PRZEMOC W RODZINIE ORAZ MOŻLIWOŚCI
NIESIENIA POMOCY
ANNA KITA
SPIS TREŚCI
Wstęp........................................3
1. Rozdział I : Przemoc rodzinie........................................6
1.1 Charakterystyka zjawiska........................................6
1.2 Stereotypy dotyczące przemocy........................................7
1.3 Cykle przemocy w rodzinie........................................10
2. Rozdział II : Formy przemocy........................................13
2.1. Przemoc wobec dorosłych........................................13
2.2. Rodzaje przemocy wobec dzieci........................................15
3. Rozdział III : Źródła przemocy w rodzinie........................................19
3.1. Źródła przemocy wobec dorosłych........................................19
3.2. Przyczyny przemocy wobec dzieci........................................22
4. Rozdział IV : Przemoc w rodzinie w świetle prawa.....................................24
4.1. Prawo karne a przemoc w rodzinie........................................24
4.2. Kodeks rodzinny i opiekuńczy........................................ 27
4.3. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi........28
4.4. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie....................................29
5. Rozdział V: Instytucje i służby społeczne przeciwdziałające przemocy w rodzinie.31
6. Rozdział VI : Niebieska Linia – Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy
w rodzinie........................................38
6.1. Rys historyczny........................................38
6.2. Formy pomocy i zadania realizowane przez pogotowie...........................39
6.3. Zespół tworzący „Niebieską Linię”........................................48
6.4. Procedury „Niebieskie Karty”........................................49
6.5. Konferencje, akcje specjalne i szkolenia prowadzone przez Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”....................54
7. Zakończenie........................................58
8. Bibliografia........................................60
WSTĘP
Rodzina niezmiennie zajmuje czołowe miejsce w hierarchii wartości uznawanych przez Polaków. To społeczność, która ogrywa bardzo ważną rolę w życiu każdego człowieka. Jest to forma życia ludzi, która występowała zawsze i wszędzie. Rodzina, to grupa niezbędna do rozwoju i wychowania dziecka. Aby mogła ona należycie odgrywać swoją rolę musi spełniać podstawowe funkcje, takie jak : funkcja prokreacyjna, opiekuńcza, ekonomiczna, oraz zaspakajać potrzeby jej członków. Powinna być źródłem wsparcia i siły człowieka.
Niestety często rodzina nie tylko nie spełnia swoich funkcji, ale dochodzi w niej do wielu zaburzeń a nawet patologii. Coraz częściej to właśnie na łonie życia rodzinnego dochodzi do tak dramatycznych wydarzeń jak przemoc. W prasie i telewizji nagminnie pojawiają się zatrważające informacje o dzieciach dotkliwie pobitych lub wręcz zamordowanych przez własnych rodziców. Jest to tylko wierzchołek góry lodowej. Mówi się tylko o przypadkach, gdy dziecko trafia do szpitala lub umiera, a co tak naprawdę dzieje się w zaciszu czterech ścian?
W Polsce trudno jest ustalić rzeczywistą liczbę przypadków przemocy w rodzinie, gdyż nie istnieje żaden system zbierania danych na ten temat. Jedynymi źródłami informacji o przemocy są badania opinii społecznej oraz analizy dokumentacji sądowych i policyjnych. Poza tym duża część społeczeństwa milcząco toleruje przemoc domową i traktuje ją jako nieunikniony element życia codziennego i wewnętrzny problem rodziny. Postępowanie w stosunku do ofiar i sprawców przemocy w rodzinie jest często prowadzone w sposób pozbawiony elementarnej wrażliwości na uczucia osób pokrzywdzonych. Wiele spraw podlega umorzeniu na szczeblu prokuratury a i te, które trafiają do sądu często są kończą się wyrokiem uniewinniającym lub karą w zawieszeniu. Nie zapewnia to ofiarą ani bezpieczeństwa ani poczucia sprawiedliwości.
Ofiarami przemocy w rodzinie najczęściej są kobiety. Badania populacyjne wskazują na fakt, że w ponad połowie par przemoc ma charakter wzajemny. Jednak przemoc fizyczna ze strony mężczyzn nie może być porównywalna z fizyczną agresją kobiet i jest ona znacznie groźniejsza. U kobiet problemy zdrowotne jako konsekwencja doświadczanej przemocy są bardziej poważne. Ponadto przemoc wobec kobiet zwykle trwa latami, bywa stosowana systematycznie i często stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia. Dla wielu kobiet dom jest miejscem niebezpiecznym, miejscem, w który narażone są na tortury, a nawet śmierć. Natomiast agresja kobiet w stosunku do mężczyzn ma na ogół charakter obronny. Wyniki badań szacują, że są to 4 przypadki na 100. Przemoc stosowana przez mężczyzn częściej ma charakter instrumentalny, czyli służy uzyskaniu totalnej władzy i kontroli nad partnerką.
W niniejszej pracy pragnę zająć się przemocą w rodzinie, gdyż jest to problematyka rozległa, dotycząca wielu rodzin, a niestety ciągle owiana tajemnicą. W swojej pracy zawodowej wielokrotnie spotkałam się z ofiarami przemocy. Z wykształcenia jestem pedagogiem, w związku z tym pomaganie szczególnie dzieciom i młodzieży jest wpisane w moje życie. Od kilku lat pełnię też obowiązki kuratora społecznego przy sądzie rodzinnym i nieletnich. Spotykam się w swojej pracy z różnymi sytuacjami i problemami ludzkimi. Mam także opiekę nad rodzinami, w których dochodzi do przemocy. Dzięki zgłębianiu wiedzy dotyczącej problematyki przemocy zdobyłam wiele nowych wiadomości, które pomogą mi skuteczniej pełnić obowiązki zawodowe i społeczne.
Dla osób doznających przemocy jest to temat tabu. Nie mają one odwagi wyjawić prawdy o tym, że są poddawane psychicznemu i fizycznemu terrorowi ze strony bliskich osób. Wiele ofiar wstydzi się wyznać prawdę o tym czego doznają w „zaciszu” domowym. Wolą cierpieć w milczeniu, a dopiero w ostateczności wyjawiają swe tajemnice i szukają pomocy. Niestety bardzo często narażone są na odrzucenie i krytykę ze strony bliskich oraz na wyszydzenie i bezradność ze strony instytucji, które powinny nieść pomoc.
Praca składa się z sześciu rozdziałów :
I Przemoc w rodzinie – charakterystyka zjawiska
II Formy przemocy
III Źródła przemocy w rodzinie
IV Przemoc w rodzinie w świetle prawa
V Instytucje i służby społeczne przeciwdziałające przemocy w rodzinie
VI Niebieska Linia – Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
Rozdział I zawiera podstawowe definicje i cechy charakteryzujące przemoc. Przytaczam w nim również przykłady stereotypów dotyczących omawianego zjawiska. Uznałam, że jest to bardzo ważne, gdyż wiele z tych zaprezentowanych poglądów do dzisiaj stanowi barierę przeszkadzającą w niesieniu pomocy ofiarom przemocy. Można tu znaleźć także podstawowe wiadomości na temat cykli przemocy w rodzinie. Informacje te są istotne ponieważ pomagają rozpoznać zjawisko a znajomość ich przebiegu jest niezwykle ważna dla tych, którzy pomagają ofiarom przemocy.
W rozdziale II wymieniam formy przemocy, nazywane także rodzajami przemocy. Przedstawiam w nim krótkie charakterystyki przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej, ekonomicznej. Część tego rozdziału poświęcam specyficznemu rodzajowi przemocy jakim jest krzywdzenie dzieci oraz objawom stosowania przemocy wobec dzieci.
Rozdział III jest poświęcony źródłom przemocy ze szczególnym uwzględnieniem przyczyn stosowania przemocy wobec dzieci.
W rozdziale IV staram się przedstawić jakie możliwości przeciwdziałaniu przemocy domowej stwarza polskie prawodawstwo.
Natomiast rozdział V to próba zaprezentowania służb i instytucji działających w naszym kraju na rzecz przeciwdziałania przemocy i niesienia pomocy jej ofiarom.
Wreszcie rozdział VI to przybliżenie największej organizacji zajmującej się
przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie jaką jest Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. Zawiera on krótkie przedstawienie początków działalności Pogotowia, charakterystykę różnorodnych form pomocy i zadań realizowanych przez Pogotowie. „Niebieska Linia” to zespół wielu wspaniałych specjalistów, o których jest tu mowa. Znalazły się tu także informacje o procedurze Niebieskie Karty oraz o konferencjach, szkoleniach i akcjach prowadzonych przez pogotowie.
Zdaję sobie sprawę, że pominęłam wiele interesujących wiadomości o pracy i funkcjonowaniu Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w rodzinie. Uważam jednak, że jego działalność jest tak rozległa, iż może stać się tematem wielu różnorodnych prac.
ROZDZIAŁ I
Przemoc w rodzinie
1. Charakterystyka zjawiska
Precyzyjne określenie zjawiska przemocy w rodzinie, mimo że zajmuje się nim wiele dyscyplin naukowych nie jest łatwe.
Wg Słownika Języka Polskiego PWN pod red. Prof. Mieczysława Szymczaka przemoc „to siła przeważająca czyjąś siłę; fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na kimś; narzucona bezprawnie władza; czyny bezprawne, dokonane z użyciem siły”.
W literaturze można spotkać wiele definicji przemocy, między innymi I. Pospiszyl, która mówi, że „przemoc to wszystkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej lub psychicznej szkody osoby, wykraczające poza zasady wzajemnych relacji”.
Powszechnie przyjmuje się, że „przemoc w rodzinie, to zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie lub zaprzestanie działania, skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza jego prawa osobiste, powodując cierpienie i szkody”.
Zajmując się badaniem przemocy uwzględnia się trzy zasadnicze kryteria : rodzaj zachowania sprawcy, jego intencje, skutki przemocy u ofiary.
Najczęściej w literaturze powtarza się definicja : „Przemocą jest każde zachowanie, którego intencją jest wyrządzenie fizycznej krzywdy drugiemu człowiekowi, lub też czyn, który jest postrzegany jako mający taką intencję”( Sussman, Steinmetz, 1987; Straus, 1991).
Przemoc w rodzinie jest ogólnym terminem, dlatego często wyróżnia się bardziej szczegółowe określenia, jak : przemoc rodziców wobec dziecka, przemoc wobec partnera w związku, przemoc wobec osób starszych w rodzinie. Używa się też określenia wzajemna przemoc w parze, przemoc w związku partnerskim, przemoc małżeńska.
O przemocy mówi się, że jest :
- intencjonalna, tzn. jest zamierzonym działaniem człowieka lub zaniechaniem działania i ma na celu kontrolę nad ofiarą;
- narusza prawa i dobra osobiste ofiary – sprawca wykorzystuje przewagę siły, narusza podstawowe prawa człowieka np. prawo do nietykalności fizycznej, godności i szacunku;
- powoduje cierpienie i ból – sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody; doświadczenie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony;
- w przemocy rodzinnej istnieje wyraźna asymetria sił – w relacji ofiara – sprawca, jedna ze stron ma przewagę nad drugą; ofiara jest słabsza, a sprawca silniejszy.
Źródłem dysproporcji sił zazwyczaj są :
- wiek – np. relacja dziecko – dorosły, staruszek – ktoś w sile wieku;
- płeć – zwykle kobieta jest słabsza od mężczyzny, chociaż zdarzają się
wyjątki;
- stan zdrowia – na ogół chory czy niepełnosprawny jest słabszy od
zdrowego;
- różne zależności – np. dziecko – rodzic, ale też zależność ekonomiczna :
ktoś dysponuje pieniędzmi i jest „panem”.
