Program adaptacyjno - wychowawczy dla klas pierwszych gimnazjum

Program adaptacyjno - wychowawczy
DLA KLAS PIERWSZYCH GIMNAZJUM NR 3 W ZESPOLE SZKÓŁ NR 3 W DĘBLINIE

Spis treści:
1. Wstęp
2. Ogólne cele programu
3. Co to jest integracja klasy
4. Jak integrować klasę?
5. Cele programu adaptacyjno-wychowawczego
a. wyszczególnienie
b. umiejętności
c. sposób realizacji i osiągnięcia wychowawcze
6. Zadania szkoły i nauczyciela
7. Najważniejsze osiągnięcia uczniów
8. Organizacja i metody pracy
9. Umiejętności wychowawcze nauczyciela
10. Podsumowanie
Załącznik – Przykładowe scenariusze zabaw integracyjnych

1. WSTĘP
Rozpoczynając naukę w gimnazjum uczniowie spotykają się po raz pierwszy z nowymi kolegami i nauczycielami, często znajdują się w dotąd nieznanym miejscu. Każda z klas jest zbiorem indywidualności. Zachowanie poszczególnych uczniów w stosunku do ich kolegów z klasy jest wypadkową ich wcześniejszych doświadczeń zebranych w domu i szkole, utrwalonych już postaw i aktualnych wyobrażeń. Początek roku szkolnego jest dla większości uczniów klas pierwszych okresem trudnym i pełnym pytań. Jaka okaże się nowa klasa? Kto będzie wychowawcą? Jakich spotkam nauczycieli? Czy będę się dobrze czuł w nowym gronie koleżanek i kolegów?
Przed wychowawcą stoi poważne zadanie-takie pokierowanie 20-stoma lub 30-stoma osobami by utworzyły one zgrany zespół, dlatego też ważne jest aby stworzyć i wcielić w życie dobry program adaptacyjny.

Program adaptacyjny dla klas pierwszych GIMNAZJUM jest bardzo ważnym elementem w pracy wychowawczej współczesnej szkoły. Znajomość praw rządzących życiem szkolnym, różnych ról, jakie uczniowie w nim odgrywają, wiedza o funkcjonowaniu szkoły ułatwia młodemu człowiekowi odnalezienie swojego miejsca w szkole oraz świadome włączenie się w jej życie społeczne. Niezbędne jest również poznanie samego siebie, swoich właściwości psychicznych i predyspozycji, a także umiejętności komunikowania się z innymi, zarówno nauczycielami, jaki i swoimi rówieśnikami oraz pracy w zespole.

Program adaptacyjny dla klas pierwszych gimnazjum łączy w sobie elementy wiedzy merytorycznej i psychologicznej. Ma pomóc uczniowi w miarę bezstresowym przejściu ze szkoły podstawowej do gimnazjum, pokonaniu lęków i obaw z tym związanych, świadomym włączeniu się do grona rówieśników, zapoznanie z wymaganiami nauczycieli oraz ich metodami nauczania.

2. OGÓLNE CELE PROGRAMU

Ogólnym celem programu adaptacyjnego dla klas pierwszych gimnazjum jest włączenie nowych uczniów w życie, tradycje i zwyczaje szkoły i zminimalizowanie stresów z tego wynikających. Aby tego dokonać należy połączyć ze sobą kilka strategii edukacyjno-wychowawczych.

Program realizowany jest przy pomocy: wychowawcy klasy, pedagoga i psychologa szkolnego, nauczycieli, pracowników biblioteki oraz uczniów klas starszych (drugich).

Głównymi umiejętnościami kluczowymi, jakimi powinien wykazać się uczeń jest umiejętność:
- określenia swojego miejsca w środowisku szkolnym,
- uświadomienia swoich potrzeb, aspiracji i obowiązków uczniowskich,
- rozwiązywania problemów, analizowania sytuacji i wyciągania wniosków ze swojego postępowania,
- dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych swojej pracy w szkole,
- poszukiwania wiedzy, jej stosowania i wykorzystania wszystkich możliwych środków do jej poszukiwania,
- kierowania własnymi emocjami,
- komunikowania się z nauczycielami i rówieśnikami.

