Program pracy z dzieckiem sprawiającym trudności wychowawcze i przejawiającym zachowania agresywne

listopad 2009r.

Program
pracy z dzieckiem
sprawiającym trudności wychowawcze
i przejawiającym zachowania agresywne

Opracowała:
mgr Katarzyna Soborska

1. Wprowadzenie

O dziecku, które nie zachowuje się tak, jak sobie życzą tego dorośli mówi się zwykle, że jest trudne lub delikatniej, że sprawia trudności wychowawcze. Na ogół autorzy książek o dzieciach trudnych unikają podawania ścisłych definicji tego terminu, poprzestając na szerokich opisach postępowania tych dzieci w różnych sytuacjach życiowych.
Jednak próbując nazwać i opisać to zjawisko można przyjąć następującą definicję, iż trudności wychowawcze to zaburzenia spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych oraz w realizacji zadań życiowych danej jednostki.
Dużo łatwiej jest z określeniem pojęcia agresji w kontekście dziecka przedszkolnego. Tak więc agresja to zamierzone działanie, którego celem jest wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu. Za agresywne uznaje się dziecko, które:
· wywołuje konflikty
· bije inne dzieci
· skarży się na nie
· przezywa, przedrzeźnia, wyśmiewa, czyni złośliwe uwagi
· niszczy lub uszkadza przedmioty
· męczy zwierzęta
· jest aroganckie w stosunku do dorosłych i rówieśników
· brutalnie narzuca kolegom swoje zdanie, formy zabawy
· w zachowaniu prezentuje wrogość, nienawiść do ludzi, zwierząt, przedmiotów itp.
Poniższe wytyczne opracowałam ponieważ do mojej grupy w listopadzie 2009r. zaczął uczęszczać chłopiec, 3-latek, Maciej Sz., u którego zaobserwowałam przytoczone wcześniej problemy.
Chłopiec pochodzi z rodziny wielodzietnej, dysfunkcyjnej i pozostawał pod opieką mamy, która nie radziła sobie z wypełnianiem obowiązków rodzicielskich. Na skutek rozdźwięków w rodzinie w psychice dziecka powstały bolesne ślady, które rzutują na zachowanie chłopca. Maciej nie opanował czynności higienicznych oraz nie porozumiewa się w sposób komunikatywny, reaguje na słowa, ale nie stosuje ich. Ponadto nieustannie krzyczy.
W uzgodnieniu z dyrektorką, gronem pedagogicznym i mamą chłopca opracowałam procedurę postępowania z chłopcem, który sprawia trudności wychowawcze i przejawia zachowania agresywne, tj.:
1) nauczyciel nawiązuje kontakt z rodzicami w celu przekazania i pozyskania dodatkowych informacji oraz uzgodnienia wspólnego oddziaływania wychowawczego
2) nauczyciel podejmuje działania wychowawcze zmierzające do eliminacji trudności i niebezpiecznych zachowań oraz rozwiązywania problemów dziecka poprzez:
· skierowanie dziecka za zgodą rodziców na konsultacje specjalistyczne ( psycholog, terapeuta)
· opracowanie wytycznych do działań z dzieckiem w oparciu o wnioski wynikające z obserwacji
· prowadzenie działań kompensacyjnych
3) nauczyciel wspomaga rodziców pracy z dzieckiem poprzez:
· wskazanie odpowiadającej problemom literatury
· przekazywanie propozycji zabaw i ćwiczeń
· dostarczanie wiedzy o instytucjach wspomagających rodzinę
4) nauczyciel szczegółowo zapoznaje członków rady pedagogicznej z zaistniałym problemem i przedstawia podejmowane wnioski do realizacji
5) w przypadku pojawiających się problemów rozwojowych i braku współpracy, dyrektor przeprowadza w obecności nauczycieli grupy rozmowę z rodzicami dziecka
6) wszelkie sygnały nt zachowania dziecka kierowane do rodzica muszą być odnotowane na piśmie
7) w przypadku braku zgody rodziców na przeprowadzenie badań specjalistycznych oraz braku jakiejkolwiek współpracy z przedszkolem, przy problemie dotyczącym dziecka zagrażającego bezpieczeństwu innych, Rada Pedagogiczna podejmuje decyzję o zgłoszeniu do Sądu Rodzinnego faktu niewydolności wychowawczej rodziny.