2. Stereotypy dotyczące przemocy.
Przemoc w rodzinie jest zjawiskiem odwiecznym. Jednak w Polsce dopiero od kilkunastu lat istnieje w świadomości społecznej i jest przedmiotem świadomych, skoordynowanych działań zaradczych. Przede wszystkim zjawisko to zaczęło być dostrzegane, a przekonanie, że przemoc jest przestępstwem i należy jej zapobiegać stało się powszechne. Przez długie lata przeszkodą do właściwego postrzegania przemocy były funkcjonujące w naszym kraju mity i stereotypy, które usprawiedliwiały przemoc lub służyły do jej ukrycia i zbagatelizowania jako problemu. Oto przykłady niektórych stereotypów i powiedzonek :
przemoc w rodzinie to prywatna sprawa i nikt nie powinien się wtrącać – tymczasem przemoc, wykorzystywanie, bicie, gwałcenie, okradanie bliskich jest przestępstwem ściganym przez prawo, tak samo groźnym jak przemoc wobec obcych; fakt zawarcia małżeństwa czy mieszkania pod jednym dachem nie stanowi okoliczności zezwalającej na krzywdzenie innych;
przemoc zdarza się tylko w rodzinach z marginesu społecznego – tymczasem przemoc domowa występuje we wszystkich grupach społecznych, niezależnie od poziomu wykształcenia czy sytuacji materialnej;
przemoc ma miejsce tylko wtedy, gdy są widoczne ślady na ciele ofiary – tymczasem przemoc występuje w różnych formach, są to nie tylko działania pozostawiające siniaki, złamania czy oparzenia, lecz także poniżanie, obelgi, zmuszanie do określonych zachowań, grożenie, zastraszanie;
jeśli ktoś jest bity, to znaczy, że na to zasłużył – tymczasem nikt nie zasługuje na bicie, krzywdzenie, maltretowanie bez względu na to co zrobił czy powiedział; nikt nie ma prawa znęcać się, poniżać, bić innych;
nikt nie powinien interweniować w sprawach rodzinnych – tymczasem przemoc domowa nie jest „sprawą rodzinną”, lecz przestępstwem ściganym przez prawo; każdy kto się o niej dowiaduje, ma obowiązek poinformować o tym odpowiednie służby, a one są zobowiązane do podjęcia działań zmierzających do ochrony ofiar i udzielania im wszechstronnej pomocy;
ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc – tymczasem ofiary zawsze próbują się bronić, ich działania są jednak mało skuteczne; wypróbowują różne, często nieracjonalne strategie obronne, które w konsekwencji powodują nasilenie przemocy;
to był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy – tymczasem przemoc w rodzinie rzadko powtarza się tylko raz; jeżeli nie zostaną podjęte stanowcze działania wobec sprawcy przemoc się powtarza; ofiary zwykle proszą o pomoc w ekstremalnych sytuacjach, gdy mają już za sobą długą historię przemocy;
gdyby sytuacja była taka okropna, ofiara odeszłaby od sprawcy – tymczasem przemoc doznawana od bliskiego człowieka jest rzeczą naprawdę straszną, ofiary rzeczywiście cierpią, a to, że nie odchodzą, wynika zwykle z ich zależności od sprawcy, trudności mieszkaniowych, przekonań dotyczących małżeństwa, z nacisków, jakie wywiera sprawca, a także rodzina, koledzy, sąsiedzi;
przyczyną przemocy w rodzinie jest alkohol – tymczasem picie alkoholu, chociaż nie zawsze; Ala nawet uzależnienie od alkoholu nie zwalnia od odpowiedzialności za czyny dokonywane pod jego wpływem; ułatwia on jedynie stosowanie przemocy : sprawcy często piją po to, żeby znęcać się nad swoimi bliskimi i bić ich, a stanem nietrzeźwości próbują usprawiedliwiać swoje zachowania, żeby uniknąć odpowiedzialności; często obserwuje się, że utrzymanie abstynencji i podjęcie leczenia odwykowego nie powstrzymują sprawcy od stosowania przemocy wobec bliskich;
gwałt w małżeństwie nie istnieje – tymczasem w rozumieniu prawa gwałtem jest doprowadzenie innej osoby do poddania się czynowi nierządnemu lub wykonania takiego czynu, stosując przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp; i nie ma takiego przepisu, że nie dotyczy to bliskich napastnika; każdy ma prawo do decydowania o swoim życiu intymnym, akt ślubu i wspólne życie nikomu tego prawa nie odbiera;
osoby stosujące przemoc wobec bliskich są chore psychicznie – tymczasem nie ma bezpośredniego związku między przemocą a chorobami psychicznymi; przemoc to demonstrowanie siły i chęć przejęcia kontroli i władzy nad drugą osobą;
ofiary przemocy w rodzinie wyolbrzymiają problem – tymczasem w żadnym razie nie można uznać za wyolbrzymianie problemu, szukanie pomocy przez kogoś, kto został dotkliwie pobity, ma siniaki, okaleczenia, złamania, uszkodzenia narządów wewnętrznych czy jest systematycznie głodzony, wyrzucany z domu, straszony i poniżany;
przemoc w rodzinie jest zjawiskiem rzadkim – tymczasem statystyki pokazują, że prawda jest inna : przemoc domowa jest zjawiskiem coraz częściej ujawnianym w wielu różnych krajach i występuje we wszystkich warunkach społeczno – ekonomicznych.
Wymienione stereotypy są bardzo niebezpieczne, ponieważ z jednej strony – zniewalają ofiarę przemocy i sprzyjają sprawcy, dając mu sygnał o społecznym przyzwoleniu na przemoc i o bezkarności, a z drugiej – utrudniają – utrudniają świadkom reagowanie i decyzje o pomocy dla ofiar.
3. Cykle przemocy w rodzinie.
Zazwyczaj przemoc w rodzinie nie jest czynem jednorazowym, często ma długą, nawet kilkunastoletnią historię i zwykle powtarza się według określonych, nietrudnych do zaobserwowania prawidłowości. Te prawidłowości powszechnie nazywa się cyklami przemocy wobec bliskich i wyróżnia się w nich trzy następujące po sobie fazy.
I Faza narastania napięcia:
Początkiem fazy jest zwykle wyczuwalny wzrost napięcia, narastają sytuacje konfliktowe. Partner jest zazwyczaj spięty i stale poirytowany, każdy drobiazg wywołuje jego złość, często robi awantury. Może poniżać partnerkę, poprawiając swoje samopoczucie. Przyczyny mogą tkwić poza rodziną, czasem to błahostki, drobne nieporozumienia powodujące dalszy wzrost napięcia. Ofiara stara się uspokoić partnera, dba o staranne wypełnianie swoich domowych obowiązków. Zaczyna zastanawiać się nad tym, co może zrobić, by poprawić mu humor, uczynić szczęśliwym, by uniknąć kolejnej awantury, Mimo tego zaczyna pojawiać się agresja. Niektóre kobiety w tej fazie mają różne dolegliwości fizyczne jak : bóle żołądka, bóle głowy, bezsenność, utratę apetytu. Inne wpadają w apatię, tracą energię do życia lub stają się niespokojne i pobudliwe nerwowo. Jest to wynik napięcia, które z czasem staje się nie do zniesienia. Zdarza się, że kobieta wywołuje w końcu awanturę, żeby „mieć to już za sobą”.
II Faza ostrej przemocy :
W tej fazie następuje wybuch agresji. Partner staje się gwałtowny, wpada w szał i wyładowuje się. Eksplozję wywołuje zazwyczaj jakiś drobiazg, np. opóźnienie pory posiłku. Sprawca przemienia się w kata i może dokonać strasznych czynów, nie zwracając uwagi na krzywdę innych. Skutki mogą być różne : podbite oko, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, nawet śmierć. Ofiara stara się zrobić wszystko, żeby uspokoić sprawcę i ochronić siebie. Zazwyczaj, niezależnie od tego jak bardzo się stara, wściekłość partnera narasta coraz bardziej. Kobieta czuje się bezradna, bo ani przekonywanie sprawcy, ani bycie miłą, ani unikanie, ani bierne poddawanie się nie pomaga i nie łagodzi jego gniewu. Po zakończeniu wybuchu przemocy, kobieta jest w stanie szoku. Nie może uwierzyć, że to się naprawdę stało. Odczuwa wstyd i przerażenie. Jest oszołomiona. Staje się apatyczna, traci ochotę dożycia, odczuwa złość i bezradność. W tej fazie najczęściej następuje interwencja, ofiary w afekcie decydują się wezwać pomoc czy złożyć skargę.
III Faza miodowego miesiąca :
To faza skruchy i okazywania miłości. Sprawca wyładował już swoją złość i zaczyna dostrzegać to, co się wydarzyło. Wie, że posunął się za daleko i nagle staje się inną osobą. Szczerze żałuje tego, co zrobił, próbuje załagodzić sytuację, przeprasza, obiecuje poprawę, staje się uczynny i miły, troskliwy, zapewnia o swojej miłości. Stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie swojego zachowania i przekonuje ofiarę, że to był jednorazowy, wyjątkowy incydent, który już się nigdy nie powtórzy. Sprawca okazuje ciepło i miłość. Staje się znowu podobny do tego jaki był na początku znajomości. Pozwala to uwierzyć, że teraz będzie inaczej, że przemoc już nigdy się nie powtórzy. Ofiary wierzą wbrew zdrowemu rozsądkowi, bo w głębi serca tego pragną. Spełniają się marzenia o cudownej miłości, a życie we dwoje staje się piękne i pełne nadziei. I nawet jeśli przed chwilą były gotowe uciec, teraz zostają. Faza miodowego miesiąca utrzymuje ofiarę w cyklu przemocy, bo łatwo pod jej wpływem zapomina się o koszmarze pozostałych dwóch faz. Ta faza, to także czas pozornego odzyskiwania przez ofiary kontroli i mocy. Sprawca nie jest jednak w stanie długo pełnić takiej roli. Z jakiegoś powodu znowu narasta napięcie i wszystko zaczyna się powtarzać.
Prawdziwe zagrożenie związane jest z tym, że przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj gwałtowniejsza. Przemoc z czasem nasila się, za każdym razem jest coraz gorzej. Fazy narastania napięcia są coraz częstsze, fazy ostrej przemocy coraz groźniejsze i dłuższe, a fazy miodowego miesiąca coraz krótsze i mniej intensywne. Sprawca zwykle zaczyna od uszczypliwej uwagi, lekkiego popchnięcia, siarczystego przekleństwa, aby po jakimś czasie skończyć na ciężkim uszkodzeniu ciała, wymyślnych psychicznych torturach, trwałym okaleczeniu czy zabójstwie.
Bardzo ważnym zjawiskiem jest to, że przemoc w rodzinie nie ma świadków. Sprawca skutecznie potrafi odizolować ofiary od źródeł pomocy, nakłonić je do milczenia, a jeśli ktoś dowie się lub też domyśla się czegoś i zechce interweniować, może w takiej sytuacji zostać skutecznie zastraszony.
ROZDZIAŁ II
Formy przemocy
1. Przemoc wobec dorosłych
Przemoc występuje w różnych formach. Ze względu na przejawy wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje przemocy : przemoc fizyczną, psychiczną i przemoc seksualną, ekonomiczną. Niektórzy wyodrębniają jeszcze dodatkowe kategorie przemocy, jak : znęcanie się nad ulubionymi zwierzętami domowymi i niszczenie mienia.
Przemoc fizyczna jest intencjonalnym zachowaniem, niosącym ryzyko uszkodzenia ciała, niezależnie czy do tego dochodzi czy nie.
Są to wszelkie działania bezpośrednie, które wyrządzają ból i cierpienie fizyczne. Przemoc ma wywołać lęk w ofierze lub stanowić dla niej karę za złamanie reguł ustanowionych przez sprawcę. Jej celem jest wymuszenie na ofierze takiego zachowania, jakiego życzy sobie osoba stosująca przemoc.
Przejawami przemocy fizycznej są takie działania, jak : popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szarpanie za włosy, szczypanie, kopanie, drapanie, plucie, wykręcanie rąk, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, parzenie, przypalanie papierosem, polewanie substancjami żrącymi, używanie broni, krepowanie lub uwięzienie oraz świadome stwarzanie niebezpiecznych sytuacji, stanowiących zagrożenie fizyczne jak np. porzucanie w niebezpiecznej okolicy, szybka jazda samochodem czy nieudzielenie koniecznej pomocy.
Lista form przemocy nie ogranicza się tylko wymienionych. W praktyce jest ich znacznie więcej i zależą od „pomysłowości” sprawcy.
Opisując przemoc fizyczną należy uwzględnić nie tylko jej przejawy, ale również skutki w postaci uszkodzenia ciała i wskazań do konsultacji i leczenia medycznego. Chodzi tu o bezpośrednie urazy w postaci uszkodzenia ciała : siniaki, stłuczenia złamania oraz odległe skutki zdrowotne, jak w przypadku kobiet w ciąży poronienia, przedwczesne porody lub dzieci z niską waga urodzeniową.
Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby, zastraszanie, emocjonalne wykorzystywanie, za które uważa się oskarżanie, upokarzanie, poniżanie, obwinianie i manipulowanie poczuciem winy, wyzwiska, wmawianie choroby psychicznej, odmawianie współżycia seksualnego, izolowanie poprzez kontrolowanie kontaktów z innymi, zabranianie korzystania z telefonu, samochodu itd., zakaz, opuszczania domu, oskarżanie o spowodowanie przemocy, wykorzystywanie dzieci do sprawowania kontroli, np., wzbudzanie poczucia winy za domniemane niewywiązywanie się z roli rodzicielskiej, porywanie dzieci i ich przetrzymywanie, groźby pozbawienia władzy rodzicielskiej, wrogie nastawianie dzieci wobec matki/ojca, wykorzystywanie pozycji mężczyzny, np. traktowanie partnerki jako „służącej”, podejmowanie ważnych decyzji bez równego udziału drugiej osoby, finansowe wykorzystywanie : zabieranie pieniędzy, kontrola ich wydawania, wydzielanie zbyt małych kwot na utrzymanie.
Przemoc psychiczna może też polegać na niszczeniu przedmiotów, mających jakąś wartość dla ofiary i celowej agresji wobec ulubionych zwierząt domowych.
Przemoc psychiczna w związku partnerskim jest opisywana jako terror małżeński.
Przemoc psychiczna występuje często i jest trudna do udowodnienia. Niszczy poczucie własnej wartości i godności, a same ofiary mówią, że jest bardziej raniąca niż fizyczne znęcanie się. Czasami jest minimalizowana i traktowana jako przejaw np. kłótni, ale różni się od niej intensywnością i zakresem.
Przemoc seksualna jest bardo rzadko rozpoznawana. Do niedawna
w ogóle nie mówiło się o przemocy seksualnej w relacjach małżeńskich. Użycie siły do wymuszenia współżycia seksualnego było prawnie i społecznie sankcjonowane. Dopiero w latach 80 – tych w Stanach Zjednoczonych w większości stanów uznano gwałt małżeński za przestępstwo.
Przemoc seksualna polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew woli, kontynuowaniu aktywności seksualnej, gdy osoba nie jest w pełni świadom, bez pytania o jej zgodę lub gdy obawia się odmówić. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły fizycznej, ale także na groźbach użycia siły lub emocjonalnym szantażu. Przemoc seksualna występuje z fizycznym i psychicznym znęcaniem się. Czasami kobiety godzą się na wymuszone współżycie, aby ochronić się przed pobiciem. Do przemocy seksualnej zalicza się : gwałt,, stosunek analny, oralny wbrew woli partnera/partnerki, filmowanie podczas aktywności seksualnej, rozbieranie z użyciem siły, pozwolenie, aby inni patrzyli na akt seksualny, zmuszanie do oglądania fotografii lub filmów pornograficznych lub używanie przedmiotów, które wprowadzane są do pochwy lub odbytu i inne.
Przemoc ekonomiczna dotyczy warunków materialnych i opiera się zazwyczaj na uzależnieniu ofiary od statusu materialnego sprawcy; sprawia, że osoba doznająca przemocy staje się zależna od partnera i szczególnie podatna na przemoc;
przykładem tej przemocy są takie zachowania jak : odbieranie czy wykradanie zarobionych pieniędzy, ograniczanie dostępu do pieniędzy czy do informacji o stanie majątkowym rodziny, zmuszanie do proszenia o pieniądze ( nawet bardzo małe), kłamanie na temat zasobów rodziny, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspokajanie materialnych potrzeb rodziny.