3. CO TO JEST INTEGRACJA KLASY
Słownik psychologii wyjaśnia pojęcie integracja jako „proces koordynowania i jednoczenia całkowicie różnych elementów w całość” Integracja nie jest więc jednorazowym wydarzeniem. Jest to długi i czasem trudny proces scalania grupy. Jest oczywistym, że przebywanie , uczenie i uczenie się w zintegrowanej, zżytej i współpracującej ze sobą grupie niesie korzyści dla klasy jako całości, pojedynczych uczniów i nauczycieli. Każdy wychowawca wie, że to jak zachowują się jego wychowankowie i jakie robią postępy w nauce w dużej mierze zależy od atmosfery w klasie. Do zrealizowania zamierzeń wychowawczych i dydaktycznych nauczyciela konieczna jest dobra współpraca z cala klasą jak również uczniów między sobą.
Integracja klasy jest procesem dynamicznym. Jest to przede wszystkim związane z postępującym rozwojem uczniów. 13-latkowie wkraczający w mury gimnazjum to dzieci o zupełnie innej dojrzałości emocjonalnej i społecznej, odmiennych zainteresowaniach i zachowaniach niż 16-latkowie kończący ten etap edukacji. Dlatego uzyskana dzięki zabiegom wychowawcy nawet bardzo dobra integracja na początku klasy pierwszej nie jest czymś danym zespołowi raz na zawsze. Pojawiające się zmiany i problemy w kolejnych miesiącach i latach wymagają nieustannej uwagi, gdyż bez ich „opracowania” może nastąpić większa lub mniejsza dezintegracja zespołu.
Najważniejszym zadaniem wychowawcy jest stworzenie warunków, aby każdy uczeń czuł się bezpiecznie i czuł się akceptowanym. Uczeń, który czuje się w bezpiecznie nie obawia się odrzucenia, ośmieszenia, obojętności ze strony innych, nie powstrzymuje się od działania z lęku przed porażką, ma jasno określone zasady i reguły postępowania. Osoba akceptowana buduje pozytywny obraz siebie i świata, zdobywa poczucie własnej wartości.
Pozytywny klimat emocjonalny, atmosfera bezpieczeństwa i akceptacji w grupie to punkt wyjścia dla utworzenia klasy spójnej, gotowej do współdziałania i zorientowanej na pozytywne wartości.
Uzyskanie tak dobrego wyniku może wydać się wielu wychowawcom mało realne. Aby nie zrezygnować z tego powodu na początku drogi ważne jest, aby potraktować tworzenie zintegrowanego w takim stopniu zespołu klasowego jako cel, .do którego wychowawca zmierza ze swoją klasą. Zadaniem wychowawcy jest wykonanie tego co leży w zasięgu jego możliwości. I to będzie już bardzo dużo.

4. JAK INTEGROWAĆ KLASĘ?
Celem zajęć integracyjnych jest zmniejszenie dystansu między uczniami. Dystans ten wynika z lęku i niskiego poziomu wzajemnego zaufania w sytuacji tworzenia nowej klasy.
Dobre zajęcia integracyjne to takie, które „wymuszają” współpracę wszystkich uczniów w zmieniających się małych grupach (np. w parach, trójkach, piątkach itp.). Zadania stawiane przez nauczyciela nie zawierają żadnych elementów rywalizacji. Dobry humor i żart (jednak nigdy kosztem kogoś) są tu sprzymierzeńcami.
Złe zajęcia integracyjne to takie, które polaryzują grupę na lepszych i gorszych i sprowadzają się do utrzymania dotychczasowej pozycji poszczególnych członków grupy.
Zajęcia integracyjne mogą być w praktyce prowadzone jedynie metodami aktywnymi. Praca takimi metodami zakłada bliski kontakt z grupą i osobiste angażowanie się prowadzącego. Wychowawca jest tu osobą, która ujawnia na równi z innymi członkami zespołu swoje myśli i uczucia związane z tym co dzieje się z klasą i z poszczególnymi uczniami a także dzieli się swoim doświadczeniem. Stosowane metody pracy powinny zachęcać uczniów do współpracy i być na tyle atrakcyjne, by angażowały ich osobiście. Do najczęściej używanych metod pracy z grupą należą: wymiana doświadczeń w formie rozmowy w grupie, debata i dyskusja, praca w małych grupach, burza mózgów, odgrywanie scenek, rundka czyli wypowiedzi uczestników w kręgu,, rysunek pantomima, gry i zabawy integrujące i wiele innych.
Najlepiej będzie jeśli wychowawca zdecyduje się na prowadzenie zajęć w dużym kręgu. Takie ustawienie umożliwia kontakt „twarzą w twarz” wszystkim uczestnikom zajęć, zmniejsza dystans między nauczycielem i uczniami i wyrównuje szanse wszystkich i uczy prawidłowej komunikacji.
W czasie prowadzenia zajęć wychowawca nie powinien pełnić roli przywódcy. Jego zadaniem jest pobudzanie aktywności uczniów, inspirowanie i kierowanie przebiegiem zajęć.
Kilka uwag zwiększających szanse powodzenia programu integracji.
1. Początki pracy wychowawczej metodami aktywnymi mogą być trudne. Uczniowie potrzebują czasu, aby nabrać zaufania do wychowawcy i zrozumieć, że być może opłaca im się podjąć wysiłek współpracy.
2. Dobry kontakt z klasą związany jest z wiedzą nt. potrzeb i możliwości psychofizycznych wychowanków. Nie bez znaczenia jest też wiedza o tym, czym żyje dzisiejsza młodzież (jakie wartości chce realizować, z jakimi spotyka się problemami, jacy są jej idole, co jest modne-muzyka, strój, sposoby spędzania wolnego czasu i in.)
3. Bardzo ważne jest wypracowanie norm i zasad bycia razem (w tym ustalenie granic, których w wzajemnym kontakcie w tej sytuacji nie należy przekraczać) i czuwanie nad ich przestrzeganiem podczas każdego spotkania.
4. Podstawą udanych zajęć i każdego innego kontaktu z drugim człowiekiem jest prawidłowa komunikacja. Wielu dorosłych(nie omija to nauczycieli) ma trudności w tej dziedzinie. Czytając odpowiednią literaturę lub jeszcze lepiej samemu uczestnicząc w zajęciach warsztatowych można tą umiejętność doskonalić.
5. W każdej klasie znajdują się uczniowie, którzy wzbudzają negatywne uczucia, także u wychowawcy. Trudno jest ukryć taką niechęć (pamiętajmy, że komunikacja pozawerbalna jest dużo istotniejsza od słów, które wypowiadamy). Praca nad własną postawą (uświadomienie sobie przeżywanych uczuć i sposobu kontaktowania się nie lubianym uczniem) oraz próba poszukania pozytywnych stron ucznia może tu wiele pomóc.
Uwaga!!!
W załączniku do niniejszego programu opisane są zabawy integracyjne, które można zrealizować w klasie.