2. Cel i zadania

Zasadniczym celem opracowanego przeze mnie programu była konieczność takiej pracy z Maćkiem, aby umożliwić mu w przyjaznej atmosferze akceptacji, przełamanie niechęci do rówieśników i osób dorosłych oraz aby wspomóc go w nabraniu zaufania do samego siebie i osób z otoczenia przedszkolnego, by jego rozwój stawał się bardziej harmonijny i wszechstronny.
Zadania:
· rozwijanie umiejętności komunikowania się niewerbalnego i werbalnego
· kształtowanie umiejętności samodzielnego działania dziecka
· rozwijanie wyobraźni, myślenia, aktywności w różnych aspektach oraz respektowania praw i obowiązków
· stymulowanie rozwoju intelektualnego dziecka
· wspomaganie w pozbywaniu się negatywnych przejawów zachowań agresywnych

3. Metody

Metody jakie wdrażam podczas pracy z chłopcem opierają się na stymulacji naturalnego rozwoju dziecka i angażują wszystkie zmysły: wzrok, słuch, węch, dotyk, smak. Należą do nich:
· metoda zadań stawianych do wykonania
· metody słowne :
- zagadki
- objaśnienia
- rozmowa
- opowiadanie
- polecenia
· metody aktywizujące:
- Pedagogika zabawy
- Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne
- Muzykoterapia
- terapia baśnią
· rysunek i inne prace plastyczne
· ćwiczenia i zabawy ruchowe
· pantomima, drama

4. Działania edukacyjne

Działania edukacyjne prowadzone są tylko w grupie lub indywidualnie za zgodą i przyzwoleniem chłopca, zależne są od jego stanu psychicznego i obejmują m.in.:


· zabawy z chustą animacyjną:
§ ,,Kogo brakuje?,,- dzieci stoją w kręgu z zamkniętymi oczami trzymając chustę na wysokości pasa. N. wybiera osobę która wchodzi pod chustę. Następnie dzieci otwierają oczy i zgadują kto jest pod chustą
§ ,,Dzielne dzieciaki,,= wszyscy leżą na chuście nogami do środka koła i wykonują polecenia N., np. turlamy się, rowerek nogami, klaskanie nad głową, trzymamy się za ręce i podnosimy nogi do góry, itp.
§ ,,Kolorowe przedmioty,,- N. rozkłada na chuście różne przedmioty w różnych kolorach. Zadaniem dzieci jest posegregowanie ich wg kolorów i umieszczenie ich na odpowiednim polu na chuście. Ten etap zabawy najczęściej należy do Maćka. Następnie każdy próbuje przeliczać przedmioty na polach i odnaleźć dany kolor w sali
§ ,,Meksykańska fala,,- dzieci trzymają chustę, zadaniem grupy jest tak manewrować chustą aby powstała fala
· zabawy przy muzyce:
§ ,,Jak tu pięknie,,- odpoczynek, relaks przy muzyce poważnej i oglądanie świata przez kolorowe papierki po cukierkach lub kolorowe bibułki
§ ,,Dwie krainy,,- N. stwarza dwie krainy ,,Strusia Pędziwiatra,, i ,,Żółwia Powolnego,,. Sąlę dzielimy skakanka na dwie połowy i określamy która połowa to jaka kraina. Dzieci w rytm znanych melodii i piosenek poruszaja się i przenoszą do odpowiedniej krainy
§ ,,Muzyczna chustka,,- każdy ma apaszkę i w rytm muzyki porusza się falując przyborem
§ Zabawa relaksacyjna z całą grupą ,,Zegary,, Mike Oldfilda- wykorzystanie elementów muzykoterapii
· zabawy interakcyjne:
§ ,,Mowa ciała,,- zabawa indywid. lub z całą grupą- każdy uczestnik otrzymuje karteczkę z symbolem stanu emocjonalnego. Przy pomocy gestów, mimiki, trzeba pokazać ów stan. Pozostałe dzieci odgadują jakie emocje są przedstawiane
§ ,,Taki sam i inny,,- zabawa z całą grupą- wszyscy siędzą w kole. N. wydaje polecenie uczestnikowi, np. dotknij osobę, która ma czerwone buciki
§ ,,Ja jestem ja,,- zabawa z całą grupą- wszyscy maszerują po kole. Maciej siedzi w środku lub bawi się ze wszystkimi zależnie od nastroju. Na sygnał N. Każdy po kolei wypowiada swoje imię, mówiąc
,,ja,, tupnięcie prawą nogą
,,jestem,, tupnięcie lewą nogą
,,Zosia,, podskok na obu nogach
§ ,,Maskotka,,- zabawa z całą grupą- dzieci siedzą w kole, N. Przedstawia maskotkę mówiąc ,,To jest wesoły miś Kacper,,. Maskotka wita się z nieśmiałymi dziećmi w grupie w tym z Maćkiem poprzez bezpośredni kontakt, podanie ręki, muśnięcie, smyrgotanie, itp. Każdy po kolei przedstawia się w ten sam sposób dodając w jakim jest w danym dniu nastroju
§ ,,Kłębuszek,,- zabawa z całą grupą- dzieci siedzą na dywanie po turecku. N. Sylabizuje swoje imię i rzuca kłębek w stronę wybranego dziecka. Każde kolejne robi to samo. Maciej najczęściej chce siedzieć w środku by pajęczyna kłębuszka go otuliła
§ ,,Powitanie,,- zabawa ożywiająca na dzień dobry-
,,Witam wszystkich, którzy mają czerwone buciki,
-//- krótkie spodenki
-//- krótki rękawek...,,
Najczęściej wybieram takie sformułowania które wyraźnie dotyczą lub nie dotyczą osoby Maćka
§ ,,Uśmiech,,- odmiana ,,Iskierki,,- zabawa z całą grupą lub indywid. z Maćkiem- ,,Wysyłam do was powitalny promyk uśmiechu, który powróci do mnie w pośpiechu,,- N. i dzieci siedzą w kole. N. dotyka ramienia dziecka, patrzy mu w oczy i uśmiecha się .Każde kolejne dziecko robi to samo
§ ,,Podłoga się klei,,- zabawa z całą grupą, Maciek w parze z N.- jedno dziecko z pary kładzie się na podłodze i mocno do niej przylega, napinając wszystkie mięśnie. Druga osoba próbuje oderwać je od podłogi. Później zmiana ról
§ ,,Tęcza,,- na krzesełkach dzieci siedzą naprzeciw siebie. N. mówi lub pokazuje różne kolory, dzieci które mają przypięty taki kolor do koszulki zamieniają się miejscami. Na hasło tęcza wszyscy zmieniają miejsca. Maciej miał duże trudności ze zmianami partnerów, dużo lepiej reagował gdy mógł wybrać sobie N. lub ulubionego kolegę
§ ,,Cień,,- w parach jedna osoba za drugą maszerują tak, by poruszać się tak jak osoba z przodu. Następuje zmiana ról
· zabawy dydaktyczne:
§ ,,Co zmieniło miejsce?,,- zabawa z całą grupą , Maciej odpowiada za przestawianie przedmiotów lub w wariancie indywidualnym odgaduje co zmieniło miejsce
§ ,,Jadą samochody,,- zabawa naśladowcza z całą grupą przy zastosowaniu kolorowych obręczy. Dzieci reagować mają na zmianę sygnalizacji świetlnej. Maciej stopniowo zaczął reagować na polecenia wizualne