2. Rodzaje przemocy wobec dzieci
Szczególnie okrutną formą przemocy jest przemoc wobec dzieci. Mamy z nią do czynienia, gdy dziecko jest maltretowane lub zaniedbywane przez swoich rodziców czy opiekunów i z tego powodu doznaje cierpień i krzywd, także często uszkodzeń ciała. Zdarza się ona wszędzie, w rodzinach ubogich, średnio zamożnych oraz bardzo bogatych, na wsi i w mieście, ze strony jednego lub obojga rodziców. Prawdopodobieństwo maltretowania dziecka tam gdzie występuje przemoc wobec matki jest 15 razy wyższa niż w pozostałych rodzinach. Połowa mężczyzn bijących żony maltretuje również dzieci , a bite matki maltretują swoje dzieci dwukrotnie częściej niż matki nie doznające w domu aktów przemocy.
Powszechnie mówi się, że KRZYWDZENIE DZIECI, to każde działanie lub bezczynność jednostek, instytucji lub społeczeństwa jako całości i każdy rezultat takiego działania lub bezczynności, który deprywuje równe prawa i swobody dzieci i / lub zakłóca ich optymalny rozwój.
Przemoc wobec dzieci przyjmuje podobne formy jak przemoc wobec dorosłych. Może to być :
Przemoc fizyczna – to wszelkie działania powodujące nieprzypadkowe urazy. Znęcanie się nad dzieckiem przybiera różne formy, od szczypania, kopania, szarpania, bolesnego ściskania potrząsania aż do rzucania o ścianę. Sprawcy biją czym popadnie, otwartą dłonią, paskiem, kijem, laską, smyczą, kapciem, kablem, nawet parzą dzieci olewając je wrzątkiem, gaszą na ich ciele papierosy, przykładają rozgrzane żelazka.
Przemoc emocjonalna – to wszelkie rozmyślne, nie zawierające aktów przemocy fizycznej, zachowania wobec dzieci, które powodują znaczące obniżenie możliwości prawidłowego rozwoju dziecka; przemoc ta jest wyrażana przez : lekceważenie, odrzucanie np. obrażanie się, mówienie dziecku, że się go nie kocha, grożenie, że się go wyrzuci z domu lub odda do zakładu, brak wsparcia i zainteresowania dzieckiem i jego sprawami, nadmierne kontrolowaniem, nadmierne wymagania nieadekwatne do wieku, wywieranie presji psychicznej, wymuszanie lojalności, nieposzanowanie godności i prywatności dziecka np. niszczenie rzeczy osobistych, wikłanie w konflikty między rodzicami, wymuszanie zachowań szantażem, obarczanie winą za porażki dorosłych, a także narażanie na akty przemocy w domu wobec innych.
Zaniedbywanie – długotrwałe niezaspokajanie podstawowych potrzeb dziecka, zarówno fizycznych np. zapewnienie dziecku dachu nad głową, właściwego odżywiania, ubrania, ochrony zdrowia, edukacji, jak i psychicznych np. zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, troski, miłości rodzicielskiej.
Wykorzystywanie seksualne – to każde zachowanie osoby dorosłej, silniejszej lub starszej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka; może to być : nie chciane dotykanie, częste komentarze na temat ciała dziecka, odnoszenie się do dziecka jak do potencjalnego partnera seksualnego, nie chciane pocałunki, obnażanie własnych genitaliów wobec dziecka, dotykanie obszarów genitalnych dziecka, kontakty oralno – genitalne, pełne stosunki seksualne, gwałt, dziecięca pornografia; Wykorzystywanie seksualne odbywa się głównie w domu i jest mało prawdopodobne by druga strona o tym nie wiedziała, a często odbywa się to za jej przyzwoleniem. Pedofilia- stosunki z nieletnimi do 15 roku życia i jest ścigane przez prawo; jeśli robi to rodzić, nie obowiązuje granica wieku i jest to kazirodztwo.
Objawy stosowania przemocy wobec dzieci :
Objawy przemocy fizycznej : siniaki, ślady uderzeń ( paskiem, kablem, ręką) na twarzy, klatce piersiowej, plecach, pośladkach, nogach, ślady oparzeń (papierosowych, od pogrzebacza, żelazka), rany twarzy i głowy, rany w różnych fazach gojenia się, powtarzające się złamania, zwichnięcia, opuchlizny, lęk przed rozbieraniem się przed lekcją w-f, lęk przed dotknięciem, kulenie się, uniki, niestosowny strój do pogody, zakrywający zranienia, lęk przed powrotem do domu, nadmierna agresywność dziecka lub nadmierna apatia.
Konsekwencje przemocy fizycznej : uszkodzenia skóry, obrażenia narządów wewnętrznych (np. wątroby, śledziony), mnogie złamania stwierdzone w obrazie rentgenowskim, zgon, obniżona samoocena, brak akceptacji siebie, poczucie krzywdy i winy, depresja, koszmary nocne, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi, lękliwość w stosunku do dorosłych, obojętność na płacz innych, trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem, ucieczka w świat fantazji, zachowania agresywne lub autodestrukcyjne.
Objawy przemocy emocjonalnej : zaburzenia mowy ( wynikające z napięcia nerwowego ), dolegliwości psychosomatyczne ( bóle brzucha, bóle głowy, mdłości ), mimowolne ruchy mięśni, szczególnie twarzy, brak poczucia pewności siebie, wycofanie, depresja, zachowania destrukcyjne, nadmierne podporządkowanie się dorosłym, częste kłamstwa, nieadekwatny lęk przed konsekwencjami, silny lęk przed porażką, poczucie winy, odpowiedzialności za przemoc w rodzinie tzw. „poczucie sprawczości przemocy”, przenoszenia wzorców postępowania do swojego dorosłego życia.
Objawy zaniedbania : ciągły głód, zaburzony rozwój fizyczny (wzrost, waga poniżej normy), zaniedbany wygląd (brudne włosy, ubranie brudne, porwane, niestosowne do pogody), brak opieki lekarskiej (brak szczepień ochronnych, niewyleczone rany, brak opieki stomatologicznej), pozostawianie dziecka bez opieki, zmęczenie, apatia, bierność, niedopełnienie obowiązku szkolnego.
Objawy wykorzystywania seksualnego :
- typowe fizyczne bardzo trudne do wykrycia : otarcia w okolicach genitaliów, opuchlizny, drobne zasinienia, krwawienia z pochwy lub odbytu;
- ślady psychiczne : zmiany zachowań, zaburzenia snu, bóle somatyczne (brzucha, wymioty, nudności ), lęki, fobie, nadpobudliwość, depresja, używanie języka nieadekwatnego do wieku np. do określania narządów.
Bardzo trudno jest odpowiedzieć na pytanie dlaczego rodzice stosują przemoc wobec swoich dzieci. Często jest to reakcja na dawne lub aktualne problemy i stresy, z którymi nie potrafią sobie poradzić.
ROZDZIAŁ III
Źródła przemocy w rodzinie
1. Źródła przemocy wobec dorosłych
Istnieje wiele teorii próbujących odpowiedzieć na pytanie kto i dlaczego stosuje przemoc. Stworzono jednak pewien kompleksowy model, wyjaśniający jak to się dzieje, że człowiek stosuje przemoc wobec tych, których kocha.
Do końca lat 60 – tych wierzono, że osoby stosujące przemoc w rodzinie są ludźmi zaburzeniami osobowości, są tzw. psychopatami. Jednak badania przeprowadzone w wielu krajach na świecie m. in. w Kanadzie, USA, krajach Ameryki Południowej wykazały, że odsetek sprawców przemocy domowej, mający zaburzenia osobowości jest zbliżony do odsetka sprawców, którzy nie mają tego typu zaburzeń.
Kolejny nurt, który pojawił się na początku lat 70 – tych wywodzi się z badań i programów, dotyczących uzależnień chemicznych zwłaszcza od alkoholu. Badania wykazywały, że prawie 70 % osób stosujących przemoc jest uzależniona od alkoholu. Jednakże informacje pochodzące od instytucji zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie udowodniły, że 40 % osób stosujących przemoc, to ludzie niemający styczności z substancjami psychoaktywnymi. Wiadomo jednak, że nadużywanie czy uzależnienie od substancji zmieniających nastrój jak np. alkohol, narkotyki sprzyjają uruchamianiu zachowań agresywnych.
Model ekologiczny
Ten model wywodzi się z potrzeby uwzględnienia złożoności i wielopoziomowości zjawiska. Łączy on rzeczywistość społeczną, kulturową i rodzinną.
Przy analizie źródeł przemocy w rodzinie z perspektywy ekologicznej należy uwzględnić trzy struktury – makrosystem, ekosystem i mikrosystem, w których rozwija się człowiek.
Makrosystem jako najszerszy kontekst naszego rozwoju, odnosi się do systemu wartości i obowiązujących norm kulturowych dotyczących np. stosunku do kobiety, mężczyzny, dzieci, rodziny. Te systemy wartości i obowiązujące normy są różne dla różnych społeczeństw. Odnoszą się również do obowiązujących koncepcji nt. władzy i posłuszeństwa, do postaw wobec używania siły w celu rozwiązywania konfliktów oraz sposobu rozumienia ról, praw i odpowiedzialności w rodzinie.
Ekosystem jest reprezentowany przez wszelkie struktury utworzone i powołane w celu realizacji elementów z makrosystemu. Do ekosystemu zalicza się bliższe otoczenie, mające decydujący wpływ na życiowe wybory i proces adaptacji. Wpływają na to np. agresywne wzorce, brak adekwatnych przepisów prawnych lub ich zastosowania, niedostateczne wsparcie instytucjonalne dla ofiar przemocy domowej, bezkarność osoby stosującej przemoc.
Instytucje i twory życia społecznego stanowią swego rodzaju pomost pomiędzy najszerszym kontekstem a otoczeniem rodzinnym.
Mikrosystem jako najwęższy kontekst jest tworzony przez najbliższe otoczenie, czyli rodzinę. Tu dokonuje się wymieszanie elementów pochodzących z poprzednich systemów. Na mikrosystem składa się osobista historia ( przemoc w rodzinie pierwotnej), uczenie się rozwiązywania konfliktów przy stosowaniu przemocy, autorytaryzm w relacjach rodzinnych, niska samoocena, izolacja.
Model ekologiczny ukazuje pewne uwarunkowania stosowane w celu wytłumaczenia problematyki przemocy w rodzinie.
Wpływ kultury
Przy analizie problemu przemocy wyłania się specyfika sposobu myślenia sprawcy, wywodząca się z archetypowych zachowań akceptowanych przez kulturę. Należy do nich np. : pomniejszenie wartości płci żeńskiej, specyficzna koncepcja władzy oraz jej stosowania, używanie rozwiązań siłowych, kwestie prawa, sprawiedliwości i szacunku.
Obserwacje wpływu kultury na jednostkę społeczną, ukazują jak poszczególne instytucje, począwszy od szkoły, a skończywszy na wojsku, nie zapominając o istotnej roli mediów jako potężnych nośników wzorców, kształtują pewien model zachowań, w tym zachowań przemocowych. W wielu przypadkach można mówić o tzw. instytucjonalizacji przemocy. Dzieje się to wtedy, gdy poszczególne instytucje odtwarzają model siłowego rozwiązania konfliktów – często w oparciu o mity i stereotypy – a także wtedy, gdy nie reagują lub tolerują sytuacje przemocy. Oprócz tego, na poziomie ekosystemu natrafiamy na szereg zjawisk społecznych i socjalnych torujących drogę do zachowań agresywnych, powstałych w wyniku frustracji. Są to : złe warunki socjalne, ekonomiczne, sytuacje patologiczne, bezrobocie itp.
Wpływ rodziny
Analizując wpływ rodziny, zwłaszcza autorytarnej można wysnuć wniosek, że w większości przypadków przemocy domowej, relacje z innymi ludźmi kształtują się na szali ofiara – sprawca. Osoby stosujące przemoc we własnej rodzinie są zazwyczaj dziećmi z rodzin doznających przemocy.
U sprawców przemocy w rodzinie, spotykamy, powtarzające się w trzech sferach cechy charakterystyczne.
1. Sfera poznawcza :
- tożsamość męska oparta na dominacji i próbach podporządkowania innych;
- głęboko zakorzeniony, funkcjonujący w makrosystemie stosunek władzy i posłuszeństwa
jako determinanty relacji z innymi ludźmi;
- silne przekonanie o posiadaniu kogoś (moja żona, moje dzieci, moja własność);
- sztywne zasady dyscypliny; brak tolerancji na spontaniczne lub inne niż ustalone zasady;
- przekonanie o tym, że najlepszą drogą do uzyskania szacunku jest wywoływanie lęku,
obawy, respektu;
- traktowanie kobiety jako gorszej istoty;
- autorytarne poglądy;
- rozwiązywanie konfliktów poprzez używanie siły;
- duża tendencja do racjonalizacji.
2. Sfera emocjonalna :
- niska wrażliwość;
- brak empatii;
- niepewność, zwłaszcza w sferze tożsamości;
- niskie poczucie własnej wartości;
- mały kontakt ze sobą; niska świadomość i zdolność rozpoznawania różnych stanów
emocjonalnych;
- łatwość przeżywania złości i gniewu;
- zaborczość, zazdrość oraz lęk przed porzuceniem.
2. Przyczyny przemocy wobec dzieci.
Bardzo trudno jest odpowiedzieć na pytanie dlaczego rodzice stosują przemoc wobec swoich dzieci. Często jest to reakcja na dawne lub aktualne problemy i stresy, z którymi nie potrafią sobie poradzić.
Niedojrzałość – bardzo młodzi, niepewni nowej roli rodzice nie potrafią zrozumieć zachowań i potrzeb swojego dziecka; sami jeszcze potrzebują opieki , pomocy i nie są w stanie w dojrzały sposób zająć się dziećmi.