5. CELE PROGRAMU ADAPTACYJNO-WYCHOWAWCZEGO

a. wyszczególnienie

1. Poznanie budynku szkoły.
2. Poznanie zasad funkcjonowania szkoły.
3. Poznanie wychowawcy.
4. Poznanie się wzajemne uczniów.
5. Poznanie się wzajemne uczniów klas pierwszych z uczniami klas starszych.
6. Poznanie zasad funkcjonowania biblioteki i czytelni szkolnej.
7. Poznanie nauczycieli uczących w klasach pierwszych i ich wymagań dydaktycznych.
8. Pomoc w nauce.
9. Poznanie tradycji szkoły.
10. Ochrona uczniów przed przemocą, uzależnieniami i narkomanią.

b. umiejętności

W wyniku uczestniczenia ucznia w zajęciach zgodnych z zaproponowanym programem adaptacyjnym uczeń będzie:
- poruszał się swobodnie po budynku szkolnym,
- rozumiał i interpretował regulamin szkolny,
- znał swoje prawa i obowiązki,
- przedstawiał swój system wartości,
- sporządzał diagnozę swoich mocnych i słabych stron,
- uświadamiał sobie swoje potrzeby, uczucia i pragnienia,
- określał swój system wartości, zainteresowań, zamiłowań i ambicji,
- znał zasady działania biblioteki,
- wykazywał się umiejętnością posługiwania się kartoteką i korzystaniem z księgozbioru,
- wykazywał się umiejętnością samodzielnego wyszukiwania i dobierania literatury,
- wykazywał się umiejętnością poszukiwania potrzebnej wiedzy w różnych źródłach,
- potrafił gromadzić i porządkować wiedzę,
- umiał poradzić sobie ze stresem,
- wykazywał się umiejętnością wytyczania celów i formułowania zadań,
- wykazywał się umiejętnością planowania, organizacji pracy i zarządzaniem własnym czasem,
- wykazywał się umiejętnością samokontroli i oceniania rezultatów swojej pracy,
- umiał aktywnie słuchać,
- wykazywał się umiejętnością prezentacji własnych przemyślanych opinii,
- umiał bronić swojego zdania,
- umiał pracować w zespole,
- wykazywał kreatywność,
- rozumiał potrzebę tolerancji i zrozumienia dla innych,
- wykazywał odpowiedzialność za innych
- znał znaczenie koleżeństwa,
- rozumiał potrzebę współpracy z wychowawcą w celu wzajemnego porozumienia się.

W czasie trwania realizacji programu powinny następować pozytywne zmiany w zakresie postaw uczniów, ich umiejętności oraz nawyków.

c. sposób realizacji i osiągnięcia wychowawcze
Program adaptacyjny, obok przystosowania ucznia do życia w środowisku szkolnym i zapewnienia w miarę bezstresowego przejścia ze szkoły podstawowej do gimnazjum, ma także inne, dodatkowe zadanie. Wszystkie zajęcia i metody stosowane w programie mają doprowadzić do osiągnięcia przez ucznia wielu nowych umiejętności i zachowań.

(Poniższy fragment programu sporządzono w formie tabelarycznej - dop. red.)

