Zaczarowana bajka - zajęcia świetlicowe z elementami biblioterapii

„ZACZAROWANA BAJKA”

zajęcia świetlicowe z elementami biblioterapii
w
Szkole Podstawowej
im. Stefanii Sempołowskiej
w Lubinie

opracowała:
mgr Adrianna Szczepańska


WSTĘP

1. Świetlica szkolna:
Świetlica szkolna jest specyficznym miejscem na terenie szkoły, która wspomaga i uzupełnia funkcje rodziny oraz pracę szkoły. Tu właśnie zagospodarowany jest czas wolny dziecka między zakończeniem nauki w szkole a powrotem do domu. Świetlica zastępuje dziecku dom przez kilka godzin dziennie.
Głównym zadaniem działalności świetlicy jest: stworzenie warunków dla prawidłowego rozwoju osobowości wychowanków, zaspokojenia potrzeb indywidualnych, zapewnienie opieki uczniom, poczucie bezpieczeństwa, dobrego samopoczucia, tworzenie odpowiednich warunków do nauki, zabawy, rekreacji, wypoczynku, pomoc w nauce (wyrównywanie braków), przygotowanie dzieci do życia w społeczeństwie, dbałość o ich rozwój fizyczny, psychiczny i zdrowie. Także propagowanie aktywnych form spędzania czasu wolnego, kierowanie się ważnymi dla zbiorowości normami a także wdrażanie do uczestnictwa w życiu kulturalnym. W ustalaniu zadań i form pracy opiekuńczo-wychowawczej niezbędne jest bliższe poznanie wychowanka, jego potrzeb, zainteresowań, sukcesów i porażek, jego kontaktów z kolegami, rodziną i najbliższym otoczeniem. Konieczne staje się zbliżenie do wychowanka, poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „Kim jest?” i „Kim stać się może?”. Dlatego nieodzownym warunkiem pracy opiekuńczo-wychowawczej jest nawiązanie i utrzymywanie komunikacji z każdym dzieckiem, gdyż należy pamiętać, że w świetlicy mamy do czynienia z dużą różnorodnością bagażu zachowań i doświadczeń u dzieci.
Celem pracy opiekuńczo-wychowawczej jest kształtowanie i rozwijanie zainteresowań i zamiłowań, kształcenie umiejętności spędzania czasu wolnego we właściwy i wartościowy sposób i kształtowania osobowości oraz osiągnięcie przez wychowanka możliwości i umiejętności kierowania własnym rozwojem, samoakceptacji, umiejętności podejmowania własnych decyzji, umiejętność oceny własnych osiągnięć i błędów. W świetlicy wychowawcy dbają o prawidłowy rozwój społeczny ucznia, zaspokajają potrzeb dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo i zaniedbań opiekuńczych rodziców, wspomagają w zakresie wyrównywania braków w rozwoju fizycznym i psychicznym, przywracania wiary we własne siły, właściwy stosunek do siebie i otaczającego świata. Tu dzieci ćwiczą spostrzegawczość, umiejętność logicznego myślenia, wypowiadania się, pamięć, uwagę, wyobraźnię, kształtują współżycie i współdziałanie w grupie rówieśniczej, wyrabiają umiejętność nawiązywania kontaktów z kolegami, rozmawiania, słuchania, wyrażania swoich uczuć,a także rozwiązywania sytuacji konfliktowych.

Funkcja dydaktyczna to pomoc dziecku w opanowaniu wiedzy, stosowanie różnych form i metod pracy, które przyczyniają się do rozwoju mowy, myślenia dziecka, doskonalenie czytania, pisania,
gry i zabawy dydaktyczne.

