Świetlice szkolne

Świetlice szkolne

Wśród rożnych form opieki pedagogicznej znajduje się świetlica, która według Encyklopedii Pedagogicznej XXI wieku jest placówką opiekuńczo-wychowawczą, prowadzącą zorganizowaną działalność w celu racjonalnego wykorzystania czasu wolnego dzieci i młodzieży. Należy do kategorii zajęć pozalekcyjnych, jednak nie można zastanawiać się nad jej przebiegiem w oderwaniu od problemów i tendencji rozwoju systemu opieki i wychowania.

Świetlica szkolna spełnia bardzo ważną rolę społecznie i wychowawczo.
W ustawie o systemie oświaty wymienione są statutowe zadania szkoły, z których wynika, że szkoła publiczna powinna zapewnić uczniom możliwość korzystania ze świetlicy.

To jednak, jak świetlica funkcjonuje i jakie możliwości opiekuńcze i rozwojowe zapewnia uczniom uzależnione jest od dyrektora a w szczególności od nauczycieli ją prowadzących.

Wincenty Okoń twierdzi, że świetlica szkolna jest placówką opiekuńczo
- wychowawczą prowadzoną przez szkołę, umożliwiającą uczniom uczestniczenie
w interesujących ich zajęciach oraz wykonywanie prac domowych, z której korzystają zwłaszcza te dzieci, które w czasie wolnym od zajęć szkolnych pozbawione są opieki domowej.
Marian Rosiński uważa, że świetlica jest integralną częścią szkoły i jej działalność stanowi przedłużenie pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Pełniąc z ramienia szkoły funkcje opiekuńcze, świetlica stanowi zarazem wyodrębnione środowisko wychowawcze działające w tym samym, co szkoła kierunku, wzbogacając jej oddziaływania własnymi metodami. Prawidłowa praca świetlicy sprzyja w szczególności umacnianiu więzi uczuciowej ze szkołą i angażowaniu dzieci w realizację założonych celów wychowawczych.

Świetlica nie powinna być tylko przechowalnią lub miejscem do odrabiania pracy domowej. Dziecko w świetlicy musi mieć czas na odpoczynek po wysiłku umysłowym i czas na nieformalne kontakty z formalną grupą rówieśniczą, jaką stanowią koledzy z klasy lub
szkoły.

Beata Maciołek uważa, że świetlice ze względu na swój charakter działalności stanowią ważne ogniwo w systemie współczesnego wychowania i opieki nad dziećmi. Jako placówki integralnie związane ze szkolą realizują wiele zadań wynikających z całego procesu kształcenia i wychowania. Zarówno zasady, jak i metody pracy świetlic bardziej ukierunkowane są na realizację postulatów współczesnej pedagogiki niż powszechnie stosowany system klasowo-lekcyjny, na którym wciąż ciążą jeszcze niedostatki pedagogiki tradycyjnej.
Wolny od systemu lekcyjnego charakter działalności świetlicy rodzi sytuacje sprzyjającą prawidłowemu i wszechstronnemu rozwojowi osobowości dzieci. Świetlica w swych działaniach szczególny nacisk kładzie na rozwój ich postawy twórczej, która jest niezbędnym warunkiem samoregulacji jednostki, czyli umiejętności kierowania sobą.
To właśnie świetlica daje szansę wykazania się uczniom słabszym w nauce, zagubionym w rzeczywistości szkolnej, ponieważ wyeliminowane są obciążenia i stresy wynikające z rygorów lekcyjnych.

Zadania świetlicy szkolnej

Zadaniem świetlicy jest zapewnienie dzieciom i młodzieży właściwych warunków opieki wychowawczej umożliwiających wszechstronny rozwój ich osobowości. Dzięki wykorzystaniu metod i form nieco innych niż stosowane na lekcjach może być miejscem pogłębiania i rozwijania tych cech charakteru i umiejętności dziecka, na których kształtowanie praca w klasie wywiera mniejszy wpływ.

Świetlica szkolna, jako integralna część szkoły, realizuje w sposób planowy i ciągły pracę nad kształtowaniem osobowości uczniów. Korzystanie z tego rodzaju placówki stwarza większą możliwość nawiązywania bezpośrednich i bliskich kontaktów nauczycieli
z wychowankami, pozwala wcześniej rozpoznać wiele negatywnych zjawisk. Niebagatelne znaczenie ma w tym względzie rola grup rówieśniczych, które od najmłodszych lat są doniosłym czynnikiem w kształtowaniu osobowości dziecka i to zarówno w sensie pozytywnym jak i negatywnym. Świetlica szkolna może te pozytywne oddziaływania rozwijać, negatywne zaś – eliminować.