Lp Cele szczegółowe Jak realizować? Jakie osiągnięcia wychow.?
Sposób Czas Odpowiedzialni
1 Poznanie budynku szkoły Oprowadzenie uczniów po budynku szkoły Pierwszy dzień zajęć Wychowawca, opiekunowie z klas starszych Poznanie zasad poruszania się po budynku szkoły w razie zagrożenia, np.
pożarowego.
2 Poznanie zasad funkcjonowania szkoły Zapoznanie uczniów z regulaminem szkolnym Pierwszy tydzień zajęć Wychowawca klasy Poznanie zasad regulaminu szkolnego i jego przestrzegania.
Poznanie zasad funkcjonowania sekretariatu szkolnego
3 Poznanie wychowawcy Spotkania z wychowawcą w czasie warsztatów psychologicznych umożliwiających poznanie się pierwszy tydzień zajęć Wychowawca, pedagog Znalezienie wspólnej płaszczyzny porozumienia z rówieśnikami.
Rozumienie zadań i roli wychowawcy.
Rozumienie potrzeby współpracy z wychowawcą w celu wzajemnego porozumienia się
4 Poznanie się wzajemne uczniów Zabawy psychologiczne umożliwiające wzajemne poznanie się;
Spotkanie integracyjny klas I i II Pierwszy tydzień zajęć, pierwsza połowa września, na bieżąco Wychowawca, pedagog, nauczyciele Kształtowanie postawy otwartej na poznanie innych.
Rozumienie potrzeby współpracy z wychowawca w celu wzajemnego porozumienia się;
Uświadomienie znaczenia ośrodków kultury w życiu społecznym i umysłowym człowieka.
Kształtowanie otwartej postawy na sztukę, artyzm i kulturę
5 Poznanie się wzajemne uczniów klas I z uczniami klas starszych Przydzielenie każdemu uczniowi klas I opiekuna z klasy starszej Wyjazd integracyjny klas I i II Organizacja tradycyjnych otrzęsin Zorganizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce;
Udział uczniów w pracach kół zainteresowań Wrzesień;
Październik;
na bieżąco Wychowawcy klas I i II, nauczyciele, uczniowie klas starszych, Samorząd
Szkolny
Kształtowanie umiejętności wspólnego obcowania w grupie.
Kształtowanie umiejętności wspólnej zabawy.
Wykazanie możliwości przekazania wielu informacji o szkole poprzez zabawę;
Kształtowanie umiejętności organizacyjnych i twórczych.
Kształtowanie odpowiedzialności za innych.
Kształtowanie wrażliwości na potrzeby innych.
Kształtowanie postawy życzliwości wobec innych w różnych okolicznościach.
Uświadomienie sobie znaczenia koleżeństwa.
Stworzenie atmosfery życzliwości i poczucia bezpieczeństwa w grupie.
Kształtowanie umiejętności organizowania wolnego czasu.
Rozumienie potrzeby stosowania różnorodnych sposobów gospodarowania czasem wolnym
6 Poznanie zasad funkcjonowania biblioteki Zorganizowanie lekcji bibliotecznej Druga połowa września Wychowawca, bibliotekarz Rozwijanie umiejętności korzystania z książki jako źródła informacji.
Rozwijanie umiejętności korzystania z atlasów, encyklopedii, leksykonów oraz prasy
specjalistycznej.
Wyszukiwanie i analizowanie źródeł wiedzy
7 Poznanie nauczycieli uczących w klasach pierwszych oraz ich wymagań
dydaktycznych Spotkanie nauczycieli z uczniami klas pierwszych;
Przeprowadzenie sondażowych pras klasowych w celu zapoznania uczniów z
metodami pracy i wymaganiami nauczycieli.
Nie wystawianie ocen niedostatecznych przez pierwsze 2 tygodnie nauki Pierwszy dzień zajęć; wrzesień Dyrekcja, wychowawcy, nauczyciele Uświadomienie różnic wynikających ze zróżnicowania poziomu nauczania w gimnazjach oraz możliwości szybkiego ich wyrównania.
Poznanie zasad oceniania i wymagań obowiązujących w nowej szkole.;
Kształtowanie postawy koleżeńskiej i życzliwej pomocy wobec uczniów słabszych.
Uświadomienie o istnieniu możliwości pomocy w nauce
8 Pomoc w nauce Organizacja zajęć wyrównawczych - wyrównanie szans w nauce.
Organizacja pomocy koleżeńskiej Na bieżąco Dyrekcja, nauczyciele, Samorząd Szkolny Uświadomienie braków i luk w edukacji.
Uświadomienie konieczności wyrównania poziomu nauczania.
Umiejętności organizowania pracy i nauki
9 Poznanie tradycji szkoły Organizacja tradycyjnych imprez szkolnych: otrzęsiny, andrzejki, mikołajki,
dni szkoły, wigilie itp.; Zapoznanie uczniów z historią szkoły Na bieżąco; wrzesień; październik Wychowawcy, uczniowie klas starszych Wyrabianie poczucia więzi z uczniami szkoły;
Kształtowanie postaw patriotycznych.
Kształtowanie świadomości znaczenia historii i tradycji w życiu człowieka
10 Ochrona uczniów przed przemocą, uzależnieniami i narkomanią Walka z "falą" w szkole.
Ścisła współpraca z rodzicami.
Współpraca ze służbami policyjnymi Na bieżąco Dyrekcja, wychowawcy, Samorząd Szkolny Kształtowanie świadomości solidarności z grupą.
Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za swoje zachowanie i postępowanie.
Kształtowanie krytycznej postawy wobec agresji i przemocy.
Poznanie różnych możliwości współdziałania w grupie.
Rozbudzenie zainteresowania problemami szkoły;
Kształtowanie aktywnej postawy Rodzica wobec działań wychowawczych Szkoły