2. Biblioterapia i bajkoterapia:
We współczesnym świecie rola literatury jest nie do przecenienia – tym bardziej, iż obecnie młody człowiek permanentnie doświadcza nadmiaru atakujących go informacji i żyje pod presją czasu, a poprzez to doznaje chaosu, który utrudnia rozumienie świata i siebie. W konfrontacji z taką rzeczywistością świat książki jawi się jako miejsce spokoju i spotkania ze sobą – bez wszechogarniającej presji czasu, szumu informacyjnego i chaosu. Literatura inspiruje dziecko i zmusza do refleksji, stanowi odskocznię ze świata realnego do świata wymyślonego i dzięki temu pozwala zapomnieć o kłopotach i monotonii dnia codziennego. Oprócz wielu zadań, jakie spełnia literatura (między innymi kompensacyjne, psychoterapeutyczne, poznawcze czy wychowawcze), z punktu widzenia terapii pedagogicznej można wymienić jej dwie podstawowe funkcje:
„- funkcja hedonistyczna – wtedy, gdy niesie odbiorcy odprężenie i pozwala zapomnień o cierpieniu, bólu i pewnych ograniczeniach,
-funkcja dydaktyczna – gdy uświadamia człowiekowi potrzebę zmian w jego osobowości oraz możliwość, a nawet konieczność przeanalizowania własnych motywów postępowania i zasad dotychczas rządzących jego życiem”
To wszystko sprawia, iż literatura staje się często podstawą terapii, a bajkoterapia i biblioterapia nabierają we współczesnym świecie ogromnego znaczenia. „Bajkoterapia to metoda profilaktyczna i terapeutyczna adresowana do małych dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat, której oddziaływanie polega na zapoznaniu dziecka ze specjalnie do tego celu ułożonymi bajkami, zwanymi terapeutycznymi”Bajkoterapia jest działaniem wchodzącym w zakres biblioterapii. Po raz pierwszy terminu „biblioterapia” użył w „Atlantic Month”, w roku 1916 Samuel McChordon Corthers, a w 1920 hasło to trafiło do „Oxford English Dictionary”. Ale dopiero w 1966 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy przyjęło oficjalną definicję biblioterapii „jest to użycie wyselekcjonowanych materiałów czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie i psychiatrii, także poradnictwo w rozwiązywaniu problemów osobistych przez ukierunkowane czytanie”. Inna ważna definicja to R. J. Rubin, która mówi, że biblioterapia „ to program aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedrukowanych materiałów, zarówno wyobrażeniowych jak i informacyjnych, ułatwiających przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiąganie wglądu w normalny rozwój lub dokonywanie zmian w emocjonalnie zaburzonym zachowaniu. Rubin wprowadziła podział biblioterapii na: instytucjonalną, która oznacza zastosowanie literatury- przede wszystkim dydaktycznej-do potrzeb indywidualnego zinstytucjonalizowanego pacjenta (...), kliniczną, która polega na stosowaniu literatury- głównie wyobrażeniowej – w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi lub behawioralnymi(...), wychowawczą (rozwojową)- w której stosuje się książki- materiały wyobrażeniowe i dydaktyczne dostosowane do potrzeb użytkowników zdrowych w sensie fizycznym i psychicznym, ale mających do rozwiązania jakieś istotne dla nich problemy. Zajęcia biblioterapeutyczne mogą odbywać się (...)świetlicy i mają za zadanie wspierać rozwój, samorealizację i zdrowie psychiczne uczestnika procesu biblioterapii”. Ewa Tomasik uważa, że: „biblioterapia jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książki lub materiałów niedrukowanych (obrazów, filmów itd.), prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych”. Ostatnią definicją, która zobrazuje pojęcie biblioterapii jest według Marii Malickiej, która uważa, że jest: „metodą psychoterapeutyczną, która przez literaturę buduje lub odbudowuje zasoby osobiste, obraz siebie i świata i świata oraz redukuje przykre napięcia emocjonalne”
Dlatego uważam, że świetlica szkolna jest najlepszym miejscem, gdzie warto jest przeprowadzać zajęcia czytelnicze z elementami biblioterapii (bajkoterapii). Stosując tą metodę można wspomagać proces rozwoju, rozładowywać stres, korygować zaburzenia emocjonalne, wspierać i dodawać otuchy osobom nieśmiałym, samotnym i zakompleksionym, nieść ulgę w cierpieniu. Czytanie pozwala rozwijać wyobraźnię, zainteresowania i uzdolnienia, budzić ciekawość otaczającym nas światem, poszerzać wiedzę. Zajęcia mają za zadanie ułatwić dzieciom  pokonywanie różnych trudności, np. radzenia sobie z nieśmiałością, przemocą, agresją lub patologiami. Nabycie przez dziecko takich umiejętności pomoże mu w osiąganiu sukcesów w nauce szkolnej. Książka pomaga kształtować zasady społeczno-moralne dziecka, budzi jego przeżycia estetyczne, mądrze wykorzystana, może stać się narzędziem bardzo pomocnym w rozwiązywaniu dziecięcych problemów.
Program czytelniczy z elementami biblioterapii powstał z myślą o dzieciach spędzających dużo czasu w świetlicy szkolnej przed lub po zajęciach lekcyjnych, ponieważ:
-niektóre dzieci poszukują możliwości spędzenia czasu z książką,
-dzieci uwielbiają słuchać i oglądać bajki,
-hałaśliwe przerwy wyzwalają u nich agresję i zmęczenie,
-słabo rozumieją samodzielnie czytany tekst, co często wynika z ich uwarunkowań psychicznych lub środowiskowych,
-praca z książką odpręża i uspokaja.