Brak wiedzy i umiejętności wychowawczych – rodzice nie wiedzą jak wychować dziecko, nie rozumieją etapów rozwojowych dziecka, z własnego dzieciństwa nie wynieśli też modelu „szczęśliwej rodziny” i dobrego rodzica, na którym mogliby się wzorować.
Nierealistyczne oczekiwania – rodzice oczekują, że nawet bardzo małe dzieci będą zachowywały się „po dorosłemu” – tj. rozsądnie i odpowiedzialnie; chcą aby dzieci były zawsze grzeczne i nie wymykały się kontroli.
Niezaspokojone potrzeby emocjonalne rodzica – rodzice, którzy nie mają bliskich kontaktów z innymi ludźmi dorosłymi, są samotni lub sami się izolują szukają często oparcia we własnych dzieciach, oczekują, że to dzieci będą się nimi zajmowały, opiekowały, zapewniały dobre samopoczucie, zaspokajały potrzebę miłości.
Trudne doświadczenia z dzieciństwa – rodzice, którzy stosują przemoc wobec własnych dzieci, sami w dzieciństwie często byli źle traktowani przez dorosłych; mają trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, zaniżone poczucie własnej wartości, nie potrafią kontrolować swoich reakcji emocjonalnych, bywają niezrównoważeni i „ nierówni”.
Sytuacje kryzysowe – problemy finansowe, strata pracy, wejście w kolizję z prawem, a nawet poważna choroba w rodzinie mogą sprawić, że rodzić „odgrywa” swoje napięcia na dziecku.
Izolacja społeczna – także osamotnienie, brak rodziny czy przyjaciół, którzy mogliby pomóc w tak trudnym i wymagającym zajęciu, jakim jest opieka nad małym dzieckiem może stać się źródłem silnej frustracji i agresji.
Alkoholizm, narkomania – uzależnienie i związane z nim problemy powodują, że ojciec czy matka ( a czasem oboje ) nie są w stanie właściwie zajmować się dziećmi, będąc pod wpływem alkoholu rodzic bywa nieobliczalny i robi rzeczy, których potem żałuje i wstydzi się.
Najczęściej sprawcami przemocy wobec dzieci są rodzice, ale czasem są to także inne osoby zajmujące się dziećmi – opiekunowie, znajomi rodziców, krewni, wychowawcy. Każdy rodzic w pewnych okolicznościach może stać się sprawcą przemocy. Większość sprawców to ludzie „normalni”, a tylko niewielu to ludzie psychicznie niezrównoważeni czy chorzy.
ROZDZIAŁ IV
Przemoc w rodzinie w świetle prawa
Przemoc w rodzinie należy do zjawisk patologicznych, które często ze względu na skomplikowane procedury nie są uznane za przestępstwo ze wszystkimi prawnymi konsekwencjami tego faktu. Muszą zostać zebrane dowody, świadkowie muszą stawić się przed sądem, gdzie przez sędziów i obrońców oskarżonych są poddawani próbie podważenia ich wiarygodności. Ofiary przemocy podlegają różnego rodzaju naciskom ze strony policjantów prowadzących dochodzenie, prokuratorów czy wreszcie adwokatów. Sprawy są umarzane ze względu na brak dowodów, znikomy stopień społecznego niebezpieczeństwa czynu lub wycofanie się pokrzywdzonych czy skorzystanie z prawa do odmowy zeznań.
Tymczasem odpowiednia reakcja organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości to nie tylko spełnienie obowiązku ochrony ofiar i karania sprawców przestępstw, ale także sygnał dla społeczeństwa, że przemoc w rodzinie nie może być tolerowana.
Przemoc w rodzinie nie musi pojawiać się tylko w związkach sformalizowanych, czyli posiadających akt małżeński. Tak samo odpowiada się karnie za znęcanie się nad żoną jak i nad konkubiną, nad swoimi jak i obcymi dziećmi. Ważnym elementem jest natomiast fakt pozostawania w zależności. Osoba, która doznaje przemocy musi być zależna od sprawcy, czyli nie jest ona w stanie przeciwstawić się jego woli i sile, znosi więc przemoc z obawy pogorszenia się jej sytuacji np. boi się utraty pracy czy mieszkania i środków do życia.
Polskie prawo nie zezwala na stosowanie przemocy w rodzinie. Prawo karne uznaje przemoc za przestępstwo, a prawo rodzinne za podstawę do wczesnej ingerencji we władzę rodzicielską.
1. Prawo karne a przemoc w rodzinie.
Z prawnego punktu widzenia znęcanie się jest to : „działanie lub zaniechanie działania, polegające na umyślnym zadawaniu bólu fizycznego lub dotkliwego cierpienia psychicznego, powtarzające się lub jednorazowe, lecz intensywne i rozciągnięte w czasie” (definicja prof. L. Gardockiego). Znęcanie może przejawiać się zachowaniami takimi jak : bicie, znieważanie, straszenie, poniżanie, grożenie, głodzenie, pozbawianie wolności, wyrzucanie z mieszkania, zmuszanie.
Art. 207 § 1
Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
§ 2
Jeżeli czyn określony w §1połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do 10 lat.
§ 3
Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Prawo karne wyróżnia trzy tryby ścigania przestępstw :
1. Ściganie z urzędu – bezwnioskowe – typowym takim przestępstwem jest zabójstwo. Sam fakt, że zostało popełnione przestępstwo nakłada na policję i prokuraturę obowiązek zajęcia się sprawą.
2. Ściganie z urzędu – wnioskowe – np. gwałt. W tego typu sytuacjach obowiązek ścigania sprawcy spada również na policję, ale dopiero wtedy, gdy pokrzywdzony złoży taki wniosek.
3. Ściganie z oskarżenia prywatnego – w trybie tym policja i prokuratura nie biorą udziału, pokrzywdzony sam zbiera dowody, pisze akt oskarżenia i popiera go w sądzie. Oskarżenia dotyczyć mogą : zniesławienia, zniewagi, naruszenia nietykalności cielesnej, lekkich uszkodzeń ciała.
Przemoc w rodzinie jest ścigana z urzędu.
Każdy, kto dowie się o występowaniu przemocy w rodzinie ma obowiązek zawiadomić policję. Policja działa w takim przypadku z urzędu, bez względu czy pokrzywdzony złożył wniosek czy też nie.
Art. 304 § 1k.k.
Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję.
Aby przemoc mogła być uznana za przestępstwo znęcania się musi ona mieć charakter ciągły. Zachowania krzywdzące muszą się powtórzyć kilka razy lub trwać dłuższy czas. Dlatego też, pisząc zawiadomienie o przestępstwie, należy wskazać kilka faktów pobicia, podkreślając, że trwało to dłuższy czas.
Do innych przestępstw, którym mogą ulec osoby doznające przemocy w rodzinie zaliczamy :
- uszkodzenie ciała ( w zależności od skutków może być ciężkie, średnie lub lekkie ) – art. 156 k.k;
- uszkodzenie płodu – art. 157 a k.k.;
- zmuszanie tj. używanie przemocy lub groźby bezprawnej, w celu zmuszenia innej osoby do określonego zachowania się – art. 191 k.k.
- zgwałcenie – art. 197 k.k. – przestępstwo to popełnia każdy, kto przemocą zmusza inną osobę do stosunku płciowego, także wtedy, gdy robi to mąż w stosunku do własnej żony;
- uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego – art. 209 k.k.;
- kradzież na rzecz osoby najbliższej – art. 278 i 279 k.k.;
- grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona – art. 190 k.k.;
- uderzenie człowieka lub naruszenie w inny sposób nietykalności cielesnej – art. 217 k.k.;
- dopuszczenie się obcowania płciowego z krewnym w linii prostej, bratem lub siostrą albo z osobą pozostającą w stosunku do przysposobienia – art. 201 k.k.;
- rozpijanie małoletniego : dostarczanie napojów alkoholowych, ułatwianie ich spożywania, nakłanianie do spożywania takich napojów – art. 208 k.k.;
- porzucenie osoby młodszej niż 15 lat, a także osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny – art. 210 k.k.;
- uprowadzenie lub zatrzymanie, wbrew woli osoby powołanej do opieki, małoletniego albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny – art. 211 k.k.;
- dopuszczenie się czynu lubieżnego względem osoby poniżej lat 15, a nawet za jej zgodą – art. 200 k.k.;
- wykorzystywanie bezradności osoby upośledzonej umysłowo lub chorej psychicznie poprzez doprowadzenie jej do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej – art. 198 k.k.;
- doprowadzenie innej osoby do czynności seksualnej poprzez wykorzystanie jej krytycznego położenia lub przez nadużycie stosunku zależności – art. 199 k.k.;
- znieważanie innej osoby publicznie lub w jej obecności – art. 216 k.k.;
- pozbawianie człowieka wolności – art. 189 k.k.;
- wtargnięcie do mieszkania wbrew woli właściciela lokalu – art. 193 k.k.
2. Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Przy pomaganiu ofiarom przemocy w rodzinie, istotna jest również orientacja w zapisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Mówią one o :
- warunkach zniesienia przez sąd wspólności majątkowej, zarówno ustawowej jak i umownej – art. 52 k.r.o.;
- możliwości sądowego ustalenia ojcostwa – art. 84 k.r.o.;
- warunkach nałożenia obowiązku przyczynienia się ojca dziecka, nie będącego mężem matki, do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu – art. 141 k.r.o.;
- warunkach orzekania rozwodu – art. 56 k.r.o;
- orzekaniu o winie rozpadu małżeństwa – art. 57 k.r.o.;
- rozstrzyganiu o władzy rodzicielskiej, obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka w przypadku rozwodu – art. 58 § 1 k.r.o.;
- sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania w przypadku orzeczenia rozwodu – art. 58 § 2 k.r.o.;
- warunkach dokonania podziału majątku wspólnego – art. 58 § 3 k.r.o.;
- warunkach żądania od rozwiedzionego małżonka środków na utrzymanie – art. 60 k.r.o.;
- warunkach eksmisji – art. 13 ustawy o ochronie lokatorów lub art. 58 k.r.o.
3. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Zgodnie z zapisami tej ustawy udzielanie pomocy rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, a w szczególności ochrona przed przemocą w rodzinie należy do zadań gminy.
Zapisy tej ustawy umożliwiają podjęcie interwencji w przypadku stwierdzenia, bądź podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie przez osoby nadużywające alkoholu, gdyż przewiduje :
- kierowanie na badanie przez biegłego osoby, która w związku z nadużywaniem alkoholu powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylanie się od pracy, bądź systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny – art. 24;
- możliwość sądowego zobowiązania do poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego – art. 26;
- możliwość sądowego ustanowienia na czas trwania tego obowiązku kuratora – art. 31;
Fakt, że sprawca przemocy dokonuje czynów pod wpływem alkoholu – bez względu na to czy jest uzależniony czy nie – nie zwalnia go od odpowiedzialności za przemoc wobec bliskich.
Zgodnie z art. 23 ust. 3 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi , pomoc niesiona dzieciom przez osoby lub instytucje może być udzielona wbrew woli rodziców lub opiekunów będących w stanie nietrzeźwym.
Osoby w stanie nietrzeźwości :
- można zatrzymać w izbie wytrzeźwień ( zgodnie z zapisami § 1 pkt 1 Rozporządzenia ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie trybu doprowadzania osób w stanie nietrzeźwości, organizacji izb wytrzeźwień i zakresu opieki zdrowotnej oraz ustalania opłat związanych z doprowadzeniem i pobytem w izbie wytrzeźwień ) w przypadku, gdy swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób;
- doprowadzić do izby wytrzeźwień mogą funkcjonariusze policji, pracownicy izby, a także inne osoby;
- stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi 0,5 ‰ alkoholu (art. 46 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).
4. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie
W lipcu 2005 roku Sejm przyjął ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Określa ona zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie oraz zasady postępowania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie.
Do czasu uchwalenia ustawy wiele decyzji zależało od indywidualnego podejścia pojedynczych osób. Brakowało wyraźnego stwierdzenia czym właściwie jest przemoc domowa, jakie są zobowiązania państwa, jego służb i organów w zakresie profilaktyki przemocy i niesienia pomocy ofiarom. Ustawa nakazuje organom administracji rządowej i samorządowej współpracę z organizacjami pozarządowymi i zlecanie im zadań z tego zakresu, a więc zagwarantowanie w budżetach samorządów i odpowiednich resortów pieniędzy na ten cel.
Ustawa między innymi określa, że jeśli zachodzą przesłanki do aresztowania sprawcy przemocy wobec rodziny, zamiast aresztu będzie możliwe zastosowanie dozoru policyjnego, ale pod warunkiem opuszczenia przez sprawcę lokalu zajmowanego wspólne z ofiarą przemocy. Stanowi również, że w przypadku zawieszania kary wobec sprawcy przemocy w rodzinie, sąd określi sposób kontaktowania się skazanego z poszkodowanym. Może też w takim wypadku zakazać zbliżania się skazanego do pokrzywdzonego w określonych okolicznościach. Sąd będzie mógł ponadto nakazać sprawcy poddanie się leczeniu lub uczestnictwu w programach edukacyjno – korekcyjnych.
Takie postanowienia zwiększanie znacznie szanse ofiar na zatrzymanie przemocy w swoim życiu.
ROZDZIAŁ V
Instytucje i służby społeczne przeciwdziałające przemocy w rodzinie
Istnieje wiele instytucji państwowych i organizacji społecznych, które mają za zadanie pomagać i zapobiegać przemocy w rodzinie. Należą do nich : policja, prokuratura, władze gminy, pomoc społeczna, służba zdrowia, organizacje pozarządowe. Każda z tych instytucji lub służb ma w zakresie swych obowiązków zadania mające na celu zapobieganie lub pomaganie ofiarom przemocy. Oto niektóre z tych instytucji i ich zadania :
Policja
Zobowiązana jest do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania porządku publicznego.
Do podstawowych zadań policji, zawartych w art. 1 ust. 2 pkt 1,3,4 Ustawy o Policji należy art. :
- ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra;
- inicjowanie i organizowanie działań zapobiegających popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz profilaktyka zjawisk kryminogennych i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami pozarządowymi;
- wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców.