6. ZADANIA SZKOŁY I NAUCZYCIELA

- przygotowanie ucznia do aktywnego uczestniczenia w życiu szkolnym w warunkach reformy oświaty,
- udzielenie uczniowi pomocy w poznaniu samego siebie, własnych predyspozycji i warunków osobistych oraz w rozwijaniu zdolności i zainteresowań,
- wsparcie poszukiwań ucznia w sferze systemu wartości, postaw moralnych, celów i zadań życiowych oraz sposobów wyrażania swoich uczuć,
- zapoznanie ucznia z dostępnymi narzędziami i technikami samokształcenia się i samodoskonalenia,
- ułatwienie uczniowi zrozumienia mechanizmów i zasad współżycia społeczności szkolnej,
- wspomaganie ucznia w świadomym odgrywaniu roli obywatela i członka lokalnej społeczności,
- rozwijanie współpracy szkoły z rodzicami i instytucjami wychowawczymi,
- pobudzanie zainteresowania uczniów w podejmowaniu działalności społecznej na terenie szkoły,
- zachęcanie uczniów do włączenia się w prace organizacji szkolnych i pozaszkolnych współpracujących ze szkołą,
- otoczenie uczniów ochroną przed przemocą, narkotykami, alkoholizmem,
- współpraca z policją i służbą miejską w celu ochrony uczniów.

7. NAJWAŻNIEJSZE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW

- poznanie samego siebie i swoich możliwości,
- umiejętność dokonywania samooceny,
- umiejętność autoprezentacji,
- umiejętność aktywnego słuchania, przemawiania, prowadzenia rozmowy zarówno z nauczycielem jak i rówieśnikami,
- aktywne uczestniczenie w pracach zespołu, jakim jest klasa,
- kreowanie pomysłów wykorzystywanych w życiu szkolnym,
- samodzielne posługiwanie się różnorodnymi mediami,
- bezstresowy stosunek do otaczającego środowiska,
- poczucie bezpieczeństwa,
- poczucie wartości własnej.

8. ORGANIZACJA I METODY PRACY

Zajęcia prowadzące do osiągnięcia założonych celów wychowawczych powinny być realizowane z zastosowaniem zróżnicowanych metod, z przewagą metod aktywizujących. Pomiędzy aktywnością nauczyciela a aktywnością ucznia należy zachować odpowiednie proporcje. Należy pamiętać, aby nie utrudniać swobody wypowiedzi ucznia, wprost przeciwnie - aktywizować jego działanie.

Poniżej podano główne metody wychowawczo-dydaktyczne, które mogą być przydatne w prowadzeniu zajęć adaptacyjnych. Powinny one angażować, mobilizować i wyzwalać aktywność uczniów. Są to:
- wykład i wykład konwersatoryjny
- dyskusja i dyskusja panelowa
- przygotowanie wystąpień i prezentacji
- ćwiczenia integracyjne

A. Wykład

Jest to metoda, w której aktywny jest głównie nauczyciel. Uczniom przypada rola słuchaczy. Aktywizację uczniów można osiągnąć stosując odmianę wykładu, zwaną wykładem konwersatoryjnym. Nauczyciel prowadzący taki wykład powinien urozmaicić go różnymi formami kontaktu z uczniem zadając mu pytania, zachęcając do wypowiedzi, podawania przykładów, stawiania pytań i do dyskutowania. Forma wykładu może spełniać kilka funkcji:
- wykładu wstępnego, wprowadzającego do tematu zajęć wychowawczych,
- wykładu głównego, omawiającego pewien problem lub zagadnienie, np. historia szkoły,
- wykładu podsumowującego przebieg zajęć wychowawczych lub spotkania, np. z psychologiem szkolnym.

Wykład nie powinien przekraczać 15 minut, z uwagi na możliwości koncentracji uwagi przez ucznia.

B. Dyskusja

Dyskusje można stosować we wszystkich fazach spotkań czy zajęć wychowawczych. Przed jej rozpoczęciem należy ustalić obowiązujące zasady. Nie można dopuszczać do zmiany dyskutowanego tematu, aby nie wprowadzać zamieszania. Jeżeli grupa jest już dobrze zintegrowana można zastosować dyskusję panelową. Dobre efekty przynosi przygotowanie kilku uczniów do dyskusji, np. na temat regulaminu szkolnego, a potem prezentowanie przez nich różnych punktów widzenia. Powoduje to powolne włączanie się do dyskusji pozostałych członków grupy dyskusyjnej.

C. Przygotowanie wystąpień i prezentacji

Przygotowywane są przez ucznia lub grupę uczniów pod opieką nauczyciela. Przedstawiają zagadnienia dotyczące, np. regulaminu szkolnego, problemu narkomanii itp. Następnie prowokują do dyskusji. Można zastosować w tej metodzie metody audiowizualne. Pożądane byłyby spotkania z zaproszonymi gośćmi, np. z psychologiem z poradni antynarkotykowej.