§ ,,Deszczyk pada,,- zabawa z całą grupa lub indywidualnie przy stoliku-stukanie czubkami palców o podłogę lub blat stołu, tak by odzwierciedlić stopień padania deszczu od kapuśniaczka po ulewę
§ Zabawa piłeczką pingpongową- zabawa indywidualna przy stoliku- Maciej siedzi naprzeciw partnera, na początku jest to N. później inne dziecko wybierane zawsze przez Maćka, w parze przedmuchiwana jest piłeczka po stole, tak aby nie spadła z blatu
§ ,,Ogonki,,- zabawa zrobionymi własnoręcznie z jajeczek plastikowych i bibuły ogonkami, polegająca na dorysowywaniu min, wspólnym tańczeniu z ogonkiem, tłumaczeniu ogonkom różnych sytuacji, itp.
§ ,,Złość zamknięta w torebce,,- zabawa z całą grupą, później indywidualnie z Maćkiem gdy N. zauważy pogarszanie się nastroju chłopca- każdy dostaje kartkę i kredki i maluje na niej swoją złość, smutek lub inne ,,złe,, emocje odczuwane w danej chwili. Następnie mocno zgniatają swoje obrazki i wrzucają je do worka. N. zawiązuje worek i wyrzuca go lub wiesza poza salą aby odegnać złe emocje . Po pozbyciu się worka ze złymi emocjami N. włącza relaksacyjną muzykę i uczestnicy zabawy przez chwilę odpoczywają
· zabawy z tekstem:
§ ,,Dziecko, które pokonało złość,,- N. opowiada wymyśloną historię o chłopcu, który pokonał złość. Po kilku zdaniach prosi, by kolejne osoby dokończyły tekst. Podczas opowieści Maciej najczęściej siedzi przed N. w uścisku, bądź nie, w zależności od nastroju i lekko buja się w różne strony w rytm słyszanych słów
§ słuchanie bajek z płyt CD, opowiadanych przez N. lub inne dzieci, w uścisku lub w bliskim kontakcie, by odizolować Maćka od innych bodźców
§ bajka relaksacyjna ,,Spacer wyobraźni,, z wykorzystaniem podkładu muzycznego o spokojnym wydźwięku
· zabawy manualne:
§ ,,Znajomość ludzkich charakterów,,- zabawa indywidualna- Maciej ma dorysować do okręgu, który przedstawia twarz, to co uważa za najbardziej charakterystyczne dla siebie. Maciej na ogół zamazuje cały okrąg
§ ,,Grupowy obrazek,,- w grupie kilku osobowej. N. daje jedną kartkę i każdy po kolei ma do niej coś namalować tak, by powstała spójna całość. Maciej zawsze jest na początku drogi kartki, po to, by nadawał charakter pracy i jego temat. Na koniec wszyscy wspólnie próbujemy określić co powstało i wymyślamy tytuł pracy
§ ,,Deszczyk,,- praca indywidualna przy muzyce o różnym nasileniu. Chłopiec wybiera wielkość, kolor i wielość krople, które nakleja w zależności od słuchanego fragmentu muzyki
§ ,,Cebula,,- praca indywidualna- Maciej otrzymuje kawałek żółtego papieru kolorowego i drze go na mniejsze kawałki. Następnie wykleja nimi obrazek cebuli, tak by pokryć cały wzór. N. w tym czasie recytuje wiersz ,,Na straganie,, kilkakrotnie
§ ,,Owoce,,- praca indywidualna wg instrukcji. N. czyta treśc polecenia, a chłopiec ma je wykonać
§ ,,Liście,,- praca indywidualna- chłopiec odbija jesienne liście na kartce poprzez podłożenie ich pod nią i pomalowanie kredkami świecowymi po płaszczyźnie. Powoli wyłaniają się odbijane liście. Wspólnie z N. Maciej wykańcza obrazek
§ ,,Mikołaj,,- praca z całą grupą- N. czyta opowiadanie o Mikołaju, który przynosi dzieciom prezenty na święta. Po wysłuchaniu tekstu dzieci mają pomalować obrazek zgodnie z opisanymi wcześniej szczegółami. Maciej trafnie wybrał kolor, jednak zbyt długie oczekiwanie na pracę odzwierciedlone jest w jej efekcie
§ ,,Bombka,,- praca indywidualna- przy słuchaniu kolęd chłopiec ma kolorować bombkę. Po skończonej pracy razem z N. oglądają bombki choinkowe i próbują znaleźć najbardziej podobną do bombki Maćka
§ ,,Bałwanek,,- praca z całą grupą- N. omawia sposób wykonania pracy. Maciej bez problemu wybiera kawałki waty i sprawnie przykleja je w okręgach. Następnie wspólnie z ulubionym kolegą dorysowuje dodatkowe elementy
§ ,,Moja bajka,,- praca indywidualna- chłopiec wycina nożyczkami fragment obrazka z gazet i wkleja go do telewizora. Następnie koloruje kredkami obrazek
§ ,,Wakacyjny pociąg,,- praca indywidualna- chłopiec pędzelkiem umoczonym w farbie maluje pociąg wg instrukcji N. , kwadraty na niebiesko, koła na czerwono, trójkąty na zielono. Maciej bezbłędnie rozpoznaje kolory, figury rozpoznaje po wcześniejszym przypomnieniu ich przez N.
· zabawy wg met. W Sherborne- dołączone materiały