Działania chroniące ofiarę przemocy w rodzinie, podejmowane przez policję, to :
- interwencja;
- sporządzenie dokładnego opisu zdarzeń ( notatka urzędowa);
- zatrzymanie sprawców przemocy w rodzinie, stwarzających w sposób oczywisty
zagrożenie dla życia, bądź zdrowia ofiar, z także mienia;
- wszczęcie postępowania przygotowawczego przeciwko sprawcy przemocy, w
przypadku zgłoszenia lub stwierdzenia popełnienia przestępstwa;
- zabezpieczenie dowodów popełnienia przestępstwa;
- podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy przemocy;
- udzielenie informacji ofiarom o możliwości uzyskania pomocy;
Osoby wzywające policję mają prawo do :
- uzyskania od policjantów zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa;
- uzyskanie informacji, kto przyjechał na wezwanie ( numer identyfikacyjny policjantów, nazwa i siedziba jednostki );
- wykorzystanie dokumentacji interwencji policyjnych jako dowodów w sprawie karnej przeciw sprawcy przemocy;
- zgłoszenia interweniujących policjantów na świadków w sprawie sądowej.
Prokuratura
Osoby pokrzywdzone na skutek przemocy w rodzinie, a także świadkowie mogą złożyć w prokuraturze bądź na policji zawiadomienie o przestępstwie. W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że popełniono przestępstwo prokuratura wspólnie z policją mają obowiązek:
- wszcząć postępowanie przygotowawcze w celu sprawdzenia czy faktycznie popełniono przestępstwo;
- wyjaśnienia okoliczności czynu;
- zebrania i zabezpieczenia dowodów;
- ujęcia sprawcy;
- w uzasadnionym przypadku zastosować środek zapobiegawczy wobec sprawcy przemocy, w postaci art. dozoru policyjnego.
W zależności od oceny zebranego materiału dowodowego, postępowanie może zakończyć się skierowaniem aktu oskarżenia do sądu, umorzeniem dochodzenia lub warunkowym umorzeniem.
Władze gminy
Obowiązek przeciwdziałania przemocy w rodzinie, szczególnie w rodzinie z problemem alkoholowym, spoczywa także na samorządach lokalnych. Zgodnie ze znowelizowaną Ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (art. 4ust. 1 pkt 2) do zadań własnych samorządu gminy należy art. udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychologicznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie.
Na terenie gminy można podjąć działania na rzecz ofiar przemocy, które dotyczą tworzenia i prowadzenia :
- punktów informacyjno – konsultacyjnych;
- schronisk dla ofiar przemocy w rodzinie;
- ośrodków interwencji kryzysowej;
- telefonów zaufania;
- programów środowiskowych;
- inicjowanie i wspieranie działalności : organizacji społecznych pomagających ofiarom przemocy domowej, grup wsparcia dla ofiar przemocy.
Zadania te powinny być umieszczone w gminnym programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Na realizację tego programu gmina przeznacza środki z opłat za zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Z pomocy tej mogą korzystać też ofiary przemocy domowej dokonywanej na trzeźwo.
Gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych
W przypadku, gdy aktom przemocy towarzyszy picie alkoholu, należy powiadomić gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych, która zgodnie z prawem powinna :
- przeprowadzić dokładne rozeznanie sytuacji (wywiad środowiskowy);
- wezwać osobę nadużywającą alkoholu i stosującą przemoc na rozmowę ostrzegawczą, informującą o prawnych konsekwencjach stosowania przemocy wobec bliskich;
- udzielić wsparcia socjalnego, psychologicznego, prawnego osobom poszkodowanym;
- poinformować członków rodzin o możliwościach szukania pomocy;
- prowadzić dokumentację przypadku;
- w przypadku stwierdzenia, bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa, powiadomić organy ścigania i wnioskować o objęcie rodziny działaniami prewencyjnymi art. poprzez wizyty dzielnicowego;
- w razie konieczności powiadomić ośrodek pomocy społecznej i wnioskować o objęcie rodziny opieką zgodnie z kompetencjami;
- wnioskować do sądu rejonowego o zastosowanie wobec osoby uzależnionej od alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie leczenia odwykowego;
- współpracować z innymi instytucjami i organizacjami pomagającymi ofiarom przemocy w rodzinie w środowisku lokalnym.
Pomoc społeczna
Celem działania pomocy społecznej ( zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej), jest umożliwianie osobom i rodzinom przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać, a także zapobieganie powstawaniu tych sytuacji. Przemoc domowa jest przyczyną i konsekwencją dysfunkcji rodziny, spełnia więc wymogi kryteriów trudnej sytuacji życiowej, z których wynika ustawowy obowiązek interwencji i wsparcia ze strony pomocy społecznej. Bezpośrednią pomocą zajmują się pracownicy art. rodziny, w przypadkach gdzie występuje przemoc, alkoholizm, narkomania.
W ramach swoich kompetencji i zadań pomoc społeczna :
- przeprowadza wywiad środowiskowy, umożliwiający diagnozę sytuacji rodziny lub osoby ( wywiad taki przeprowadza się w miejscu zamieszkania );
- przygotowuje wszechstronny plan pomocy;
- monitoruje efekty podjętych działań;
- pomaga w załatwianiu spraw urzędowych i innych ważnych spraw bytowych
- udziela szeroko rozumianego poradnictwa, art. prawnego, psychologicznego lub wskazuje miejsca, gdzie można uzyskać taka pomoc;
- udziela informacji o przysługujących świadczeniach i formach pomocy.
W uzasadnionych przypadkach :
- udziela pomocy finansowej w formie zasiłków stałych, okresowych, celowych;
- udziela pomocy rzeczowej, art. przekazanie odzieży, żywności, ciepłego posiłku;
- opłaca obiady szkolne dla dzieci;
- zapewnia pomoc w formie usług opiekuńczych dla osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych;
- informuje o możliwościach uzyskania pomocy w środowisku lokalnym;
- wskazuje miejsca zajmujące się pomaganiem ofiarom przemocy, w tym możliwości otrzymania schronienia art. w hotelach, ośrodkach, schroniskach;
- w razie potrzeby, bądź na życzenie zainteresowanych, zwraca się do policji o podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy, zgodnie z kompetencjami policji;
- w przypadku stwierdzenia, bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa
powiadania organy ścigania;
- może organizować i prowadzić art. punkty informacyjne, ośrodki
pomocy, grupy wsparcia dla ofiar przemocy, świetlice dla dzieci;
- współpracuje z innymi instytucjami i organizacjami.
Służba zdrowia
Głównym zadaniem służby zdrowia jest ochrona zdrowia pacjenta. Zjawisko przemocy w rodzinie kwalifikuje się do zakresu sytuacji objętych świadczeniami zdrowotnymi, ponieważ bardzo często towarzyszą mu wyraźne uszkodzenia ciała. Zawsze też występują poważne uszkodzenia zdrowia psychicznego.
Oprócz udzielania pomocy medycznej w pracy służby zdrowia istotne jest :
- rozpoznawanie sygnałów świadczących o występowaniu przemocy,
szczególnie gdy ofiary lub świadkowie próbują to ukryć;
- umiejętność przeprowadzenia rozmowy umożliwiającej rozpoznanie form przemocy
i częstotliwości jej występowania;
- poinformowanie ofiar o możliwościach szukania pomocy;
- wystawienie na prośbę poszkodowanych zaświadczenia lekarskiego o doznanych
obrażeniach;
- poinformowanie ofiar o możliwościach, miejscach i warunkach wystawienia obdukcji;
- w przypadku stwierdzenia takiej konieczności lub na prośbę poszkodowanych –
powiadomienie innych służb np. pomocy społecznej, policji, gminnej komisji
rozwiązywania problemów alkoholowych;
- w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia popełnienia przestępstwa podczas badania
( ślady ciężkiego uszkodzenia ciała, podejrzanych oparzeń, wykorzystania seksualnego );
- powiadomienie organów ścigania.
Zaświadczenie wystawione przez każdego lekarza może być dowodem w sprawie, nie rozstrzyga ono jednak o prawnej kwalifikacji czynu i dlatego lepiej jest mieć obdukcję wystawioną przez lekarza sądowego. Zgodnie z art. 14 ust. 2 Ustawy o zawodzie lekarza, jest on zwolniony z zachowania tajemnicy, gdy z mocy szczególnych przepisów jest zobowiązany poinformować władze o określonych okolicznościach lub, gdy zachowanie tajemnicy może spowodować istotne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia osoby leczonej lub osób z jej otoczenia.
Organizacje pozarządowe
W Polsce powstaje coraz więcej organizacji pomagających ofiarom przemocy w rodzinie, zarówno o zasięgu lokalnym jak i ogólnoludzkim.
Informacja o działalności lokalnych organizacji pozarządowych powinna być dostępna w każdej gminie, przychodni, poradni, szkole, komisariacie.
Organizacje pozarządowe prowadzą punkty informacyjno – konsultacyjne, telefony zaufania, ośrodki pomocy, schroniska, hotele, świetlice dla dzieci.
W ramach swojej działalności m.in. oferują :
- pomoc psychologiczną w grupie i kontakcie indywidualnym;
- pomoc prawną, w tym pisanie pozwów, wniosków;
- pomoc socjalną;
- grupy wsparcia;
- grupy samopomocowe;
- pomoc socjoterapeutyczną dla dzieci;
- udział w prowadzeniu wywiadów środowiskowych;
- udział w pracach zespołów pomagających ofiarom przemocy np. przy
gminnej komisji czy ośrodku pomocy społecznej;
- udział w interwencjach;
- pilotowanie przypadków;
- pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i innych.
Bardzo ważnym czynnikiem pomocy jest jej skuteczność. Ofiary przemocy domowej potrzebują zwykle pomocy psychologicznej, prawnej, materialnej, socjalnej, medycznej, a także wsparcia. Dlatego niezmiernie istotna jest współpraca i przepływ informacji pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami zajmującymi się pomaganiem ofiarom przemocy domowej, a co za tym idzie tworzenie koalicji lokalnych. Istnieją czynniki sprzyjające podniesieniu skuteczności pomocy ofiarom przemocy domowej świadczonej przez różne służby. Do tych czynników należą : tworzenie zespołów pomocowych składających się z przedstawicieli różnych instytucji, np. policjant, pracownik socjalny, lekarz, pedagog, znajomość miejsc, osób, możliwości udzielenia pomocy w środowisku lokalnym, przekazywanie i zbieranie informacji od poszczególnych osób i instytucji pomagających rodzinom, konsekwentne egzekwowanie świadczeń wynikających z zadań i kompetencji poszczególnych instytucji, podnoszenie kwalifikacji pracowników w dziedzinie zjawiska przemocy domowej oraz sposobów skutecznej interwencji i możliwości pomocy, odpowiednia dokumentacja poszczególnych przypadków, form udzielania pomocy i efektów.
Organizacją , która podejmuje działania zmierzające do scalenia form wielu form pomocy i stworzenia jednolitej bazy danych jest Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie.
ROZDZIAŁ VI
Niebieska Linia – Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
1. Rys historyczny
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie powstało w 1995 r. jako placówka Instytutu Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Realizuje zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Ogólnopolski telefon zaufania „Niebieska Linia” został uruchomiony 3 lipca 1995 r. Początkowo miał numer 0 – 800 – 1200 – 02. Od sierpnia 2002 r. został zamieniony na 0 – 801 – 1200 – 02.
Jest on adresowany do: ofiar, sprawców oraz świadków przemocy w rodzinie. Najczęściej dzwonią ofiary, w większości są to kobiety, osoby starsze, dzieci.
Telefon dysponuje komputerową bazą danych, która pozwała na udzielanie informacji o miejscach gdzie można uzyskać pomoc oraz na systematyczne gromadzenie danych o skali zjawiska przemocy.
W 2001 roku nastąpił wzrost przeprowadzonych rozmów o 2635 (26%) w porównaniu z rokiem poprzednim. Zmniejszenie liczby telefonów w 2002 roku spowodowane było przede wszystkim ograniczeniem funkcjonowania numeru 0 800 1200 02, zamienionego w sierpniu na 0 801 1200 02, z dwóch kabin telefonicznych do jednej.
Od 1996 roku Pogotowie rozwija kompleksowy program pomocy rodzinie dotkniętej przemocą domową. Program przeszedł wiele modyfikacji i zmierza w kierunku udzielania wielorakiej i skuteczniejszej pomocy dla wszystkich członków rodziny. W tym celu powołano Poradnię Pogotowia.
Obecnie Poradnia realizuje trzy programy:
I Program dla ofiar przemocy domowej,
II Program dla dzieci z rodzin dotkniętych przemocą domową,
III Program dla osób stosujących przemoc wobec partnerów i rodziców.
Programy Poradni obejmują : pomoc psychologiczną, pomoc prawną, pomoc socjalną i interwencje w sytuacjach kryzysowych. Zespół poradni opracowuje wielodyscyplinarne strategie pomocy rodzinie dotkniętej przemocą.
W grudniu 1996 roku podczas III Ogólnopolskiej Konferencji "Przeciw przemocy" powstało Ogólnopolskie Porozumienie Osób i Organizacji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie.
W 1997 r. powstało Centrum Informacji o Przemocy Domowej, które upowszechnia wiedzę o przemocy w rodzinie. Również od 1997 roku we współpracy z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych przeprowadzono zakrojoną na szeroką skalę kampanię medialną "Powstrzymać przemoc domową".
W 2001 roku razem z Państwową Agencją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych I Fundacją Dzieci Niczyje Pogotowie prowadziło Kampanię "Dzieciństwo bez przemocy" .
Siedziba Pogotowia znajduje się w Warszawie. Adres zamieszczam w Aneksie na s. 79 – załącznik nr 4.