D. Ćwiczenia integracyjne

Powinny one wprowadzić atmosferę otwartości i wzajemnego zaufania, a także poczucie więzi grupowej. Niezbędna jest tu współpraca z psychologiem szkolnym i prowadzenie tych zajęć pod jego opieką. Do ćwiczeń integracyjnych można także zaliczyć wszelkie, wspólne wycieczki i wyjazdy klasowe i szkolne.

9. UMIEJĘTNOŚCI WYCHOWAWCZE NAUCZYCIELA

Zajęcia adaptacyjne dla klas pierwszych powinny być przeprowadzane głównie jako zajęcia warsztatowe, z zastosowaniem omówionych wcześniej metod aktywizujących. Taka forma najbardziej sprzyja zrealizowaniu zamierzonych celów wychowawczych. Możne to zrobić jedynie nauczyciel odpowiednio przygotowany, posiadający niezbędne kompetencje, które można określić umiejętnościami trenerskimi. Współczesny nauczyciel to nie tylko wykładowca, który przekazuje wiedzę i egzekwuje jej opanowanie. Jest również odpowiedzialny za opanowywanie przez uczniów umiejętności oraz kształtować ich nawyki i postawy społeczne. Umiejętności te nauczyciel może nabywać i doskonalić w ramach szkoleń, treningów i studiów podyplomowych.

Do podstawowych umiejętności trenerskich nauczyciela należą:
- planowanie i organizacja zajęć - dobór celów, treści i metod zajęć,
- komunikatywność werbalna - aktywne słuchanie, dostosowanie języka wypowiedzi do poziomu grupy, dykcja, modulacja głosu,
- kreatywność niewerbalna - utrzymywanie kontaktu wzrokowego, właściwa postawa ciała, mimika,
- inteligencja emocjonalna - kierowanie własnymi emocjami oraz panowanie nad grupą i jej nastrojami,
- umiejętność myślenia i tworzenia koncepcji - stosowanie analizy i syntezy, rozwiązywanie i wyjaśnianie problemów, tłumaczenie i formułowanie wniosków.

10. PODSUMOWANIE

Decyzję o realizacji programu powinno się podjąć biorąc pod uwagę potrzeby uczniów oraz sugestie rodziców i nauczycieli. O ostatecznych efektach działania tego programu zadecyduje inwencja oraz osobiste doświadczenia i zaangażowanie nauczycieli-wychowawców i nauczycieli uczących w klasach pierwszych. Niemałą rolę mają do spełnienia rodzice.

Zaproponowany program powinien podlegać ciągłej weryfikacji związanej z jego wdrożeniem oraz zmianami wynikającymi z narastających doświadczeń przy jego realizacji.

Załącznik - Przykładowe scenariusze zajęć integracyjnych
Scenariusz I
Cel: poznanie się
Materiały: niepotrzebne
Przebieg:
1. Zapamiętywanie imion.

Siadamy w kręgu. Pierwszy uczeń przedstawia się, mówiąc swoje imię. Następna osoba powtarza imię poprzedniej osoby mówiąc np. „To jest Tomek, a ja mam na imię Kasia”. Kolejne osoby mają za zadanie zapamiętanie imion wszystkich przed nimi przedstawiających się kolegów i koleżanek i następnie powiedzenie swojego imienia.
Grę staramy się kontynuować do momentu, aż wszyscy nauczą się swoich imion.
2. Dwa zdania o sobie.

Każdy z uczniów po kolei mówi to co chce o sobie np. czym się interesuje, gdzie mieszka itp.
3. Pozwólcie, że Wam przedstawię.

Grupa dzieli się na pary. Jedna osoba opowiada drugiej o sobie przez 3 minuty, później następuje zmiana. Na zakończenie każdy przedstawia na forum klasy swojego partnera zgodnie z tym, co przed chwilą od niego usłyszał.
Scenariusz II
Cel: Tworzenie norm grupowych.
Materiały: piłeczka pingpongowa, duży arkusz papieru i gruby mazak
Przebieg:
1. Zabawa piłeczką.

Uczniowie dzielą się na drużyny. Na blacie złączonym z 2-3 ławek wyznaczamy dwie bramki. Grupy stają po dwóch stronach pola i przy pomocy dmuchania mają wbić gola drużynie przeciwnej. Wygrywa ta grupa, która w określonym czasie np. 5 minut, uzyska więcej bramek. Po zakończonej zabawie rozmawiamy nt.: dlaczego wygrała właśnie ta drużyna, co pomagało a co utrudniało osiągnięcie zwycięstwa.
Uwaga! Ćwiczenie to daje Wychowawcy bardzo dobrą możliwość obserwacji jakie uczniowie przyjmują role w grupie (kto ma tendencje do przewodzenia grupie, kto trzyma się na uboczu, które osoby scalają, a które maja destrukcyjny wpływ na grupę i in.).
2. Rozmowa w grupach.