5. Warunki realizacji

Program obejmuje pracę jaką dziecko wykonuje pod okiem nauczycielki podczas jego pobytu w przedszkolu. Praca ma charakter indywidualny podczas bezpośrednich kontaktów chłopiec- nauczycielka oraz grupowy podczas zajęć i zabaw z całą grupą przedszkolną.
Działania prowadzone będą przez dwie nauczycielki pracujące w grupie przy każdej nadarzającej się okazji, co uwarunkowane jest wyłącznie stanem emocjonalnym chłopca. Zabawy i zajęcia są dobrowolne i akceptowane przez dziecko, bez nacisku i presji ze strony nauczycielek, aby nie pogłębiać niechęci chłopca do działania.
Czas realizacji programu- I cykl- listopad 2009r.-czerwiec 2010r.
II cykl- wrzesień 2010r.- czerwiec 2011r.
Wytyczne są otwarte na własną inwencję nauczycielek i dają możliwość zmian zabaw, zadań i zajęć w taki sposób, by chłopiec mógł i chciał w nich uczestniczyć.
W czasie realizacji zadań dziecko spróbuje:
· nauczyć się samoakceptacji i akceptacji innych
· nauczyć się współpracy w grupie
· poznać swoje możliwości i zainteresowania
· poznać swoje emocje i sposoby radzenia sobie z nimi
· zdobyć nowe doświadczenia
· nabyć umiejętności sprawniejszego komunikowania się z otoczeniem
· poznać sposoby na rozładowanie złych emocji w tym agresji i autoagresji.

6. Współpraca z rodzicami

Współpraca z rodzicami, w tym przypadku z matką chłopca nie jest łatwa i obejmuje:
· starania o włączenie mamy Maćka do działań dodatkowych
· zaznajomienie matki z pracą dydaktyczno- wychowawczą przedszkola i wytycznymi opracowanymi pod kątem pracy z Maćkiem
· integrowanie wszystkich uczestników działań( dzieci, mamy, nauczycielek) poprzez:
- rozmowy indywidualne rano i popołudniu oraz w czasie konsultacji indywidualnych
- uroczystości przedszkolne z udziałem rodziców
- zajęcia otwarte

7. Ewaluacja działań

Do ewaluacji opracowanego programu posłuży arkusz obserwacji 3- latka i arkusz obserwacji 4- latka . Arkusze mają na celu dostarczenie informacji dotyczących wiadomości i umiejętności dziecka na etapie wstępnym, na ,,półmetku,, pracy oraz pozwoli uwidocznić wyniki końcowe jakie dziecko osiągnęło. Poza tym do ewaluacji posłużą prace plastyczne dziecka.

Niestety z powodów rodzinnych chłopiec przestał uczęszczać do przedszkola pod koniec 2010 r. co uniemożliwiło kontynuację działań.