2. Formy pomocy i zadania realizowane przez pogotowie
Pogotowie jest administratorem bazy danych członków Porozumienia Niebieska Linia z terenu całej Polski. Co miesiąc wydaje informator o placówkach dla członków Porozumienia. Organizuje ogólnopolskie konferencje mające na celu pogłębienie wiedzy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Przygotowuje materiały edukacyjne i ulotki informacyjne poświęcone problematyce przeciwdziałania przemocy, które następnie kolportuje do wszystkich członków Porozumienia. Organizuje także narady i grupy robocze członków Porozumienia.
Organizuje i prowadzi "Akcje Specjalne" mające na celu interwencję w instytucjach w obronie ofiar przemocy domowej.
Wraz z PARPA i Komendą Główną Policji wdraża procedurę Niebieskiej Karty, która została wprowadzona jako zadanie policji w październiku 1998 roku.
Przygotowuje i promuje projekty rozwiązań systemowych w środowiskach lokalnych. Bierze udział w przygotowaniach ogólnopolskich kampanii na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
Formy pomocy pogotowia :
1. Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
2. Poradnia Niebieska Linia
3. Centrum Informacyjne
4. Obsługa i rozwój Ogólnopolskiego Porozumienia Osób i Organizacji
Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia
Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie
0 - 801 - 1200 - 02
Telefon jest jednym z podstawowych elementów działalności Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia. Działa od 3 lipca 1995 roku.
Oferta telefonu Niebieska Linia skierowana jest do:
• osób doznających przemocy w rodzinie,
• osób stosujących przemoc wobec bliskich,
• świadków przemocy domowej.
Do zadań telefonu Niebieska Linia należy:
• udzielania wsparcia psychologicznego osobom dzwoniącym,
• poradnictwo psychologiczne i prawne z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie,
• edukacja w zakresie zjawiska przemocy i alkoholizmu,
• motywowanie do podejmowania działań mających na celu przerwanie przemocy w rodzinie,
• kierowanie do lokalnych placówek dla osób mających kontakt z przemocą domową,
• interwencje w odpowiednich instytucjach.
Inne zadania telefonu Niebieska Linia to:
• prowadzenie i stała weryfikacja bazy danych o instytucjach i formach pomocy na terenie całego kraju dla osób mających kontakt z przemocą domową,
• wydawanie ogólnopolskiego informatora o placówkach udzielających pomocy dla osób dotkniętych przemocą,
• zbieranie, opracowywanie i udostępnianie danych statystycznych z rozmów telefonicznych,
• wypracowanie standardów udzielania pomocy przez telefon osobom uwikłanym w przemoc.
Osoby dyżurujące przy telefonie Niebieska Linia posiadają wykształcenie wyższe, zazwyczaj psychologiczne lub pedagogiczne. Ponadto każda osoba dodatkowo przechodzi szkolenie z zakresu podstawowych przepisów w zakresie prawa karnego, cywilnego i rodzinnego oraz zapoznaje się ze specyfiką pracy przez telefon z osobami uwikłanymi w przemoc. Zdobywa również wiedzę na temat różnych form pomocy ofiarom przemocy udzielanych przez placówki na terenie całego kraju.
Od 1995 roku każda rozmowa prowadzona przez Ogólnopolski Telefon dla Ofiar Przemocy w Rodzinie jest rejestrowana według specjalnie opracowanego formularza. W styczniu 1999 roku została uruchomiona komputerowa baza danych. Pozwala ona w sposób uporządkowany i systematyczny gromadzić dane o skali zjawiska przemocy domowej. Zawiera również szczegółowe i aktualne informacje o ludziach i instytucjach pomagających ofiarom przemocy domowej.
Poradnia Niebieska Linia
W czerwcu 1996 roku Pogotowie uruchomiło Program Pomocy Psychologicznej dla Ofiar Przemocy w Rodzinie z terenu Warszawy i okolic. Początkowo pomoc psychologiczną mogły uzyskać tylko dorosłe osoby doznające przemocy. Program ten przeszedł wiele modyfikacji i obecnie zmierza w kierunku pomocy również dzieciom, które są często świadkami przemocy, a tym samym ofiarami lub doznają bezpośredniej przemocy na sobie. Ważnym elementem programu jest wszechstronna diagnoza sytuacji klienta, tak by mógł on otrzymać najbardziej adekwatną do swoich potrzeb i oczekiwań pomoc.
Obecnie poradnia realizuje 3 programy :
I Program dla ofiar przemocy
II Program dla dzieci z rodzin dotkniętych przemocą
III Program dla osób stosujących przemoc wobec bliskich
Każda osoba objęta programem może korzystać z porad prawnych, socjalnych oraz pomocy psychologicznej w zależności od indywidualnych potrzeb.
Celem programu jest :
- diagnoza sytuacji klienta: prawna, psychologiczna, socjalna,
- diagnoza oczekiwań i potrzeb klienta,
- opracowanie planu pomocy adekwatnego do potrzeb i oczekiwań
klienta,
- motywowanie klientów do działań obronnych mających na celu
zatrzymanie przemocy,
- nauka i trening zachowań służących przerwaniu przemocy,
- edukacja w zakresie zjawiska przemocy w rodzinie.
Do realizacji zadań programu powołano cały kompleks poradni. Należą do nich : poradnia terapeutyczna, prawna, socjalna, dziecięca, on – line, telefoniczna.
Poradnie te skupiają się na udzielaniu pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie. Wspomniana pomoc obejmuje zbiór oddziaływań (porad, konsultacji i zajęć grupowych), które mają na celu wsparcie ofiary w skutecznym zatrzymaniu przemocy. Objęcie poszczególnych klientek kompleksową ofertą (pomoc psychologiczna, prawna, socjalna i inna pomoc specjalistyczna) jak również ich dzieci (konsultacje wychowawcze, zajęcia socjoterapeutyczne) pozwala zakładać, że jakość życia takich klientek w poszczególnych obszarach życiowych ulegnie poprawie.
W procesie dokonywania zmian w funkcjonowaniu osób doświadczających przemocy stara się być pomocny sztab osób udzielających konsultacji. W Poradni Pogotowia „Niebieska Linia” zespół ten tworzą :
• psycholodzy – terapeuci udzielający konsultacji dorosłym osobo, doświadczającym przemocy w rodzinie oraz prowadzący zajęcia grupowe;
• pracownicy informujący ofiarę przemocy o przysługujących jej prawach oraz monitorujący podejmowane przez nią kroki prawne;
• lekarz psychiatra diagnozujący stan psychiczny klientek oraz ryzyko nadużywania lub uzależnienia od środków psychoaktywnych;
• pracownik socjalny udzielający wsparcia w często złej sytuacji materialnej (m.in.. przemoc ekonomiczna);
• pedagog terapeuta udzielający konsultacji wychowawczych matkom doznającym przemocy ze strony partnera, które są zaniepokojone swoją relacją z dzieckiem;
• pedagog socjoterapeuta prowadzący zajęcia grupowe dla dzieci klientek.
Organizacja pracy Poradni Pogotowia „Niebieska Linia”:
• w Poradni udzielana jest pomoc tylko osobom doświadczającym przemocy;
• pierwszej konsultacji w Poradni dokonuje terapeuta (ważne jest aby w jej trakcie dokonał wstępnej diagnozy sytuacji klienta);
• terapeuta po dokonaniu wstępnej diagnozy (w porozumieniu i za zgodą klienta, a także często w porozumieniu z innymi pracownikami) decyduje o dalszej pomocy (skierowanie do innych specjalistów oraz zajęcia grupowe);
• pracownik poradni uczestniczy w cotygodniowych zebraniach klinicznych w celu monitorowania swojej pracy i wprowadzania korekty w zakładanym planie pomocy
• w wyniku potrzeby klienta i /lub własnej pracownik Poradni konsultuje się z pozostałymi pracownikami poza czasem formalnie do tego przeznaczonym (zebrania, superwizje).
Praca z osobami doznającymi przemocy w Poradni przebiega według etapów :
1. Diagnoza sytuacji klienta :
- psychologiczna – obejmuje obszar poznawczy, emocjonalny, behawioralny;
- prawna – z udziałem prawnika konsultanta, pozwala na ocenę sytuacji klientki oraz
planowanie i monitorowanie podejmowanych przez nią kroków prawnych;
- socjalna – pozwala ocenić zasoby klientki oraz deficyty w wymiarze ekonomicznym,
ma charakter interwencyjny poprzez kontakty konsultanta z innymi instytucjami,
których działanie może wydatnie poprawić sytuację klientki w opisywany obszarze;
- medyczna – przede wszystkim specjalistyczna (psychiatryczna), pozwala ocenić
funkcjonowanie klientki w wymiarze zdrowia psychicznego, z uwzględnieniem
specyfiki doświadczania przemocy, obejmuje również problem nadużywania środków
psychoaktywnych lub uzależnienia. Zasadne jest aby klientka w trakcie korzystania z
pomocy ambulatoryjnej w Poradni „Niebieskiej Linii” wykonała również w swojej
przychodni rejonowej niezbędne badania pozwalające ocenić jej kondycję fizyczną, co
może mieć istotny wpływ na proces powstrzymywania przemocy w jej życiu;
2. Wspólne z klientem określenie jego oczekiwań i potrzeb wynikających z dokonanej
diagnozy jego sytuacji :
- każdemu przedstawionemu przez klienta problemowi powinno towarzyszyć
sprawdzenie, jakie ma wobec pomagacza oczekiwania;
- potrzeby, które zgłasza klient należy przeformułować na cele do pracy w kontakcie
terapeutycznym;
3.Po zaakceptowaniu przez klienta celów, kolejnym krokiem jest opracowanie planu
pomocy odpowiadającego dokonanej diagnozie jego sytuacji oraz przeformułowanym
potrzebom (niezbędne jest również wspólne z klientem ustalenie kolejności celów do
realizacji);
4. Realizacja planu pomocy klientowi obejmuje oprócz kolejnych konsultacji kontakt
z innymi specjalistami w celu monitorowania udzielanej pomocy oraz jej ewentualnej
korekty;
5. Dzięki udzielonej pomocy należy przypuszczać, że klient pod jej wpływem nabierze
wystarczającej siły, która pozwoli mu na skuteczne zatrzymanie przemocy w jego życiu;
6. W przypadku niektórych klientów zasadne będzie skierowanie do specjalistycznych
ośrodków terapeutycznych, w których praca pozwoli klientowi na dalsze poprawianie jakości swojego życia.
Klienci zgłaszający się do Poradni mogą liczyć na pomoc ukierunkowaną na następujące cele :
• ocenę sytuacji zagrożenia;
• uruchomienie działań interwencyjnych;
• edukację dotyczącą zjawiska przemocy;
• edukację w zakresie niezbędnym do powstrzymywania przemocy i korzystania z własnych praw;
• edukację dotyczącą problemów współistniejących z przemocą przede wszystkim uzależnienia od alkoholu i współuzależnienia;
• wsparcie dotyczące obszaru emocjonalnego (m.in. praca nad trudnymi, osłabiającymi uczuciami oraz praca nad wzmacnianiem czynników pomocnych w zatrzymaniu przemocy);
• rozpoznawanie potrzeb w obszarach : psychologicznym, zdrowotnym, socjalnym, prawnym, itp.;
• wspólne zaplanowanie i pomoc w realizacji zaplanowanych celów po uprzednim zaakceptowaniu ich prze klienta;
• po skutecznym powstrzymywaniu przemocy skierowanie do placówki specjalistycznej w celu podjęcia psychoterapii dotyczącej wspomnianych wyżej problemów współistniejących.
Powyższe cele realizowane są przez pracowników poradni dzięki następującym formom :
1. konsultacjom diagnozującym skalę i specyfikę przedstawianego problemu;
2. specjalistycznym konsultacjom ukierunkowanym na przerwanie przemocy z uwzględnieniem skali i specyfiki rozpoznanego problemu;
3. zajęciom grupowym stanowiącym uzupełnienie kontaktu indywidualnego.
Terapeuci udzielający pomocy w Poradni „Niebieska Linia” pracują wykorzystując następujące metody :
• obserwacja – funkcjonowania klientki w trakcie spotkania indywidualnego (np. zgodność lub rozbieżność komunikatów werbalnych z pozawerbalnymi );
• wywiad – dotyczący ważnych obszarów życiowych wspomaga proces diagnostyczny oraz planowanie pomocy;
• bilans zasobów – diagnoza czynników zniewalających oraz czynników wyzwalających z przemocy;
• analiza traumatycznych doświadczeń klientki w celu odreagowania przez nią uczuć, służąca lepszemu zrozumieniu obecnej sytuacji;
• desentyzytacja – wygaszanie bodźców lękotwórczych i kojarzenie ich ze stanem relaksacji;
• elementy treningu asertywności – mające na celu przywrócenie klientce kontroli nad własnym życiem oraz wyznaczenia bezpiecznych granic w relacji z innymi;
• psychodrama – jako metoda służąca nabywaniu nowych umiejętności i zachowań;
• burza mózgu – poszukiwanie nowych rozwiązań, alternatywa dla poczucia bezradności i rezygnacji ze zmiany własnej sytuacji;
• praca indywidualna podczas uczestnictwa w zajęciach grupowych z informacjami zwrotnymi od innych;
• ćwiczenia relaksacyjne;
• ćwiczenia konstruktywnych sposobów komunikacji z innymi;
• inne stosowane metody wynikające z potrzeb klientki oraz sprecyzowanego problemu, co wymaga spojrzenia eklektycznego.
Centrum Informacyjne
NAJWAŻNIEJSZE ZADANIA CENTRUM INFORMACYJNEGO:
• gromadzenie i udostępnianie osobom zainteresowanym informacji o zjawisku przemocy domowej,
• opracowywanie i wdrażanie programów badawczych dotyczących przemocy domowej, (opracowywanie priorytetów w dziedzinie badań nad zjawiskiem przemocy domowej, projektowanie i realizacja własnych programów badawczych dotyczących uwarunkowań i skali zjawiska przemocy domowej),
• analiza skuteczności dotychczas funkcjonujących w Polsce systemów pomocy ofiarom przemocy,
• opracowanie ogólnokrajowych standardowych systemów sprawozdawczych w zakresie gromadzenia danych o przemocy domowej,
• nawiązanie współpracy z zagranicznymi bankami informacji o przemocy w celu włączenia Polski do międzynarodowych programów badawczych i wypracowania znormalizowanych kryteriów badawczych,
• poszerzanie świadomości społecznej na temat problemu przemocy domowej, w tym: opracowanie systemu edukacji publicznej w dziedzinie przeciwdziałania przemocy domowej.