Dzielimy klasę na grupy ( po około 8 osób). Uczestnicy rozmawiają na temat najpierw nieudanych a potem udanych grup (należy przestrzegać tej kolejności), do których kiedyś należeli. Jedna, wybrana przez grupę osoba zapisuje na kartce cechy grupy, którą uczestnicy określają jako nieudaną, a następnie na osobnej kartce cechy grupy udanej.
3. Tworzenie wspólnej listy.

Na forum klasy, na dużym arkuszu robimy zbiorczą listę zachowań pożądanych i niepożądanych w grupie.
Scenariusz III
Cel Tworzenie norm grupowych.
Materiały: Duży arkusz papieru i gruby mazak. Arkusze papieru z zapisanymi na poprzedniej lekcji cechami dobrej i złej grupy.
Przebieg:
1. Ćwiczenie na rozgrzewkę.

Wszyscy siedzą w kręgu. Każdy przedstawia się imieniem ulubionego bohatera filmowego lub książkowego, sportowca, piosenkarza. Reszta grupy odgaduje o kogo chodzi.
2. Tworzenie norm grupowych dla naszej klasy.

W widocznym dla wszystkich miejscu przytwierdzamy arkusze z zapisanymi na poprzedniej lekcji cechami dobrej i nieudanej grupy. Uczniowie dyskutują o tym jakie normy wzajemnego współżycia chcieliby żeby obowiązywały w ich klasie. Normy te są zapisywane na dużym arkuszu papieru.
3. Rozmowa na temat przestrzegania ustalonych norm.

Co każdy z członków zespołu może zrobić, aby ustalone zasady postępowania były przestrzegane. Klasa „podpowiada” wychowawcy co on może robić, aby uczniowie trzymali się zaaprobowanych reguł. Rozmowa nt. ewentualnych konsekwencji nieprzestrzegania norm. Jak klasa może wpłynąć na osoby wyłamujące się spod regulaminu.
4. Ustalenie wzajemnych oczekiwań.

Wychowawca przedstawia uczniom swoje oczekiwania wobec klasy. Następnie pyta klasę , czego spodziewają się po wychowawcy. W wspólnej rozmowie klasa i wychowawca starają się ustalić jakie powinny być relacje: wychowawca-klasa.
Scenariusz IV
Cel: integracja zespołu, współdziałanie
Materiały: Duży arkusz papieru, mazak
Przebieg zajęć:
1. Ćwiczenie „maszyna”

Dzielimy klasę na 5-8 osobowe zespoły. Zadaniem każdego zespołu jest zbudowanie maszyny, w której każdy uczestnik będzie stanowił jakąś część. Każdy element musi być połączony z innym, powinien też wydawać jakiś dźwięk. Współpraca wszystkich części maszyny powinna być widoczna. Zespoły demonstrują po kolei swoje maszyny. Po skończonej zabawie krótkie podsumowanie: co wspólnego maja ze sobą maszyny i grupy?

Uwaga! Pamiętamy o tym ,aby w grupach współpracowały ze sobą zawsze inne osoby!
2. ”Fajna” klasa.

Rozmowa nt. co „fajnego” dzieje się w naszej klasie. Jeśli klasa mówi, że nic wtedy należy podkreślić, że to od nich zależy. Każdy na swój sposób może budować dobrą atmosferę. Następnie uczniowie indywidualnie zapisują na kartkach co mogliby zrobić na rzecz klasy i co chcieliby aby się w niej działo (np. wycieczka, pomoc koleżeńska w nauce, zajęcia na określony temat itp.). Potem uczniowie dobierają się w pary i wymieniają się swoimi spostrzeżeniami. To samo dzieje się w czwórkach i następnie w ósemkach. Po przedyskutowaniu sprawy w grupach ma miejsce dyskusja na forum nad poszczególnymi propozycjami i realnością ich wykonania. Wybrane propozycje zostają umieszczone na dużym arkuszu papieru wraz z terminem wykonania i osobami odpowiedzialnymi za wykonanie.

Można też zrobić listę, na której przy imionach uczniów znajdą się ich propozycje działań na rzecz klasy.
Scenariusz V
Cel: poznanie uczniów i integracja klasy.
Materiały: Uczniowie przynoszą materiały potrzebne do wykonania kolażu, nauczyciel dostarcza duże arkusze papieru.
Przebieg zajęć:
Uczniowie zostają podzieleni na 5-6 osobowe zespoły. Każdy z zespołów wykonuje kolaż z dowolnych, przyniesionych materiałów, przedstawiający zainteresowania, poglądy, marzenia lub problemy współczesnej młodzieży. Na koniec lekcji prace zostają przedstawione przez wybrane w grupach osoby.

Inne ćwiczenia:

Dwuminutowa autobiografia
Czas trwania: 10 minut

Najpierw należy dzieci podzielić w grupy w tym celu, należy dzieci posadzić na krzesła i kazać im liczyć kolejno 1,2,3,4,5, i tak jedynki siadają razem itd. W grupach, każda osoba ma 2 minuty na autobiografię, na hasło: ZMIANA, następna osoba przez 2 minuty mówi o sobie.