Świetlica szkolna jest miejscem przeznaczonym na relaks i wypoczynek po zajęciach szkolnych. Do jej zadań należą:

1. zapewnienie opieki w godzinach, w których uczniowie nie mają zajęć lekcyjnych;
2. opieka nad uczniami dojeżdżającymi do szkoły autobusem szkolnym
i oczekującymi na jego odjazd (lub rozpoczęcie zajęć);
3. organizowanie pomocy w nauce, tworzenie warunków do nauki własnej, przyzwyczajenie do samodzielnej pracy umysłowej;
4. systematyczna współpraca z rodzicami i wychowawcami uczniów;
5. organizowanie zajęć mających na celu ujawnienie i rozwijanie zainteresowań oraz uzdolnień wychowanków;
6. tworzenie warunków do uczestnictwa w kulturze, organizowanie kulturalnej rozrywki oraz kształtowanie nawyków kultury życia codziennego;
7. rozwijanie samodzielności, samorządności i społecznej aktywności uczniów;
8. dbanie o ich bezpieczeństwo i zdrowie;
9. kształtowanie nawyków higienicznych ;
10. organizowanie racjonalnego wypoczynku

Zdaniem Grażyny Gajewskiej w każdej instytucji opieki i wychowania dziecka najważniejsi są ludzie, którzy ją tworzą. To kim są i jaki warsztat pedagogiczny powinni posiadać nauczyciele i opiekunowie w świetlicy. Innymi istotnymi elementami modelu świetlicy są:
– obiekt placówki - jej układ, kształt, położenie, wyposażenie. Najlepiej jeżeli jest zorganizowana w odrębnym skrzydle budynku, ze swobodnym wyjściem na zewnątrz;
– budżet placówki (środki własne, publiczne, pozarządowe) na remonty bieżące, wyposażenie i pomoce dydaktyczne
– kontakty placówki ze środowiskami lokalnymi, szkolnymi, kulturalnymi, rówieśniczymi, rodzinnymi dziecka

Metody i formy pracy w świetlicy

Plan zajęć wychowawczo-dydaktycznych świetlicy powinien być spójny z programem wychowawczym szkoły, realizowanym przez wszystkich nauczycieli, także wychowawców świetlicy
Zadaniem świetlicy jest zapewnienie dzieciom swobodnej zabawy, możliwości nauki, zajęć dydaktycznych lub odpoczynku. Ważnym czynnikiem jest stworzenie właściwej atmosfery, zbliżonej do atmosfery domu rodzinnego. Sprzyja ona poczuciu bezpieczeństwa
i umacnia wiarę we własne możliwości.

Szczegółowa tematyka zajęć, dobór form i metod pracy jest sprawą osobistej inwencji i wizji pedagogicznej każdego wychowawcy. Jeśli jest on właściwie przygotowany do tej
pracy, potrafi je dostosować do możliwości wychowanków. Pewne tematy będą się w określonym czasie pojawiać jednocześnie we wszystkich grupach, co jest uwarunkowane np. kalendarzem szkolnym, porami roku, świętami religijnymi i państwowymi Odbywają się również imprezy ogólnoszkolne, w których wychowankowie świetlicy biorą aktywny udział – wówczas praca w grupach jest podporządkowana udziałowi w takiej uroczystości

Zajęcia w świetlicy muszą odznaczać się bogactwem treści i form oraz muszą być zorganizowane, zaplanowane i obmyślane.

Główne formy organizacyjne zajęć w świetlicy to:
● nauka własna (odrabianie zadań domowych),
● zajęcia dydaktyczne
● zajęcia rekreacyjne na wolnym powietrzu ,
● zajęcia z wychowania fizycznego: gry i zabawy ruchowe,
● zabawy i gry – zręcznościowe, stolikowe, tematyczne
● zajęcia umuzykalniające,
● zajęcia techniczne (tzw. majsterkowanie ),
● zajęcie z wychowania plastycznego,
● zabawy artystyczne (gry dramatyczne)
● zajęcia czytelnicze
● zajęcia z wykorzystaniem środków audiowizualnych

Bibliografia:

• Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2001,
• Dewitzowa W., Metodyka prowadzenia zajęć w świetlicy. Miejsce i rola świetlicy w całokształcie pracy szkoły, Świetlica szkolna szansą do wykorzystania, M. Pietkiewicz (red.), Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998,
• Bartoszewska B., Kasperek G., Machowska M., Sadowska B, Alfabet świetlicowy. Scenariusze zajęć świetlicowych, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2006,
• Maciołek B., Program wychowawczy świetlic. Liście wielkiego drzewa, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Wydanie I, Rzeszów 2007,
• Białek M., Szanse i możliwości świetlicy w realizacji programu opiekuńczo-wychowawczego szkoły, [w:] Niektóre obszary pracy opiekuńczo-wychowawczej i edukacyjnej szkoły oraz środowiska lokalnego, T. Wilk (red.), Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007,
• Gajewska G., Świetlica szkolna, Jaka powinna być, a jaka jest?. „Świetlica w szkole”, 2009,
• Chylińska M., Jak prowadzić świetlicę szkolną. Poradnik”, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej ŻAK, Warszawa 2001s.