Z DZIAŁALNOŚCI CENTRUM KORZYSTAĆ MOGĄ:
• pracownicy placówek pomagających ofiarom przemocy w rodzinie (psycholodzy, pedagodzy, terapeuci, pracownicy socjalni, policjanci, prawnicy, lekarze i inni),
• członkowie Porozumienia Niebieska Linia,
• członkowie innych fundacji, organizacji i stowarzyszeń działających na rzecz przeciwdziałania przemocy domowej,
• studenci,
• naukowcy,
• ofiary przemocy domowej.
Ogólnopolskie Porozumienie Osób, Organizacji i Instytucji Pomagających Ofiarom Przemocy Niebieska Linia
Ogólnopolskie Porozumienie Osób, Organizacji i Instytucji Pomagających Ofiarom Przemocy "Niebieska Linia" zostało powołane do życia w grudniu 1996 roku podczas III Ogólnopolskiej Konferencji "Przeciw przemocy". Skupia ono osoby i instytucje, które popierają program przeciwdziałania przemocy w rodzinie, a w szczególności służby społeczne, wymiar sprawiedliwości, dziennikarzy oraz ludzi dobrej woli, którzy się przeciwstawiają przemocy domowej i współdziałają w udzielaniu pomocy osobom pokrzywdzonym.
Porozumienie dysponuje adresami placówek i instytucji udzielających pomocy ofiarom przemocy z całej polski. Listy te są tworzone i systematycznie uzupełniane dla każdego województwa.
Do 1 maja 2006 roku akces do Porozumienia zgłosiło 2329 osób oraz 1108 instytucji. Najwięcej osób należących do Porozumienia mieszka i pracuje w województwach: mazowieckim, śląskim i dolnośląskim.
3. Zespół tworzący Niebieską Linię
W zespole Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie pracuje cała rzesza wysokiej klasy specjalistów oraz ludzi z pasją, pragnących nieść pomoc innym.
Należą do nich psycholodzy, pedagodzy, terapeuci, nauczyciele, lekarze, absolwenci politologii w zakresie polityki społecznej, prawnicy, prokuratorzy, pracownicy socjalni, specjaliści w zakresie pedagogiki specjalnej, uzależnień, psychologii klinicznej, nawet informatyk tworzący bazę danych.
Do grona stałych pracowników Pogotowia należą : prof. Jerzy Mellibruda, Piotr Antoniak, Joanna Burek, Monika Czyżewska, Bożena Długosz, Renata Durda, Lucyna Gromulska, Sylwia Kluczyńska, Dorota Kozieł, Małgorzata Wojkowska, Norbert Starga, Anna Szymczyk.
Jest także pięciu bliskich współpracowników Pogotowia : Joanna Cap, Jarosław Polanowski, Dorota Sasal, Joanna Szczęśniak, Ryszard Zawadzki .
4. Procedury „Niebieskie Karty”
Prace nad procedurą interwencji "Niebieskie Karty" rozpoczęły się w roku 1994 z inicjatywy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Oparto się na doświadczeniach osób pomagających ofiarom przemocy w rodzinie, a także na doświadczeniach innych państw, gdzie programy przeciwdziałania tego typu przemocy były bardziej zaawansowane. Dostrzeżono konieczność nie tylko edukacji i udoskonalania pomocy dla osób krzywdzonych, ale także wprowadzenia rozwiązań usprawniających działania służb stykających się z ofiarami przemocy w rodzinie. Był to początek prac nad tworzeniem warunków do systemowego, podejścia do tej problematyki.
Wyzwanie jako pierwsza podjęła policja, przeprowadzająca interwencje w najbardziej drastycznych przypadkach przemocy w rodzinie. Powstał roboczy zespół, w skład którego weszli przedstawiciele PARPA, Wydziału Prewencji Komendy Stołecznej Policji, Batalionu Patrolowo-Interwencyjnego Komendy Stołecznej Policji i Warszawskiego Stowarzyszenia Abstynenckiego. W latach 1995-96 projekt procedury przedstawiono Komendzie Głównej Policji, Ministerstwu Sprawiedliwości, Międzyresortowemu Zespołowi "Bezpieczni w Rodzinie", działającemu przy Kancelarii Prezydenta RP, oraz przedstawicielom niektórych organizacji pozarządowych pomagających ofiarom przemocy w rodzinie.
Na początku 1997 roku, po uwzględnieniu poprawek proponowanych przez wyżej wymienione instytucje, przystąpiono do pilotażu procedury na terenie działania Komendy Rejonowej Policji Warszawa-Ochota. Pilotaż trwał kilka miesięcy i obejmował szkolenia policjantów służb patrolowo-interwencyjnych, dyżurnych, dzielnicowych, interwencje z udziałem cywilnych specjalistów pracujących z ofiarami przemocy w rodzinie, podsumowanie i przedstawienie wniosków do akceptacji przez Komendę Główną Policji. Procedura "Niebieskie Karty" została wypracowana i przetestowana przez samych policjantów i przygotowana do wdrażania w obowiązującym systemie prawnym bez konieczności wieloletniego oczekiwania na zmianę zapisów w kodeksach.
Celem procedury było :
- zwrócenie uwagi na sytuację ofiar przemocy w rodzinie;
Działania policji, podobnie jak i innych instytucji wymiaru sprawiedliwości ukierunkowane były przede wszystkim na sprawcę przemocy. Zapomniano o ofiarach. Nie mogły one liczyć na wsparcie i opiekę. Ofiara przemocy pojawiała się dopiero w postępowaniu przygotowawczym i to w roli świadka przestępstwa.
- ujednolicone udokumentowanie przebiegu zdarzenia;
Policjanci zapisują podejmowane podczas służby działania w notatniku służbowym. Oprócz tego policjant powinien sporządzić notatkę urzędową z przebiegu interwencji. Powinien, ale nie musi. Często zdarzało się, że notatki sporządzane były dopiero po złożeniu przez ofiary doniesienia o popełnieniu przestępstwa. Czasem trudno było sobie przypomnieć, co się wydarzyło wiele dni wcześniej. Interwencji towarzyszą zwykle bardzo silne emocje. Sytuacja wymaga od policjantów maksymalnej koncentracji, połączonej z umiejętnością zbierania najważniejszych informacji. Wypełnienie kwestionariusza jest znacznie prostsze i szybsze niż opis. Oczywiście każda interwencja jest specyficzna i dlatego w kwestionariuszu należy pozostawić miejsce na informacje, które nie zostały opisane w standardowych pytaniach.
- wsparcie dla ofiar przemocy;
Dotychczas policjanci mieli obowiązek poinformowania ofiar przemocy o przysługujących im prawach. W sytuacji interwencji ofiary bardzo rzadko są w stanie usłyszeć i zapamiętać tak istotne informacje. Dlatego też niezbędne jest pozostawienie informacji na piśmie, tak by osoby pokrzywdzone mogły z nich skorzystać w odpowiednim dla siebie czasie. Ofiary przemocy muszą dowiedzieć się, że prawo stoi po ich stronie, a policja jest po to, by zapewnić im bezpieczeństwo.
- podjęcie bardziej stanowczych działań wobec sprawców przemocy w rodzinie;
Sprawcy przemocy w rodzinie w większości czują się bezkarni. Uważają, że policjanci przyjadą i odjadą, i nic specjalnie z tego nie wyniknie. Ważne jest, żeby sprawca przemocy wiedział, że każda interwencja jest udokumentowana, że jego czyn jest traktowany w kategoriach przestępstwa, i że zostaną podjęte wobec niego dalsze działania.
- tworzenie warunków do współdziałania służb;
Wszyscy, którzy zajmują się problematyką przemocy w rodzinie wiedzą, że sama interwencja policji nie rozwiąże problemu, nawet gdy sprawca zostanie zatrzymany i rozpocznie się postępowanie karne. Przemoc wypacza a nawet niszczy wiele aspektów życia rodzinnego. Jedną z jej charakterystycznych cech jest długotrwałość. Osoby doznające przemocy w rodzinie potrzebują pomocy psychologicznej, często też medycznej, socjalnej, prawnej, pomocy w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami wychowawczymi, a przede wszystkim w wychodzeniu z izolacji społecznej, odzyskaniu poczucia bezpieczeństwa i zaufania. Nie oczekujmy od policji cudów. Jedynym rozwiązaniem jest współpraca różnych służb społecznych i instytucji, łączenie kompetencji i umiejętności oraz przepływ informacji pomiędzy osobami pomagającymi.
- gromadzenie dokumentacji potrzebnej w przypadku wkroczenia na drogę prawną;
Wejście na drogę prawną jest trudnym doświadczeniem nie tylko dla osób pokrzywdzonych, ale także dla prowadzących sprawę. Procedury prawne są rozciągnięte w czasie. Trudności wynikają głównie z braku dowodów. Dlatego niezwykle ważne jest gromadzenie dokumentacji wszystkich działań podejmowanych na rzecz osób pokrzywdzonych, tak by w razie potrzeby można było szybko zgromadzić dokładny materiał dowodowy.
- monitorowanie zjawiska przemocy w rodzinie;
Do chwili wprowadzenia procedury „Niebieskie Karty” policja nie prowadziła ewidencji przypadków interwencji wobec przemocy w rodzinie. Odnotowywano wszelkie interwencje domowe, ale dotyczyły one także innych sytuacji np. awantur sąsiedzkich, interwencji w melinach, czy w przypadku zbyt głośnej imprezy. Nie wiadomo było jaka jest skala zjawiska przemocy w rodzinie w obszarze działań interwencyjnych policji, ani z jakim rodzajem przemocy mamy do czynienia, jakie okoliczności towarzyszą zdarzeniu, oraz czy ofiarami są dorośli czy dzieci.
- edukacja pracowników służb pomagających ofiarom przemocy w rodzinie;
Wdrażanie nowej procedury interwencji wiązało się z koniecznością przeprowadzenia szkoleń dotyczących przemocy w rodzinie dla wielu tysięcy policjantów, pracowników socjalnych, członków gminnych komisji i innych służb pomagających ofiarom przemocy w rodzinie na terenie całego kraju. Organizowano narady, konferencje o zasięgu lokalnym i regionalnym poświęcone tej problematyce. Ukazało się wiele publikacji na temat „Niebieskich Kart” i zjawiska przemocy w rodzinie. Procedura stała się dobrym fundamentem, wokół którego można uruchamiać lokalny system pomocy rodzinie i organizować środowisko na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Procedura "Niebieskie Karty" jak do tej pory jest jedyną, choć być może niedoskonałą, propozycją wprowadzania systemowych rozwiązań dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Procedura została wprowadzona do policji w październiku 1998 roku Zarządzeniem nr 25 Komendanta Głównego Policji i od tej pory stała się przedmiotem zarówno pozytywnego, jak i krytycznego zainteresowania różnych środowisk.
Prace nad usprawnianiem i rozszerzaniem procedury "Niebieskie Karty" trwają nadal. Dla różnych służb ma ona podobny przebieg, różni się tylko drukami dokumentacji. Różnica ta wynika z odmiennych kompetencji i rozmaitych okoliczności kontaktu z przemocą w rodzinie. Najważniejszym do wdrożenia, i jak się okazuje najtrudniejszym, elementem procedury jest współpraca przedstawicieli różnych służb na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
Obecnie „Niebieskie Karty” dla Policji składają się z dwóch części : Karty A, która stanowi notatkę urzędową dotyczącą przemocy w rodzinie do sporządzania przez funkcjonariuszy podczas lub po interwencji oraz Karty B, która jest informacją dla ofiar przemocy w rodzinie do przekazania przez funkcjonariuszy pokrzywdzonej/ pokrzywdzonemu, wraz z załącznikiem informującym o lokalnych miejscach pomocy.
Wg danych policyjnych stale wzrasta liczba przeprowadzonych interwencji dotyczących przemocy w rodzinie. Systematycznie rośnie też liczba takich interwencji z użyciem przez Policje „Niebieskich Kart”.
W 2005 r. ogólna liczba interwencji wobec przemocy domowej wyniosła 156 788. Z tego w przypadku 91 371 ofiarami były kobiety. Poszkodowanych było 10 387 mężczyzn. Interwencje obejmują także populację 37 227 dzieci do lat 13 i 17 800 dzieci od 13 do 18 lat.
Równolegle z procedurą Niebieskie Karty dla Policji taka procedura była przygotowana i zalecana przez Departament Pomocy Społecznej Ministerstwa Polityki Społecznej dla pomocy społecznej. Od 1997 roku do 30 kwietnia 2004 funkcjonowała w pomocy społecznej na zasadzie dobrowolności. Natomiast w ustawie o pomocy społecznej z 12 marca 2004 roku stosowanie Niebieskiej Kart zostało wpisane jako obowiązek dla pracowników socjalnych, a kwestionariusz „Pomoc Społeczna – Niebieska Karta” jest załącznikiem do kwestionariusza rodzinnego wywiadu środowiskowego.
Obowiązek przeciwdziałania przemocy w rodzinie, szczególnie rodzinie z problemem alkoholowym , spoczywa na samorządach lokalnych i jest zadaniem własnym gminy. Zadanie to powinno być umieszczone w gminnym programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych.
Procedura interwencji wobec przemocy w rodzinie Niebieskie Karty dla gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych została przygotowana niemal równolegle z procedurą policyjną i pomocy społecznej. W latach 2002 – 2004 w kilku gminach przeprowadzony był pilotaż, który pozwolił zweryfikować proponowane kwestionariusze i udoskonalić sposób postępowania.