Lektor
Czas trwania: 10 minut

Na ochotnika wybieramy 5 osób. Prowadzący wybiera fragment z gazety, czasopisma lub książki. Zadaje uczestnikom role, zgodnie z którymi mają czytać ten fragment.
Każdy czyta fragment bez przygotowania według określonej przez prowadzącego roli.
Przykłady ról: czytać tak, jak sprawozdawca komentuje ostatnie metry wyścigów konnych
jak czyta się bajkę małemu dziecku, jak dygnitarz przemawia na publicznym zebraniu,
jak podejrzliwy policjant coś relacjonuje.

Dyrygent
Czas trwania: 10 minut.

Uczestnicy siedzą w grupie. Jedna osoba wychodzi z sali. Grupa wybiera dyrygenta, którego gesty będzie naśladować. Nieobecny ma zająć miejsce w środku koła i odgadnąć, kogo naśladuje grupa. W czasie zabawy „dyrygent” zmienia gesty, a za nim pozostali.

Gra w przymiotniki
Czas trwania: 8 minut

Jedna z osób opuszcza pokój, pozostałe wybierają jakiś przymiotnik, np. powolny. Kiedy osoba wraca, musi zgadnąć ten przymiotnik, prosząc innych, aby się zachowywali "w ten sposób" (ktoś podaje powoli rękę). Jeśli ktoś nie chce lub nie może tego wykonać, może powiedzieć: nie chcę tego wykonać (mówiąc powoli). Odgadujący wykonuje zadanie tak długo, aż zgadnie albo się podda.
Adwokat
Czas trwania: 10 minut.

Osoba, która zostaje wybrana Adwokatem, staje w środku kręgu i mówi do jednego z uczestników: od tej chwili nie wolno ci odpowiadać, kiedy zadaję pytania. Zamiast ciebie odpowiada osoba siedząca po twojej lewej stronie. Tobie nie wolno potakiwać, uśmiechać się ani w jakikolwiek sposób porozumiewać się ze mną. Czy zrozumiałeś? Grający prawie zawsze zapominają się i odpowiadają na pytania, wypadając w ten sposób z gry. Adwokat zaczyna od nowa, zadaje pytania kolejnym osobom i eliminuje te, które zapomną się i odpowiedzą na pytanie. Aby urozmaicić grę i uczynić ją bardziej wciągającą, można wprowadzić nowe zasady, np. nikt nie może używać słów tak i nie jako odpowiedzi.

Po przeprowadzonych zajęciach warto uporządkować swoją wiedzę o klasie.
Można skorzystać z proponowanego opisu.
Opis klasy
1. Czy i w jakim stopniu uczniowie znają się wzajemnie? Kto z kim jest w bliskich relacjach?
2. Czy w klasie można wyodrębnić wyraźne podgrupy? Jakie są relacje pomiędzy podgrupami (współpraca, rywalizacja, obojętność). Czy można odkryć zasadę, wg której uczniowie łączą się właśnie w takie podgrupy?
3. Czy klasę można ocenić jako zintegrowaną, czy są osoby pozostające poza grupą?
4. Jaka jest hierarchia w klasie, kto jest liderem a kto jego „świtą”
5. Jakie inne znaczące role widać w klasie np. kozioł ofiarny, błazen, krytykant, mediator?
6. Czy i jakie normy panują w grupie?
- jawne i nazwane
- ukryte, nienazwane
7. Czy w klasie występują konflikty, na jakim tle, jak klasa je rozwiązuje, czy wymaga to interwencji nauczyciela, kto, w jakich sytuacjach i dlaczego przegrywa-wygrywa?
8. Jakie są mocne strony klasy?
9. Czy klasa samodzielnie stawia sobie jakieś zadania, jak potrafi samoorganizować się przy ich realizacji?
Jak oceniłbyś jako wychowawca poziom zaufania w Twojej klasie?
Możesz swoją ocenę porównać z zamieszczoną poniżej propozycją oceny
O niskim poziomie zaufania możemy wnioskować gdy:
• klasa nie dzieli się z nauczycielem swoimi pomysłami
• niechętnie podejmuje rozmowy na tzw. życiowe tematy
• nie wyraża wprost krytyki
• mało angażuje się w zadania, nawet ciekawe
• stosuje zachowania manipulacyjne, kłamstwa, unikanie
• niechętnie zdobywa informacje od nauczyciela (uczniowie o nic nie pytają)
O wysokim poziomie zaufania możemy wnioskować, gdy:
• klasa zgłasza problemy i konflikty i otwiera je w obecności nauczyciela
• wysuwa pomysły wspólnych działań
• angażuje się przy realizacji swoich projektów i bierze odpowiedzialność za swoje działania
• stara się przestrzegać przyjętych norm, przyznaje się gdy nastąpiło ich złamanie
• pojawiają się głębsze relacje interpersonalne (mówienie o sobie, chętne prezentowanie się w rolach poza uczniowskich, mówienie o trudnościach)
• klasa udziela nauczycielowi informacji zwrotnych