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Program przeznaczony jest dla uczniów przebywających w świetlicy szkolnej przed lub po lekcjach. Zajęcia będą odbywały się w dwóch formach: pierwsza to „czytanie na dywanie” codziennie po 30 min- czytanie różnorodnych opowieści, bajek, baśni oraz tekstów relaksacyjnych. Druga forma to cyklicznie raz w tygodniu zajęcia z tekstami terapeutycznymi (bajkoterapia, biblioterapia). Czas zajęć 45 – 60 minut.
Zajęcia  z elementami biblioterapeutycznymi  polegać będą na czytaniu, słuchaniu lub oglądaniu odpowiednio dobranych książek, fragmentów utworów, oglądaniu i słuchaniu adaptacji utworów literackich. Dzieci będą miały możliwość wyrażenia swoich emocji poprzez rozmowę, ekspresję plastyczną, zabawy muzyczno – ruchowe, pantomime itp. Udział w zgadywankach literackich opartych na przeczytanych treściach (krzyżówki, rebusy, zagadki...). Jaki i wykorzystywane będą również teksty bajek terapeutycznych.

CELE PROGRAMU
Cel główny:
- wspomaganie wszechstronnego rozwoju dziecka przy wykorzystaniu materiałów biblioterapeutycznych.

Cele szczegółowe:
-  rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań czytelniczych,
- wzbogacanie  wiedzy, słownictwa i umiejętności praktycznych ułatwiających radzenie sobie
w trudnych sytuacjach życiowych,
-  wyzwalanie pozytywnych emocji (radości, zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa),
-  wdrażanie pozytywnych przykładów postaw,
- rozwijanie poczucia własnej tożsamości i wartości w poczuciu bezpieczeństwa i akceptacji samego siebie,
-  rozwijanie wyobraźni, koncentracji i uwagi,
- integracja grupy,
-  rozwijanie zdolności twórczego myślenia,
- wykluczanie przejawów zachowań agresywnych,
-  wyrażane przeżyć w działalności plastycznej,
- uczenie tolerancji,
- kształtowanie nawyków czytania „ku radości”, „dla poprawienia nastroju”,
-  zrelaksowanie ucznia przed lub po zajęciach lekcyjnych.

METODY PRACY

Słuchanie czytanych tekstów przez prowadzącego.
Głośne czytanie ze zrozumieniem.
Rozmowa o czytanym utworze.
Ilustrowanie nastroju utworu lub emocji poprzez prace plastyczne.
Wcielanie się w rolę wybranego bohatera (elementy dramy).
Wymyślanie innego zakończenia utworu.
Gry i zabawy.

FORMY PRACY
-praca w grupach,
praca w zespołach zadaniowych,
praca indywidualna.

TEMATYKA ZAJĘĆ

Poznajmy się.
O integracji.
Jak mnie widzą inni?
Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie.
Nikt nie jest lepszy od nikogo.
Agresja/brak tolerancji.
Zazdrość.
Grzeczność.
Uwierz w siebie.
Wartość przyjaźni.
Strach ma wielkie oczy.
Złościsz mnie gdy../Po co człowiekowi złość?
Nasze sposoby na szkolne dokuczanie.
Grzeczność ułatwia życie.
O bohaterach.
Bohater dnia codziennego.
Odkrywanie własnych możliwości.
Dekalog złośnika.
Jak żyć, aby być szczęśliwym?
Czy mam kompleksy?
Skrzynka żal i zażaleń.
Jak spędzać czas wolny?
Smutek i radość.
Wesołe miasto.
Kilka słów o emocjach.
Dobra rada od księżyca.
Samotność/odrzucenie.
Bajkowe spotkanie.
Piramida wartości. Co jest w życiu ważne.
Jak skutecznie mówić nie.
Jestem ważny!
Wyspa.
Za co się lubię?
Autorytet.
Szczęśliwa rodzina.
Przyjacielska pomoc.
Moje zalety.
Jesteśmy bezpieczni/odpowiedzialność.

UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU

Dobór tekstów literackich wykorzystywanych na zajęciach będzie modyfikowany zgodnie z planem pracy świetlicy szkolnej, oraz aktualnymi potrzebami uczniów.

EWALUACJA

Ewaluacja to ciągłe monitorowanie przebiegu zaplanowanych działań. Dlatego też, program będzie ulegał zmianom, których impulsem będzie głównie obserwacja zachowań uczniów. Rozmowy z wychowawcami i pozostałymi nauczycielami dostarczą informacji o bieżących potrzebach, które należy uwzględnić w pracy z zespołem klasowym.


BIBLIOGRAFIA

Bąk Jolanta, Wiewióra- Pyka Elżbieta „ Bajkowe spotkania. Program zajęć wychowawczo- profilaktycznych dla uczniów szkoły podstawowej”. Kraków 2009r.
Borecka Irena „Biblioterapia w szkole. Poradnik dla bibliotekarzy”. Legnica 1998r.
Domagała Joanna, Kuban Wiesława, Nowicka Maria „Żyć w zgodzie. Zabawy zapobiegające agresji, wzmacniające psychikę dziecka”. Toruń 2009r.
Dzierga M., Szymanowska-Waligóra D. „Program postępowania biblioterapeutycznego pod hasłem -Rozumieć uczucia”. „Biblioterapeuta” 3(19) 2002 s. 12-15
Franaszczuk- Tuszkowska Marta „Biblioterapia dla klas IV-VI szkoły podstawowej”. Gdańsk 2006r.
Gieleciak U. „Z książki płynie odwaga książka życiu pomaga. Program profilaktyczno- edukacyjny dla dzieci w młodszym wieku szkolnym, zajęcia biblioterapeutyczne”. „Biblioterapeuta” 3 (19)/2002 s. 17-20
Kruszewski Tomasz „Biblioterapia w działaniach placówek opiekuńczo-wychowawczych” Toruń 2006r.
Kozłowska Anna „Zaczarowane bajki, które leczą : dla dzieci i dorosłych”. Warszawa 2007r.
Matuszak K.L „Spróbuj pokonać nieśmiałość. Program postępowania biblioterapeutycznego do realizacji w szkołach, świetlicach terapeutycznych i bibliotekach”. „Biblioterapeuta” 4(20)/2002 s. 11-17
Meyer-Glitza Erika „Kiedy Pani Złość przychodzi z wizytą : terapeutyczne opowiadania dla impulsywnych dzieci”. Kielce 2001r.
Molicka Maria „Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie”. Warszawa 2011r.
Potempska Elżbieta, Sobieska-Szostakiewicz Grażyna „Rozwój empatii i kompetencji społecznych : program wychowawczo-terapeutyczny”. Warszawa 2003 r.
Schieder Brigitta „Z bajkami przez cały rok”. Kielce 2005r.
Szczupał Bernadeta „Rola książki w procesie rewalidacji i edukacji dziecka przewlekle chorego, w: Ekspresja twórcza dziecka. Konteksty – inspiracje – obszary realizacji”. Katowice 2004r.
Szulc W. „ Bajki nie-bajki i bajkoterapia”. „Życie Szkoły” 6/2006 s. 5-11
Tomasik Ewa „Zagadnienia pedagogiki specjalnej w literaturze. Przewodnik bibliograficzny, cz. 1”. Warszawa 1992r.
Wilamowska Ewa, Walczak Joanna „Czarodziejskie bajki. Scenariusze zajęć do programu profilaktyczno- wychowawczego o charakterze biblioterapeutycznym dla klas I-III szkoły podstawowej”.
Wójtowicz Mirosława „Scenariusze zajęć biblioterapeutycznych”. Gdańsk 2010r.

opracowała: mgr Adrianna Szczepańska