Gminna komisja może bardzo wiele zrobić w zakresie interwencji, rozpoznania problemu, motywowania do zmiany, monitorowania sytuacji w rodzinie inicjowania i podtrzymywania współpracy służb i tworzenia lokalnych systemów przeciwdziałania przemocy w rodzinie.
W związku z wprowadzeniem Niebieskich Kart dla policji, pomocy społecznej i gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych może się zdarzyć, że jedna rodzina ma założoną Niebieską Kartę w trzech miejscach. Może się wydać, że jest to zbędna biurokracja. Jednak większość spraw, które trafiają do organów ścigania czy wymiaru sprawiedliwości, jest umarzana właśnie z powodu braku wystarczających informacji i dowodów popełnionego czynu.
5. Konferencje, akcje specjalne i szkolenia prowadzone przez Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
Pogotowie jednocześnie z codziennym niesieniem pomocy prowadzi szeroko zakrojone akcje medialne na terenie całego kraju, mające upowszechnienie problemu przemocy w rodzinie i zachęcanie do podejmowania kroków służących zatrzymaniu przemocy.
W latach 1994 – 2005 Pogotowie zorganizowało 11 ogólnopolskich konferencji, które odbywały się pod hasłami przeciwdziałania przemocy w rodzinie, jak np. „Powstrzymać przemoc domową”(1997), „Dzieciństwo bez przemocy” (2001), „Przemoc domowa w labiryntach temidy” (2003), „Przeciwdziałanie przemocy w rodzinach z problemem alkoholowym”, „Od deklaracji do ustawy”.
Na konferencjach tych omawiane były różne aspekty przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Efektem konferencji w 1995 r. było uchwalenie „Polskiej Deklaracji w sprawie przeciwdziałania przemocy w rodzinie”.
Konferencje przyczyniały się do podniesienia świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy w rodzinie. Odbywały się wykłady gości z zagranicy i polskich ekspertów. Uczestnicy mogli brać udział w warsztatach poświęconych strategiom pomocy ofiarom i sprawcom przemocy, aspektom prawnym i medycznym, profilaktyce oraz strategiom tworzenia lokalnych koalicji i rozwiązań systemowych w środowiskach lokalnych. Konferencjom towarzyszyło także uruchamianie nowych placówek dla dzieci krzywdzonych i ofiar przemocy w rodzinie.
Dotychczasowe akcje specjalne i projekty:
• 2002/2003 - PROJEKT "BLUE-BRITISH"
• 2001 - AKCJA SPECJALNA-"MAŁY ŚWIADEK"
• 2000 - AKCJE SPECJALNE W SPRAWIE IRENY R. I W SPRAWIE ELŻBIETY R.
2002/2003 - PROJEKT "BLUE - BRITISH"
Celem działań podejmowanych w ramach projektu jest stworzenie systemu reagowania na przemoc wobec dzieci. System ten miałby opierać się na systemie reagowania jaki funkcjonuje w Wielkiej Brytanii.
2001 - AKCJA SPECJALNA - "MAŁY ŚWIADEK".
W sierpniu 2001 roku, ramach przeciwdziałania przemocy wobec dzieci,. Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia" włączyło się, w nurt działań kampanii "Dzieciństwo bez przemocy" rozpoczynając akcję specjalną "MAŁY ŚWIADEK".
Celem tejże inicjatywy jest zwiększenie jakości i ilości działań podejmowanych w celu ochrony praw dziecka biorącego udział w procesie karnym z artykułu 207 kk. jako świadek.
Akcja specjalna "MAŁY ŚWIADEK" ma trzy główne filary działań:
• I - przegląd procedur prawnych w zakresie ochrony dziecka - świadka przemocy w procesie karnym, czyli istniejących procedur;
• II - opinie i wnioski na temat stanu realizacji tych procedur na podstawie doświadczeń osób praktycznie pomagających ofiarom przemocy;
• III - wypracowanie projektu zmian, ulepszeń, na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa dziecka, które jest świadkiem w procesie karnym.
2000 - AKCJE SPECJALNE W SPRAWIE IRENY R. I W SPRAWIE ELŻBIETY R.
W 2000 dwóch szczególnie trudnych sprawach Pogotowie "Niebieska Linia" zwróciło się z prośbą o pomoc do wszystkich członków Porozumienia Osób, Organizacji i Instytucji Pomagających Ofiarom Przemocy w Rodzinie "Niebieska Linia". Te apele noszą nazwę "PILNE AKCJE".
• w sprawie Ireny R., mieszkanki Kętrzyna zamordowanej w grudniu 1999 roku przez męża, który został zwolniony z aresztu za poręczeniem społecznym proszono członków Porozumienia "Niebieska Linia" o wysyłanie apeli do Rzecznika Praw Obywatelskich z prośbą o szczegółowe zbadanie "sprawy kętrzyńskiej",
• w sprawie Elżbiety R., mieszkanki Bielan zamordowanej w marcu 2000 roku przez męża - w tym przypadku poproszono członków Porozumienia "Niebieska Linia" o pisanie krótkich apeli do Komisariatu Policji, Prokuratury i Sądu Rejonowego - czyli do instytucji, które zajmowały się sprawą wielokrotnie i w przekonaniu Pogotowia nie dopełniły swoich obowiązków. Kopie apeli członkowie Porozumienia wysyłali do Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji i Ministerstwa Sprawiedliwości.
Oferta szkoleniowa
Powstała w wyniku wielu lat doświadczeń Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”. Została przygotowana na bazie dorobku teoretycznego i praktycznego Pogotowia oraz Instytutu Psychologii Zdrowia. Działalność Pogotowia i wysiłek wielu osób służyły szerokiej grupie odbiorców oraz wspomagały pracowników służb i placówek w realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie i środowiskach lokalnych. Od wielu lat Pogotowie prowadzi edukację i szkolenia dla środowisk lokalnych oraz członków Porozumienia „Niebieska Linia”.
Adresatami szkoleń są pracownicy służb i instytucji przygotowujący się do pracy mającej charakter przeciwdziałania przemocy w rodzinie, lub tacy, którzy chcą poprawić jakość (skuteczność) swojej pracy. To: pracownicy punktów konsultacyjnych, ośrodków pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, ośrodków interwencji kryzysowej, policji, sądów itp.
Od lat pogotowie przygotowuje następujące propozycje zajęć :
1. Poznanie zjawiska przemocy;
2. Pierwszy kontakt z osobą doświadczającą przemocy;
3. Praca z trudnym klientem – osobą doświadczającą przemocy;
4. Kontakt z osobami doświadczającymi przemocy, które mają problem współistniejący (np. uzależnienie, współuzależnienie i inne);
5. Systemowe spojrzenie na problem przemocy w rodzinie;
6. Niebieskie Procedury oraz Niebieskie Karty
7. Tworzenie lokalnych zespołów interdyscyplinarnych;
8. Studium Interwencji Kryzysowej
9. Szkolenia na zamówienie.
W ostatnim czasie Pogotowie opracowało także programy zajęć dla szkół lekcje wychowawcze pod nazwą „Niebieskie godziny wychowawcze”.
Program opracowany przez Katarzynę Fenik jest udostępniany nieodpłatnie do samodzielnej realizacji przez pedagogów.
Zakończenie
Jak twierdzi Irena Pospiszyl „nikt w rodzinie nie zasługuje na przemoc... Przemoc upokarza, powoduje cierpienie i nieobliczalne szkody, rodzi nienawiść i pragnienie odwetu, tworzy błędne koło w stosunkach międzyludzkich i wcześniej czy później odbija się negatywnie”.
Osoby będące ofiarami przemocy w rodzinie i potrzebujące pomocy często są osamotnione i pozbawione wsparcia ze strony bliskich oraz źle traktowane przez służby instytucjonalne. Działanie wielu instytucji i służb państwowych jest niedostosowane do specyfiki przemocy w rodzinie, co obniża skuteczność interwencji i przyczynia się do wtórnego zranienia ofiar szukających pomocy.
Istnieje już wiele publikacji na temat przemocy. I choć w ostatnim dziesięcioleciu mówi się na temat przemocy bardzo dużo nie zmniejsza to zasięgu zjawiska. Mimo, że szeroko prowadzona jest edukacja na ten temat niestety przemoc ciągle jest obecna w życiu wielu rodzin, wiele kobiet, dzieci, a nawet mężczyzn przeżywa swój codzienny horror.
Praca ta stanowi próbę zgromadzenia podstawowych informacji na temat przemocy w rodzinie. Zawiera definicje przemocy, charakterystykę zjawiska, wiadomości na temat rodzajów przemocy, źródeł jej powstawania. Pokrótce omawia cykle, przez które przechodzi przemoc. Wskazuje też jakie możliwości pomocy osobom doświadczającym przemocy stwarza polskie ustawodawstwo i działalność organizacji rządowych i pozarządowych. Szczególną uwagę poświęciłam funkcjonowaniu i pracy Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie.
Uruchomienie Pogotowia „Niebieskiej Linii” uważam za wielkie dobrodziejstwo dla osób doświadczających przemocy. Poprzez swą działalność Pogotowie uświadamia istnienie problemu, o którym bardzo długo nie mówiło się głośno, dostarcza informacji na temat złożoności zjawiska, przełamuje stereotypy, daje ludziom nadzieję. Zapewnia także bezpośrednią pomoc ofiarom przemocy i ich dzieciom. Niesie pomoc medyczną, wsparcie psychiczne, daje siłę do podjęcia walki o swoje godne życie. Pomaga w znalezieniu dachu nad głową, zdobyciu środków na życie. W razie potrzeby prawnicy Pogotowia kierują do sądu sprawy o separację, zniesienie wspólnoty majątkowej, alimenty, ograniczenie władzy rodzicielskiej, rozwód, eksmisję czy o znęcanie się nad rodziną. Pogotowie nie tylko wspiera ofiary, prowadzi także terapię sprawców przemocy.
W ogromnej mierze przyczyniło się do upowszechniania procedury „Niebieskich Kart” dla Policji, pomocy społecznej, gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Dzięki temu systematycznie rośnie wskaźnik stosowania, szczególnie przez Policję „Niebieskich Kart”. Efektem stosowania tej procedury jest dokładne opracowywanie, gromadzenie dokumentacji, co daje większe szanse ofiarom przemocy na możliwość walki o lepsza jakość swojego życia i wyzwolenie się z przemocy.
Większość pracowników instytucji i służb zajmujących się problemami przemocy ma niski poziom wiedzy i kompetencji potrzebnych do realizacji zadań związanych z pomaganiem ofiarom przemocy. Interwencje wymiaru sprawiedliwości obejmują tylko niewielką liczbę przypadków przemocy w rodzinie. Brakuje placówek oferujących pomoc socjalną, mieszkaniową, prawną i psychologiczną dla ofiar przemocy oraz zorganizowanych form samopomocy i samoobrony. Społeczności lokalne i samorządy gminne w zbyt małym stopniu angażują się w przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i pomaganie ofiarom.
Pogotowie przyjęło na siebie rolę koordynatora wszystkich służb społecznych, instytucji rządowych i ludzi dobrej woli pragnących nieść pomoc ofiarom przemocy. Ma także ogromny wkład w szerzenie wiedzy na temat problemu przemocy. Od ponad dziesięciu lat prowadzi ogólnopolskie akcje, konferencje, szkolenia i skutecznie walczy o ludzi potrzebujących pomocy.
Bibliografia
Druki zwarte :
1. Andrzejewski Marek, Prawna ochrona rodziny, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A., Warszawa 1999.
2. Badura – Madej Wanda, Dobrzyńska – Mestrhazy Agnieszka, Przemoc w rodzinie. Interwencja kryzysowa i psychoterapia, Wydawnictwo UJ, Kraków 2000.
3. Gromek Krystyna, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004.
4. Kmiecik – Baran Krystyna, Młodzież i przemoc. Mechanizmy socjologiczno – psychologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 1999.
5. O przemocy wobec dzieci, Wydawnictwo : Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1993.
6. Pospiszyl Irena, Przemoc w rodzinie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A. Warszawa 1994.
7. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Poradnik dla konsultantów, Instytut Psychologii Zdrowia PTP, Warszawa 2003.
8. Przemoc w rodzinie wobec kobiet i dzieci. Prawo dziś i jutro, Fundacja Centrum Praw Kobiet, Warszawa 2000.
9. Sasal Hanna Dorota, Przewodnik do procedury interwencji wobec przemocy w rodzinie, Wydawnictwo Edukacyjne PARPA, Warszawa 2005.
10. Słownik języka polskiego, red. Szymczak Mieczysław. PWN, Warszawa 1979.
11. Śniegulska Anna, Przemoc wobec dziecka w rodzinie i szkole, Wydawnictwo : Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Przemyślu, Przemyśl 2003.
12. Wojciechowski Janusz, Kodeks Karny. Komentarz. Orzecznictwo, Wydawnictwo LBRATA sp. z.o.o., Warszawa 2002.
Źródła intrnetowe :
www.niebieskalinia.pl
www.policja.pl
Regulacje prawne :
1. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Dz. U. z dnia 29.06.2002r.
2. Ustawa z dnia 1 maja 2004 r. o pomocy społecznej, Dz. U. z dnia 15.04.2004r.
3. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, Dz. U. z 2005 r.
Nr 180, poz. 1493.
4. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Dz. U. z 2002 r., Nr 147, poz. 1231.
Używamy plików cookie i zbieramy dane m.in. w celach statystycznych i personalizacji reklam. Jeśli nie wyrażasz na to zgody, więcej informacji i instrukcje znajdziesz » tutaj «.
Warszawa
Przemoc w rodzinie oraz możliwości niesienia pomocy
O nas | Reklama | Kontakt
Redakcja serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji, ogłoszeń oraz reklam.
Redakcja serwisu nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji, ogłoszeń oraz reklam.
Copyright © 2002-2024 Edux.pl
| Polityka prywatności | Wszystkie prawa zastrzeżone.
Prawa autorskie do publikacji posiadają autorzy tekstów.
| Polityka prywatności | Wszystkie prawa zastrzeżone.
Prawa autorskie do publikacji posiadają autorzy tekstów.