dobrodziejstwie wynalezienia elektryczności.
Mądrość to wielka zaleta, która ułatwia człowiekowi życie, zyskuje mu przyjaciół. Udowadnia to poetka, podobnie jak w innych utworach dla dzieci, uciekając do świata zwierząt.
„Bajka o mądrym słoniu” zawarta w numerze 8 „Świerszczyka” z 1961 roku, bohaterem czyni sympatyczne zwierzę – słonia, który dzięki swojej pomysłowości potrafi przyrządzić smakowitą potrawę wykorzystując do tego potrzebne składniki.
Istotną rolę w wychowaniu dzieci pełnia nie tylko wiersze mówiące wyłącznie o nich , ale i te, których bohaterami są lalki. I tutaj poetka budząc zainteresowania lalkami, które w pewnym okresie życia dziewczynki są elementami niezbędnymi do zabaw, porusza różne sprawy dotyczące życia dorosłych. Mała dziewczynka słuchając wierszyka pt.: „Wielkie pranie”, nabiera chęci do pracy. Brzydko postąpiła ze swoimi lalkami Hania, chcąc je wyrzucić, gdy po powrocie z wakacji okazało się, że są przykurzone. „Hania i lalki” to wierszyk uczący pracy i poszanowania rzeczy, które posiadamy. Można przecież lalki umyć i będą jak nowe.
Takie tytuły, jak: „Kłopoty z szyciem” czy „Obiad” sugerują tematy, które zupełnie słusznie znalazły się w repertuarze utworów dla dzieci. Dziewczynka, która szyje swoim lalkom, gotuje im obiady, dba o nie, może zaimponować innym dzieciom.
Lalki to temat wielu wierszy tej poetki, m.in. „Majówka na oknie” czy „Wiosna i lalki”.
Oddzielną grupą tematyczną stanowią wierszyki opisujące zabawy zimowe: lepienie bałwana, zjeżdżanie na sankach, lepienie ze śniegu różnych zwierzątek.
Sporty zimowe dodają dzieciom zdrowia, hartują je, dlatego należy je propagować. Robi to poetka z dużym powodzeniem pisząc piękne wierszyki dla najmłodszych, a o to ich tytuły: „Srogi narciarz”, „Na
saneczkach”, „Jurek i Burek” czy „Przygoda Ewki”.
Nawiązując do okresu zimy, pisze Grodzieńska wierszyk pt.: „Dziwny zwierzyniec”, z którego wynika, że dzieci znają wygląd poszczególnych zwierząt i nawet podczas zabaw na śniegu przypominają sobie kształty foki, żubra, tygrysa, słonia, wilka, lisa, lwa, niedźwiedzia, szympansa, zebry, kangura, goryla, żyrafy, wielbłąda, łani, rysia, zająca, krokodyla. Czytając ten wierszyk, dzieci zastanawiają się nad wyglądem tych zwierząt i jeśli ich nie pamiętają, to postarają się je zauważyć podczas oglądania programów przyrodniczych lub podczas wycieczki do ZOO
Dzięki utworom poetki dzieci poznają dokładnie świat zwierzęcy. Bajka „ Chory żuczek” uczy współczucia i niesienia pomocy w potrzebie, podobną rolę pełni bajka „ Konik polny i mrówka”.
Dzieci bardzo lubią się bawić ze zwierzętami. W wierszyku „Niedobry kotek” jest mowa o Kasi , którą podczas wspólnej zabawy kotek drapnął w nosek. Dzieci powinny kochać zwierzęta, ale podczas zabawy z nimi powinny być bardzo ostrożne. Wiele uwagi poświęca poetka w swej twórczości konieczności opieki nad zwierzętami, które niejednokrotnie muszą walczyć o przetrwanie, zwłaszcza podczas zimy. Wiersze; „Kasia i kasza” oraz „Młynarka i jarzębina” zachęcają do dokarmiania ptaków, którym trudno pod śniegiem zdobyć pożywienie.
Wiele zwierząt gromadzi pożywienie na zimę. W wierszu „ Zapasy na zimę „ opowiada poetka o zapobiegliwości myszek, wiewiórek i pszczółek. Temat ten jest także treścią kolejnego wiersza „Kłopoty wiewiórki”. Zwierzęta muszą także gdzieś zamieszkać. Poszukują miejsc ciepłych i bezpiecznych, o czym dowiedzą się dzieci słuchając wiersza „ Październik” .
Wanda Grodzieńska mówiąc o przyrodzie nie pomija także uroku drzew. W wierszu „ Jeż i szczygieł” , wymienia drzewa iglaste; sosnę modrzew co dla ułatwienia dzieciom kojarzy z kolcami jeża , zaś wierszyk „Drzewko „ , uczy dzieci w jakich warunkach powinny rosnąć drzewa.
Bogatą twórczość Wandy Grodzieńskiej, przeznaczoną niemal wyłącznie dla dzieci, w różnorodny sposób możemy popularyzować wśród dzieci przedszkolnych. Ze względu na duże wartości ideowe i artystyczne dorobku poetyckiego pisarki, w którym nie pominęła żadnych spraw wpływających na wszechstronny rozwój dziecka i jego wychowanie, popularyzowanie jej twórczości jest jak najbardziej wskazane i uzasadnione.
Wspaniale ukształtowane zarówno pod względem rytmicznym jak i stylistycznym wiersze Wandy Grodzieńskiej, zaopatrzone w całą gamę bogatych środków językowych silnie oddziaływujących na sferę przeżyć emocjonalnych zarówno dzieci – aktorów jak i widzów, doskonale nadawałaby się do inscenizacji. I ta forma niezwykle lubiana przez dzieci spełniłaby doniosłą rolę, gdyż poprzez zabawę zwróciłyby uwagę także na twórcę.
Wiele miejsca w twórczości poetki zajęły opisy przyrody, ciekawe sceny z życia zwierząt, co nauczyciel wychowania przedszkolnego mógłby wykorzystać podczas organizowania wycieczek i w ten sposób przybliżyć dzieciom poezję autorki.
Myślę, że propagowanie poezji tej niezwykle utalentowanej autorki jest sprawą inwencji twórczej nauczyciela oraz warunków, jakie stwarza mu placówka.

BIBLIOGRAFIA

1. Cieślikowski J.: „Antologia poezji dziecięcej”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980
2. Frycie S.: „Kultura literacka w przedszkolu” cz. I WSiP, Warszawa 1988
3. Frycie S.: „Kultura literacka w przedszkolu” cz. II – Antologia WSiP, Warszawa 1984
4. Frycie S.: „Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945 – 1970”, tom I, WSiP, Warszawa 1978
5. Frycie S.: „„Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1945 – 1970”, tom II, WSiP, Warszawa 1982
6. Grodzieńska W.: „Świerszczowa muzyka”, Nasza Księgarnia, Warszawa 1983
7. Kruk H.: „Wybór literatury do zabaw i zajęć w przedszkolu z komentarzem metodycznym” WSiP Warszawa 1980
8. Skrobiszewska H.: „Literatura i wychowanie”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1982
9. Wybrane roczniki czasopisma „Świerszczyk”.
rocznik 1961, nr: 4, 7, 13, 24, 28, 32, 34
rocznik 1963 nr: 10, 16, 30
rocznik 1964 nr: 10, 14, 26, 38